Diagnoza wspólpracy pomiędzy powiatowymi urzędami pracy a

Transkrypt

Spis treści
Wprowadzenie .............................................................................................................................. 3
Nota metodologiczna ..................................................................................................................... 4
Zdefiniowanie przepisów prawa ...................................................................................................... 6
Obecny, rzeczywisty zakres współpracy pomiędzy PUP i OPS...........................................................12
Bariery wpływające na współpracę pomiędzy PUP i OPS .................................................................24
Potrzeby obu stron w zakresie dalszego rozwoju współpracy ...........................................................29
Warunki rozwoju dalszej współpracy i przykłady „dobrych praktyk” .................................................32
Podsumowanie .............................................................................................................................36
Narzędzie badawcze .....................................................................................................................40
2
Wprowadzenie
W raporcie przedstawiona została analiza obejmująca diagnozę współpracy pomiędzy powiatowymi
urzędami pracy a ośrodkami pomocy społecznej w województwie opolskim. W ramach analizy zdefiniowano akty prawne (ustawy i rozporządzenia), prześledzono zawarte w nich przepisy prawa obowiązujące w chwili rozpoczęcia badania i określające współpracę pomiędzy powiatowymi urzędami pracy
a ośrodkami pomocy społecznej. Projekt badawczy poza analizą przepisów prawa polegał również na
przeprowadzeniu badania jakościowego wśród pracowników powiatowych urzędów pracy województwa opolskiego oraz pracowników ośrodków pomocy społecznej. Badanie zrealizowano od maja do
sierpnia 2014 r. Nad prawidłowością wykonania projektu czuwał jego Zleceniodawca – Wojewódzki
Urząd Pracy w Opolu. Badanie wykonane zostało przez firmę BIOSTAT. Zakres badania obejmował
w szczególności:
1. określenie obowiązujących prawnych ram współpracy pomiędzy powiatowymi urzędami pracy
a ośrodkami pomocy społecznej,
2. określenie obecnego, rzeczywistego zakresu współpracy pomiędzy powiatowymi urzędami
pracy a ośrodkami pomocy społecznej,
3. określenie barier wpływających na współpracę pomiędzy powiatowymi urzędami pracy
a ośrodkami pomocy społecznej,
4. określenie potrzeb obu stron w zakresie dalszego rozwoju współpracy, ze szczególnym
uwzględnieniem wsparcia osób w wieku 50+,
5. określenie warunków, jakie musiałyby zostać spełnione, żeby nastąpił rozwój dalszej współpracy,
6. wskazanie przykładów „dobrych praktyk” w zakresie współpracy obu stron.
Niniejsze opracowanie stanowi podsumowanie i zestawienie najważniejszych wyników uzyskanych
w toku badania i dokonanych analiz. Wszystkie jego elementy określają system funkcjonowania podmiotów rynku pracy kooperujących z podmiotami pomocy społecznej. Sprawność tego systemu to
szansa dla osób bezrobotnych i zagrożonych wykluczeniem społecznym, które mogą powrócić do aktywności zawodowej, a własne wysiłki w tym zakresie podpierać kompetentną pomocą pracowników
urzędów pracy i ośrodków pomocy społecznej. Dobra współpraca w tym zakresie owocuje również
wymiernymi korzyściami dla lokalnej społeczności. Lepsza sytuacja osób bezrobotnych i zagrożonych
wykluczeniem społecznym przekłada się na wzrost dochodów i popytu, poprawę stopy życiowej
mieszkańców oraz podnosi atrakcyjność badanego terenu.
3
Nota metodologiczna
Na proces badawczy składają się następujące etapy realizacji projektu:

Wybór metodologii badawczej, opracowanie narzędzi badawczych,

Analiza danych zastanych – przepisów prawa,

Dobór próby, realizacja terenowej fazy badania,

Digitalizacja pozyskanego materiału empirycznego,

Opracowanie zestawień wyników z badań jakościowych,

Opracowanie raportu końcowego.
Informacje na temat założonego zakresu badawczego uzyskano dzięki zastosowaniu narzędzi w postaci scenariuszy badawczych (badanie jakościowe wśród pracowników powiatowych urzędów pracy
i ośrodków pomocy społecznej). Narzędzia zostały opracowane przez Wykonawcę badania. Problemy
stanowiące ich treść zostały wybrane w oparciu o wytyczne określone przez Zamawiającego składając
się łącznie z 29 zagadnień.
Zawierają one przede wszystkim informacje odnoszące się do tematu badania, jak i pytania metryczne, pozwalające zidentyfikować miejsce realizacji wywiadu. Wszystkie narzędzia zostały zatwierdzone
przez Zamawiającego na etapie konsultacji projektowych. Ponadto, dla celów analizy przepisów
prawa, w kontekście diagnozy współpracy pomiędzy powiatowymi urzędami pracy a ośrodkami pomocy społecznej zastosowano metodę analizy danych zastanych. Analizie tej poddano następujące akty
prawne (analizę przeprowadzono w oparciu o przepisy obowiązujące wg stanu na dzień 21.05.2014
r.):

Ustawa o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy (Dz. U. 2004 nr 99 poz. 1001),

Ustawa o pomocy społecznej (Dz. U. 2008 nr 115 poz. 728),

Ustawa o zatrudnieniu socjalnym (Dz. U. 2003 nr 122 poz. 1143),

Rozporządzenie Ministra pracy i pomocy społecznej z 22 lipca 2011 roku w sprawie organizowania prac społecznie użytecznych (Dz. U. 2011 nr 155 poz. 921),

