Rozpowszechnienie palenia tytoniu wśród pacjentek i żeńskiego

PRACE ORYGINALNE
Karolina CHMAJ-WIERZCHOWSKA
Joanna BUKS
Beata PIÊTA
Tomasz OPALA
Rozpowszechnienie palenia tytoniu wœród
pacjentek i ¿eñskiego personelu medycznego
Dissemination of smoking tobacco among patients
and female medical personnel
Katedra Zdrowia Matki i Dziecka
Ginekologiczno-Po³o¿niczy Szpital Kliniczny
Dyrektor Szpitala:
Prof. dr hab. n. med. Tomasz Opala
Uniwersytet Medyczny
im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu
Kierownik Katedry:
Prof. dr hab. n. med. Tomasz Opala
Dodatkowe s³owa kluczowe:
nikotyna
uzale¿nienie
palenie tytoniu
personel medyczny
Additional key words:
nicotinism
addition
tobacco smoking
medical staff
Adres do korespondencji:
Dr Karolina Chmaj-Wierzchowska
Katedra Zdrowia Matki i Dziecka
Uniwersytet Medyczny
im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu
60-535 Poznañ, ul. Polna 33
Tel. 61 841 92 73; faks: 61 841 92 88
e-mail: [email protected]
Przegl¹d Lekarski 2011 / 68 / 10
Wstêp: Za pocz¹tek pandemii palenia tytoniu uznaje siê XIX i XX wiek,
a prognozy co do jego ograniczenia
wydaj¹ siê pesymistyczne. Obecnie na
œwiecie notuje siê 1,2 miliarda palaczy
tytoniu, co stanowi 1/3 ca³ej populacji.
Cel pracy: Celem pracy by³a ocena rozpowszechnienia palenia tytoniu wœród
kobiet bez wykszta³cenia medycznego
i z wykszta³ceniem medycznym. Materia³ i Metoda: Badanie przeprowadzono metod¹ sonda¿u diagnostycznego,
technik¹ ankiety zawieraj¹cej 15 autorskich pytañ, w okresie od lutego do
maja 2009 roku, wœród 328 kobiet.
Ankietowane, do celów statystycznych, zosta³y zakwalifikowane do
dwóch grup badawczych. Grupê I. stanowi³o 156 pacjentek bez wykszta³cenia medycznego. Grupa II. to 172 kobiety z wykszta³ceniem medycznym,
bez schorzeñ wspó³istniej¹cych. Otrzymane wyniki poddano analizie statystycznej. Wyniki: W grupie I (n=156)
œrednie BMI wynosi³o 23,5±3,3 kg/m2 .
Wœród kobiet nie pal¹cych 35,9 % pali³o w przesz³oœci œrednio 14 papierosów dziennie przez okres oko³o 9 lat.
Corocznym badaniom kontrolnym poddaje siê 80% respondentek. W grupie
II (n=172) œrednie BMI w kg/m2 wynosi³o 21,9±2,0. Wœród kobiet nie pal¹cych 20,3 % pali³o w przesz³oœci, œrednio oko³o 9-10 papierosów dziennie,
przez œrednio 8,5 roku. Wizyty kontrolne jeden raz do roku przeprowadza
91% kobiet. Wnioski: Z przeprowadzonych przez nas badañ mo¿emy przypuszczaæ, ¿e wœród badanej populacji
nast¹pi³a tzw.: „moda na niepalenie”.
