Ks. PIOTR SKARGA

Ks. PIOTR SKARGA
W tym roku przypada 400. rocznica śmierci najważniejszego
polskiego kaznodziei, niestrudzonego obrońcy wiary i polskości.
Z tej okazji Sejm Rzeczypospolitej ustanowił rok 2012 rokiem Ks.
Piotra Skargi. Posłowie niemal jednogłośnie (359 głosów za)
przyjęli inicjatywę upamiętniającą światłego jezuitę,
kaznodzieję Zygmunta III Wazy, rektora kolegium Jezuitów
w Wilnie i pierwszego rektora Uniwersytetu Wileńskiego. Ks.
Piotr Skarga zasłynął jako niestrudzony kaznodzieja, autor najpoczytniejszych
w polskiej literaturze „Żywotów świętych”, oraz wieszczych „Kazań
sejmowych”.
Piotr Skarga (właściwie Piotr Powęski herbu Pawęża) - ur. 2 lutego 1536 w
Grójcu, zm. 27 września 1612 w Krakowie - polski jezuita, teolog, pisarz
i kaznodzieja, czołowy polski przedstawiciel kontrreformacji, kaznodzieja
nadworny
Zygmunta
III
Wazy,
rektor
Kolegium
Jezuitów
w Wilnie, pierwszy rektor Uniwersytetu Wileńskiego.
Jego rodzice, Michał i Anna ze Świątków Powęscy, pochodzili ze szlachty
zagrodowej, wywodzącej swe nazwisko od wsi Powązki k. Mszczonowa w ziemi
sochaczewskiej. Piotr był najmłodszy; miał 3 braci i 2 siostry. Herb ród SkargówPowęskich otrzymał dopiero od króla Zygmunta III, gdy dojrzały już kaznodzieja
znalazł się w otoczeniu króla. W latach 1552-1555 studiował na Akademii
Krakowskiej, uzyskując stopień bakałarza na Wydziale Filozoficznym. W roku
1564 we Lwowie przyjął święcenie kapłańskie i jako kanonik zaczął działalność
kaznodziejską m.in. przy katedrze Lwowskiej. Po kilku latach udał się do Włoch,
gdzie w Rzymie w roku 1569 wstąpił do zakonu jezuitów. Powróciwszy po
dwóch latach do kraju zajął się zakładaniem w Polsce kolegiów jezuickich,
a także działalnością filantropijną. W Krakowie założył lombard dla ubogich,
pierwowzór instytucji charytatywnej, tzw. Komorę Potrzebnych (tj.
"potrzebujących"). Był wybitnym duszpasterzem Litwy i Białorusi. Zapisał się
jako założyciel wielu kolegiów jezuickich, np. w Połocku, Rydze, Dorpacie. Był
pierwszym rektorem Akademii Wileńskiej (1579-1584).
Od 1588 roku przez 24 lata pełnił funkcję nadwornego kaznodziei Zygmunta
III Wazy, który cenił go za wyjątkową osobowość i talenty krasomówcze. Stał się
zwolennikiem ograniczenia władzy Sejmu i zwiększenia władzy królewskiej.
Piętnował wady polskiej szlachty. Był przeciwnikiem przyjęcia przez Zygmunta
III korony szwedzkiej. Był współtwórcą Unii Brzeskiej. Skarga został pochowany
w kościele św. Piotra i Pawła w Krakowie gdzie jego płyta grobowa znajduje się
przed wielkim ołtarzem. W Skarbcu Muzeum Towarzystwa Jezusowego
Prowincji Polski Południowej w Starej Wsi k. Brzozowa przechowywanych jest
wiele pamiątek po nim a także relikwiarzyk z kością przedramienia o. Piotra
Skargi. Oględziny zwłok przeprowadzane przez komisję dla celów beatyfikacji
wykazały "że Skarga mógł zostać pochowany żywcem, w stanie śmierci
klinicznej lub letargu. Świadczyły o tym uszkodzenia kości palców. Te obrażenia
sam mógł sobie zadać, oprzytomniawszy w grobie".
