ocena zależności między stężeniami wybranych

Nowiny Lekarskie 2011, 80, 4, 241–249
JOANNA FOREMSKA-ICIEK, DANUTA PUPEK-MUSIALIK
OCENA ZALEŻNOŚCI MIĘDZY STĘŻENIAMI WYBRANYCH ADIPOKIN,
PARAMETRAMI BIOCHEMICZNYMI I ANTROPOMETRYCZNYMI
A PRZESĄCZANIEM KŁĘBUSZKOWYM U CHORYCH Z ZESPOŁEM METABOLICZNYM
THE ASSESSMENT OF CORRELATIONS BETWEEN SELECTED ADIPOKINES CONCENTRATIONS,
BIOCHEMICAL AND ANTHROPOMETRIC PARAMETERS AND GLOMERULAR FILTRATION
IN PATIENTS WITH METABOLIC SYNDROME
Katedra i Klinika Chorób Wewnętrznych, Zaburzeń Metabolicznych i Nadciśnienia Tętniczego
Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu
Kierownik: prof. dr hab. med. Danuta Pupek-Musialik
Streszczenie
Wstęp. Na świecie obserwuje się rosnącą liczbę chorych z zespołem metabolicznym, który istotnie zwiększa ryzyko rozwoju przewlekłej choroby nerek. W patogenezie uszkodzenia kłębuszków nerkowych w tej grupie chorych bierze się pod uwagę wpływ adipokin, biologicznie czynnych substancji produkowanych przez komórki tkanki tłuszczowej.
Cel. Celem pracy była ocena zależności między stężeniami adiponektyny, leptyny i wisfatyny oraz wybranymi parametrami biochemicznymi i antropometrycznymi a przesączaniem kłebuszkowymu chorych z zespołem metabolicznym.
Materiał i metody. Do badania zakwalifikowano 40 pacjentów, których podzielono na 2 grupy: 1 – z zespołem metabolicznym (n = 25),
2 – kontrolna (n = 15). U badanych dokonano pomiarów antropometrycznych, wartości ciśnienia tętniczego i częstości pracy serca oraz
oceniono parametry biochemiczne. Oznaczono we krwi stężenia leptyny i adiponektyny (metodą radioimmunometryczną) oraz wisfatyny
(metodą immunoenzymatyczną). Ponadto określono wskaźnik filtracji kłębuszkowej (eGFR) w oparciu o wzór MDRD oraz wskaźnik
insulinooporności (HOMA-IR).
Wyniki. U chorych z zespołem metabolicznym stwierdzono istotnie wyższe stężenia kreatyniny (77,96 ± 13,67 vs. 62,20 ± 11,51 μmol/l)
i stężenia leptyny (22,85 ± 10,14 vs. 7,37 ± 4,03 ng/ml) oraz niższe wartości eGFR (84,80 ± 12,38 vs. 103,33 ± 22,62 ml/min/1,73 m2)
i stężenia adiponektyny (10,90 ± 5,67vs. 14,49 ± 7,06 μg/ml) we krwi w porównaniu z grupą 2. W grupie 1 wykazano istotną ujemną korelację pomiędzy eGFR a stężeniami leptyny (r = -0,488, p < 0,05). Pozostałe badane zależności nie osiągnęły istotności statystycznej.
Wnioski. Istotnie wyższe stężenia kreatyniny we krwi oraz niższe wartości eGFR u chorych z zespołem metabolicznym przemawiają
za jego uszkadzającym wpływem na czynność nerek. Ujemna zależność między stężeniami leptyny a eGFR może świadczyć o udziale tej adipokiny w patogenezie uszkodzenia nerek w przebiegu zespołu metabolicznego.
SŁOWA KLUCZOWE: zespół metaboliczny, przewlekła choroba nerek, przesączanie kłębuszkowe, leptyna, adiponektyna, wisfatyna.
Summary
Introduction. The increasing occurence of metabolic syndrome in humans, which affects the risk for chronic kidney disease, is
worldwide being observed. The adipokines, biologically active products of adipose tissue are considered as pathogenic factors leading to glomerular dysfunction.
Aim. The aim of the study was to assess the link between adiponectin, leptin, visfatin serum concentration, selected biochemical and
anthropometric parameters and glomerular filtration in metabolic syndrome subjects.
Material and methods. 40 subjects were qualified and divided into 2 subgroups: 1 – metabolic syndrome group (n = 25), 2 – control
group (n = 15). Blood pressure, heart rate, selected biochemical and anthropometric parameters were measured. Blood leptin, adiponectin (radioimmunoassay), visfatin (immunoassay) concentrations and also glomerular filtration rate (eGFR, MDRD calculated) and
insulin-resistance (HOMA-IR) were estimated.
