Przemysław Żukiewicz Przywództwo prezydenckie w państwach

Recenzje
163
RECENZJE
nych organów samorządowych. Polityczna wola upodmiotowienia społeczności lokalnej zrodziła
dylemat pomiędzy wizją wyborów optymalizujących realizację celów samorządowych, a ideowo
motywowaną próbą kreowania wspólnot mieszkańców. W analizie realizacji funkcji wyborów dużą
rolę odgrywa hipoteza depolityzacji elekcji samorządowych, podparta znacznym procentem udziału w elekcjach komitetów lokalnych i regionalnych, uwypuklających personalny wymiar selekcji elit
politycznych, oraz lokalny charakter kreowanych programów wyborczych. Kształt areny rywalizacji
politycznej jest oczywiście odmienny w zależności od badanego poziomu władzy samorządowej.
Szczególne miejsce w pracy zajmuje ostatni rozdział, poświęcony funkcji wyborów do Parlamentu Europejskiego. Stosunkowa nowość fenomenu wyborów europejskich oraz ich zewnętrzne umiejscowienie, w relacji do struktur krajowego systemu politycznego, wyraźnie przekłada
się na spełniane funkcje. Odmienna geneza wyborów do Europarlamentu każe zmodyfikować
bazowe dla całej pracy założenie o determinującym wpływie rozwiązań ustrojowych na kształt
wyborów. Niejasna pozycja Europarlamentu w systemie politycznym UE zostaje dodatkowo
skomplikowana o sieć czynników narodowych oraz globalnych. Wojtasik podkreśla nietypowy
charakter samych uwarunkowań prawnych, wynikający z braku ich konstytucyjnego uregulowania. Zwięzły rys historyczny autor rekompensuje omówieniem cech charakterystycznych Eurowyborów, takich jak wyjątkowo niska frekwencja, nadspodziewanie dobre wyniki małych partii,
oraz swoisty podział socjopolityczny: euroentuzjaści−eurosceptycy.
Realizacja funkcji transferu władzy i legitymizacji decyzji rządzących uwypukla odmienność
systemu politycznego UE. Zauważalny jest również brak funkcji wyłaniania stabilnej większości
rządowej, a funkcja artykulacji woli wyborców, choć stanowi podstawę mocy legitymizującej PE,
jest mało przekonująca ze względu na brak rozwiniętej europejskiej świadomości politycznej.
Wojtasik skłania się ku tezie K. Reifa i H. Schmitta nazywających wybory do PE second-order
elections, czyli plebiscytarną próbą popularności rodzimych partii politycznych.
Praca Wojtasika to przykład zrozumiale opisanych, rzetelnych badań poświęconych jednemu
z najważniejszych fenomenów politycznych. Książka jako całość stanowi spójną analizę funkcji wyborów w polskiej przestrzeni politycznej, choć każdy z rozdziałów może być potraktowany jako osobna pozycja poświęcona wybranemu zagadnieniu. Książka obfituje w liczne nawiązania do dorobku
naukowego badaczy, zarówno polskich, jak i międzynarodowych, udokumentowanego obszerną bibliografią. Naukowy język wywodu nie zmniejsza jej dostępności, a obszerne wyjaśnienia historyczne
sprawiają, że dla początkującego badacza zawarte w niej informacje są esencjonalne. Autor łączy rozważania teoretyczne z analizą politycznej praktyki i tworzy dzieło, które zgodnie z jego zamierzeniami
stanowi cenne uzupełnienie dotychczasowego stanu badań nad funkcjami wyborów.
Mateusz Zieliński
Przemysław Żukiewicz
Przywództwo prezydenckie w państwach Europy Środkowej
i Wschodniej po 1989 roku. Analiza porównawcza
Wydawnictwo Adam Marszałek, Toruń 2013, 441 ss.
W 2013 roku na polskim rynku wydawniczym ukazała się monografia Przywództwo prezydenckie
w państwach Europy Środkowej i Wschodniej po 1989 roku. Analiza porównawcza Przemysława
Żukiewicza — dotycząca problematyki niezwykle istotnej dla Europy Środkowej i Wschodniej.