Introduction: The beginning of tobacco smoking pandemic is alleged to
be dated in the 19th and 20th century
and forecasts for its limitation is rather
pessimistic. Currently in the world tobacco smokers stand for 1,2 billion
people which is one third of the total
population. Aim of the thesis: The aim
of the current thesis was assessment
of popularization of smoking tobacco
habit among women with and without
medical education. Material and
method: The study has been performed in the form of a survey based
on a questionnaire comprised of fifteen original questions in the period
of February - May 2009 among 328
women. For the purpose of this study
the respondents were divided into two
groups. Group 1 has been formed of
156 patients without medical education whereas group 2 contained 172
women with medical education with no
coexisting diseases. The results were
statistically analyzed. Results: In group
1 (n=156) medium BMI was 23,5±3,3kg/
m2. Among non-smoking women
35,9% of them used to smoke 14 cigarettes a day for the period of approximately 9 years. 80% of the respondents
undergo annual control tests. In group
2 (n=172) medium BMI was 21,9±2,0kg/
m2. Among non-smoking women
20,3% of them used to smoke 9-10
cigarettes a day for the period of approximately 8.5 years. 91% of the respondents undergo annual control
tests. Conclusions: The present study
brings a conclusion that among the
tested population appeared a "nosmoking fashion"
Wstêp
Krzysztof Kolumb odkrywaj¹c 12 paŸdziernika 1492 roku nieznan¹ wyspê San
Salvador i otrzymuj¹c tytoñ nie przypuszcza³, ¿e podarowana przez Indian roœlina
stanie siê przyczyn¹ œwiatowej pandemii
palenia tytoniu. Skonstruowanie w 1881
roku pierwszego papierosa doprowadzi³o do
wyraŸnego wzrosty konsumpcji papierosów
i za pocz¹tek pandemii palenia tytoniu uznaje siê XIX i XX wiek. Niestety po 500 latach
choroby odtytoniowe sta³y siê przyczyn¹ co
10 zgonu na œwiecie a prognozy co do jego
ograniczenia wydaj¹ siê pesymistyczne
[6,8].
Obecnie na œwiecie notuje siê 1,2 miliarda palaczy tytoniu, co stanowi 1/3 ca³ej
populacji. Najwiêkszy odsetek palaczy ¿yje
w krajach rozwijaj¹cych siê, z czego 360
milionów w Chinach [8]. W Polsce przyjmuje siê, ¿e a¿ 33% osób doros³ych to czynni
palacze, z czego 40% to mê¿czyŸni, a 25%
to kobiety. Odnotowuje siê, ¿e w Polsce z
powodu palenia tytoniu umiera oko³o 60 tys.
mê¿czyzn i a¿ 10 tys. kobiet. W 1990 roku
œrednia utrata d³ugoœci ¿ycia z powodu pa-
883
lenia tytoniu wynosi³a 17 lat [2]. Niedawno
opublikowane wyniki badañ epidemiologicznych oraz prognozy na 2020 rok wskazuj¹,
¿e z powodu chorób odtytoniowych umrze
oko³o 10 milionów osób, co oznacza, ¿e
choroby odtytoniowe stan¹ siê przyczyn¹ co
3 zgonu na œwiecie [8].
Pomimo ogromnego postêpu nauki,
wdro¿onej profilaktyki i wielu kampanii antynikotynowych oraz leczenia, palenie tytoniu jest nadal ogromnym problemem spo³ecznym a zarazem plag¹ wspó³czesnej
medycyny. Kto jest dotkniêty problemem
nikotynizmu? Jest to niew¹tpliwie problemem spo³eczny, dotycz¹cy wszystkich œrodowisk, w tym równie¿ pracowników s³u¿by
zdrowia [2,5].
Celem pracy by³a ocena rozpowszechnienia palenia papierosów wœród kobiet bez
wykszta³cenia medycznego i z wykszta³ceniem medycznym - pracowników s³u¿by
zdrowia.
Materia³ i metoda
Badanie przeprowadzono metod¹ sonda¿u diagnostycznego, technik¹ ankiety zawieraj¹cej 15 autorskich
pytañ, w okresie od lutego do maja 2009 roku, wœród
328 kobiet. Na pytania zawarte w ankiecie odpowiada³a
losowo wybrana grupa respondentek powy¿ej 18. roku
¿ycia (nieciê¿arne pacjentki oraz ¿eñski personel medyczny Ginekologiczno-Po³o¿niczego Szpitala Klinicznego Uniwersytetu Medycznego w Poznaniu).