Wytyczne dla powiatowych urzędów pracy (PUP) i ośrodków pomocy społecznej (OPS)
w zakresie współpracy przy podejmowaniu działań na rzecz osób bezrobotnych, korzystających ze świadczeń pomocy społecznej (z dnia 14 maja 2009 r.)1.
Próba uczestników w badaniu jakościowym (pięć zogniskowanych wywiadów grupowych) obejmowała
przedstawicieli powiatowych urzędów pracy i ośrodków pomocy społecznej dobranych do badania
1
Dostęp i analiza do powyższych aktów prawnych zawierających przepisy obowiązujące wg stanu na 21 maja 2014 r.
4
jakościowego w sposób celowy. Dobór celowy jest metodą nielosowego doboru próby badanej.
W każdym wywiadzie wzięli udział przedstawiciele dwóch powiatowych urzędów pracy i dwóch ośrodków pomocy społecznej działających w tych samych powiatach, co powiatowe urzędy pracy; z uwagi
na nieparzystą liczbę powiatowych urzędów pracy (11) w jednym z wywiadów wzięli udział przedstawiciele trzech powiatowych urzędów pracy i trzech ośrodków pomocy społecznej działających w tych
samych powiatach, co powiatowe urzędy pracy. W każdym wywiadzie, w którym udział wzięli przedstawiciele dwóch powiatowych urzędów pracy i dwóch ośrodków pomocy społecznej, każdy powiatowy
urząd pracy i każdy ośrodek pomocy społecznej był reprezentowany przez dwóch pracowników wskazanych przez dyrekcję tych instytucji; w przypadku wywiadu, w którym udział wzięli przedstawiciele
trzech powiatowych urzędów pracy i trzech ośrodków pomocy społecznej, każda z tych instytucji była
reprezentowana przez jednego pracownika wskazanego przez dyrekcję podmiotu.
Podczas realizacji wywiadów dążono do tego, aby rozmowa miała szczery charakter, a każdy
z uczestników badania miał nieskrępowaną możliwość artykułowania własnych poglądów, bez
poczucia, że informacje te nie zostaną objęte klauzulą anonimowości.
5
Zdefiniowanie przepisów prawa
Analiza przepisów zawartych w aktach prawnych obowiązujących w chwili rozpoczęcia realizacji badania i określających współpracę pomiędzy powiatowymi urzędami pracy a ośrodkami pomocy społecznej dostarczyła danych niezbędnych dla realizacji pierwszego celu badania, tj. określenia obowiązujących prawnych ram współpracy pomiędzy powiatowymi urzędami pracy a ośrodkami pomocy społecznej. Aktualne wyniki zrealizowanych badań wskazują, że współpraca pomiędzy powiatowymi urzędami
pracy a ośrodkami pomocy społecznej podejmowana jest relatywnie często i – co niezwykle istotne –
nie ogranicza się jedynie do aspektów około finansowych. Praktyka pokazuje, że kooperacja dotycząca
np. reintegracji społeczno-zawodowej w środowisku lokalnym zmierza raczej w kierunku rekrutacji
uczestników zajęć w ramach projektów, wymiany doświadczeń, czy organizacji zatrudnienia wspieranego. Powiatowe urzędy pracy w tych aspektach współpracują najczęściej z pracodawcami i właśnie
ośrodkami pomocy społecznej. Jak wskazują wyniki najnowszych badań, kooperacja z drugą z wymienionych instytucji ogniskuje się zwykle wokół:
wymiany informacji, w tym o potencjalnych beneficjentach i klientach,
aktywizacji klientów ośrodków pomocy społecznej będących dłużnikami alimentacyjnymi,
posiadania wspólnych klientów,
realizowania projektów w partnerstwie,
aktywizacji osób bezrobotnych/klientów ośrodków pomocy społecznej,
realizacji kontraktów socjalnych,
rekrutacji uczestników projektów,
aktywizacji zawodowej osób bezrobotnych w ramach udziału w projekcie i na podstawie podpisanego porozumienia międzyinstytucjonalnego2.
Współpraca na linii powiatowe urzędy pracy – ośrodki pomocy społecznej podejmowana jest relatywnie często, jednak ma ona charakter celowy, akcyjny i ograniczony w zasadzie do realizacji konkretnych przedsięwzięć/projektów o określonych ramach czasowych. Brakuje szczególnie rozwiązań systemowych opartych o jasne przepisy prawa i pozwalających na optymalne wykorzystanie posiadanych
przez obie instytucje zasobów ludzkich i finansowych 3.
Rozwiązaniem systemowym może okazać się partnerstwo skoncentrowane na dostarczeniu kompleksowych usług wysokiej jakości osobom zagrożonym wykluczeniem społecznym. Partnerstwo może
2
Diagnoza obecnego stanu lokalnej współpracy. Ogólnopolskie badanie w obszarze reintegracji społeczno-zawodowej, Centrum
Rozwoju Zasobów Ludzkich, Warszawa 2013.
3
Model współpracy ośrodka pomocy społecznej, powiatowego urzędu pracy i organizacji pozarządowej w celu realizacji usługi
integracji społeczno-zawodowej przetestowany w szesnastu społecznościach lokalnych, Modelowy system na rzecz integracji
społecznej, Wspólnota Robocza Związków Organizacji Socjalnych, październik 2013.
6
opierać się na istniejącym porządku prawnym i instytucjonalnym, ale jego realizacji powinny sprzyjać
również nowe regulacje prawne przygotowane przez Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej. Atutem
partnerstwa jest z całą pewnością możliwość realizacji w jego ramach współpracy wielosektorowej
(oraz wielowektorowej), gdzie nie ogranicza się ona do kooperacji powiatowych urzędów pracy
i ośrodków pomocy społecznej, lecz obejmuje również organizacje pozarządowe oraz inne zainteresowane podmioty.
Ustawa o pomocy społecznej wśród piętnastu powodów udzielania pomocy społecznej osobom i rodzinom, na czwartym miejscu wymienia bezrobocie (art. 7). Ograniczenie jego skali jest stałym dążeniem
publicznych służb zatrudnienia, w tym powiatowych urzędów pracy. Wymienienie bezrobocia wśród
głównych przyczyn udzielania pomocy społecznej wymusza w sposób naturalny współpracę powiatowych urzędów pracy z ośrodkami pomocy społecznej. W tym kontekście należy dodać, że pomoc społeczna realizowana jest m.in. w formie świadczeń, których uchylenie nastąpić może w drodze nieuzasadnionej odmowy „podjęcia zatrudnienia, innej pracy zarobkowej przez osobę bezrobotną lub wykonywania prac społecznie użytecznych, o których mowa w przepisach o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy” (art. 11 ust. 2). Można zatem wyraźnie dostrzec, że niechętna postawa osoby bezrobotnej wobec wsparcia jednej z instytucji (powiatowy urząd pracy) pociąga za sobą natychmiastowe
konsekwencje w postaci zmiany wsparcia świadczonego przez drugą (ośrodek pomocy społecznej).
Ośrodek pomocy społecznej zatrudnia pracowników socjalnych. W świetle przepisów ustawy o pomocy
społecznej pracownicy socjalni korzystają z „prawa pierwszeństwa przy wykonywaniu swoich zadań
w urzędach, instytucjach i innych placówkach”, co oznacza związanie powyższych organów (w tym
powiatowych urzędów pracy) obowiązkiem udzielania pracownikowi socjalnemu pomocy
w zakresie wykonywania jego czynności zawodowych. Obowiązujące przepisy prawa tworzą
zatem niezbędne ramy dla bieżącej współpracy międzyinstytucjonalnej powiatowych urzędów pracy
i ośrodków pomocy społecznej.
W świetle obowiązujących przepisów prawa (ustawa o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy) współpraca między powiatowymi urzędami pracy i ośrodkami pomocy społecznej skierowana jest
przede wszystkim do osób bezrobotnych korzystających ze świadczeń pomocy społecznej.
Działania powiatowego urzędu pracy skoncentrowane są w tym aspekcie na:
bezrobotnych korzystających ze świadczeń pomocy społecznej znajdujących się w okresie
6 miesięcy od dnia utraty prawa do zasiłku z powodu upływu okresu jego pobierania,
bezrobotnych bez prawa do zasiłku znajdujących się w okresie 6 miesięcy od dnia rejestracji.
Osobom z wyżej wymienionych grup powiatowy urząd pracy powinien (art. 50 ust. 2) „przedstawić
propozycję zatrudnienia, innej pracy zarobkowej, szkolenia, stażu, odbycia przygotowania zawodowego dorosłych, zatrudnienia w ramach prac interwencyjnych, robót publicznych” lub może je „skierować
do uczestnictwa w kontrakcie socjalnym, indywidualnym programie usamodzielnienia, lokalnym programie pomocy społecznej, o których mowa w przepisach o pomocy społecznej, lub uczestnictwa
7
w indywidualnym programie zatrudnienia socjalnego, o którym mowa w przepisach o zatrudnieniu
socjalnym”. Z tym, że drugi zbiór czynności winien być poprzedzony wnioskiem ośrodka pomocy społecznej. Elementem niezbędnym realizacji drugiej grupy czynności jest również wzajemne informowanie się powiatowego urzędu pracy i ośrodka pomocy społecznej „o planowanych działaniach wobec
bezrobotnych w trybie określonym w zawartym porozumieniu” (art. 50 ust. 3). Przepisy ustawy
o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy wskazują zatem wyraźnie na konieczność oparcia
dwustronnej współpracy o porozumienie powiatowego urzędu pracy i ośrodka pomocy społecznej.
W ten sposób ustawodawca zaplanował dwie drogi działań, jedną opartą o samodzielną działalność
powiatowego urzędu pracy, drugą realizowaną na podstawie porozumienia międzyinstytucjonalnego oraz na wniosek ośrodka pomocy społecznej.
Porozumienie powinno przyczynić się do wyeliminowania ryzyka dublowania się działań powiatowego
urzędu pracy i ośrodka pomocy społecznej, dzięki określeniu w nim zasad wzajemnej współpracy,
w tym informowania drugiej strony o planowanych działaniach na rzecz osób objętych porozumieniem.
Dla optymalizacji wsparcia osób objętych porozumieniem nastawionego na doprowadzenie do zatrudnienia, porozumienie powinno zawierać również szereg innych ustaleń, np.:
wskazywać grupy bezrobotnych objętych porozumieniem,
precyzować działania realizowane przez strony porozumienia,
zawierać harmonogram realizacji działań ze wskazaniem instytucji odpowiedzialnej,
wskazywać źródła finansowania planowanych działań,
omawiać przewidywane efekty planowanych działań,
precyzować sposób wymiany informacji pomiędzy stronami porozumienia,
zawierać opis ryzyka związanego z planowanymi działaniami oraz opisywać sposoby postępowania w przypadku przewidywanych trudności,
precyzować planowane zasady współpracy w ramach realizacji kontraktu socjalnego, indywidualnego programu działania, zatrudnienia socjalnego, lokalnego programu pomocy społecznej, prac społecznie użytecznych4.
Podstawą nawiązania współpracy między powiatowym urzędem pracy i ośrodkiem pomocy społecznej
jest przesłanie przez ośrodek pomocy społecznej wniosku dotyczącego osoby lub osób bezrobotnych
(będących jednocześnie klientami pomocy społecznej), w którym wskazano pożądane formy aktywizacji spośród wymienionych w ustawie:
kontrakt socjalny,
indywidualny program usamodzielnienia,
lokalny program pomocy społecznej,
indywidualny program zatrudnienia socjalnego.
4
Wytyczne dla powiatowych urzędów pracy (PUP) i ośrodków pomocy społecznej (OPS) w zakresie współpracy przy podejmo-
waniu działań na rzecz osób bezrobotnych, korzystających ze świadczeń pomocy społecznej, s. 3.
8
Należy w tym miejscu podkreślić, że powiatowy urząd pracy nie ma obowiązku skierowania wskazanych osób bezrobotnych na zajęcia aktywizujące zamieszczone we wniosku ośrodka pomocy społecznej. Skierowanie ma zatem wyłącznie charakter fakultatywny5.
W przypadku skierowania osoby bezrobotnej przez powiatowy urząd pracy do udziału w indywidualnym programie zatrudnienia socjalnego oraz do zawarcia kontraktu socjalnego, następuje obligatoryjne pozbawienie statusu osoby bezrobotnej przez Starostę, od dnia następnego po dniu rozpoczęcia realizacji indywidualnego programu zatrudnienia socjalnego lub podpisania kontraktu socjalnego. Pozbawienie statusu bezrobotnego nie wyklucza możliwości ponownego jego uzyskania po odbyciu wyżej wymienionych form aktywizacji, gdy zawarte porozumienie precyzuje ścieżkę dalszej pomocy ze strony powiatowego urzędu pracy. Objęcie osoby bezrobotnej kontraktem socjalnym lub indywidualnym programem zatrudnienia socjalnego bez skierowania powiatowego urzędu pracy lub
indywidualnym programem usamodzielnienia albo lokalnym programem pomocy społecznej nie jest
podstawą do obligatoryjnego pozbawienia skierowanej osoby statusu bezrobotnego
w rozumieniu art. 33 ust. 4 pkt. 2b ustawy o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy, jeśli
osoba bezrobotna wykazuje swoją postawą gotowość do podjęcia zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej.
Przepisy ustawy o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy (art. 73 ust. 1) precyzują, że osoba
bezrobotna skierowana przez powiatowy urząd pracy do zawarcia kontraktu socjalnego, udziału
w indywidualnym programie usamodzielnienia, lokalnym programie pomocy społecznej lub indywidualnym programie zatrudnienia socjalnego, może być również skierowana do wykonywania prac
społecznie użytecznych w wymiarze 10 godzin w tygodniu na terenie gminy, w której skierowany zamieszkuje lub przebywa. Organem kierującym jest w tym wypadku starosta na wniosek gminy. Omawiane zapisy dotyczą w równym stopniu osób bezrobotnych oraz osób pozbawionych statusu
osoby bezrobotnej w drodze skierowania powiatowego urzędu pracy do udziału w indywidualnym programie zatrudnienia socjalnego lub do podpisania kontraktu socjalnego. Współpraca pomiędzy powiatowym urzędem pracy i ośrodkiem pomocy społecznej może być zatem podejmowana także w sprawie
organizowania prac społecznie użytecznych. Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia
22 lipca 2011 r. w sprawie organizowania prac społecznie użytecznych (§ 2 ust. 1) nakłada na gminę
obowiązek sporządzania rocznego planu potrzeb w zakresie wykonywania prac społecznie użytecznych
i przesyłania go właściwemu miejscowo staroście oraz kierownikowi ośrodka pomocy społecznej. Plan
ten określa: rodzaje prac społecznie użytecznych, liczbę godzin wykonywania prac społecznie użytecznych, liczbę bezrobotnych bez prawa do zasiłku korzystających ze świadczeń z pomocy społecznej
oraz liczbę osób uczestniczących w kontrakcie socjalnym, indywidualnym programie usamodzielnienia,
5
waniu działań na rzecz osób bezrobotnych, korzystających ze świadczeń pomocy społecznej, s. 2.
9
lokalnym programie pomocy społecznej lub indywidualnym programie zatrudnienia socjalnego, jeżeli
podjęły uczestnictwo w tych formach w wyniku skierowania powiatowego urzędu pracy. Wymienione
osoby mogą być skierowane do wykonywania prac społecznie użytecznych.
Współpraca ośrodka pomocy społecznej z powiatowym urzędem pracy podczas realizacji prac społecznie użytecznych polega na przygotowaniu listy osób uprawnionych do uczestnictwa w pracach
społecznie użytecznych. Na podstawie porozumienia dotyczącego wykonywania prac zawartego między gminą i starostą kierownik ośrodka pomocy społecznej jest obowiązany sporządzić listę osób mogących być skierowanymi do prac społecznie użytecznych na terenie gminy. Lista powinna zawierać
nazwiska i imiona, informacje o miejscu zamieszkania lub pobytu oraz numery ewidencyjne PESEL lub