Wrocławskie Studia Politologiczne 17, 2014
© for this edition by CNS
WSP17_Ksiega.indb 163
2015-02-27 14:50:13
RECENZJE
164  Recenzje
Recenzowana publikacja podejmuje zagadnienie bardzo słabo opracowane w polskiej literaturze. Zgodnie z opisem książki (zamieszczonym na tylnej stronie okładki) jest to „pierwsza na
polskim rynku wydawniczym autorska próba porównawczego ujęcia prezydentur w osiemnastu
krajach regionu [Europy Środkowej i Wschodniej — M.B.]”. W swojej pracy autor postanowił
zweryfikować trzy hipotezy badawcze. Po pierwsze, uznał, że dominującą ścieżką kariery politycznej w procesie przywództwa prezydenckiego jest awans partyjny. Po drugie, zaznaczył, że
w wielu krajach regionu pozycja ustrojowa prezydenta podlega zmianom sprowadzającym się
z jednej strony do ograniczania uprawnień władczych głów państw, a z drugiej do uczynienia
ich mandatu silniej legitymizowanym poprzez ustanowienie zasady bezpośredniości wyborów
prezydenckich. Po trzecie, P. Żukiewicz podkreśla, że osłabieniu pozycji ustrojowej prezydentów
towarzyszy coraz szersza ich akceptacja dla prymatu rządu w dziedzinie polityki wewnętrznej
i zagranicznej. Autor czyni jednak w tym miejscu zastrzeżenie i dodaje, że w krajach, w których
szeroki zakres uprawnień prezydenckich był wpisany w tradycję ustrojową, zasada wspomnianego prymatu rządu wciąż spotyka się z oporem głów państw i staje się determinantem konfrontacyjnego stylu przywództwa prezydenckiego (s. 14).
Recenzowana monografia składa się z sześciu rozdziałów. W pierwszym z nich autor skupił
się na teoretycznych aspektach przywództwa prezydenckiego. Omówione zostały między innymi
definicja przywództwa w ujęciu procesualnym, definicja przywództwa politycznego oraz zagadnienia związane konkretnie z przywództwem prezydenckim, czyli jego eksplanacja, instytucjonalizacja, antycypowane role formalne głowy państwa w tym procesie oraz jego wymiar etyczny.
Warto podkreślić, że P. Żukiewicz zwraca również uwagę na pojęcie poparcia, którego zwolennicy powinni udzielać swojemu liderowi i podkreśla, że w procesie przywództwa politycznego jest
ono istotniejsze od pojęcia wpływu (s. 17).
Drugi rozdział poświęcono ramom instytucjonalnym przywództwa prezydenckiego w demokracjach Europy Środkowej i Wschodniej. Autor skupił się na zmianach pozycji ustrojowej prezydenta oraz na aktualnych instytucjonalnych uwarunkowaniach funkcjonowania głów państw
omawianego regionu. Opisane zostały na przykład zasady wyborów prezydenckich, relacje prezydentów z władzą ustawodawczą, wykonawczą i sądowniczą oraz ich konstytucyjna odpowiedzialność.
W rozdziale trzecim scharakteryzowano ścieżki karier przywódców politycznych ubiegających się o prezydenturę oraz zidentyfikowano trzy rodzaje trajektorii przywództwa prezydenckiego: partyjną, semipartyjną i pozapartyjną. W kolejnej części publikacji przeprowadzono analizę przebiegu i wyników wyborów prezydenckich (zarówno pośrednich jak i bezpośrednich).
Warto zaznaczyć, że wzbogacono przeprowadzoną analizę o omówienie poziomu rywalizacyjności w bezpośrednich wyborach prezydenckich w krajach Europy Środkowej i Wschodniej.
Rozdział piąty poświęcił autor opisowi cech socjodemograficznych wybranych na urząd prezydentów oraz stylu ich przywództwa, wyróżniając w nim jego cztery rodzaje: prezydenturę konfliktu, kompromisu, nieszkodzenia i zawodu.
W rozdziale szóstym skupiono się na zwolennikach prezydentów na tle dynamiki procesów
przywództwa prezydenckiego. W tej części opisane zostały kulturowe archetypy przywództwa, sposoby kreowania relacji pomiędzy prezydentem a jego zwolennikami (autor wyróżnił trzy dominujące narracje w wybranych procesach przywództwa prezydenckiego: zreformowany socjalizm, naród
jako wspólnota inkluzywna oraz obrona przed wrogiem zewnętrznym), przejawy udzielania i cofania przez zwolenników poparcia dyfuzyjnego oraz wykorzystania potencjału byłych prezydentów.
