(MI) objawem rozwoju prawa kanonicznego

Joachim Roman Bar
Nowy statut Rycerstwa Niepokalanej
(M. I.) objawem rozwoju prawa
kanonicznego
Prawo Kanoniczne : kwartalnik prawno-historyczny 25/3-4, 101-106
1982
P ra w o Kanioinnicanie
25 ‘01.9-02) nir 3—4
JO A C H IM ROMAN BAR OFM Conv.
NOWY STATUT RYCERSTWA NIEPOKALANEJ (M.I.)
OBJAWEM ROZWOJU PRAWA KANONICZNEGO
T r e ś ć : W stęp, I. Ryis histo ryczn y M.I., II. P o trzeb a now ego sitatuitu,
III. T reść i znaczenie sta tu tu .
W stęp
D nia 8 X I 1975 r. Stolica A post.1 zatw ierdziła n ow y sta tu t2 R y­
cerstwa N iepokalanej (M iliłiae Immaiculatae), stow arzyszenia ko­
ścielnego założonego w 1917 r. przez bł. M aksym iliana Kolbego.
Fakt ten zasługuje n a u w a g ę n ie tylko ze W zględu na znaczną
liczbę członków M.I. i ośrodków miierjlscowych oraz krajowych, ale
także z punktu w idzenia rozw oju prawa kanonicznego w epoce
po®oiborowej.
I. Rys historyczny M.I.
N ależy przypom nieć że stowarzyszenie kościelne w iernych to
dobrowolne zrzeszenie, założone lub zatw ierdzone przez władzę
kościelną, dla pielęgnow ania doskonalszego życia chrześcijańskie­
g o wśród członków, albo w ykonyw ania jakiegoś dzieła zbożnego
lub m iłosiernego, albo w reszcie dla pom nożenia publicznego k u l­
tu 3. Takie stow arzyszenia pow staw ały w K ościele od najdaw niej­
szych czasów, gdyż historia stowarzyszeń kościelnych jest praw ie
tak długa jak historia K o ścio ła 4. Trzeba bow iem pamiętać, iż
szczególnym praw em przyznanym osolboim św ieckim (laikom) w
K ościele jest prawo tw orzenia stowarzyszeń, oczyw iście z zacho­
w aniem noiim praw nych, jakie obow iązują w danym okresie życia
Kościoła. Na .powstanie konkretnych stow arzyszeń kościelnych
1 C o n s i l i u m p r o L a i e As, decr. 8 X I 1975, N. 2464 (75) S — 61,
umieszczoiny n a poczgitlku statuitu.
2 T ekst zob. np. M iles Im m a cu la ta e, B olletino di collegam ento e
d’in fo rm azio ne 7 (.1975) nir 4—5 s. 123>—157.
3 Po.r. kan. 6:85.
4 Zob. np. B e i l J., Das kirch liche V erein srech t nach d em C odex
iuris cannonici, Pa'deimfootm 1932 s. 13—18; D e A n g e l i s S., De jid eliu m associationibus, vol. I—II, Neapoili 1959.
102
O. J. R. Bar
[2]
w pływ ały okoliczności religijne i społeczne a naw et gospodarcze,
w yb itn e jednostki z laikatu albo z kleru, założyciele niektórych
zakonów itp.
Rycerstwo Niepokalanej czyli M ilicja Niepokalanej (Pia unio
„Militiae M ariae Im m acułatae’’) pow istało5 w Rzymie w kaplicy
M iędzynarodowego K olegium Serafickiego zakonu oo. franciszka­
n ó w (ibriaidi miniiejjsizych fconwentaalnych) prtzy ulHIcy S. Teoldtor© 42, w dniu 16 X 1917. Pierw si członkowie to zakonni klerycy
teoloigowie, w liczbie siedm iu, których zorganizował bł. M aksymi­
lian Kolbe, przebyw ający wówiczas jako kleryk raa studiach w tym ­
że Kolegium .