Wizerunek Skargi jako natchnionego narodowego kaznodziei utrwalili
romantycy przede wszystkim Adam Mickiewicz i Cyprian Kamil Norwid, a także
malarz Jan Matejko (Kazanie Skargi). Skarga głosił kult ascezy, wskazywał na
znaczenie celibatu i pielgrzymek. Reprezentując stanowisko katolickie, swoje
argumenty opierał na Piśmie św., wskazując na potrzebę wykorzenienia herezji
w celu odnowy silnego państwa. Mimo iż był przeciwny ugodowemu dialogowi
międzywyznaniowemu oraz tolerancji religijnej opartej o kryteria polityczne,
sprzeciwiał się nawracaniu kogokolwiek przemocą, gdyż mogłoby to
doprowadzić do wojny domowej. Atakował arian, których wykluczał z grona
wspólnot chrześcijańskich
i zarzucał im powiązania dogmatyczne
z wyznawcami islamu. Polemizował także z kalwinami. Ponadto propagował
ideę unii Kościoła katolickiego z Kościołem prawosławnym.
Najbardziej znane i cenione dzieło królewskiego kaznodziei – Kazania
sejmowe nie było utworem cenionym za życia twórcy. Już w latach
dwudziestych XX wieku Adam Bergi dowiódł, że owe kazania nigdy nie zostały
wygłoszone. Mimo kilku wznowień Kazania sejmowe nie doczekały się za życia
twórcy samodzielnego wydania, ukazywały się wyłącznie jako dodatek do
innych tekstów, nie odbiły się także szerszym echem w ówczesnej opinii
publicznej (w przeciwieństwie do innych jego tekstów). Z rzadka wspominali
o nich tylko następcy Skargi na dworze królewskim. Utwór jako pomnik
polskiego języka literackiego i utwór o istotnej wartości politycznej odkryto
dopiero na przełomie XVIII i XIX wieku, gdy polityczne proroctwa (Skarga
stylizował tekst kazań na proroctwo w myśl XVI-wiecznych norm retorycznych)
upadku państwa nabrały charakteru rzeczywistego zagrożenia. Niezmiennie od
chwili wydania aż do połowy XX wieku ogromną poczytnością i uznaniem
cieszyły się dziś już nieco zapomniane Żywoty świętych.
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Artes duodecim sacramentariorum, Wilno 1582;
Bractwo miłosierdzia, Kraków 1588;
C. Baroniusz, Roczne dzieje kościelne, Kraków 1603 (przekład),
w zbiorach Opolskiej Biblioteki Cyfrowej
Discurs na konfederacyją, Kraków 1607;
Dziękowanie kościelne za zwycięstwo multańskie, Kraków 1600;
Gratiae Deo actae ab ecclesia, Kraków 1601;
Kazania na niedziele i święta całego roku, Kraków 1595, a w nich Kazania
sejmowe, 1597 (traktat polityczny w formie kazań);
Kazania o siedmi sakramentach, Kraków 1600;
Kazania przygodne, Kraków 1610; (wybór kazań maryjnych)
Messyjasz nowych arianów, Kraków 1612;
Na artykuł o jezuitach zjazdu sędomierskiego odpowiedź, Kraków 1606;
Na moskiewskie zwycięstwo kazanie, Kraków 1611;
Na threny i Lament Theophila Orthologa, Kraków 1610;
O jedności Kościoła Bożego pod jednym Pasterzem i o greckim od tej
jedności odstąpieniu, Wilno 1577 (drugie wydanie w 1590 pod tytułem
O rządzie i jedności Kościoła Bożego pod jednym pasterzem);
Pokłon Panu Bogu zastępów za zwycięstwo multańskie, Kraków 1605;
Pro Sacratissima Eucharistia contra haeresim Zwinglianam, ad Andream
Volanum, Wilno 1576;
Próba zakonu Societatis Iesu, Kraków 1607;
Proces konfederacyjej, [Kraków] 1595;
Proces na konfederacyją, [Kraków] 1596;
Siedem filarów, na których stoi katolicka nauka o Przenajświętszym
Sakramencie Ołtarza,Wilno 1582;
Synod brzeski, Kraków 1597;
Upominanie do Ewanielików, Kraków 1592;
Wsiadane na wojnę kazanie, Kraków 1602;
Wtóre zawstydzenie arianów, przeciw... Jaroszowi Moskorzewskiemu
z Moskorzowa, Kraków 1608;
Wzywanie do jednej zbawiennej wiary, Wilno 1611;
Wzywanie do pokuty obywatelów Korony Polskiej i W. Księstwa
Litewskiego], Kraków 1610;
Zawstydzenie arianów, Kraków 1604;
Zawstydzenie nowych arianów, Kraków 1608;
Żołnierskie nabożeństwo, Kraków 1606;
Żywoty świętych, Wilno 1579 (ukazało się 8 wydań za życia autora).