innych dokumentów potwierdzających tożsamość. Po sporządzeniu lista przesyłana jest przez kierownika ośrodka pomocy społecznej do właściwego miejscowo powiatowego urzędu pracy. Podkreślić
należy również, że w miastach na prawach powiatu prace społecznie użyteczne organizowane są na
wniosek ośrodka pomocy społecznej. Wniosek ten kierownik ośrodka pomocy społecznej powinien
skierować do powiatowego urzędu pracy. Współpraca w zakresie prac społecznie użytecznych ogranicza się zatem do sporządzenia listy osób uprawnionych do uczestnictwa w tej formie wsparcia.
Ośrodek pomocy społecznej jest uprawniony i predestynowany do prowadzenia aktywnej integracji.
W świetle dokumentu: „Zasady przygotowania, realizacji i rozliczania projektów systemowych Ośrodków Pomocy Społecznej, Powiatowych Centrów Pomocy Rodzinie oraz Regionalnego Ośrodka Polityki
Społecznej w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki 2007-2013”, może on realizować kontrakty socjalne (indywidualne programy usamodzielnienia, indywidualne programy wychodzenia z bezdomności), lokalne programy pomocy społecznej oraz programy na rzecz osób niepełnosprawnych,
których elementem mogą być czynności odpowiadające działaniom powiatowego urzędu pracy. Wymienia się tutaj: skierowanie i sfinansowanie zajęć w ramach kształcenia ustawicznego, mających na
celu uzyskanie zawodu lub przygotowania zawodowego; skierowanie i sfinansowanie zajęć w ramach
podnoszenia kluczowych kompetencji o charakterze zawodowym lub zdobywania nowych kompetencji
i umiejętności zawodowych, umożliwiających aktywizację zawodową 6. Skierowanie i sfinansowanie
powyższych działań powinno się odbyć po konsultacji z właściwym powiatowym urzędem pracy, kiedy beneficjentem wsparcia jest osoba zarejestrowana w powiatowym urzędzie pracy jako osoba
bezrobotna. Konsultacja oznacza w tym wypadku poinformowanie właściwego powiatowego urzędu
pracy o zamierzonym działaniu oraz otrzymanie informacji czy urząd nie planuje wobec tej samej oso-
6
waniu działań na rzecz osób bezrobotnych, korzystających ze świadczeń pomocy społecznej, s. 5-6.
10
by podobnego działania ze środków Funduszu Pracy 7. Instrumenty aktywnej integracji są zatem kolejnym przedmiotem wymagającym współpracy międzyinstytucjonalnej.
Jak wcześniej zauważono, najnowsze badania wskazują, że współpraca powiatowych urzędów pracy
i ośrodków pomocy społecznej najczęściej ma na celu wymianę informacji na temat osób bezrobotnych i korzystających ze świadczeń pomocy społecznej, m.in. na potrzeby organizacji form wsparcia
i projektów im dedykowanych. Ustawa o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy obliguje
powiatowe urzędy pracy do gromadzenia informacji o zarejestrowanych osobach bezrobotnych oraz
ich przetwarzania i udostępnienia publicznym służbom zatrudnienia do celów określonych w ustawie.
Na wniosek informacje te mogą zostać również udostępnione innym podmiotom, w tym jednostkom
organizacyjnym pomocy społecznej oraz jednostkom obsługującym świadczenia rodzinne.
Dostęp do danych osobowych osób bezrobotnych jest nadzorowany i rejestrowany w oparciu o przepisy o ochronie danych osobowych, a pozyskiwanie danych z powiatowych urzędów pracy prowadzone
jest przede wszystkim za pomocą systemów teleinformatycznych i dokumentów elektronicznych.
W sposób pośredni przedmiotem współpracy powiatowego urzędu pracy i ośrodka pomocy społecznej
może być również działalność Centrum Integracji Społecznej. Ustawa o zatrudnieniu socjalnym
precyzuje (art. 12 ust. 2), że do Centrum Integracji Społecznej mogą być skierowane osoby na wniosek m.in. powiatowego urzędu pracy i ośrodka pomocy społecznej. Kierownik Centrum Integracji Społecznej przyjmuje skierowaną osobę po uzgodnieniu z kierownikiem ośrodka pomocy społecznej właściwego dla miejsca zamieszkania lub pobytu skierowanej osoby, także w przypadku gdy jest to osoba
skierowana do Centrum na podstawie wniosku powiatowego urzędu pracy. W świetle przepisów ustawy powiatowy urząd pracy nabywa również możliwość skierowania osoby bezrobotnej do pracy
w Centrum Integracji Społecznej, co nie wymaga konsultacji kierownika Centrum z kierownikiem
ośrodka pomocy społecznej. Podjęcie indywidualnego programu zatrudnienia socjalnego skutkuje
w tym wypadku pozbawieniem osoby skierowanej statusu bezrobotnego. Uczestnikowi zajęć w Centrum Integracji Społecznej przysługuje świadczenie integracyjne w wysokości zasiłku dla bezrobotnych
oraz ubezpieczenie zdrowotne pokrywane ze środków publicznych. Przytoczone przepisy nie uściślają
przedmiotu współpracy powiatowych urzędów pracy i ośrodków pomocy społecznej, jednak jak pokazuje praktyka obie instytucje (zależnie lub niezależnie od siebie) podejmują współpracę z powołanymi
Centrami Integracji Społecznej dotyczącą m.in.: wymiany informacji o beneficjentach wsparcia, aktywizacji dłużników alimentacyjnych, rekrutacji uczestników wsparcia, czy aktywizacji zawodowej na
podstawie podpisanego porozumienia międzyinstytucjonalnego8.
7
Zasady przygotowania, realizacji i rozliczania projektów systemowych Ośrodków Pomocy Społecznej, Powiatowych Centrów
Pomocy Rodzinie oraz Regionalnego Ośrodka Polityki Społecznej w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki 2007-2013,
s. 23.
8
Diagnoza obecnego stanu lokalnej współpracy. Ogólnopolskie badanie w obszarze reintegracji społeczno-zawodowej, Centrum
Rozwoju Zasobów Ludzkich, s. 47.
11
Obecny, rzeczywisty zakres współpracy pomiędzy PUP i OPS
Obok analizy przepisów prawa niniejsze badanie polegało na zrealizowaniu pięciu Zogniskowanych
Wywiadów Grupowych, których uczestnikami byli oddelegowani pracownicy powiatowych urzędów
pracy i ośrodków pomocy społecznej zlokalizowanych w województwie opolskim. W badaniach jakościowych wzięli udział doświadczeni pracownicy. Najlepiej zaświadcza o tym średni staż pracy w instytucjach rynku pracy i pomocy społecznej, który wynosił 14 lat w przypadku pracowników ośrodków
pomocy społecznej oraz 13 lat w przypadku ankietowanych pracowników powiatowych urzędów pracy.
Respondenci mieli również szczegółową wiedzę w obszarze przedmiotu badania, dzięki czemu wywiady dostarczyły wielu wartościowych informacji. Pierwsza część spotkań poświęcona została określeniu
obecnego i rzeczywistego zakresu współpracy pomiędzy OPS i PUP.
Badanie jakościowe potwierdziło powszechność współpracy na linii powiatowe urzędy
pracy – ośrodki pomocy społecznej. W trakcie badania nie znalazł się ani jeden respondent, który
twierdziłby, że taka kooperacja nie jest podejmowana. Zauważono, że do współpracy obligują obowiązujące przepisy prawa, w tym ustawa o pomocy społecznej. Współpraca przybiera rozmaite formy
i koncentruje się na wielu obszarach, jednak najczęściej polega na wymianie informacji nt.
wspólnych klientów obu instytucji. Urzędnicy przekazują sobie wzajemnie informacje niezbędne
dla dopasowania form wsparcia do potrzeb klientów. Wśród nich znajdują się zaświadczenia i dane
dotyczące faktu zarejestrowania klienta w powiatowym urzędzie pracy lub ośrodku pomocy społecznej, dokumenty dostarczające informacji o wypłacanych świadczeniach lub historii wsparcia, a także
wysokości dochodu istotnej dla możliwości zaproponowania niektórych form pomocy. Jako przykład
ostatniego z wymienionych aspektów przywołano stypendium z tytułu podjęcia dalszej nauki. Skierowanie na tę formę wsparcia wymaga pozyskania informacji na temat sytuacji finansowej osoby ubiegającej się o wsparcie (art. 55 ust. 3 ustawy o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy). Podstawą do wypłacenia stypendium jest jednak tylko zaświadczenie lub oświadczenie osoby bezrobotnej
stwierdzające podjęcie lub kontynuowanie nauki (art. 55 ust. 4). Tymczasem właściwszym rozwiązaniem jest uzyskiwanie takich danych od pracownika socjalnego dysponującego informacją o dochodach osoby ubiegającej się o wsparcie. W trakcie większości wywiadów podkreślono, że w ostatnich
miesiącach wymiana informacji przebiega o wiele sprawniej niż w latach wcześniejszych.
Stało się tak dzięki wprowadzeniu platformy SEPI (Samorządowa Elektroniczna Platforma
Informacyjna). Funkcjonalność platformy została bardzo wysoko oceniona przez uczestników wywiadu. Zauważono prostotę oraz szybkość generowania i udostępniania pożądanych informacji. Niemniej, pojawiły się również sugestie, że SEPI wykorzystywana we współpracy powiatowych urzędów
pracy i ośrodków pomocy społecznej działa wyłącznie „w jedną stronę”: ośrodek pomocy społecznej
12
zwraca się z zapytaniem, a powiatowy urząd pracy odpowiada. Przedstawiciele powiatowych urzędów
pracy pragnęliby zatem dodania drugiego wektora współpracy. Próbą wdrożenia takiego rozwiązania
był program o nazwie „Korektor”, na który powoływali się uczestnicy jednego z wywiadów. „Korektor”
był autorskim rozwiązaniem wypracowanym w ramach projektu systemowego i zyskał akceptację Generalnego Inspektora Ochrony Danych Osobowych, który nie dopatrzył się żadnych uchybień związanych z informacjami podlegającymi wymianie pomiędzy urzędami. „Korektor” znakomicie sprawdzał
się podczas współpracy, stąd jego pomysłodawcy chcieli bezpłatnie upowszechniać program wśród
innych ośrodków pomocy społecznej i powiatowych urzędów pracy. W między czasie jednak Ministerstwo przygotowało i zaczęło wdrażać platformę SEPI rekomendując ją wszystkim urzędom. Po tym
fakcie uznano, że „Korektor” nie jest wart wdrażania i obecnie wraz końcem projektu będzie prawdopodobnie zastępowany przez SEPI.
„I jeszcze powiem taką jedną rzecz, bo tutaj koleżanka mówiła o SEPI, który mamy w tej chwili.
W każdym urzędzie pracy w Polsce już praktycznie to funkcjonuje. W ramach tego projektu naszego
mięliśmy, mamy jeszcze, bo w zasadzie on działa, taki program, który był wdrożony i w PUP-ach
i w OPS-ach wszystkich. Nazywał się Korektor i on o tyle jest lepszy od SEPI, że działa w dwie strony,
bo tutaj się mówi o tym, że w ramach SEPI OPS-y mogą szybko dostać zaświadczenie, sprawdzić czy
osoba jest zarejestrowana, jaki ma status, co robiła w tym urzędzie, natomiast nie ma tej informacji
zwrotnej, bo my też często chcielibyśmy wiedzieć co z tą osobą się dzieje w danym okresie, czyli co
pobiera, jakie ma świadczenia”.
[przedstawiciel PUP]
Współpraca ogniskuje się bardzo często wokół realizacji projektów systemowych. Z wypowiedzi respondentów można wnioskować o stale zwiększającej się liczbie projektów opartych
o współpracę trójsektorową (instytucje rynku pracy, pomocy społecznej i organizacje pozarządowe),
co w naturalny sposób wymusza wypracowanie własnego modelu kooperacji pomiędzy powiatowymi
urzędami pracy i ośrodkami pomocy społecznej. Na podstawie wywiadów należy zauważyć, że jakość
współpracy w ramach projektów jest bardzo istotna dla osiągnięcia ich pożądanych rezultatów.
„U nas nasza współpraca idzie trochę głębiej, poprzez projekt „Innowacyjne wsparcie dla Ciebie” ta
współpraca się pogłębiła. My współpracujemy w ramach tego projektu z siedmioma gminami z naszego powiatu i ten projekt zakłada wypracowanie takiego modelu współpracy. Nawet z racji tego, że my
się znamy, (…) ta współpraca jest i ona jest taka zacieśniona. (…) W ramach tego projektu takie założenie było, że z każdego punktu do projektu przystąpi 50 beneficjentów. To osoby, które są długotrwale bezrobotne, korzystające z OPS-ów, jednocześnie będące zarejestrowane w PUP. Wszystkie
działania, doradztwo osobiste, wszystkie działania takie troszeczkę pomieszane, pośrednik pracy, doradca zawodowy. Pracowałam z pięćdziesięcioma osobami, nawet więcej, bo wiadomo, że projekt
trwał jakiś czas i te osoby się wykruszały. W tym projekcie pracowałam z tymi osobami, ale oprócz
tego, że przygotowywałam je do podjęcia pracy, współpracowałam z pracownikami socjalnymi, to
13
jeszcze prowadziłam monitoring zatrudnienia w przypadku, jeśli osoba podjęła zatrudnienie. Jeśli mówimy tutaj o 50-ciu osobach czynnych w projekcie, gdzie każda osoba musiała być osobą długotrwale
bezrobotną, żeby przystąpić do projektu, musiała korzystać z czegokolwiek z OPS. 40 osób podjęło
pracę. Oczywiście też mówimy, że to nie były takie utrzymania pracy przez cały czas. To też nie można mówić w dzisiejszych czasach, że jak jest praca, to jest raz na zawsze. 40 osób podjęło pracę. Po
takim utrzymaniu pracy powyżej 3 miesięcy mamy 26 osób, natomiast na dzień dzisiejszy 7 osób
utrzymało pracę przez 12 miesięcy. Były osoby, które podejmowały pracę po raz drugi czy nawet po
raz trzeci, bo wiadomo, że jak podjęły pracę na umowę zlecenie, albo w sezonie letnim, gdzie ta praca
będzie tylko na dwa miesiące, trzeba było potem znowu zająć się tą osobą, nakierować myślenie
i znowu zacząć pomagać i były właśnie takie podjęcia kolejne”.
Pierwsza część rozmowy potwierdziła również, że kooperacja skoncentrowana jest często na realizacji
konkretnych form wsparcia. Uczestnicy wywiadów mówili o wzajemnej współpracy w ramach
organizacji staży, podczas zawierania kontraktów socjalnych, czy prac społecznie użytecznych realizowanych zgodnie z zapisami ustawy, o których więcej napisane zostanie w dalszej
części niniejszego opracowania. Kooperacja powiatowych urzędów pracy i ośrodków pomocy społecznej przybiera również inne formy, jedną z ciekawszych były z pewnością zagraniczne wizyty studyjne polegające na wizytacji tamtejszych ośrodków pomocy społecznej, urzędów pracy, agencji zatrudnienia i instytucji zajmujących się sprawami uchodźców.
„Mogę powiedzieć, że czekamy na wdrożenie SEPI, jeszcze nie korzystamy z tego programu. Współpraca nasza polega na wystawianiu przez urząd pracy setek zaświadczeń. Jeśli chodzi o prace społecznie użyteczne, realizujemy je w porozumieniu z urzędem miasta. Pracownicy socjalni opiniują w jakich
rodzinach, kiedy, kto mógłby podjąć pracę. Urząd pracy realizuje dalszą część. A jeżeli chodzi o dłużników alimentacyjnych, to jeszcze dochodzi aktywizacja tych dłużników”.
[przedstawiciel OPS]
Powiatowy urząd pracy może na wniosek ośrodka pomocy społecznej skierować osobę bezrobotną
korzystającą ze świadczeń pomocy społecznej do uczestnictwa w kontrakcie socjalnym, indywidualnym
programie usamodzielnienia, lokalnym programie pomocy społecznej lub indywidualnym programie
zatrudnienia socjalnego. Wyniki badania wskazują, że spośród wymienionych zdecydowanie najczęściej stosowanymi formami wsparcia są kontrakty socjalne i indywidualne programy zatrudnienia socjalnego. Podkreślono jednak, że niewielka ilość środków pozostających w dyspozycji
instytucji oferujących wsparcie wymusza ograniczanie oferty do kilku form charakteryzujących się