Pobożny zw iązek M.I. jako cel postaw ił sobie szerzenie kultu
N. Maryi P. Niepokalanej i naśladow anie Jej cnót oraz staranie
się o naw rócenie grzeszników. Członkowie pośw ięcali się Matce
Bożej w dniu przyjęcia do. Rycerstwa, m ieli stale nosić m edalik
N.M.P. Niepokalanej, przynajm niej raz na dzień odm ówić aklt
strzelisty „O Maryjo bez grzechu poczęta itd ”, a nadto używać in­
nych godziw ych środków, aby osiągnąć cel stowarzyszenia.
Organizacja stow arzyszenia miała być bardzo- prosta, zgodnie
z zasadami praw a kanonicznego obowiązującym pobożne związki,
przew idyw ała jednak centra narodowe i m iędzynarodowe, oprócz
ośrodków m iejscow ych, a łączność m iędzy czŁonkami m iała utrzy­
m yw ać głów nie prasa stowarzyszenia.
D zięki poparciu wikariusza generalnego zaikonu, o. Dom inika
Tavani, stow arzyszenie otrzym ało od papieża Benedykta X V bło­
gosław ieństw o papieskie na piśm ie dnia 4 IV 1918, a kanoniczną
erekcję na m acy dekretu kardynała Bazylego Pompilj, w ikariu­
sza Rzymu, dnia 2 I 1922. Odpuisty członkom stowarzyszenia nadał
pap. Pius XI w 1926 r o k u 6. Tenże papież w roku n astęp n ym 7
podniósł rzym ską siedzibę stowarzyszenia do godności zw iązku
m acierzystego (unio primaria).
Stow arzyszenie dość szybko rozszerzyło się w e Włoszech i zamajz po pierwszej w ojnie śwdiaitowej zaczęło się przyjm ować zw ła­
szcza w Polsce, Rumunii, Belgii, Holandii i Stanach Zjadn. Ame­
5 H isto ria M.I. posiada ju ż o b fitą lite ra tu rą , w spom nę ty lk o n iek tó re
pozycje: S t a n o C., Piae U nionis m arialis .,M ilitiae M ariae Im m a cu latae” prim a ąu in ą u e lu stra (1917—1942), M iscellanea Fram cescana 42
(1942) 175—203; B l a s u c c i A., L ’Im m a co lata e la sua M ilizia, N.apołi
1965; B o t t i c e l l a S., La M ilizia d ell’Im m acolata, sin tesi storica di
cin ą u a n t’anni di vita , p a rte I—II, R om a 1971 (obsizerma bibliogr. n a
s, 378—390). W języku palsikiim je st przygotow ane do d ru k u obszerne
dzieło o. J. D o m a ń s k i e g o (m aszynopis w N iepokalanow ie).
6 P i u s X I, brev e Pia Unio, 18 X II 1926, d ru k o w a n e w czaisop.
C om ent. O FM Conv. 39 (1942) 175— 177.
7 P i u s X I, brev e Die X V II I m ense D ecem bris, 24 IV 1927, d ru k o ­
w an e w czasop. C o m m en ta riu m O FM Conv. 24 (1927) 148—149 i tam że
39 (1042) 178.
[3]
Niawy statut Ryc. N.
103
ryki Półn. Do 1941 r. było założonych 70 ośrodków m iejscowych
i kilkanaście centrów narodowych. Z czasopism bardziej znane by­
ły „II Cavaliere d ell’Iimmacolajta”, „Rycerz N iepokalanej”, „Miles
Im maculata”, „Kronika seraficka” (USA), „Seiibo no K ishi” (Ja­
ponia).
Stopniow o Rycerstwo staw ało się ruchem m asowym , rozporząd-zagącym popularną prasą, głów nie m iesięcznikam i, posiadało róż­
nego rodzaju książki i b ro ^ u ry propagandowe. N atom iast strona
organizacyjna nie w yszła poza stadium początkowe. Rozwój M.I.
i jej w p ływ zależał głów nie od wylbiitniejiszych i gorliw ych jed­
nostek, które szerzyły k u lt N. Maryi P. i ideologię M.I.