Ankietowane, do celów statystycznych, zosta³y zakwalifikowane do dwóch grup badawczych. Grupê I. stanowi³o 156 pacjentek, (œredni wiek w latach 36,0±9,6;
mediana Me=31,5) bez wykszta³cenia medycznego. By³y
to pacjentki poradni przyszpitalnej, które zg³osi³y siê na
kontrolne badanie ginekologiczne, bez chorób gruczo³u
piersiowego w wywiadzie. Grupa II. to 172 kobiety (œredni
wiek w latach 31,8±7,5; Me=30,5) z wykszta³ceniem
medycznym, bez schorzeñ wspó³istniej¹cych.
Wyniki
W grupie I (n=156) œrednie BMI wynosi³o 23,5±3,3 kg/m2. Wœród kobiet nie pal¹cych 35,9 % pali³o w przesz³oœci œrednio 14
papierosów dziennie przez okres oko³o 9 lat.
Corocznym badaniom kontrolnym poddaje
siê 80% respondentek. Comiesiêczne badanie piersi przeprowadza grupa 33 kobiet
a 48 nie wykonuje samokontroli gruczo³ów
piersiowych. Poœród 90 kobiet, które rodzi³y (jeden poród u n=39, dwa i wiêcej porodów u n=51) 18 z nich nie karmi³o dziecka
piersi¹, a wœród 72 karmi¹cych œrednia d³ugoœæ karmienia naturalnego wynosi³a 4,1
miesiêcy. Pierwsze dziecko rodzi³y maj¹c
œrednio 22,5 lat. Z wywiadu poronienie wystêpowa³o u 36 kobiet (jedno u n=24, dwa
lub wiêcej u n=12). Antykoncepcjê stosuje
51 respondentek (tabletki n=24, 3 kobiety
maj¹ za³o¿on¹ wk³adkê domaciczn¹ a 24
stosuj¹ inne metody antykoncepcji). Pozosta³¹ charakterystykê grupy zawarto w tabelach I i II.
W grupie II (n=172) œrednie BMI w kg/
m2 wynosi³o 21,9±2,0. Wœród kobiet nie
pal¹cych 20,3 % pali³o w przesz³oœci, œrednio oko³o 9-10 papierosów dziennie, przez
œrednio 8,5 roku. Wizyty kontrolne jeden raz
do roku przeprowadza 91% kobiet. Comiesiêczne badanie piersi wykonuj¹ 62 kobiety
a 22 nie przeprowadza samokontroli gruczo³ów piersiowych. Poœród 80 kobiet, które
rodzi³y (jeden poród u n=36, dwa i wiêcej
porodów u n=44) tylko 4 nie karmi³y dziec-
884
Tabela I
Charakterystyka grup.
Characteristic of groups.
Charakterystyka
Grupa I (n=156)
Wiek [lata]
BMI (masa/wzrost2 ) [kg/m2]
Pierwsza miesi¹czka (rok ¿ycia)
D³ugoœæ cyklu (dni)
D³ugoœæ krwawienia (dni)
Wykszta³cenie
Zawodowe
Œrednie
Wy¿sze zawodowe
Wy¿sze
Miejsce zamieszkania
< 5.000 mieszkañców
5.001-50.000
50.001-100.000
>100.001
Stan cywilny
Panna
Mê¿atka
Rozwódka
Wdowa
LiczebnoϾ grupy
Grupa II (n=172)
36,0±9,6
23,5±3,3
13,2±1,3
28,9±2,9
5,6±1,1
31,8±7,5
21,9±2,0
13,3±1,1
28,9±1,8
5,0±1,2
33 (21,2%)
93 (59,6%)
6 (3,8%)
24 (15,4%)
0 (0,0%)
18 (10,5%)
108 (62,8%)
46 (26,7%)
30 (19,3%)
33 (21,1%)
33 (21,1%)
60 (38,5%)
30 (17,4%)
30 (17,4%)
14 (8,2%)
98 (57,0%)
33 (21,1%)
99 (63,5%)
15 (9,6%)
9 (5,8%)
84 (48,8%)
78 (45,4%)
8 (4,7%)
2 (1,2%)
Tabela II
Charakterystyka zachowañ zdrowotnych w poszczególnych grupach.