największą efektywnością. Niezwykle rzadko zdarza się, że ośrodek pomocy społecznej zwraca się
z wnioskami dotyczącymi skierowania na wszystkie wymienione na wstępie formy wsparcia. Niedostatek środków wymusza zatem na pracownikach ośrodków pomocy społecznej i powiatowych urzędów
pracy staranność w dopasowaniu konkretnej formy wsparcia do indywidualnych potrzeb klienta. Przy-
14
kładowo, wnioski ośrodków pomocy społecznej dotyczące skierowania osoby bezrobotnej do realizacji
indywidualnego programu zatrudnienia socjalnego są za każdym razem szczegółowo rozpatrywane
i nie wszystkie kończą się ostateczną realizacją.
Sporo miejsca w trakcie spotkań poświęcono kontraktom socjalnym. Zauważono, że jeszcze kilka lat
temu była to niemal jedyna forma wsparcia szeroko stosowana dzięki współpracy ośrodków pomocy
społecznej i powiatowych urzędów pracy. Obecnie sytuacja znacząco się zmieniła. Pojawiły się nowe
formy wsparcia, a sam kontrakt socjalny coraz rzadziej staje się celem samym w sobie i przedmiotem
dwustronnej kooperacji, częściej zaś jego zawarcie z klientem traktowane jest jako warunek udziału
w projekcie systemowym.
„Ja myślę, że te kontrakty socjalne głównie wynikają stąd, że realizowaliśmy projekt finansowany ze
środków unijnych, a to był warunek niezbędny. Warunkiem uczestniczenia w tym projekcie było podpisanie kontaktu. Często było tak, że podpisywało się kontrakty na potrzeby udziału. Gdyby nie ta
potrzeba, to wcale ten kontakt nie byłby niezbędny”.
Jeśli jednak do powiatowego urzędu pracy trafiają wnioski o skierowanie osoby bezrobotnej do realizacji kontraktu socjalnego, to zwykle rozpatrywane są one pozytywnie. Zauważono, że współpraca
obu instytucji nie kończy się na etapie wnioskowania. Czynności przewidziane w kontrakcie socjalnym
podlegają konsultacjom mającym wykazać np. w jakich formach wsparcia dotąd brała udział osoba
skierowana. Wzajemne konsultacje pomagają uniknąć ryzyka dublowania form wsparcia
lub powtarzania szkoleń z tej samej lub bardzo zbliżonej tematyki. W trakcie wywiadów pojawiły się także sugestie dotyczące konieczności obniżenia wymagań uprawiających klientów ośrodków pomocy społecznej do uczestnictwa w kontrakcie socjalnym, jeśli miałaby
wzrosnąć rola i popularność omawianej formy wsparcia. Opisywali to przedstawiciele powiatowych
urzędów pracy.
- „Wymagania są troszeczkę za wysokie, bo żeby osoba mogła uczestniczyć w takim kontrakcie socjalnym, to musiałoby upłynąć pół roku od utraty prawa do zasiłku. I takich osób nie znajdowaliśmy”.
- „Szybciej skierować możemy kogoś, aniżeli czekać aż skończy się zasiłek. Pół roku odczekamy aż on
będzie w naszej ewidencji, bo płacimy jeszcze przecież składki za ubezpieczenie zdrowotne za te osoby i dopiero później można gdzieś ich kierować”.
[przedstawiciele PUP]
Jak wynika z analizy przepisów prawa znajdujących się we wcześniejszym rozdziale niniejszego opracowania, współpraca przy organizacji wyżej wymienionych form wsparcia powinna być oparta o porozumienie powiatowego urzędu pracy i ośrodka pomocy społecznej, zawierające zasady wzajemnej
współpracy. Badania jakościowe jednoznacznie wskazują na świadomość konieczności zawiązywania porozumień międzyinstytucjonalnych wśród urzędników oraz powszechność ich
15
stosowania na linii ośrodek pomocy społecznej – powiatowy urząd pracy. Dzięki porozumieniom znacząco ogranicza się ryzyko dublowania wsparcia obu instytucji. Główne zapisy każdego porozumienia określają zakres i przedmiot dwustronnej współpracy, wskazują konkretne formy wsparcia,
informują o przyjętej procedurze wymiany informacji oraz nakładają na obie instytucje obowiązek
informowania drugiej strony o wszelkich wydarzeniach mogących mieć wpływ na realizację współpracy
i wsparcia, w tym informowania o losie wspólnych klientów objętych pomocą. Podkreślono również, że
porozumienie nie jest martwym dokumentem. W razie zaistnienia konieczności jest ono zawsze opatrywane aneksami.
„Na naszym terenie wygląda to tak, że my mamy od wielu lat podpisane porozumienia o współpracy
ze wszystkimi OPS-ami z naszego powiatu, czyli z czterema. Współpracujemy bardzo ściśle – my, jako
kierownictwo. Mamy też SEPI na wymianę zaświadczeń, elektronicznie. Bardzo czynnie uczestniczą
nasze OPS-y w partnerstwie, które realizowaliśmy do tej pory. Każdy kierownik, łącznie z pracownikami, byli obecni w tym partnerstwie, też wnosili swoje uwagi do partnerstwa. Także ta współpraca jest
– przynajmniej w moim odczuciu – taka, jaka powinna być”.
Skuteczność omawianej współpracy opartej o międzyinstytucjonalne porozumienie i skupionej przede
wszystkim na realizacji kontraktów socjalnych oraz indywidualnych programów zatrudnienia socjalnego, oceniona została pozytywnie przez zdecydowaną większość respondentów. Urzędnicy dostrzegają sens i korzyści ze wzajemnej kooperacji, co motywuje do jej kontynuowania i pogłębiania. Zadowalające są również efekty. Przykładowo efektywność indywidualnych programów
zatrudnienia socjalnego skutkuje tym, że rokrocznie obserwowany jest nadmiar chętnych osób, przekraczający znacznie liczbę wolnych miejsc. W trakcie badań pojawiła się również opinia wyrażająca
obawę, czy współpraca polegać powinna w głównej mierze na wymianie informacji i przekazywaniu
zaświadczeń, co samo w sobie jest działaniem nieproduktywnym. Niemniej w drodze dyskusji ustalono, że oprócz samej wymiany informacji podejmowane są wysiłki wymierzone już ściśle w doprowadzenie osób bezrobotnych do zatrudnienia, a sama wymiana informacji jest podstawą dalszej kooperacji i okazją do nawiązania kontaktów.
- „U państwa był program, to jest też inna sytuacja, ale wyłączmy program. Do czego się odnosi
współpraca? Do wydawania zaświadczeń, praktycznie rzecz biorąc do tego, że potwierdzamy czy osoby płacące alimenty są w ewidencji osób bezrobotnych, do tego, że przekażą nam ewentualnie informację, że komuś przyznali zasiłek stały albo inną formę pomocy. I to jeszcze nie zawsze, bo jeszcze
jest ochrona danych osobowych i też czasami nie chcą przekazywać, każą bezrobotnym samym przyjeżdżać z tymi dokumentami. Według mnie powinna być jeszcze bardziej ścisła współpraca, jeśli chodzi o właśnie zatrudnianie, o szukanie pracy tym ludziom, bo głównie ta pomoc dotyczy tylko i wyłącznie pomocy finansowej, ale nie zatrudnienia”.
16
- „Myślę, że na przykład tak jak u nas, poprzez ten pogram, ja uważam, że w każdym urzędzie powinien być taki program, żeby on pokazał, że taką współpracę można nawiązać. I takie porozumienia,
ono oczywiście musi być na piśmie potwierdzone, ale ja mogę też powiedzieć o takiej współpracy realnej, takiej praktycznej współpracy, kiedy to pracownik PUP i pracownik OPS rozmawiają, spotykają
się i rozmawiają o swoich podopiecznych”.
- „Ale my też współpracujemy w bardzo dużym zakresie, w ramach robót publicznych i prac społecznie
użytecznych”.
[przedstawiciele PUP i OPS]
Współpraca powiatowych urzędów pracy i ośrodków pomocy społecznej dotyczyć może również organizacji prac społecznie użytecznych. W tym celu ośrodek pomocy społecznej sporządza listę osób mogących być skierowanymi do prac społecznie użytecznych na terenie gminy, a następnie przesyła ją do
właściwego miejscowo powiatowego urzędu pracy. Wyniki badania wskazują, że organizacja prac
społecznie użytecznych przebiega w zgodzie z wymogami dotyczącymi tej formy wsparcia. Jest również chętnie inicjowana, ze względu na duże zainteresowanie klientów ośrodków pomocy
społecznej. Współpraca ogniskująca się wokół tej formy wsparcia opiera się czasem o model wypracowany w trakcie ubiegłych lat. W jego ramach ośrodek pomocy społecznej wskazuje powiatowemu
urzędowi pracy osoby bezrobotne, a ten ostatni kieruje je do prac społecznie użytecznych i refunduje
ich organizację, za którą odpowiada wnioskodawca. Podział obowiązków jest zatem ścisły i przejrzysty.
Z drugiej strony efektywność prac społecznie użytecznych nie zawsze jest zadowalająca, stąd
w jednym z wywiadów pojawiły się opinie dotyczące stopniowego „wygaszania prac społecznie użytecznych” przez powiatowe urzędy pracy.
„Jeszcze prace społecznie użyteczne. To jest po części trochę wymuszone przez ministerstwo tak naprawdę, ponieważ od jakiegoś czasu urzędy pracy są rozliczane z efektów. Więc prace społecznie użyteczne to były jedne z najmniej efektywnych form, jeśli chodzi o zatrudnienie. W związku z tym, że
zaczęto nas z tego rozliczać, od tego momentu my zaczęliśmy to powoli wygaszać. Z tego, co wiem, to
inne urzędy też powoli wygaszają prace społecznie użyteczne i być może będzie to funkcjonowało
w ramach PAI, który jest przez ministerstwo narzucany”.
Należy zauważyć, że wyżej przedstawiona opinia wiąże się z nowelizacją ustawy o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy, na co wskazuje nawiązanie do Programu Aktywizacja i Integracja.
Wpływ nowelizacji na prace społecznie użyteczne dostrzeżono również w innym z wywiadów, kiedy
podkreślono, że do prac społecznie użytecznych nie będą kierowani wszyscy bezrobotni, lecz wyłącznie
zakwalifikowani do określonego profilu.
- „U nas też to tak funkcjonowało, że otrzymywaliśmy listę osób właśnie, teraz zgodnie z nową ustawą
po sprofilowaniu danej osoby, osobie zostaje przypisany jeden z trzech profili i tylko tak naprawdę
profil drugi…
17
- „Drugi i ewentualnie plus trzeci”.
- „…Trzeci, dopuszczalne jest skierowanie osoby do prac społecznie użytecznych. Może być taka sytuacja, że osoba zostanie wskazana przez opiekę społeczną, a my nie będziemy mogli tej osoby skierować, bo nie kwalifikuję się. Dostaliśmy taka listę dla osób przewidzianych od sierpnia i te osoby będą
zapraszane, profilowane i pójdzie za chwilę informacja zwrotna do opieki, które z tych osób będą mogły skorzystać”.
Choć efektywność samej formy wsparcia oceniana była różnie, to skuteczność współpracy międzyinstytucjonalnej w ramach prac społecznie użytecznych była oceniana bardzo dobrze. Jej efekty są
szczególnie widoczne w aspekcie motywowania klientów ośrodków pomocy społecznej i osób bezrobotnych do zaangażowania się w prace społecznie użyteczne. Stawiennictwo lub nieobecności
osób objętych wsparciem są stale weryfikowane w drodze kontaktu telefonicznego pomiędzy zaangażowanymi instytucjami.
„Ale współpraca jest rewelacyjna, bo wiadomo, że jeżeli osoby rzucają pracę, zgłaszamy je do urzędu
pracy lub na odwrót, jeżeli nie zgłaszają się na termin do urzędu pracy, to w tym momencie ten kontakt telefoniczny jest. Wymiana informacji, ściąganie tej osoby. I orientowanie się, że jej zależy czy nie
zależy. Popchnąć do urzędu pracy, żeby podpisać się, albo zorientować się co tutaj się dzieje”.
OPS może realizować działania z zakresu aktywnej integracji. Przewidziane w ramach aktywnej integracji czynności OPS mogą odpowiadać działaniom podejmowanym zwykle przez PUP (np. kształcenie
ustawiczne, szkolenia, aktywizacja zawodowa). Stąd za konieczne uznano zbadanie czy i jak podczas
realizacji wyżej wymienionych działań unika się ryzyka związanego z dublowaniem czynności powiatowych urzędów pracy i ośrodków pomocy społecznej wobec osoby bezrobotnej. Wyniki badania
wskazują, że zjawisko dublowania się pomocy w praktyce nie występuje. Sposobów jego
unikania jest co najmniej kilka. Najważniejsze z nich to: przesyłanie wykazów uczestników do drugiej
instytucji zawierającego informacje o zakładanych formach pomocy, podpisywanie porozumienia określającego zakres i przedmiot współpracy, wysyłanie powiadomienia o zaangażowaniu w projekt osoby
znajdującej się w ewidencji kooperanta, konsultowanie i informowanie o planach szkoleniowych na
kolejny rok, czy wywiad (szczegółowa rozmowa) z osobą uprawnioną do otrzymania pomocy, czasem
uzupełniany o podpisanie oświadczenia o nie uczestniczeniu w innej współfinansowanej formie wsparcia. Powyższe metody – jak przyznali respondenci – stosowane są od wielu miesięcy, a ich wypracowanie podyktowane było raczej koniecznością i potrzebą, aniżeli odgórnym wymogiem prawnym. Plany współpracy powstawały zatem samorzutnie. Niemniej, pojawił się także postulat, aby współpracy
w niektórych przypadkach nadać pewne ramy, określające jasne dla obu instytucji priorytety. Pozwoli
to poprawić efektywność oferowanego wsparcia.
18
„Powinno to być podzielone, że OPS na czymś innym powinien się skupiać, a aktywizacją zawodową
powinien się zajmować PUP. My nie mamy w tym doświadczenia, w jakiś sposób się uczymy. Na to
pozwalają nam wytyczne i tak to robimy, jak to jest w wytycznych. Natomiast na przykład niskie są
efekty zatrudnienia, nasi klienci czasami sami sobie znajdują pracodawców, natomiast PUP ma na
pewno współpracę z przedsiębiorcami, szerszą możliwość znalezienia firmy, która przyjmie na staż.
Także wydaje mi się, że urząd pracy jest bardziej wiarygodny pod tym względem”.
Przekazywanie
wykazów uczestników z informacją o
planowanych działaniach
Wysyłanie powia-
Przekazywanie
domienia o zaanga-
planów szkolenio-
żowaniu osoby do
wych
projektu
Sposoby na
unikanie dublowania czynności
Wywiad z osobą
Podpisanie porozu-
uprawnioną,
mienia międzyinsty-
oświadczenie osoby
tucjonalnego
uprawnionej
Skuteczność działań z zakresu aktywnej integracji najbardziej widoczna jest kiedy powiatowy urząd
pracy i ośrodek pomocy społecznej nie konkurują o beneficjenta pomocy, lecz współdziałają w celu
zagwarantowania wsparcia kompleksowego. Niektórzy z respondentów przykłady takich rozwiązań
obserwowali podczas wizyt studyjnych odbywanych w innych krajach europejskich. Podkreślono, że
brak rozgraniczenia zadań i specjalizacji instytucji rynku pracy i pomocy społecznej skutkuje świadczeniem pomocy gorszej jakości, marnotrawieniem czasu i środków. Przywołano
tutaj przykład staży, których organizacją niejednokrotnie zajmują się ośrodki pomocy społecznej, mi-
19
mo że specjalistyczną wiedzę w tej dziedzinie mają raczej pracownicy powiatowych urzędów pracy.
Proponowano natomiast rozgraniczenie form wsparcia i specjalizację. Zdaniem badanych
każda z instytucji powinna odpowiadać za formy wsparcia, w których świadczeniu sprawdza się najlepiej. W ten sposób klient odpowiednio przygotowany pod względem motywacji przez ośrodek pomocy
społecznej trafiałby bezpośrednio do powiatowego urzędu pracy, który odpowiadałby za jego powrót
na rynek pracy.
„Projekty systemowe są jakby cały czas pod grupami, grupy jakby w odniesieniu do ośrodków pomocy
społecznej mają zadania z zakresu aktywizacji zawodowej, to nie powinny być do końca nasze działania (…). Nasze to chociaż, żeby nabył nawyki codziennego wstawania, nawyki normalnego pracującego człowieka, punktualność, obowiązkowość, ta chęć pracowania codziennego, to powinno leżeć po