Wybuich drugiej w ojny św iatow ej zaham ował albo zaw iesił dzia­
łalność w ydaw niczą Rycerstwa. W tym czasie ustały prawie kon­
takty m iędzynarodowe, wielu, członków M.I. straciło życie, zginął
także w Oświęcim iu dnia 14 YIII 1941 Założyciel M.I. D zięki jed­
nak staraniom „Prym arii” w R z y m ie 8 i zrozum ieniu ze sitrony
przełożonego generalnego zakonu, którym w ted y był o. Beda Hess,
na 25-lecie powstania M.I. zofetał w ydany w 1942 r. obszerny statut
M.I., zatw ierdzony 24 III 1942 przez kard. Franciszka Mairdhetti
Selv.aggia.ni, w ikariusza R zy m u 9. Powołano do życia w kw ietniu
1942 r. Dyrekcję generalną M.I., która m ogła zająć się lepszym
rozw ojem stow arzy szen ia 10.
Od 1945 r.„ po ustaniu działań w ojennych i po ołtwarciu pro­
cesu beatyfikacyjnego' o>. Kolbego, rozpoczął się n ow y i szybki
rozwój M.I. nia całym św ięcie. Z ainteresow anie osobą bł. Maksy­
m iliana przeniosło się i na M.I., napisano- w iele dzieł i broszur,
powstało jedno zakonne zgrom adzenie żeńskie (Japonia) i dwa
in stytuty św ieckie (Włochy), odbyły się liczne zjazdy, kongresy
i dyskusje. N a beatyfikację (17 X 1971) Założyciela M.I. przyjechali
do Rzymu członkow ie M.I. prawie ze w szystkich krajów, było w i­
doczne, że M.I. stała się w K ościele ruchem m asowym .
II. P o trz eb a nowego sta tu tu
Przepisy kodeksu prawa kanonicznego o stowarzyszeniach koś­
cielnych są wystarczające dla m ałych organizacji, działających w
określonym m iejscu. D la orgaoiizmiów w iększych, rozw iniętych, nia8 B o t t i c e l l a , La M ilizia d ell’lm m a co la ta , II s. K3r—19.
9 T ek st w jęz. w łoskim i łaic. w czaisoip. C o m m en ta riu m OFMConv.
39 (1942) 168—'176. W ydanie w jęz. włoisikiim w foir-m/ie broisz.: S ta tu to
e norm ę d ire ttive di organizzazione e di azione della Pia U nione
„M ilizia di M aria Im m aeolata ”, P ad ova 1946; S ta tu to e norm ę d ire t­
tiv e della M ilizia d i M aria Im m aeolata, Roma- 19S6.
10 Zofo. d ek rety Gan-arafa Z akonu w C om m ent. OFM Conv. 39 (1942)
179— 180.
104
O. J. R. Bar
[41
leżało szulkać now ych form. Przykładem m ogły służyć liczne zrze­
szenia św ieckie, naukowe, kulturalne, społeczne ifbp. działające
na terenie całego państwa. Tak już przy organizow aniu „Akcji ka­
tolickiej” stworzono now e form y, nie objęte kodeksem prawa ka­
nonicznego.
R ycerstw o Niepokalanej staw ało się dość szyibko ruchem m aso­
w ym , trzeba było. zachow ać zw iązek m iędzy ośrodkam i m iejscow y­
m i i krajowym i, utrzym ać jedność w działaniu i ideologii. Statot
zatw ierdzony przez biskupa jednej diecezji, naw et tej, gdzie znaj­
dow ała się siedziba głów na stow arzyszenia (sedes primaria), nie
był w iążący dla biskupa innej diecezji. Dla zrzeszenia, rozwija­
jącego się w w ielu diecezjach i krajach, konieczny był statuit
zatw ierdzony przez Stolicę Ajpost. Braik tego rodzaju statutu od­
czuw ali ludzie zajm ujący się M.I. i przełożeni zakonu francisz­
kańskiego, którzy poczuw ali się do roztaczania opieki nad całym
ruchem M.I. W prawdzie staitut, zatw ierdzony w 1942 r. przez W ikariat Rzymu, w prow adził nieco elem entów , które przyczyniły
się do ujęci-a ruchu M.I. w lepsze form y organizacyjne, jednak
praw ne znaczenie m iał tylko dla diecezji rzymskiej.