The characteristic of health behaviours in individual groups.
LiczebnoϾ grup
Charakterystyka
Grupa I (n=156)
Grupa II (n=172)
Palenie papierosów
Nie pali papierosów
Palenie 1-15 sztuk/dzieñ
16-30 sztuk/dzieñ
39/156
117
36
3
24/172
148
16
8
AktywnoϾ fizyczna
Nie uprawia sportu
Czêœciej ni¿ raz w tyg.
Raz w tyg.
Raz na dwa tyg.
Raz w miesi¹cu
69/156
87
36
30
3
0
110/172
62
40
34
20
16
Spo¿ywanie alkoholu
Nie spo¿ywa
105/156
51
138/172
34
ka piersi¹. Œrednia d³ugoœæ naturalnego
karmienia wynosi³a 6,6 miesiêcy. Pierwsze
dziecko kobiety rodzi³y maj¹c œrednio 24,4
lat. Z wywiadu jedno poronienie wyst¹pi³o u
22 kobiet. Antykoncepcjê stosuje 96 respondentek (tabletki n=38, 6 kobiet ma za³o¿on¹ wk³adkê domaciczn¹ a 52 stosuj¹ inne
metody antykoncepcji). Pozosta³e dane prezentuj¹ tabele I i II.
Dyskusja
Od 1.05.1996 roku w Polsce obowi¹zuje „Ustawa o ochronie zdrowia przed nastêpstwami u¿ywania tytoniu i wyrobów tytoniowych”. Artyku³ 5 wy¿ej wymienionej ustawy
zabrania palenia wyrobów tytoniowych na
terenie zak³adów opieki zdrowotnej poza
pomieszczeniami wyodrêbnionymi i odpowiednio przystosowanymi [10]. Z kolei celem badañ ¯o³nierczuk-Kieliszek i wsp. [11]
by³o ustalenie m.in. intensywnoœci palenia
tytoniu przez pacjentów i personel zak³adów
opieki zdrowotnej. Otó¿ 30,3% badanych
mê¿czyzn i 20,5% kobiet pali³o codziennie
(najni¿szy odsetek stwierdzono wœród pacjentów szpitala, a najwy¿szy wœród pacjentów przychodni). Personel szpitala by³ w
Przegl¹d Lekarski 2011 / 68 / 10
najwiêkszym stopniu przeciwny istniej¹cym
ograniczeniom palenia na terenie zak³adów
opieki zdrowotnej. A¿ 60% palaczy pali³o
papierosy przebywaj¹c w obrêbie szpitala
lub przychodni, w tym 22,5% pali³o tak¿e
poza wyznaczonymi do tego celu miejscami [11]. Wiele z negatywnych skutków nara¿enia na dym tytoniowy ustêpuje po zaprzestaniu palenia. Zatem uzasadnionym
wydaje siê byæ wdra¿anie akcji uœwiadamiaj¹cych zagro¿eñ jakie wynikaj¹ z ekspozycji na bierne palenie.