naszej stronie, natomiast do Państwa powinien przyjść człowiek, który ma chęć i potrzebę pracy (…).
I dopóki projekty systemowe będą pod grupami dla nas, to nie pójdzie w dobrym kierunku, bo cały
czas dla nas jest w tych przepisach i wytycznych aktywizacja zawodowa, gdzie dla ośrodka pomocy
społecznej to jest przerzucanie sobie tych obowiązków. W tych szkoleniach nie tyle być powinno szkolenie z wózka widłowego, bo to ma urząd pracy, czy szkolenie z jakiegoś innego zakresu, to powinny
być np. treningi czystości, które są postrzegane: „ale mieli pomysł – poszaleli”, albo żeby te mamy,
które są niejednokrotnie niepełnoletnie, albo z patologicznych domów, czy by one chciały i nabyły
umiejętności pielęgnowania tych dzieci, prawidłowych wzorców rodziny chociażby, to są takie rzeczy,
które mi się wydaje jako opieka społeczna powinniśmy wypracowywać z naszym klientem, natomiast
aktywizacja zawodowa powinna zdecydowanie leżeć po stronie urzędów pracy”.
PUP i OPS mogą współpracować również podczas kierowania osób na zajęcia w Centrum Integracji
Społecznej. Jedynie podczas dwóch wywiadów odniesiono się do współpracy powiatowych urzędów
pracy i ośrodków pomocy społecznej z Centrum Integracji Społecznej. W pozostałych lokalizacjach
podmioty integracji społecznej obecnie nie funkcjonują. W trakcie badania zauważono, że współpraca polega wyłącznie na kierowaniu osób bezrobotnych i klientów pomocy społecznej do
istniejącego Centrum. Rekrutacja jest właściwie jedynym elementem współpracy, który można
odnotować. Efekty współpracy respondenci utożsamiali z wynikami Centrum, dobrze przeprowadzona
rekrutacja ma bowiem z pewnością wpływ na wysoką efektywność Centrum Integracji Społecznej,
które z czasem wypuszcza swoich uczestników na otwarty rynek pracy, gdzie radzą sobie oni dobrze.
„Rzeczywiście to zdaje swój egzamin, bo naprawdę tutaj jest zatrudnienie na 12 miesięcy, z możliwością przedłużenia do 18 miesięcy. I naprawdę ludzie… tam jest praca dłuższa niż praca społecznie
użyteczna, bo tam jest mniej więcej sześć godzin, więc tutaj też na początku obawialiśmy się, że osoby nie wytrzymają tyle czasu, jednak tam trzeba pracować. Rzeczywiście przychodzą u nas składać
zapotrzebowanie, przychodzą właśnie do CIS-u też składać zapotrzebowanie, że chcą podjąć zatrudnienie i bardzo fajne to jest. Tylko, że tutaj współpraca między urzędem pracy a OPS-em jest marna,
20
bo tutaj są tylko typowo do CIS-u te osoby kierowane, tylko wydajemy skierowanie, ubezpieczamy te
osoby, ale większość kontaktuje się z CIS (…)”.
W trakcie badania zidentyfikowano również zjawisko nieformalnej współpracy powiatowych urzędów
pracy i ośrodków pomocy społecznej. Współpracy dotyczącej spraw nie ujętych wprost w obowiązujących aktach prawnych. Na podstawie wyników badań należy uznać, że kooperacja nieformalna jest powszechna. Inicjują ją obie strony, choć nieco częściej robią to pracownicy socjalni
zatrudnieni w ośrodkach pomocy społecznej. Współpraca nieformalna skoncentrowana jest na
dodatkowym wywiadzie środowiskowym dotyczącym wspólnych klientów. Nierzadko weryfikowane jest miejsce przebywania klienta, które czasem nie odpowiada formalnemu miejscu zamieszkania. Natomiast w przypadku, gdy klient został objęty wsparciem, od którego się uchyla (np. opuszcza zajęcia), w drodze konsultacji urzędnicy ustalają co naprawdę dzieje się z klientem. Nieformalna
współpraca przybiera zwykle postać kontaktu telefonicznego lub za pośrednictwem poczty elektronicznej. Do rzadkości nie należą również spotkania kadry obu instytucji. Przykładowo, w celu wyznaczenia ścieżki wsparcia dla konkretnego klienta popularne są spotkania pracownika socjalnego z doradcą zawodowym zatrudnionym w powiatowym urzędzie pracy. Skuteczność
nieformalnej współpracy zwykle stoi na wysokim poziomie.
„Bardzo często współpraca ma charakter nieformalny, bo akty prawne nie wszystko przewidują. Ograniczają nas. Natomiast jest nam potrzebna taka informacja też wynikająca niekoniecznie z aktów
prawnych, ale z potrzeby uzyskania informacji, żeby wywiad środowiskowy był pewny. W związku
z tym bardzo często są te kontakty nieformalne. To są kontakty pracowników socjalnych z doradcami
zawodowymi. U nas nie ma CIS-u, ale jest KIS, to jest miejsce, gdzie pracownicy socjalni kierują osoby długotrwale bezrobotne. Tam się ich aktywizuje poprzez różne formy i tam na bieżąco jest współpraca z pracownikami urzędu pracy, po to, żeby lepiej wyznaczyć tę ścieżkę dla tego klienta”.
Na koniec części poświęconej rzeczywistej współpracy między powiatowymi urzędami pracy i ośrodkami pomocy społecznej dokonano podsumowania wcześniejszych rozważać dotyczących formalnej
i nieformalnej kooperacji. Na podstawie wyników pomiaru udało się ustalić, że współpraca ma duże
znaczenie dla prowadzenia skutecznych i efektywnych działań na rzecz osób bezrobotnych i pobierających pomoc społeczną. Najbardziej wymierną korzyścią ze współpracy przy realizacji projektów systemowych jest wynik aktywizacji, pociągający za sobą korzyści w postaci zwiększenia puli środków na kolejne działania. Opisywał to jeden z respondentów.
„Korzyści jest więcej, szerszy wachlarz propozycji, więcej środków na aktywizację. Bardzo dużo pozyskujemy środków. W 2013 roku realizowaliśmy taki projekt. Byliśmy wtedy wnioskodawcą, PUP był
partnerem. Tam 30% się usamodzielniło i w tym roku dostaliśmy informację od Ministra Pracy i Polity-
21
ki Społecznej, że ktoś o tym przeczytał i ten projekt został uznany za najlepszy w Polsce i jeszcze gmina Opole dostała 9,5 tysiąca na aktywizację. Więcej pieniędzy po prostu”.
Sukcesy motywują do pogłębiania i usprawniania współpracy międzyinstytucjonalnej. W tym celu organizowane są przedsięwzięcia, które można byłoby określić mini wyjazdami studyjnymi. Wyjazdy
organizowane są przez kierownictwo zainteresowanego ośrodka pomocy społecznej, a miejscem docelowym jest siedziba powiatowego urzędu pracy. W wyjeździe uczestniczą pracownicy pomocy społecznej. Odwiedzający mogą naocznie zapoznać się ze specyfiką pracy instytucji rynku pracy oraz nawiązać bezpośrednie kontakty z urzędnikami, z którymi dotąd kontaktowali się wyłącznie za pośrednictwem oficjalnych pism, telefonu lub poczty elektronicznej. Korzyści z organizacji takich wyjazdów opisywał przedstawiciel powiatowego urzędu pracy, w którym odbywała się wizytacja.
„U nas był bardzo dobry przykład. Ja uważam, że to był bardzo dobry pomysł, że kierownik OPS zorganizował taki wyjazd swoich pracowników do urzędu pracy. To było z jednej gminy do naszej gminy,
to był przyjazd, dosłownie przyjazd pracowników z OPS, gdzie pracownicy OPS poznawali naszą pracę.
I to był bardzo dobry pomysł, bo można było od pokoju do pokoju, można było poznać wtedy osoby,
które pracują w PUP i my też nawzajem żeśmy się poznawali. Albo wcześniej żeśmy się tylko słyszeli
przez telefon, albo gdzieś tam na pismach pieczątki, a tutaj żeśmy się osobiście poznawali. Myślę, że
to bardzo ułatwia pracę. Jak myśmy wyjeżdżali do gmin, do rożnych OPS-ów z projektu, jak myśmy
wiedzieli jak osoby pracują, nawet przeczytanie tabliczki z imieniem i nazwiskiem, czym się osoba zajmuje, jak wyglądają pokoje, jak wyglądają twarze, naprawdę bardzo dużo nam pomogło zobaczenie,
porozmawianie, spotkanie”.
Istotnym elementem dobrej współpracy jest skuteczna komunikacja z kooperantem. Zdaniem respondentów komunikacja nie jest problemem we wzajemnych stosunkach, gdyż o jej znaczeniu przekonane są obie strony. Mechanizmem, który znacząco poprawił efektywność komunikacji – jak
wspomniano już wcześniej – jest platforma SEPI. Podkreślono tutaj, że wprowadzenie platformy jest niewątpliwą korzyścią nie tylko dla urzędników, ale również dla samych osób bezrobotnych
i korzystających z pomocy społecznej, którzy z chwilą wprowadzenia systemu nie muszą przemieszczać się (i ponosić kosztów takiej podróży) między jedną gminą a drugą, w celu uzyskania i dostarczenia wymaganego zaświadczenia. SEPI uznane zostało za rozwiązanie problemu komunikacji, jednak
platformę można na pewno jeszcze poprawić, na co zwracali uwagę przede wszystkim przedstawiciele
powiatowych urzędów pracy. Obecnie bowiem ich uczestnictwo w SEPI objawia się przede wszystkim
przekazywaniem informacji do ośrodków pomocy społecznej. Komunikacja w drugą stronę jest
utrudniona.
„SEPI to jest coś, co rozwiązało problem. Myślę, że to głównie jest dla osób bezrobotnych z OPS, ponieważ nie muszą chodzić, przyjeżdżać, więc to w pewnym sensie ułatwia. My mamy swoje opracowa22
nie, puszczamy tzw. raport elektroniczny o wniosek, o wydanie zaświadczenia. Wiem, że to jest temat,
który poruszaliśmy (…). To pewnie też w jakiś sposób ułatwia pracownikom socjalnym, bo mogą sobie
wejść, wrzucić raport”.
Ważnym elementem współpracy jest otwartość, zaangażowanie i elastyczność kooperanta. Wywiady
potwierdziły, że obie strony doceniają omawiany aspekt współpracy i oceniają go bardzo dobrze.
Podkreślano, że na przedstawicieli kooperanta liczyć można w każdej sytuacji, a prośba
o pomoc spotyka się z życzliwością. Obie strony są również otwarte na współpracę w ramach
wspólnych projektów systemowych, nawet jeśli wymagają one dodatkowej pracy, za którą nie pobiera
się wynagrodzenia. Zaangażowanie we współpracę w minionych latach nie zawsze stało na wysokim
poziomie, jednak od tego czasu wiele się zmieniło.
„To znaczy, jest na pewno lepiej niż było, na pewno, 100%, bo nawet to zwykłe nasze spotkanie, ja
mówię, że w styczniu generalnie tak robię, że my się spotkamy, ale nie jest tak, że my się później nie
spotykamy. Spotykamy się ze dwa, trzy razy w roku, w zależności od potrzeb. I inaczej się rozmawia.
Wiemy, że mamy wspólnego klienta, a jak ja zaczynałam pracę w urzędzie pracy, to tak nie było. To
każdy sobie, jeden w jedną stronę, drugi w drugą. To się rozjeżdżało”.
Na koniec zauważono, że komunikację nieco utrudnia niedostateczna znajomość przepisów
ustawy o ochronie danych osobowych. Zdarza się, że urzędnicy nie są pewni, które dane mogą
przekazać partnerowi i w jakiej formie. Należałoby zatem rozważyć organizację szkoleń w tym aspekcie. Innym istotnym problemem jest niedostatek podpisów elektronicznych. Jak przekonywali respondenci, w niektórych urzędach tylko dwie osoby dysponują możliwością sygnowania nim
dokumentów (kierownik urzędu i główny księgowy), co znacząco utrudnia i opóźnia korespondencję
elektroniczną pomiędzy placówkami. Dobrym rozwiązaniem byłoby wyposażenie większej części kadry
powiatowych urzędów pracy i ośrodków pomocy społecznej w możliwość sygnowania dokumentów
własnym podpisem elektronicznym.
„Otwartość, zaangażowanie i elastyczność jest. Tylko, że jeżeli chodzi o przekazywanie danych, my się
boimy bardzo często. My boimy się, bo nie do końca jesteśmy pewni, jakie my wiadomości przekażemy, na ile my możemy te wiadomości przekazywać, czy to są wrażliwe wiadomości”.
23
Bariery wpływające na współpracę pomiędzy PUP i OPS
Kolejny fragment wywiadów jakościowych poświęcono barierom wpływającym na współpracę powiatowych urzędów pracy z ośrodkami pomocy społecznej. Niemal we wszystkich wywiadach nawiązano do zasygnalizowanego już problemu ochrony danych osobowych. Respondenci
przekonywali, że ośrodki pomocy społecznej i powiatowe urzędy pracy działając przecież w ramach
jednego ministerstwa, powinny mieć możliwość skorzystania z uproszczonej procedury przekazywania
sobie wzajemnie informacji o klientach. Beneficjenci wsparcia nierzadko potrzebują pomocy natychmiastowej, której jednak nie można wdrożyć z uwagi na brak zaświadczenia lub innego potwierdzenia
faktu urzędowego. Urzędnicy postulują stworzenie wspólnej platformy urzędowego gromadzenia danych o beneficjentach, gdzie pracownik powiatowego urzędu pracy (lub innej instytucji)
powinien mieć wgląd w dane zebrane przez ośrodek pomocy społecznej, zakład ubezpieczeń społecznych, czy inne podmioty. Brak takiej platformy skutkuje tym, że każdego klienta „rozpoznawać” należy niejako od podstaw. Urzędnik zatrudniony w powiatowym urzędzie pracy często nie ma świadomości na temat sytuacji rodzinnej osoby, którą kieruje do udziału w danej formie wsparcia. Nie wie, czy
kierowana osoba ma zapewnione podstawowe potrzeby dzięki zaangażowaniu ośrodka pomocy społecznej, czy ma co jeść, czy ma co na siebie włożyć, czy potrafi zapewnić bezpieczeństwo dzieciom.
Niezaspokojenie podstawowych potrzeb i przeskoczenie z marszu do aktywizacji zawodowej kończy się
nieskutecznym wsparciem. Zakłada się w ciemno, że osoba jest nieodpowiedzialna lub wykazuje braki
motywacyjne, tymczasem główną przyczyną rezygnacji z formy wsparcia może być problem rodzinny
lub obawa o pozostawienie dziecka z uzależnionym od alkoholu partnerem/partnerką. Brak kompleksowej wiedzy o kliencie oraz utrudnienia w przekazywaniu informacji związane z ochroną danych osobowych skutkują tym, że na rozpoznanie sytuacji danej osoby przeznacza się czas, który mógłby być
wykorzystany na przygotowanie konkretnego programu wsparcia.
- „Dla mnie, jeśli mamy współpracować z OPS i w większości są to ci sami klienci, to po co OPS musi
pisać wniosek o udostępnienie danych osobowych? To powinien być jeden system, na którym my pracujemy, gdzie mamy wgląd do tego, co zebrała pomoc społeczna. Dla nas też mogą mieć znaczenie
pewne szczegóły z jego życia, o których my nie wiemy. Nie możemy zapytać o niektóre rzeczy tych
ludzi, bo się obrażą. To powoduje pewne bariery i utrudnienia, bo pani Kowalska z PUP czy z OPS
powinna sobie spokojnie wejść w rejestr i sobie sprawdzić wszystko. I tam będą dane, które my zebraliśmy – kariera zawodowa, certyfikaty, staże”.
- „Chodzi o to, że przepisy nas ograniczają. Informacji o danej osobie nie można uzyskać. Są to dane
wrażliwe, nie możemy takich informacji udzielać”.
24
Wzajemną współpracę utrudniają również ograniczenia biurokratyczne. Przedstawiciele
ośrodków pomocy społecznej sami mają świadomość, że występując o setki zaświadczeń dezorganizują pracę powiatowych urzędów pracy, którym w zaistniałej sytuacji trudniej jest się skupić na realizacji
podstawowego zadania jakim jest aktywizacja zawodowa. Nieodłączną bolączką instytucji rynku
pracy i pomocy społecznej jest także niedobór środków finansowych. Zasada w tym wypadku jest prosta. Jeśli nie ma pieniędzy na realizację przedsięwzięć, to nie ma również wokół czego koncentrować międzyinstytucjonalnej współpracy. Kolejną barierą – choć jak wykazał wcześniejszy rozdział relatywnie łatwą do przezwyciężenia – są problemy w wyborze właściwego urzędnika