Jak już wspomniano, w recenzowanej monografii autor postanowił zweryfikować trzy hipotezy
badawcze. Mimo że dla badacza systemów politycznych Europy Środkowej i Wschodniej mogą
Wrocławskie Studia Politologiczne 17, 2014
© for this edition by CNS
WSP17_11-Recenzje.indd 164
2015-03-06 14:59:05
Recenzje
165
RECENZJE
się one wydawać mało odkrywcze, należy przyznać, że założenia te miały dotychczas skąpą bibliografię, a recenzowana praca stanowi ich wyczerpujące opracowanie. Przeprowadzone przez
P. Żukiewicza szczegółowe analizy oraz wnioski poparte empirycznymi badaniami stanowią bogate źródło wiedzy, wskazują na kwestie warte szerszego rozwinięcia oraz otwierają nowe pola poszukiwań naukowych. Niepodważalny walor monografii stanowi dodatkowo jej komparatystyczny
wymiar, uwzględniający dużą liczbę krajów wziętych pod uwagę w przeprowadzonych analizach.
Po przeprowadzeniu zaplanowanych badań autorowi udało się osiągnąć zamierzony cel i potwierdzić przyjęte hipotezy badawcze. Poprzez ustalenia rozdziału trzeciego P. Żukiewicz trafnie
wskazuje na to, że wśród prezydentów krajów Europy Środkowej i Wschodniej dominowała partyjna ścieżka kariery. Aż 51 z 70 analizowanych liderów obejmowało urząd głowy państwa jako
kandydaci popierani przez partie lub bloki polityczne (s. 180−181). Różnili się oni jedynie wariantem trajektorii przywództwa prezydenckiego. Niespełna ¼ spośród nich (16 osób) było założycielami partii, 12 − kolejnymi przewodniczącymi partii, a 23 − działaczami partyjnymi. Liczby
te w porównaniu z 6 liderami cechowanymi przez semipartyjną ścieżkę kariery i 13 przez apartyjną trajektorię wyraźnie potwierdzają pierwszą przyjętą hipotezę. Jeśli natomiast chodzi o drugie i trzecie założenie, znalazły one swoje potwierdzenie w kolejnych częściach pracy (zwłaszcza
w rozdziale drugim i piątym w części odnoszącej się do stylów przywództwa prezydenckiego),
które w bardzo klarowny sposób opisują nie tylko ewolucję pozycji ustrojowej prezydenta, ale
także praktykę przepisów formalnoprawnych, sposób zachowania poszczególnych liderów politycznych oraz konflikty wynikające z przyjętych przez nich stylów prezydentury.
Struktura pracy odnajduje uzasadnienie w problematyce, której dotyczy monografia, oraz
w przyjętych założeniach. Rozdział pierwszy dokładnie objaśnia teoretyczne aspekty przywództwa prezydenckiego, a kolejne części publikacji w wyczerpujący sposób weryfikują postawione
hipotezy i szczegółowo analizują przywództwo urzędujących dotychczas prezydentów krajów
Europy Środkowej i Wschodniej. Warto podkreślić, że autor nie skupia się wyłącznie na liderach,
ale zwraca także uwagę na istotność zwolenników w procesie przywództwa i poświęca im cały
rozdział. Dużą zaletą pracy jest styl prowadzonej narracji. Autor w jasny i zrozumiały sposób
przekazuje swoje myśli, nie wykorzystuje chwytów retorycznych oraz nie nadużywa trudnych do
zrozumienia środków stylistycznych. Dzięki temu recenzowana publikacja może zostać wykorzystana nie tylko przez doświadczonego badacza, ale również studenta, który zamierza pogłębić
swoją wiedzę czy to z obowiązku, czy też w efekcie zainteresowania tematem.
Wykorzystane metody badawcze odpowiadają charakterowi pracy. Autor użył nie tylko często
stosowanych w analizach procesów przywództwa politycznego metod rekonstrukcji biograficznej
oraz analizy dyskursu, ale także trafnie zauważył, że teoria przywództwa politycznego nie doczekała się dotychczas właściwej sobie metodologii i postanowił wzbogacić pracę o metody analizy
systemowej oraz dogmatycznej analizy aktów prawnych. Całość publikacji ujęto w formie analizy
porównawczej, dzięki czemu możliwe stało się wyciągnięcie ogólnych wniosków z dużej liczby
przebadanych przypadków.
Cała publikacja robi bardzo dobre wrażenie, choć autor nie ustrzegł się kilku drobnych błędów. W rozdziale drugim, wymieniając kraje, w których prezydent pozbawiony jest inicjatywy
ustawodawczej (s. 116), nie wspomina o Rumunii, która również zalicza się do tego grona1.