Dym tytoniowy zawiera ponad 4300
zwi¹zków chemicznych, toksycznych, mutagennych i teratogennych. Udowodniono,
¿e ponad 60 substancji ma dzia³anie karcynogenne [2]. Wed³ug definicji Narodowego
Funduszu Zdrowia (NFZ) palenie tytoniu jest
chorob¹ przewlek³¹, opisan¹ w Miêdzynarodowej Statystycznej Klasyfikacji Chorób
[9]. Dlatego pal¹ce i nara¿one na dym tytoniowy œrodowisko medyczne nale¿y do
szczególnej grupy, œwiadomych zagro¿eñ i
konsekwencji zdrowotnych, palaczy. Czy
jednak palenie papierosów jest bardzo rozpowszechnione wœród pracowników s³u¿by
zdrowia? Badania przeprowadzone przez
K. Chmaj-Wierzchowska i wsp.
Kazdepkê-Ziemiñsk¹ i wsp. [7] dowiod³o, ¿e
palenie papierosów w s³u¿bie zdrowia jest
zjawiskiem ogólnie powszechnym. Osoby
pal¹ce stanowi³y 29% co by³o zgodne ze
œwiatowymi danymi. W przeprowadzonych
badaniach wykazano, ¿e wiêkszy odsetek
palaczy obserwuje siê wœród ni¿szego personelu jak równie¿ osoby czêœciej pal¹ce
wywodz¹ siê ze œrodowisk obci¹¿onych nikotynizmem. Na uwagê zas³uguje równie¿
fakt, ¿e odsetek pal¹cych po³o¿nych i pielêgniarek jest porównywalny z odsetkiem
pal¹cych kobiet z ca³ej populacji [7]. Wœród
personelu medycznego wed³ug Kaplana i
wsp. [3,4] 44.8% pielêgniarek oraz 35% lekarek wypala oko³o 20 papierosów w ci¹gu
ka¿dego dnia [3,4]. Natomiast na podstawie naszych danych z kwestionariusza, mo¿emy wnioskowaæ, ¿e wœród badanej populacji nast¹pi³a jednak „moda na niepalenie” (85% ankietowanych po³o¿nych i lekarek wobec 75% kobiet z grupy kontrolnej
deklarowa³o niepalenie). Odsetek ankietowanych, niepal¹cych kobiet, jest wy¿szy ni¿
w grupie ankietowanych pulmonologów [1].
Z badania sonda¿owego, przeprowadzonego w 2006 roku podczas XXIX Zjazdu Polskiego Towarzystwa Chorób wynika, ¿e palaczami by³o 11,3% badanych (13,8% mê¿czyzn i 10% kobiet), 25,1% stanowili byli
palacze a nigdy nie pali³o 63,6% lekarzy [1].
Z obserwacji Kawada i wsp. [6] wynika
tak¿e, ¿e byli palacze czêœciej, regularnie
uprawiaj¹ sport ni¿ osoby pal¹ce [6]. Z naszych danych wynika, ¿e aktywnoœæ fizyczna podejmowana by³a czêœciej wœród pracowników medycznych (64%) i oparta by³a
na bardziej intensywnych zajêciach typu
aerobik lub p³ywanie. Natomiast wœród pacjentek poradni (44,2%) preferowane by³o
Przegl¹d Lekarski 2011 / 68 / 10
raczej spacerowanie. Niestety z naszych
danych wynika, ¿e oko³o 30,6% pacjentek
kontroluje regularnie piersi a samodzielne
badanie gruczo³ów piersiowych, regularnie
jeden raz w miesi¹cu, przeprowadza 41,3%
kobiet z wykszta³ceniem medycznym. Natomiast, wœród pracowników medycznych,
na podstawie obserwacji Kulika i wsp. [8]
wynika, ¿e tylko 24% pielêgniarek przeprowadza regularn¹, comiesiêczn¹ samokontrolê piersi [8]. Wy¿szy odsetek comiesiêcznych badañ zaobserwowano wœród 55.7%
po³o¿nych [3] oraz 64.1% lekarek- ginekologów i po³o¿ników [4]. Œwiadomoœæ regularnoœci wykonywania ginekologiczne i cytologiczne wykonywane s¹ doœæ regularnie,
przez 80% pacjentek i 91% kobiet spoœród
personelu medycznego, corocznie.