N adto w zw iązku z przebytą drugą w ojną św iatow ą, ze zmia­
ną w arunków społecznych i kulturalnych, z pośm iertnym oddzia­
ływ aniem bł. M aksymiliana a także w zw iązku z Soborem W aty­
kańskim II i powszechną odnow ą instytucji kościelnych, trzeba
było pom yśleć o now ym statucie M.I. Już dnia 8 XII 1967 pisał
generał zakonu, o. Bazyli Heiser, w liśoie w ydanym z okazji zło­
tego jubileuszu założenia Rycerstwa N iep ok alan ej11: „Uważamy,
że także dziś m ożna stwierdzić aktualność, potrzebę i trw ałość
zasadniczego ducha, program u i głów nych noirm M.I., nie m ówiąc
już o chrystocentrycznej bazie maryjno-framciszikańskiego orędzia
o. M aksymiliana, choć z góry oczyw iście zakładam y konieczność
pew nych zm ian w M.I. (np. niektórych wyrażeń, sform ułowań,
metod) i dostosow ania się do dzisiejszych warunków, przede w szy­
stkim w duchu Soboru W atykańskiego II, oo zreszitą przeprowa­
dzają w szystkie instytuity zakonne, a oo b y niew ątpliw ie dziś w y ­
k onał sam o. M aksym ilian, sądząc p o jego żyw ym i przewidującym
um yśle”.
K apituła generalna oo. franciszkanów odbyta w Asyżu w 1972
crokiu niakiaaa&a w jednej ze swofiicih u c h w a ł12 positairać się o ułoże­
n ie now ego statutu M.I. i o zatw ierdzenie go przez Stolicę Apos,t.
Przygotow aniem tek stu sitiatafru zaijęła się Dyrekcja Generalna M.I.
Teikst ptraadystouitawaray n a zelbramiilu zarządu generalnego zakonni,
11 Teikisit listu w y d an y w fo rm ie b ro szu ry i w piśm ie urzędow ym
C o m m en ta riu m O FM Conv. 65 (1968) 55—63. Z danie cytow ane z n a jd u je
się na s. 58.
12 Zofo. C o m m en ta riu m OFiMConv. 69 (1972) 274.
15]
No-wy statu t Ryc. N.
105
został przekazany w 1974 r. Radzie do Spraw Laikatu (Consilium
pro Laieis) w Kurii Rzymiski©j. Po dłuższych dyskusjach i uzgod­
nieniach,. otrzym ał statut M.I. dnia 8 X I 1975 zatw ierdzenie Sto­
licy Apost., tytułem próby. Jest to zgodne z praktyką Kurii Rzym­
skiej, gdy chodzi o tek sty praw ne: zostaw ia się pew ien okres cza­
su, celem udoskonalenia tekstu, zanim otrzym a ostateczne zatw ier­
dzenie.
III. Treść i znaczenie statutu
Dokum ent zatw ierdzający statut M.I. posiada trzy części: Rys
historyczny M.I., program oryginalny M.I., w łaściw y Statut M.I.
Rys historyczny trzeba traktować jako w stęp, który w yjaśnia
okoliczności pow stania M.I., m ów i o Założycielu i o dotychcza­
sow ych statutach M.I.
Program oryginalny jesit zam ieszczony ze w zględów historycz­
nych, ale także m a przypom inać pierw otną m yśl Założyciela. Oczy­
w iście n ie otrzym ai obecnie now ego zatw ierdzenia, jedynie ma słu­
żyć do zachow ania pierw otnego ducha M.I.
W łaściw y statut, zatw ierdzony przez Stolicę Apost. składa się
z 45 num erów (artykułów) zgrupowanych w siedm iu rozdziałach:
a) o istocie M.I. (n. 1—4), b) o celu (n. 5—8), c) o form acji człon­
ków (n. 9—16), d) o apostolstw ie (n. 17—27), e) o ustroju w ew n ę­
trznym (n. 28—35), f) o zarządzie (n. 36—43), g) o prawnej mo:cy
norm statutu (n. 44—45).
Na podstaw ie tego statuifcu m oże obecnie M.I. zachować prawną
łączność międizy wisizysttlkiilmii ośnodfcami, zkłdbyfe jedlniołiiite kiiieinownictwo, może z w iększym skutkiem osiągnąć zam ierzone cele apo­
stolskie.