zdolnego do udzielenia pomocy w konkretnym przypadku. Na podstawie wyników badań można jednak domniemywać, że większość urzędów pracy i ośrodków pomocy społecznej w województwie
opolskim przezwyciężyła zidentyfikowaną barierę w drodze cyklicznych spotkań kadry, mini wizyt studyjnych i podobnych przedsięwzięć.
Nagromadzenie, rozproszenie i nieznajomość przepisów określających współpracę powiatowych urzędów pracy i ośrodków pomocy społecznej nie jest istotnym ograniczeniem
wzajemnej współpracy wskazanych instytucji. Problemy dotyczą nie przepisów normujących wzajemną współpracę, lecz innych, zwykle dotyczących wyłączenia z ewidencji powiatowego urzędu pracy
osób bezrobotnych, które chorują 90 dni, a co zatem idzie – jak utrzymywali respondenci – powinny
być automatycznie wyrejestrowane. W świetle przepisów za ubezpieczenie zdrowotne takiej osoby
powinien odpowiadać ośrodek pomocy społecznej, jednak nie zawsze osoba wyrejestrowana z ewidencji bezrobotnych kwalifikuje się do otrzymania pomocy społecznej. W ten sposób uwidacznia się
luka w prawie, tymczasem ubezpieczenie zdrowotne lub jego brak jest palącym problemem z uwagi na
stan zdrowia zainteresowanego. Kolejnym istotnym problemem wymagającym ujednolicenia poszczególnych aktów prawnych jest kwestia przyznawania i wyliczania świadczeń. Opisywał to jeden z respondentów.
- „Tak, problem istnieje. Ja bym to określiła jako obszerną ustawę o promocji zatrudnienia i jednocześnie obszerną ustawę o pomocy społecznej”.
- „I o świadczeniach rodzinnych, bo to są ustawy, w środku których jest ten jeden człowiek. Ci, którzy
wymyślali te ustawy nie rozmawiali ze sobą. Tam na górze się nikt nie porozumiewał. I w świadczeniach rodzinnych wystarczy oświadczenie, u nas jest potrzebne zaświadczenie, w OPS, żeby ktoś
otrzymał świadczenie, to wliczamy dochód tak, że dzielimy dochód osób wspólnie prowadzących gospodarstwo domowe i w ten sposób się określa kryterium dochodowe, w związku z tym osoby, które
żyją w nieformalnych związkach wykazują tych swoich nieformalnych partnerów, bo zawsze jest to
jedna osoba więcej, ten dochód się dzieli na więcej osób i jest większe świadczenie. Natomiast te same osoby, jak występują o świadczenia rodzinne, tam oświadcza ta sama osoba, że jest tylko z dzieckiem. Już nie ma tego partnera, bo tam wtedy jest korzystniej. I są dwa światy. My oczywiście to wykrywamy, ale robimy się jakąś jednostką śledczą. Zaczynamy wymieniać te informacje. Trzeba byłoby
25
to ujednolicić i mieć jeden zbiór informacji, do których zagląda pracownik socjalny, pracownik urzędu
pracy i ewentualnie pracownik, który realizuje ustawę o świadczeniach rodzinnych”.
Brak chęci współpracy ze strony kooperanta (PUP lub OPS) albo niedostrzeganie opłacalności współpracy nie wydaje się istotną barierą w świetle wyników badania. Respondenci
podkreślali, że wiele zmieniło się od lat dziewięćdziesiątych, kiedy powiatowe urzędy pracy i ośrodki
pomocy społecznej charakteryzowała niechęć do współpracy wynikająca ze skoncentrowania na wąskim zakresie obowiązków wprost określonych w ustawie. Każde kolejne zwrócenie się o pomoc traktowane było niechętnie, bo przysparzało dodatkowej pracy. Dopiero z czasem zdano sobie sprawę
z konieczności wspólnych działań. Niebagatelne znaczenie miały pierwsze projekty systemowe realizowane z konieczności w partnerstwie. Od czasu ich pojawienia się datować należy zacieśnienie kooperacji, bez której trudno dziś wyobrazić sobie skutecznie działającą administrację. W trakcie wywiadów niejednokrotnie podkreślano, że wiele jest jeszcze do usprawnienia, jednak brak chęci do współpracy lub niedostrzeganie jej opłacalności są coraz rzadziej dostrzegane.
„Na początku tak, był to istotny problem. To znaczy 1990 rok, kiedy weszła w życie pierwsza ustawa
o pomocy społecznej i wtedy te wszystkie zapisy, które zobowiązywały do tej współpracy. To nie było
łatwo, bo pracownik socjalny był obrażony, że musi kolejne pismo gdzieś napisać, więcej roboty,
a pracownik urzędu pracy był obrażony, że właściwie czemu, niech oni sobie sami ustalają, bo biorą za
to pieniądze, a też ma więcej pracy, a właściwie nie wynika to z naszej ustawy. Była wzajemna niechęć, bo więcej pracy na nas spadło. Parę lat upłynęło i zorientowaliśmy się, że ta współpraca jest
niezbędna i jesteśmy sobie potrzebni. Jak będziemy się wspierać, to szybciej tego klienta usamodzielnimy. Jest to w naszym interesie. (…) Dopiero jak zrealizowaliśmy pierwszy wspólny projekt, inicjatorem był PUP, to wtedy było więcej spotkań nieformalnych. Zanim wysłaliśmy wniosek, to trzeba było
razem wypić kawę, przejść na ty. Taka impreza integracyjna, tylko bez alkoholu. W związku z tym
wspólne dzieło zawsze jednoczy. Jak się udało, to było fajnie, jak się nie udało, to mieliśmy też o czym
razem rozmawiać. W związku z tym się trochę poznaliśmy”.
W trakcie badania nie potwierdziło się również przypuszczenie o wzajemnym braku zaufania lub postrzeganiu kooperanta jak konkurencji. Na wszystkich szczeblach organizacyjnych, od dyrekcji po szeregowych pracowników, współpraca zastępuje konkurencję, a brak zaufania
nie jest widoczny. Jedynym aspektem, na który zwrócono uwagę w kontekście przeszkód jest przypisanie przez ustawodawcę aktywizacji zawodowej ośrodkom pomocy społecznej. Do problemu właściwego rozdziału kompetencji powiatowego urzędu pracy i ośrodka pomocy społecznej nawiązano już
wcześniej. W tym miejscu potwierdzono, że aktywizacja zawodowa powinna być wyłącznym
obowiązkiem powiatowego urzędu pracy, a ośrodek pomocy społecznej powinien się raczej skupić na pracy socjalnej.
26
„Nie jest to przeszkodą, ale jest negatywna ocena OPS-ów z faktu, że wpisano ośrodkom pomocy
społecznej aktywizację zawodową. W imieniu środowiska teraz powiem – środowisko uważa, że to jest
zadanie urzędów pracy, że my nie powinniśmy się zajmować aktywizacją, tylko pracą socjalną. Generalnie robimy to wszystko razem, ale na pewno nie wymyślił tego ani pracownik socjalny, ani pracownik urzędu pracy. Nie wiem kto to wymyślił, ale nasze środowisko uważa, że nie powinniśmy tego
robić. Też jest tak, że do tych projektów, które realizują OPS-y, to trafiają osoby, które już naprawdę
przeleciały przez to sito, a raczej się zatrzymały w tym sitku. To są osoby, które tak naprawdę bardzo
trudno zaktywizować i właściwie już nawet trudno uwierzyć, że je można zaktywizować. Wydaje mi
się, że bardziej mi zależy, żeby on doszedł do końca projektu, żebym to mogła w WUP-ie odpowiednio
rozliczyć i się zdarzyło, że jeździłam i wyciągałam beneficjenta, żeby się podpisał i wziął udział w zajęciach. Tak naprawdę to bardziej pracownikom socjalnym na tym zależy”.
Zdaniem większości uczestników badania istotną barierą w podejmowaniu współpracy międzyinstytucjonalnej jest nagromadzenie obowiązków, a co za tym idzie, brak czasu na podejmowanie kooperacji. Dzięki odpowiedniej wymianie informacji na linii pracownik powiatowego urzędu
pracy – pracownik socjalny, aktywizacja szczególnie trudnych klientów mogłaby się znacząco poprawić. Bardzo często – co już sygnalizowano wcześniej – jednej ze strony brakuje wiedzy, w której posiadaniu jest druga strona, przy czym nie zawsze jest czas, aby jej zasięgnąć, bo przy obostrzeniach
związanych z ochroną danych osobowych, wymagałoby to spotkania pracowników obu instytucji.
„Czas rzeczywiście jest problemowy, bo zakładając, że ja aktywizuję klienta i tak naprawdę nie wiem
gdzie jest pies pogrzebany, ja wiem o nim tyle, ile on mi o sobie pokaże. Natomiast jego opiekun –
pracownik socjalny wie o nim więcej i teraz mi często jest potrzebna taka wiedza wynikająca z tego co
się dzieje u tego klienta w domu i gdyby czas na to pozwalał, ja siądę z jego opiekunem wymienimy
informacje i wtedy ja działam lepiej i jego opiekun też działa lepiej. To wszystko jest czasem ograniczone, bo pracownik socjalny wrócił z terenu, ma chwile czasu, klepie swoje rzeczy, ja też mam chwile
i ten czas jest tutaj ważny”.
Podkreślono, że odciążając nieco prawników instytucji rynku pracy i pomocy społecznej można byłoby
ich energię skierować w inną stronę, z korzyścią dla klientów. Można przypuszczać, że mniejsze obciążenie skutkowałoby wzrostem kreatywności, pojawieniem się nowych pomysłów na wsparcie i – docelowo – większą jego efektywnością. Współpraca schodzi na dalszy plan również dlatego, że nie ma
przepisów, z których jasno wynikałaby konieczność jej prowadzenia i zacieśniania. Dobrym pomysłem
prawdopodobnie byłaby zatem aktualizacja wytycznych ministerialnych warunkujących kooperację.
27
„Nie ma przepisu, z którego by wynikało, że my mamy jeszcze ściślej współpracować. To by musiały
być jaśniejsze, zwięźlejsze przepisy, równocześnie dla nas obydwóch – dla OPS-ów i dla PUP-ów. Dopóki tego nie będzie, to ta współpraca ściślejsza na pewno nie będzie”.
28
Potrzeby obu stron w zakresie dalszego rozwoju współpracy
Odpowiedzią na bariery zaobserwowane przez respondentów i opisane w powyższym rozdziale powinny być konkretne działania naprawcze. Z wypowiedzi przedstawicieli powiatowych urzędów pracy
i ośrodków pomocy społecznej wyłania się w pierwszej kolejności konieczność stworzenia systemu wymiany danych o klientach, w tym w wieku 50+. Bardziej szczegółowego niż SEPI, umożliwiającego wielowektorową wymianę informacji oraz gromadzącego najważniejsze dane o historii
wsparcia i obecnej sytuacji klienta. Podkreślono, że obie instytucje pracują na rzecz tych samych osób,
zatem powinny otrzymać możliwość bieżącego wglądu w działania drugiej strony. Podobne opinie
pojawiały się bardzo często w trakcie poszczególnych wywiadów, należy stąd przypuszczać, że jest to
działanie naprawcze najbardziej pożądane przez pracowników powiatowych urzędów pracy i ośrodków
pomocy społecznej.
- „Trzeba mieć system, który jednakowo powoduje, że ja wchodząc na pana Kowalskiego, widzę zapisane rzeczy z OPS-u, a OPS widzi to, co urząd naniósł. I wtedy nie potrzeba żadnych zaświadczeń
o zarobkach, wniosków o udostępnienie danych osobowych, wtedy się nie traci czasu na niepotrzebne
telefony, które też kosztują. Za to ministerstwo płaci, bo przecież my z prywatnych pieniędzy za to nie
płacimy. To zredukowałoby koszty, czas, biurokrację. Pracownicy zamiast zajmując się wnioskami, po
prostu mają co innego robić, może bardziej pożytecznego”.
- „A przecież tak OPS-y nie mają pełnej informacji na temat naszych klientów, bo mówimy o pełnych
informacjach, bo nie ma tam całej historii. To powinno być właśnie i my sobie doskonale zdajemy
sprawę z tego, że przecież nie wymagamy całego wywiadu. Oczywiście pełnego wywiadu, nie jest to
nam do niczego na dany moment potrzebne. Natomiast, jeśli jest nam potrzebne i na to nam powinna
pozwalać ustawa, że my możemy na przykład poprosić o wywiad środowiskowy. A na dzień dzisiejszy
nie możemy. A dlaczego nie, skoro jest to nasz klient, tak OPS-u, jak i nasz”.
[przedstawiciele PUP]
Odpowiedzią na zaobserwowane bariery mogłyby być również wspomniane już wytyczne ministerialne określające ramy współpracy i ukazujące obszary, w których kooperacja powinna
być podejmowana. Zdaniem przedstawicieli powiatowych urzędów pracy nowelizacja ustawy o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku prac powinna pociągnąć za sobą zmiany w aktach prawnych
określających pracę ośrodków pomocy społecznej. Konieczne jest ujednolicenie. Tym bardziej, że
w znowelizowanej ustawie pojawia się program Aktywizacja i Integracja, którego skuteczna realizacja
przy wsparciu osób w wieku 50+ wymaga współdziałania z ośrodkami pomocy społecznej. Pracownicy
tych ostatnich jednak nie zawsze dobrze zorientowani są w ostatnich zmianach przepisów ustawy
o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy.
29
„Ja myślę, że to powinno być konsekwentnie skierowane (…) do naszego ministerstwa. Żeby w ministerstwie nie zapominali o tym, że OPS-y i PUP-y muszą, chcą i współpracują i żeby o tym nie zapomniały. Jeżeli u nas w ustawie zapisano program Aktywizacja i Integracja, to niech OPS-y wiedzą coś
na ten temat. Niech będzie to też wpisane na przykład w ustawie czy w nowelizacji, w ustawie obowiązującej, żeby to konsekwentnie, a nie u nas się wrzuca, a OPS-y nie do końca. Później jakieś niepotrzebne niuanse”.
Po raz kolejny nawiązano również do potrzeby rozdzielenia kompetencji obu instytucji, aby
każda z nich mogła poświęcić się zadaniom, w których się specjalizuje. Pojawił się pomysł,
że modelowy projekt systemowy realizowany powinien być w partnerstwie. Realizacja pierwszego
etapu należy w tym wypadku do ośrodka pomocy społecznej. Na tym etapie instytucja sektora pomocy społecznej gwarantuje klientowi wsparcie psychologiczne, jej działania pozwalają zaspokoić podstawowe potrzeby, nabyć ogłady i poczucia obowiązku. Po tym etapie klienta w wieku 50+ powinien
przejmować powiatowy urząd pracy oferujący szkolenia, dostosowane do potrzeb klienta formy aktywizacji zawodowej, prowadzące do podjęcia pracy, nawet w niepełnym wymiarze czasu pracy. Innymi
słowy, obie instytucje nie powinny powielać swoich działań, skuteczniejszym rozwiązaniem – zdaniem
respondentów – jest uzupełnianie się.
„Zacznijmy od tego, że jeżeli chodzi o to, że OPS zaczyna jakąkolwiek współpracę z danym klientem
ścisłą, to jeżeli oni zaczynają pisanie jakichś projektów, to ten projekt powinien się kończyć gdzieś tam
dalej, może u nas w urzędach, bo nie wiem czy oni maja możliwości na dzień dzisiejszy, żeby im zagwarantować później gdzieś jakąś pracę czy szkolenie. Powiedzmy, że jakieś wsparcie psychologiczne
i inne przejdą u nich, a jak program się kończy, to my na przykład dalszą część prowadzimy tego
wszystkiego. Żeby znaleźć mu gdzieś zatrudnienie. Choćby na pół etatu, to nie chodzi o to, żeby on
był zatrudniony na pełny wymiar czasu pracy, bo ja sobie nawet nie wyobrażam, że osoba, która przez
kilkanaście lat nie pracuje, że ona nagle sobie pójdzie do pracy, będzie chodziła przez 8 godzin. Ona
nie jest w stanie”.
Nie pierwszy raz w trakcie wywiadów zwrócono również uwagę na konieczność realizacji cyklicznych spotkań co najmniej kluczowych pracowników obu instytucji. Spotkania takie pomagałyby w wypracowaniu planu i zakresu współpracy na kolejne miesiące.
Współpraca powiatowych urzędów pracy i ośrodków pomocy społecznej zdaniem uczestników badania
powinna zmierzać w kierunku zagwarantowania klientowi kompleksowego wsparcia. Najlepszym ku
temu sposobem jest opracowywanie jednego planu wsparcia dla każdego klienta. Niewłaściwym
rozwiązaniem jest, aby wspólny klient, także w wieku 50+, prowadzony był dwiema