Ograniczanie palenia papierosów a zarazem ekspozycji na dym tytoniowy i nara¿enie na bierne palenie w œrodowisku pracy
jakim jest szpital czy poradnia przyszpitalna, przez personel medyczny, ma szczególne znaczenie. Z jednej strony, problem ten
dotyczy ochrony zdrowia i wzorców prezentowanych pacjentom. Z drugiej strony problem palenia tytoniu ma te¿ aspekt ekonomiczny, zwi¹zany m.in. z kosztami czasu
pracy traconego na palenie, czêstszymi
zwolnieniami w przypadku choroby odtytoniowej, zwiêkszonym ryzykiem wypadków i
zagro¿enia po¿arem.
Wnioski
1. Z przeprowadzonych przez nas badañ mo¿emy przypuszczaæ, ¿e wœród badanej populacji nast¹pi³a tzw.: „moda na niepalenie”.
2. Z obserwacji wynika, ¿e badania ginekologiczne i cytologiczne wykonywane s¹
doϾ regularnie, przez 80% pacjentek i 91%
kobiet spoœród personelu medycznego, corocznie.
Piœmiennictwo
1. Czajkowska-Malinowska M., Ciesielska A., Kru¿a
K. i wsp.: Rozpowszechnienie palenia tytoniu i
postawy wobec palenia wœród polskich pneumonologów. Pneumonol. Alergoz. Pol. 2008, 76, 148.
2. Jêdrzejewska B., Kalinowski P.: Rola pracowników
ochrony zdrowia w profilaktyce na³ogu palenia
tytoniu. Wiad. Lek. 2001, 1, 190.
3. Kaplna B., Yogev Y., Fisher M. et al.: Self-health
attitudes and practices of obstetrics and gynecology
nurses in Israel. Clin. Exp. Obstet. Gynecol. 2002,
29, 115.
4. Kaplna B., Yogev Y., Sulkes J. et al.: Attitude towards health and hormone therapy among female
obstetrician-gynecologists in Israel. Maturitas. 2002,
43, 113.
5. Kara-Perz H., Perz S., Popow M. i wsp.: Czynne i
bierne nara¿enie na dym tytoniowy cz³onków zespo³u
ratownictwa medycznego. Przegl. Lek. 2008, 65, 600.
6. Kawada T.: Comparison of daily life habits and health
examination data between smokers and ex-smokers suggests that ex-smokers acquire several healthy
- lifestyle practices. Arch. Med. Res. 2004, 35, 329.
7. Kazdepka-Ziemiñska A., Jagielska I., Janicki R. i
wsp.: Rozpowszechnienie palenia tytoniu wœród
pracowników Kliniki Po³o¿nictwa i Chorób Kobiecych
Collegium Medicum w Bydgoszczy. Przegl. Lek.
2010, 77, 983.
8. Kulik T.B., Skorzyñska H., Rudnicka-Drozak E. et
al.: Prophylaxis of breast cancer among nurses in
health care settings in the city of Lublin. Ann. Univ.
Mariae. Curie Sklodowska. 2003,58,208.
9. Pirogowicz I., Szerszeñ M., Gwiazda E. i wsp.:
Palenie papierosów przez personel medyczny i
ocena tego problemu przez pal¹cych i niepal¹cych
pacjentów. Przegl. Lek. 2008, 65, 595.
10. Zieliñski J.: Obci¹¿enia wynikaj¹ce z palenia tytoniu.
Pneumonol. Alergol. Pol. 2008,76, 170.
11. ¯o³nierczuk-Kieliszek D., Kulik T., Chemperek E.
i wsp.: Postawy pacjentów i personelu medycznego
wobec palenia tytoniu na terenie zak³adów opieki
zdrowotnej. Zdrow. Publiczne 2006, 116, 255.
885