Urban sprawl - instytut gospodarki przestrzennej i mieszkalnictwa

Romuald Dylewski
URBAN SPRAWL – ŻYWIOŁOWE ROZPRZESTREZENIANIE SIĘ MIAST.
POTRZEBA RACJONALIZACJI
STRESZCZENIE
Przedmiotem artykułu jest żywiołowe rozprzestrzenianie się miast w Polsce.
Zjawisko to, obecne od dawna, nasiliło się szczególnie w ostatnim 15-leciu, gdy nadmiernie
liberalne tendencje ustrojowe (w reakcji na centralizm PRL), doprowadziły do załamania
systemu gospodarki przestrzennej.
Przestały praktycznie działać mechanizmy przekazu
polityki przestrzennej państwa i regionów na poziom gminy, gdzie z kolei skoncentrowana
została pełna i niekontrolowana władza w zakresie bezpośredniej gospodarki przestrzenią.
Sytuacja taka, w warunkach niedojrzałej demokracji, agresywnej gospodarki rynkowej,
ogólnie niskiej dojrzałości urbanizacyjnej społeczeństwa i decydentów (braku doświadczenia
skutków decyzji), a także niedostatku doświadczonych planistów doprowadziła do rozrostu na
wielką skalę patologii rozwoju przestrzennego miast.
Dotyczy to zwłaszcza większych
aglomeracji, metropolii, gdzie dynamika rozwoju jest szczególnie duża, a które zarazem – w
myśl krajowej strategii rozwoju – mają być siłami motorycznymi rozwoju regionów i kraju.
Niekontrolowany żywioł urbanizacji niszczy więc nie tylko perspektywy
odpowiedniej jakości życia mieszkańców, przestrzeń kraju i jej wartości, wprowadza chaos
zagospodarowania, ale także – degraduje te potencjały, które miały dynamizować rozwój.
Sytuację pogarsza fakt, że zjawisko to pozostaje niedoceniane w Polsce, tolerowane jest przez
społeczeństwo, ignorowane przez władze. Mimo tak alarmujących sygnałów, brak jest badań
polskiej jego specyfiki, jego skutków ekologicznych, społecznych, ekonomicznych...
W konsekwencji konieczne i pilne stało się podjęcie problemu, który w obecnych
warunkach zdaje się być w Polsce niezmiernie trudny, wymagający szerokich, systemowych
działań. Zmuszają nas jednak do tego m.in. oceny zjawiska przez Unię Europejską, jego
traktowanie jako „priorytetowego zadania” krajów członkowskich Unii.
Celem artykułu (opartego na pracach autora nad tym tematem, prowadzonych w
Instytucie Gospodarki Przestrzennej i Mieszkalnictwa) jest pokazanie problemu w świetle
doświadczeń krajów bardziej urbanizacyjnie dojrzałych, gdzie „urban sprawl” został dawno
rozpoznany, oceniony jako szkodliwa patologia i stał się przedmiotem skutecznych
przeciwdziałań.
Są to przede wszystkim kraje Europy Zachodniej, zwłaszcza Wielka
Brytania, ale też Francja, Niemcy, Holandia... To także Stany Zjednoczone, gdzie wprawdzie
problem był długo tolerowany, lecz stał się w końcu obiektem szczególnie ostrych działań,
zmierzających do racjonalizacji rozwoju przestrzennego miast – „the Smart Growth”. Celem
jest wreszcie zwrócenie uwagi na oceny problemu i zalecenia Unii Europejskiej w zakresie
tego niezwykle poważnego, niepokojącego zjawiska współczesnej urbanizacji.