W tym samym rozdziale, w części dotyczącej konstytucyjnej odpowiedzialności prezydentów
i ich relacji z władzą sądowniczą, błędnie wskazano, że prezydent Rumunii wyznacza człon1 Zgodnie z artykułem 74 Konstytucji Rumunii inicjatywa ustawodawcza przysługuje tylko rządowi,
deputowanym, senatorom i grupie co najmniej 100 000 obywateli uprawnionych do głosowania.
Wrocławskie Studia Politologiczne 17, 2014
© for this edition by CNS
WSP17_11-Recenzje.indd 165
2015-03-06 14:59:05
RECENZJE
166  Recenzje
ków Krajowej Rady Sądownictwa oraz wchodzi w jej skład i przewodniczy jej obradom (s. 130).
W rzeczywistości członkowie tej instytucji nie są powoływani przez głowę państwa, a prezydent
może, aczkolwiek nie ma takiego obowiązku, uczestniczyć w posiedzeniach Rady i dopiero wówczas im przewodniczy2. Oprócz tego autor popełnił także kilka innych błędów. Na przykład na
stronie 213 nazywa wybory prezydenckie w Bułgarii z 1996 roku najmniej rywalizacyjnymi w historii, podczas gdy na następnej stronie mówi to samo o elekcji z 2006 roku, czy też na stronie 243
opisuje poziom rywalizacyjności w wyborach prezydenckich w Rumunii z 2009 jako najniższy
w historii, kiedy w rzeczywistości był on najwyższy ze wszystkich dotychczasowych. Należy jednak stwierdzić, że błędy te mają charakter jedynie kosmetyczny i nie wpływają na wnioski oraz
weryfikację postawionych hipotez. Dlatego pracę w całokształcie należy uznać za bardzo dobrą
i godną polecenia wszystkim osobom chcącym zgłębić swoją wiedzę na temat regionu Europy
Środkowej i Wschodniej.
Michał Banaś
Mateusz Błaszczyk
W poszukiwaniu socjologicznej teorii rozwoju miast.
Meandry ekonomii politycznej
Wydawnictwo Naukowe SCHOLAR, Warszawa 2013, 207 ss.
Pierwszego grudnia 2013 roku minęło sto lat, odkąd z linii montażowej w Detroit zjechał pierwszy Ford T, symbol masowej produkcji. Był to także przełomowy moment w historii tego miasta,
które przez następne dekady rozwijało się tak dynamicznie (głównie za sprawą przemysłu motoryzacyjnego i zbrojeniowego), że w latach 50. XX wieku było drugim pod względem zamożności
miastem w USA. Problemy zaczęły się w połowie lat 80., gdy w efekcie napływu mniej kosztownych aut z Japonii duże koncerny samochodowe zaczęły przenosić produkcję w tańsze rejony
globu. Liczba mieszkańców miasta spadła z 1,8 mln w latach 50. do 700 tys. w 2013 roku Obywatele, którzy pozostali, to w 83% Afroamerykanie, przy czym 36% z nich żyje poniżej poziomu
ubóstwa. Dnia 18 lipca 2013 roku Detroit, z długiem ponad 20 mld dolarów, ogłosiło upadłość.
Jest to ciekawy przykład tego, jak zjawiska zachodzące na poziomie makrostruktur przekładają
się na poziom mezo, a w tym przypadku na struktury miejskie. Wielkie zmiany o charakterze
ekonomicznym i społecznym poważnie przeobraziły oblicze współczesnych miast, szczególnie
w USA, Europie Zachodniej i Środkowej, w tym także i w Polsce.
Książka dra Mateusza Błaszczaka — socjologa, adiunkta w Instytucie Socjologii Uniwersytetu Wrocławskiego, stanowi próbę teoretycznego opisu współczesnych miast i procesów, jakie je
ukształtowały. Nie jest to studium konkretnego przypadku, ale uniwersalne, modelowe ujęcia.
Ponadto, jak podkreśla sam autor, książka nie przedstawia całościowej i koherentnej teorii roz2 Skład Krajowej Rady Sądownictwa, procedurę powoływania jej członków oraz warunki uczestnictwa
Prezydenta Rumunii w jej posiedzeniach opisuje artykuł 133 Konstytucji Rumunii. Ponadto, zasady funkcjonowania tej instytucji zostały też dobrze opisane w: C. Ionescu, Romania, [w:] Constitutional Law of 2 EU
Memeber States: Bulgaria and Romania: the 2007 enlargement, red. C. Kortmann, J. Fleuren, W. Voermans,
Deventer 2008, s. II-78-II-79.
Wrocławskie Studia Politologiczne 17, 2014
© for this edition by CNS
WSP17_Ksiega.indb 166
2015-02-27 14:50:13