ścieżkami określonymi w dwóch planach wsparcia, jednym w ośrodku pomocy społecznej
i innym w powiatowym urzędzie pracy.
30
„A mógłby być wspólny plan, mógłby być jeden człowiek, wtedy pracownik urzędu pracy, doradca
zawodowy i pracownik socjalny zrobiliby sobie od razu razem w trójkę ten plan. I dwóch się pod tym
podpisze. A nie – doradca sobie robi, pracownik sobie robi”.
W tej fazie wywiadu znów pojawił się problem przeciążenia pracowników obu instytucji. W ich
opinii liczba etatów w ostatnim czasie się zmniejsza, inaczej niż zakres obowiązków. Skutkuje to tym,
że niewielu myśli o współpracy z drugą stroną, o możliwych zmianach na lepsze, a bardziej o tym,
żeby zdążyć zamknąć codzienną pulę spraw. Zdaniem respondentów presja czasu nie sprzyja nawiązaniu efektywnej współpracy.
Badanie jakościowe przyczyniło się także do wyodrębnienia dodatkowych warunków udanej kooperacji
na linii powiatowe urzędy pracy – ośrodki pomocy społecznej. Podstawą jest wzajemne zaufanie, dobre chęci oraz życzliwe podejście do potencjalnego kooperanta. Zauważano, że współpracę trudno
rozpocząć niejako z marszu, bez rozmów i bezpośrednich spotkań. Przebiega ona dobrze, kiedy rozpoczyna się projektem systemowym realizowanym w partnerstwie. Współdziałanie przy projektach
systemowych procentuje w przyszłości, przyczynia się do wypracowania modelu kontaktów między pracownikami obu instytucji. Podkreślono także konieczność doskonalenia zawodowego pracowników obu instytucji. Respondenci chcieliby brać udział w szkoleniach, podnosić swoją
wiedzę, zapoznawać się z nowinkami, konfrontować własne opinie z tezami fachowców z danej dziedziny. Wiedzy brakuje m.in. w temacie działań podejmowanych przez drugą instytucję.
„To jest kwestia takiego wzajemnego zaufania, bo OPS ma swoich fachowców, specjalistów, którzy
kawał dobrej roboty odwalają. My tego nie wiemy. Teraz żeśmy się tak bardzo mocno poznali, także
musimy się uzupełniać. To jest nasze wspólne działanie. Brakuje, naprawdę brakuje wiedzy na temat
działań drugiej strony, bo my przez ten nasz projekt żeśmy się tak doskonale poznali, że potrafimy
docenić nawzajem siebie. To jest bardzo ważne. Każdy z nas wykonuje dobrą robotę, tylko trzeba się
tą robotą umiejętnie dzielić i wymieniać informacjami”.
Wreszcie zauważono również, że przez ilość obowiązków kooperacja międzyinstytucjonalna czasami
musi być przerzucana na godziny nadliczbowe, podobnie jak dzieje się to z realizacją projektów systemowych. Pracownicy obu instytucji oczekiwaliby zatem pewnej gratyfikacji finansowej.
31
Warunki rozwoju dalszej współpracy i przykłady „dobrych praktyk”
Ostatni etap badania jakościowego poświęcono rozwiązaniom wartym skopiowania i dotyczącym
współpracy powiatowych urzędów pracy z ośrodkami pomocy społecznej. W pierwszej kolejności zidentyfikowano dobre praktyki wypracowane przez instytucje reprezentowane przez samych respondentów. Należą do nich – w opinii uczestników wywiadów – przede wszystkim wizyty studyjne. Przy
tym zarówno opisywane wcześniej mini wizyty studyjne w obrębie jednego powiatu, jak również zagraniczne wyjazdy w mieszanych grupach pracowników powiatowych urzędów pracy i ośrodków pomocy społecznej. Wizyty zagraniczne pomagają spojrzeć na pomoc społeczną i aktywizację zawodową
z zupełnie odmiennej perspektywy, dostarczają inspiracji i pomagają w znajdowaniu niekonwencjonalnych rozwiązań problemów zaobserwowanych na własnym terenie. Z kolei mini wizyty studyjne zrealizowane w jednym z powiatów pomagają nawiązać bezpośrednie kontakty pomiędzy pracownikami
powiatowych urzędów pracy i ośrodków pomocy społecznej. Pracownicy, jeśli współpracowali ze sobą
wcześniej, robili to zwykle nie znając się osobiście, korzystając jedynie z korespondencji listownej,
mailowej i telefonicznej, nierzadko nie trafiając od razu do osoby, która mogłaby udzielić odpowiedzi
na pojawiające się wątpliwości. Osobiste poznanie się dużo w tej kwestii zmieniło. Inną praktyką, którą przywołali respondenci jest korzystanie z wiedzy pracowników naukowych specjalizujących
się w kwestii aktywizacji zawodowej i pomocy społecznej. Kontakty z pracownikami uczelni podejmowane są zwykle przy okazji realizacji wspólnych projektów systemowych. Realizację samych projektów systemowych, o ile mają one charakter innowacyjny, również – zdaniem badanych –
można rozpatrywać w kategorii dobrych praktyk. Nawet jeśli w końcowej fazie realizacji pojawiają się
wątpliwości instytucji wyższego rzędu związane z wygospodarowaniem środków na upowszechnienie
założeń projektu w skali kraju, to wykonawcy zwykle sami i z własnej inicjatywy starają się „podpowiadać” o wartościowych rozwiązaniach kooperantom z terenu powiatu (powiatowym urzędom pracy,
innym ośrodkom pomocy społecznej).
„Tu jest problem, bo w tej chwili projekt się skończył, jeśli chodzi o część testującą z dniem 30 czerwca i teraz próbujemy przez cały ten czas przedłużyć projekt, czyli zakończyć wykonywanie, upowszechnianie. Natomiast są tam pewne braki, czyli rozwiązania, już w tej chwili ustawowe, które są
podobne do naszych rozwiązań i nie bardzo widzą sens wydawania pieniędzy na upowszechnianie
skoro to już w jakiś sposób funkcjonuje. Trwają rozmowy, zobaczymy co będzie dalej. Niemniej myślę,
że przy różnego rodzaju okazjach, spotkaniach z OPS-ami będziemy o tym projekcie mówić. Przynajmniej w taki sposób nieformalny, nieoficjalny, podpowiadać, że udało się dużo fajnych rzeczy zrealizować”.
32
Za dobrą praktykę uznano również niezasklepianie współpracy w wąskim gronie pracowników powiatowego urzędu pracy i ośrodka pomocy społecznej. Warunkiem rozwoju dalszej współpracy jest w tym
wypadku zaangażowanie w nią większej ilości podmiotów. Niezbędna jest życzliwa pomoc samorządów i zaangażowanie podmiotów integracji społecznej. Należy przy tym wykazać, że przy
odrobinie dobrej woli wcale nie musi oznaczać to stosów oficjalnych pism, zaświadczeń, różnego rodzaju dokumentów, ponagleń i całej biurokratycznej procedury. Opisywał to jeden z przedstawicieli
powiatowego urzędu pracy.
„Współpraca z OPS-ami, kierowanie do CIS-u. To jest bardzo dobra praktyka, ale później na przykład,
jeśli kończy się udział, to konieczna jest pomoc w ramach środków z Funduszu Pracy albo też środków
pozyskanych, a jak wiemy coś więcej na temat tych osób, to jakaś konkretna propozycja ze strony
pani dyrektor czy kierownik OPS-u, że są osoby, którym warto pomóc. I wtedy jest współpraca z burmistrzami, wójtem. Są organizowane staże, roboty publiczne. Myślę, że to u nas jest opracowane. Ja
myślę, że można byłoby poruszyć to, że staramy się tym osobom pomóc na pewno i taką dobrą praktyką jest to, że nie muszą tutaj być oficjalne pisma, że tutaj musi pójść w ślad spotkanie, po prostu
jest taka potrzeba, jest telefon, rozmawiamy, spotykamy się. Czy pani kierownik jedzie do pracy
i wstępuje do nas, czy wraca do domu, wstępuje do nas. Czy my potrzebujemy informacji, wtedy jest
telefon. Nie ma problemu. Uzgadniamy takie rzeczy przez telefon. To są te dobre praktyki. Nie przerost formy nad treścią, tylko normalne zachowania”.
W kontekście dobrych praktyk zwrócono również uwagę na rozwiązania wprawdzie niewypracowane
przez badanych przedstawicieli powiatowych urzędów pracy i ośrodków pomocy społeczne, lecz zaobserwowane przez nich w skali województwa opolskiego lub innych województw bądź krajów. Respondenci mieli trudności ze wskazaniem przykładów dobrych praktyk zaobserwowanych gdzie indziej.
Podkreślali, że każdy powiat ma swoją specyfikę, a co za tym idzie, skopiowanie rozwiązań nie zawsze
jest możliwe i nie zawsze przynosi takie same, dobre rezultaty. Podczas jednego z wywiadów wspomniano przykład zagranicznej wizyty studyjnej, która pomogła zaobserwować jak w wizytowanym
kraju tamtejsze instytucje pomocy społecznej i rynku pracy rozwiązują problemy uchodźców. Dla
uczestników wizyty była to cenna lekcja, zauważyli bowiem, że wcześniej tematyka uchodźców
w związku z pomocą społeczną i aktywizacją zawodową była im niemal zupełnie obca.
„W tych wizytach studyjnych, to znaczy odnośnie uchodźców, ten temat jest nowym tematem. Myśleliśmy, że jest to łatwy temat, ale jest niesamowicie trudny, nieznany dla ośrodka pomocy społecznej,
urzędu pracy i innych instytucji. To są szalenie trudne sprawy, o tym trzeba rozmawiać i jeździć właśnie na wizyty studyjne”.
Przywołano także praktykę współpracy pracowników ośrodków pomocy społecznej z doradcami zawodowymi. Ma ona charakter nieformalny, ale jej efekty są nie tylko widoczne, ale i nama33
calne. Doradcy pomogli bowiem sformować grupę klientów pomocy społecznej, która zawiązała następnie Klub Integracji Społecznej.
„My na przykład bardzo dobrze współpracujemy z doradcami zawodowymi. Oni formalnie nie mogą na
rzecz naszych klientów wykonywać pracy, natomiast oni mają tę wiedzę, której nam brakuje i czasami
się dzielą tą wiedzą. Efekty tego projektu to jest szybka komunikacja, pracownicy się poznali, więc to
był taki najbardziej wyraźny efekt. I powstał wtedy KIS u nas na przykład”.
Pojawił się również pomysł, aby w przyszłości stworzyć ramy prawne dla podmiotów ekonomii społecznej (w tym spółdzielni socjalnych), które mogłyby przystępować do przetargów na preferencyjnych warunkach, gdzie jedynym lub najważniejszym kryterium nie pozostawałaby cena, lecz np.
jakość usług. Zdaniem jednego z przedstawicieli ośrodków pomocy społecznej pomogłoby to podmiotom ekonomii społecznej nawiązać konkurencję z przedsiębiorstwami prywatnymi, działającymi na
otwartym rynku.
W formie podsumowania głos oddano zaproszonym przedstawicielom powiatowych urzędów pracy
i ośrodków pomocy społecznej. Na koniec każdego z wywiadów mieli oni nieskrępowaną możliwość
podsumowania dyskusji lub uwypuklenia wątków, które nie zostały poruszone, a nawiązanie do nich
byłoby istotne z punktu widzenia omawianej problematyki. Respondenci chętnie korzystali z możliwości podsumowania dyskusji. Zwrócono uwagę, na następujące aspekty:
 dobra wola i otwartość obu stron jest kluczem do udanej współpracy,
 należałoby zaktualizować lub stworzyć nowe wytyczne ministerialne określające współpracę
między powiatowymi urzędami pracy i ośrodkami pomocy społecznej,
 należy upowszechniać wiedzę na temat dobrych praktyk,
 należy podejmować współpracę w celu gruntownego rozpoznania sytuacji w jakiej znajdują się
wspólni klienci obu instytucji, a dzięki temu celniej kierować wsparcie,
 realizacja projektów systemowych w partnerstwie jest dobrym rozwiązaniem, które powinno
być kontynuowane,
 współpraca powiatowych urzędów pracy i ośrodków pomocy społecznej oraz działalność administracji rządowej powinna wspierać i promować inicjatywy obywatelskie, w których klienci
pomocy społecznej i bezrobotni sami pragną wziąć los w swoje ręce,
 powinno się organizować spotkania integracyjne pracowników powiatowych urzędów pracy
z pracownikami ośrodków pomocy społecznej.
„Urząd pracy często stoi przed wyborem, czy na roboty publiczne wysłać Kowalskiego czy Nowaka.
Pieniądze są na jednego, a jeden i drugi spełnia te same kryteria. Gdyby chciał wykonać telefon
i skomunikować się, jeszcze zasięgnąć informacji pracownika socjalnego, co o tym sądzi i żeby razem
mogli powiedzieć czy to Kowalski, czy Nowak, bo pracownik wie, że ten ma troje dzieci do wyżywienia,
34
że ma żonę, która ma chorobę nowotworową. Myślę, że te skromne środki, które mamy, byłyby lepiej
wycelowane”.
35
Podsumowanie
Obecny, rzeczywisty zakres współpracy pomiędzy PUP i OPS:
Badanie jakościowe potwierdziło powszechność współpracy na linii powiatowe urzędy pracy –
ośrodki pomocy społecznej.
Współpraca przybiera rozmaite formy i koncentruje się na wielu obszarach, jednak najczęściej
polega na wymianie informacji nt. wspólnych klientów obu instytucji.
W trakcie większości wywiadów podkreślono, że w ostatnich miesiącach wymiana informacji
przebiega o wiele sprawniej niż w latach wcześniejszych. Stało się tak dzięki wprowadzeniu
platformy SEPI.
Współpraca ogniskuje się bardzo często wokół realizacji projektów systemowych.
Pierwsza część rozmowy potwierdziła również, że kooperacja skoncentrowana jest często na
realizacji konkretnych form wsparcia. Uczestnicy wywiadów mówili o wzajemnej współpracy
w ramach organizacji staży, podczas zawierania kontraktów socjalnych, czy prac społecznie
użytecznych.
Jedną z ciekawszych form kooperacji były z pewnością organizowane wspólnie zagraniczne wizyty studyjne polegające na wizytacji tamtejszych ośrodków pomocy społecznej, urzędów pracy, agencji zatrudnienia i instytucji zajmujących się sprawami uchodźców.
Powiatowy urząd pracy może na wniosek ośrodka pomocy społecznej skierować osobę bezrobotną korzystającą ze świadczeń pomocy społecznej do uczestnictwa w kontrakcie socjalnym,
indywidualnym programie usamodzielnienia, lokalnym programie pomocy społecznej lub indywidualnym programie zatrudnienia socjalnego. Wyniki badania wskazują, że spośród wymienionych zdecydowanie najczęściej stosowanymi formami wsparcia są kontrakty socjalne i indywidualne programy zatrudnienia socjalnego.
Czynności przewidziane w kontrakcie socjalnym podlegają międzyinstytucjonalnym konsultacjom mającym wykazać np. w jakich formach wsparcia dotąd brała udział osoba skierowana.
Wzajemne konsultacje pomagają uniknąć ryzyka dublowania form wsparcia lub powtarzania
szkoleń z tej samej lub bardzo zbliżonej tematyki.
Badania jakościowe jednoznacznie wskazują na świadomość konieczności zawiązywania porozumień międzyinstytucjonalnych wśród urzędników oraz powszechność ich stosowania na linii
ośrodek pomocy społecznej – powiatowy urząd pracy.
Urzędnicy dostrzegają sens i korzyści ze wzajemnej kooperacji, co motywuje do jej kontynuowania i pogłębiania. Zadowalające są również jej efekty.
Wyniki badania wskazują, że zjawisko dublowania się pomocy powiatowych urzędów pracy
i ośrodków pomocy społecznej w praktyce nie występuje. Podkreślono jednak, że brak rozgraniczenia zadań i specjalizacji instytucji rynku pracy i pomocy społecznej skutkuje świadczeniem pomocy gorszej jakości, marnotrawieniem czasu i środków.
36
W trakcie badania zauważono, że współpraca obu instytucji w przypadku integracji społecznej
polega wyłącznie na kierowaniu osób bezrobotnych i klientów pomocy społecznej do istniejącego Centrum Integracji Społecznej.
Na podstawie wyników badań należy uznać, że kooperacja nieformalna jest powszechna. Inicjują ją obie strony, choć nieco częściej robią to pracownicy socjalni zatrudnieni w ośrodkach
pomocy społecznej. Współpraca nieformalna skoncentrowana jest na dodatkowym wywiadzie