Gdy chodzi o ośrodki m iejscow e, statut zachow ał przepisy obec­
nego kodeksu prawa kanonicznego-, n ie naruszył upraw nień bisku­
pów w ich diecezjach.
N ow y statut usankcjonow ał to co praktycznie już było stosow a­
ne w działalności i organizacji Rycerstwa:
1) złączył naczelne kierow nictw o Rycerstwa z zakonem oo. franciszikanów (OFMConv.),
2) podkreślił m iędzynarodow y charakter Rycerstwa, stąd uznał
istnienie centrów krajowych i dyrekcji generalnej.
N astępnie w n iósł statuit pew ne now e elem enty:
1) przyznał osobowość prawną dyrekcji generalnej i centrom
narodowym ,
2) cel M.I. ujął na szerszej platform ie stworzonej dla aposto­
latu św ieckich przez Sobór Watyk. II,
3) podkreślił rolę i sposób form acji duchowej członków M.I.
Dla rozwoju prawa kanonicznego, w dolbie jego odnowy, statut
106
O. J. R. Bar
[6]
M ..I m o z e fbyc jprzyikitadeim, w ja ik î sfp o sâb n a U e iy zimiienàc dbecmie
n ia r m y o stoiwianzyisaemiiaicih boécd elin y idh 13. Z j-admej s t r a n y miaznia
w idalszyim icà^gu zaïahiow ac p ra e p iis y o z w i^ z a n iru etow arzyiszeiniia
z konikiretinym . m à e js o e m , z d b u g iie j isfcnamy .jest m œ H tw o sc t w o r a e n i a c s n itrô w M isrow niiJcsyeh A o â y w iia j^ c y d h aikitywiniasc s to w a r z y is a e niia bez nianuisziainüia jurysdÿfccljii ardiyiniarriiuszy am eflisaaw ydh. W t a k i
s p o s ô b ibçldizie m o z n a îa itw ie j o si^ g in q c c e l stowiairzyiszeiniia i uimjoéMwiic am i odidizdiailywairmie w sz e n s z y m aaikreisiie.
Le nouveau statut de l’association ,*Pia unio M ilitiae Mariae
Im m aculatae”
L ’associaition „ P ia u o io M ilitia e M an iae I m m a m la t a e ” (M .I.), fo n d é e
à R o m e le 1,6 o c to b re 1917 p a r le b ie n h e u r e u x M axôim ilian K olbe, s’e s t
d é v e lo p p é e e n pHutsiieuar» payis e t c o m p te acttuelleimienit q u e lq u e s .m illions
de m e m b re s e t p lu s ie u rs c e r ta in e s d e centres-. Pouir g a r d e r so n u n ité
e t e n v u e d ’iacciroîtxe s-on aipoistoiiait, l'a s s o c ia tio n a v a it b e so in d ’u n
n o u v e a u s ta tu t, a p p ro u v é p a r le S a in t-S iè g e , s ta tu t q u i c o m p lé te ra it
la s n o rm e s ju r id iq u e s d u code d u d ro it c a n o n e t d o n n e ra it u n e b a s e
ju irid iq u e à l'e x is te n c e e t à l ’aotiviiité d es c e n tre s n a tio n a u x et d e la
c e n tr a le in te rn a tio n a le . Il f a lla it égaleimenit p ro c é d e r à u n ra p p r o c h e ­
m e n t des m é th o d e s d e l'a c tiv ité d e la M .I. a u x indicaitio ns d u Coincil V a tic a n II. L e n o u v e a u s t a tu t fuit a p p ro u v é pair le Saiinit-Siège le
8 n o v e m b re 1976.
L ’au /teu r d e cet a rtic le d o n n e u n e e sq u isse h is to riq u e de la M .I.
e t p ré s e n te la s ig n ific a tio n d u d it s ta tu t.
13 In n y p rz y k ła d w te j d z ie d z in ie , to s t a tu t Apostolstw a M odlitwy
zaitwiietrdizony p rz e z S to lic ą Aipost. w 1.9,68 r. T e n d o k u m e n t m ia ła
p rz e d o czy m a D y re k c ja G a n e r M .I., g d y p ra c o w a ła n a d p ro je k te m
n o w eg o staituitu M .I.