środowiskowym dotyczącym wspólnych klientów. Ponadto w celu wyznaczenia ścieżki wsparcia dla konkretnego klienta popularne są spotkania pracownika socjalnego z doradcą zawodowym zatrudnionym w powiatowym urzędzie pracy.
Na podstawie wyników pomiaru udało się ustalić, że współpraca ma duże znaczenie dla prowadzenia skutecznych i efektywnych działań na rzecz osób bezrobotnych i pobierających pomoc społeczną.
Zdaniem respondentów komunikacja nie jest problemem we wzajemnych stosunkach, gdyż
o jej znaczeniu przekonane są obie strony. Mechanizmem, który znacząco poprawił efektywność komunikacji – jak wspomniano już wcześniej – jest platforma SEPI. Obecnie jednak
uczestnictwo w SEPI objawia się przede wszystkim przekazywaniem informacji od powiatowych urzędów pracy do ośrodków pomocy społecznej. Komunikacja w drugą stronę jest
utrudniona.
Ważnym elementem współpracy jest otwartość, zaangażowanie i elastyczność kooperanta.
Wywiady potwierdziły, że obie strony doceniają omawiany aspekt współpracy i oceniają go
bardzo dobrze. Podkreślano, że na przedstawicieli kooperanta liczyć można w każdej sytuacji,
a prośba o pomoc spotyka się z życzliwością.
Zauważono, że komunikację nieco utrudnia niedostateczna znajomość przepisów ustawy
o ochronie danych osobowych. Zdarza się, że urzędnicy nie są pewni, które dane mogą przekazać partnerowi i w jakiej formie. Należałoby zatem rozważyć organizację szkoleń w tym
aspekcie. Innym istotnym problemem jest niedostatek podpisów elektronicznych.
Bariery wpływające na współpracę pomiędzy PUP i OPS:
Urzędnicy postulują stworzenie wspólnej platformy urzędowego gromadzenia danych o beneficjentach, gdzie pracownik powiatowego urzędu pracy (lub innej instytucji) powinien mieć
wgląd w dane zebrane przez ośrodek pomocy społecznej, zakład ubezpieczeń społecznych,
czy inne podmioty.
Wzajemną współpracę utrudniają również ograniczenia biurokratyczne. Przedstawiciele ośrodków pomocy społecznej sami mają świadomość, że występując o setki zaświadczeń utrudniają
pracę powiatowych urzędów pracy.
Nieodłączną bolączką instytucji rynku pracy i pomocy społecznej jest także niedobór środków
finansowych. Zasada w tym wypadku jest prosta. Jeśli nie ma pieniędzy na realizację przedsięwzięć, to nie ma również wokół czego koncentrować międzyinstytucjonalnej współpracy.
37
Nagromadzenie, rozproszenie i nieznajomość przepisów określających współpracę powiatowych urzędów pracy i ośrodków pomocy społecznej nie jest istotnym ograniczeniem wzajemnej współpracy wskazanych instytucji.
Brak chęci współpracy ze strony kooperanta (PUP lub OPS) albo niedostrzeganie opłacalności
współpracy nie wydaje się istotną barierą w świetle wyników badania.
W trakcie badania nie potwierdziło się również przypuszczenie o wzajemnym braku zaufania
lub postrzeganiu kooperanta jak konkurencji.
Podczas badania nawiązywano do właściwego rozdziału kompetencji powiatowego urzędu
pracy i ośrodka pomocy społecznej. Potwierdzono, że aktywizacja zawodowa powinna być wyłącznym obowiązkiem powiatowego urzędu pracy, a ośrodek pomocy społecznej powinien się
skupić raczej na pracy socjalnej.
Zdaniem większości uczestników badania istotną barierą w podejmowaniu współpracy międzyinstytucjonalnej jest nagromadzenie obowiązków, a co za tym idzie, brak czasu na podejmowanie kooperacji.
Współpraca nierzadko schodzi na dalszy plan również dlatego, że nie ma przepisów, z których
jasno wynikałaby konieczność jej prowadzenia i zacieśniania. Dobrym pomysłem prawdopodobnie byłaby zatem aktualizacja wytycznych ministerialnych warunkujących kooperację.
Potrzeby obu stron w zakresie dalszego rozwoju współpracy:
Z wypowiedzi przedstawicieli powiatowych urzędów pracy i ośrodków pomocy społecznej wyłania się konieczność stworzenia systemu wymiany danych o klientach w wieku 50+. Bardziej
szczegółowego niż SEPI, umożliwiającego wielowektorową wymianę informacji oraz gromadzącego najważniejsze dane o historii wsparcia i obecnej sytuacji klienta.
Odpowiedzią na zaobserwowane bariery mogłyby być również wspomniane już wytyczne ministerialne określające ramy współpracy i ukazujące obszary, w których kooperacja powinna być
podejmowana.
Podczas badania nawiązano również do potrzeby rozdzielenia kompetencji obu instytucji, aby
każda z nich mogła poświęcić się zadaniom, w których się specjalizuje.
Zwrócono również uwagę na konieczność realizacji cyklicznych spotkań co najmniej kluczowych pracowników obu instytucji. Spotkania takie pomagałyby w wypracowaniu planu i zakresu współpracy na kolejne miesiące.
Dobrym rozwiązaniem jest opracowywanie jednego planu wsparcia dla każdego klienta w wieku 50+. Niewłaściwym zaś jest, aby wspólny klient prowadzony był dwiema ścieżkami określonymi w dwóch planach wsparcia, jednym w ośrodku pomocy społecznej i innym w powiatowym urzędzie pracy.
Współpraca przebiega dobrze, kiedy rozpoczyna się projektem systemowym realizowanym
w partnerstwie. Współdziałanie przy projektach systemowych procentuje w przyszłości, przyczynia się do wypracowania modelu kontaktów między pracownikami obu instytucji.
38
Warunki rozwoju dalszej współpracy i przykłady „dobrych praktyk”:
Do dobrych praktyk zaliczono wizyty studyjne. Przy tym zarówno mini wizyty studyjne w obrębie jednego powiatu, jak również zagraniczne wyjazdy w mieszanych grupach pracowników
powiatowych urzędów pracy i ośrodków pomocy społecznej.
Inną praktyką, którą przywołali respondenci jest korzystanie z wiedzy pracowników naukowych specjalizujących się w kwestii aktywizacji zawodowej i pomocy społecznej. Kontakty
z pracownikami uczelni podejmowane są zwykle przy okazji realizacji wspólnych projektów
systemowych.
Realizację samych projektów systemowych, o ile mają one charakter innowacyjny, również –
zdaniem badanych – można rozpatrywać w kategorii dobrych praktyk.
Warunkiem rozwoju dalszej współpracy jest zaangażowanie w nią większej ilości podmiotów.
Niezbędna jest życzliwa pomoc samorządowców i zaangażowanie podmiotów integracji społecznej.
Przywołano także praktykę współpracy pracowników ośrodków pomocy społecznej z doradcami zawodowymi. Ma ona charakter nieformalny, ale jej efekty są nie tylko widoczne, ale i namacalne. Doradcy pomogli bowiem sformować grupę klientów pomocy społecznej, która zawiązała następnie Klub Integracji Społecznej.
Pojawił się również pomysł, aby w przyszłości stworzyć ramy prawne dla podmiotów ekonomii
społecznej (w tym spółdzielni socjalnych), które mogłyby przystępować do przetargów na preferencyjnych warunkach, gdzie jedynym lub najważniejszym kryterium nie pozostawałaby cena, lecz np. jakość usług.
39
Narzędzie badawcze
Scenariusz badania FGI
I. Wprowadzenie
Szanowni Państwo,
Nazywam się […] Jestem pracownikiem firmy BioStat. Na zlecenie Wojewódzkiego Urzędu Pracy
w Opolu realizujemy diagnozę współpracy pomiędzy powiatowymi urzędami pracy a ośrodkami pomocy społecznej w województwie opolskim współfinansowaną przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego. Badanie jest realizowane w ramach projektu systemowego Opolskie
Obserwatorium Rynku Pracy III. Celem badania jest m.in. określenie obecnego i rzeczywistego zakresu współpracy, zidentyfikowanie barier wpływających na współpracę, określenie warunków, jakie musiałyby zostać spełnione, aby nastąpił rozwój dalszej współpracy, czy opisanie przykładów „dobrych
praktyk” w zakresie dotychczasowej współpracy obu stron. Nasze spotkanie będzie rejestrowane,
a czas wywiadu nie powinien przekroczyć 150 minut.
Serdecznie dziękujemy za udziału w badaniu.
Wojewódzki Urząd Pracy w Opolu
II. Wywiad
Ogólna charakterystyka
1. Proszę się przedstawić (tylko imiona) i wskazać instytucje, które Państwo reprezentujecie.
2. Jaki jest Państwa staż pracy w reprezentowanej instytucji? Jakie stanowiska aktualnie zajmujecie Państwo?
Określenie obecnego, rzeczywistego zakresu współpracy pomiędzy PUP i OPS
3. Proszę powiedzieć czy reprezentowane przez Państwa instytucje współpracują ze sobą. Jaki
jest zwykle zakres tejże współpracy? Wokół czego się ona koncentruje? Jeśli nie współpracują
Państwo, dlaczego?
4. PUP może na wniosek OPS skierować osobę bezrobotną korzystającą ze świadczeń pomocy
społecznej do uczestnictwa w kontrakcie socjalnym, indywidualnym programie usamodzielnienia, lokalnym programie pomocy społecznej lub indywidualnym programie zatrudnienia socjalnego. Czy wiedzą Państwo o możliwości takiej współpracy? Wnioski o uczestnictwo, w której
formie wsparcia wpływają z OPS do PUP najczęściej? Dlaczego?
5. Współpraca przy organizacji wyżej przeze mnie wymienionych form wsparcia powinna być
oparta o porozumienie PUP i OPS, zawierające zasady wzajemnej współpracy. Czy Państwa in-
40
stytucje zawarły takie dwustronne porozumienia? Jakie główne ustalenia znalazły się w porozumieniu?
6. Jak oceniają Państwo skuteczność omawianej współpracy. Proszę uzasadnić odpowiedź.
7. Współpraca PUP i OPS dotyczyć może również organizacji prac społecznie użytecznych. W tym
celu OPS sporządza listę osób mogących być skierowanymi do prac społecznie użytecznych na
terenie gminy, a następnie przesyła ją do właściwego miejscowo PUP. Czy Państwa instytucje
korzystają z możliwości realizacji prac społecznie użytecznych? Dlaczego tak/nie? Jeśli tak, jak
wygląda wtedy współpraca PUP i OPS? Proszę ją opisać.
9. OPS może realizować działania z zakresu aktywnej integracji. Przewidziane w ramach aktywnej integracji czynności OPS mogą odpowiadać działaniom podejmowanym zwykle przez PUP
(np. kształcenie ustawiczne, szkolenia, aktywizacja zawodowa). Czy realizując wyżej wymienione działania unikają Państwo dublowania czynności OPS i PUP podejmowanych wobec osoby bezrobotnej? Jeśli tak, w jaki sposób? Jak wygląda omawiana współpraca?
11. PUP i OPS mogą współpracować również podczas kierowania osób na zajęcia w Centrum Integracji Społecznej? Czy podejmują Państwo taką współpracę? Dlaczego tak/nie? Jeśli tak, proszę opisać jak ona przebiega?
13. A może współpraca PUP i OPS ma również charakter nieformalny i dotyczy spraw nie ujętych
wprost w obowiązujących aktach prawnych? Kto zwykle inicjuje omawianą współpracę? Wokół
czego się ona koncentruje? Proszę opisać przebieg nieformalnej współpracy?
14. Jak oceniają Państwo skuteczność omawianej – w tym wypadku nieformalnej – współpracy.
Proszę uzasadnić odpowiedź.
15. Jak oceniają Państwo znaczenie wyżej omówionej współpracy (formalnej i nieformalnej) dla
prowadzenia skutecznych i efektywnych działań na rzecz osób bezrobotnych i pobierających
pomoc społeczną? Innymi słowy, jakie korzyści z niej wynikają? Proszę uzasadnić swoją ocenę, podać przykłady.
16. Jak oceniają Państwo obecną współpracę w zakresie komunikacji z kooperantem (PUP lub
OPS)? Może komunikacja z jakichś powodów jest utrudniona, a może w jej ramach wypracowano jakieś mechanizmy poprawiające efektywność wymiany informacji?
17. Ważnym elementem współpracy jest otwartość, zaangażowanie i elastyczność kooperanta
(PUP lub OPS)? Jak wygląda ten aspekt w Państwa przypadku? Proszę uzasadnić swoją odpowiedź.
Określenie barier wpływających na współpracę pomiędzy PUP i OPS
18. Jakie dostrzegają Państwo bariery uniemożliwiające lub utrudniające wzajemną współpracę
międzyinstytucjonalną (odpowiednio z PUP i OPS)? Z czego wynikają wymienione bariery?
41
19. Proszę się zastanowić czy istotną barierą jest może nagromadzenie, rozproszenie i nieznajomość przepisów ją określających? Jeśli tak, dlaczego? Jakie aspekty w tym wymiarze stanowią
największą przeszkodę podczas podejmowania i prowadzenia kooperacji?
20. Barierą może okazać się również brak chęci współpracy ze strony kooperanta (PUP lub OPS)
albo niedostrzeganie opłacalności współpracy? Jak Państwo oceniają ten aspekt? Czy jest to
istotny problem? Dlaczego tak/nie?
21. A może istotną barierą utrudniającą współpracę jest wzajemny brak zaufania i postrzeganie
drugiej strony jak konkurencji? Czy spotkali się Państwo z takim zjawiskiem? Czy jest to realna
przeszkoda? Dlaczego tak/nie?
22. Chciałbym również zapytań o nagromadzenie obowiązków, a co za tym idzie, brak czasu na
podejmowanie kooperacji. Czy spotykają się Państwo z taką barierą? Czy jest ona istotna
z Państwa punktu widzenia? Dlaczego tak/nie?
23. Może potrafią Państwo wskazać jeszcze jakieś bariery dotyczące współpracy powiatowych
urzędów pracy i ośrodków pomocy społecznej? Proszę je omówić.
Określenie potrzeb obu stron w zakresie dalszego rozwoju współpracy i warunków, jakie
musiałyby zostać spełnione, aby nastąpił rozwój dalszej współpracy
24. Biorąc pod uwagę zaobserwowane wcześniej bariery, proszę ocenić jakie działania naprawcze
musiałyby zostać podjęte w celu poprawy obecnej sytuacji? Co powinno zostać zrobione
w pierwszej kolejności?
25. Jakie są Państwa potrzeby w zakresie dalszego rozwoju współpracy powiatowych urzędów
pracy i ośrodków pomocy społecznej? W jakim kierunku powinna ona zmierzać? Na czym powinna się koncentrować? Dlaczego?
26. Czy są jakieś dodatkowe warunki rozwoju udanej kooperacji na linii powiatowy urząd pracy –
ośrodek pomocy społecznej? Jakie to warunki? W odpowiedzi proszę posłużyć się własnym
doświadczeniem.
Określenie przykładów „dobrych praktyk” w zakresie współpracy obu stron
27. Czy we wzajemnej współpracy powiatowych urzędów pracy i ośrodków pomocy społecznej
wypracowali Państwo rozwiązania, które można uznać za tzw. „dobre praktyki”? Jakie to rozwiązania, proszę je szczegółowo opisać.
28. A może nie wypracowali Państwo takich rozwiązań samodzielnie, ale słyszeli Państwo o innych
„dobrych praktykach” dotyczących kooperacji powiatowych urzędów pracy i ośrodków pomocy
społecznej w skali województwa opolskiego lub innych województw? Proszę o zasłyszanych
lub zaobserwowanych rozwiązaniach szczegółowo opowiedzieć.
III. Podsumowanie
42
29. Czy zachcecie Państwo jeszcze coś dodać w temacie naszego spotkania? Może jakieś istotne
kwestie nie zostały poruszone? Czy chcą Państwo podzielić się dodatkowymi refleksjami dotyczącymi współpracy powiatowych urzędów pracy i ośrodków pomocy społecznej?
Podziękowanie za udział w badaniu
43

Diagnoza wspólpracy pomiędzy powiatowymi urzędami pracy a

Transkrypt

Podobne dokumenty

Nowa ustawa - nowe zadania: szkolenia dla PUP

Przyszłość PUP

Sprawozdanie z podróży służbowej i rozmów przeprowadzonych w

ISTA OSÓB ZAKWALIFIKOWANYCH NA SZKOLENIE

(WZÓR) POROZUMIENIE O REALIZACJI PROGRAMU PAI

Powiatowy Urząd Pracy w Augustowie

Zarząd Dróg Powiatowych w Rzeszowie

[] Nabór kandydatów na stanowisko Pracownik Socjalny.

Program realizacji robót publicznych w regionach wysokiego