Results. Metabolic syndrome subjects were characterized by significantly higher blood creatinine (77.96 ± 13.67 vs. 62.20 ± 11.51 μmol/l),
leptin (22.85 ± 10.14 vs. 7.37 ± 4.03 ng/ml), lower eGFR (84.80 ± 12.38 vs. 103.33 ± 22.62 ml/min/1.73 m2) and lower blood adiponectin
(10.90 ± 5.67 vs. 14.49 ± 7.06 μg/ml) levels as compared to controls. A significant negative correlation between eGFR and blood leptin
(r = -0.488, p < 0.05) in study group was found. No other correlations were discovered.
Conclusions. Significantly higher blood creatinine and lower eGFR in study may indicate that metabolic syndrome affects renal function.
Negative correlation between blood leptin and eGFR may indicate its contribution to renal failure in the course of metabolic syndrome.
KEY WORDS: metabolic syndrome, chronic kidney disease, glomerular filtration, leptin, adiponectin, visfatin.
Wstęp
W ostatnich kilkunastu latach obserwuje się stale rosnącą liczbę chorych z rozpoznanym zespołem metabolicznym (Metabolic Syndrome, MS) stanowiącym kom-
pleks powiązanych ze sobą i oddziaływujących wzajemnie
nieprawidłowości, takich jak: otyłość brzuszna, podwyższone wartości ciśnienia tętniczego, zaburzenia gospodarki węglowodanowej i lipidowej. Szacuje się, iż w Stanach
Zjednoczonych problem dotyczy 24% dorosłych osób [1].
PRACE ORYGINALNE
242
Joanna Foremska-Iciek, Danuta Pupek-Musialik
Europejska Grupa ds. Badania Insulinooporności (EGIR)
oceniła częstość występowania MS w Europie na 7–36%
u mężczyzn i 5–22% u kobiet w przedziale wiekowym
40–55 lat [2]. Polskie badanie WOBASZ wykazało, że
kryteria MS spełnia 19,5% mężczyzn i 18,6% kobiet (według kryteriów NCEP – ATP III) lub 20% kobiet i 23%
mężczyzn (według kryteriów IDF) [3]. Wykazano, że występowanie MS wiąże się z dwukrotnie większym ryzy
kiem rozwoju chorób układu sercowo-naczyniowego oraz
ponad trzykrotnie większym ryzykiem zgonu z powodu
tych chorób [4, 5]. Stwierdzono, że MS jest również silnym i niezależnym czynnikiem ryzyka przewlekłej choroby nerek (Chronic Kidney Disease, CKD), co wiąże się
z synergistycznym, uszkadzającym działaniem wszystkich
jego elementów [6]. Wykazano, że wraz ze wzrostem
liczby elementów MS wzrasta stopień uszkodzenia nerek
oceniany pomiarem mikroalbuminurii i wskaźnikiem filtracji kłębuszkowej [7].
Stwierdzono również, że otyłość stanowiąca kluczowy
element zespołu znacząco zwiększa ryzyko rozwoju CKD,
choć patomechanizmy tego działania nie są w pełni poznane [8, 9, 10]. Dowiedziono, że u osób otyłych wśród czynników partycypujących w patogenezie uszkodzenia nerek,
obok insulinooporności, hiperaldosteronizmu, hiperstymulacji receptorów mineralokortykoidowych przez GTP-azę
Rac-1 lub kortyzol, istotną rolę odgrywać mogą zaburzenia
w stężeniach adipocytokin [11, 12, 13, 14].
Celem prezentowanej pracy była ocena zależności
między stężeniami adiponektyny, leptyny i wisfatyny oraz
wybranymi parametrami biochemicznymi i antropometrycznymi a czynnością nerek ocenianą na podstawie wielkości przesączania kłębuszkowego (estimated Glomerular
Filtration Rate, eGFR) u chorych z MS oraz w grupie kontrolnej.
Materiał i metody
Do badania włączono 40 pacjentów, których podzielono na 2 grupy. Do pierwszej grupy badanej włączono
25 pacjentów (10 kobiet i 15 mężczyzn, średnia wieku
48,4 ± 8,8 lat) spełniających kryteria MS z wyłączeniem
cukrzycy. Chorzy włączeni do badania dotychczas nie
stosowali przewlekłej terapii hipotensyjnej oraz nie byli
leczeni przewlekle lekami hipolipemizującymi lub wspomniane leki zostały odstawione na co najmniej 5 dni w
przypadku leków hipotensyjnych i na co najmniej 7 dni
w przypadku stosowania statyn lub fibratów. Liczebność
grup determinowały trudności w rekrutacji chorych
(większość z planowanych do badania chorych nie zgodziła się na odstawienie leków hipotensyjnych). Chorych
rekrutowano w oparciu o kryteria IDF (International
Diabetes Federation) z 2005 roku, zakładające jako niezbędną obecność otyłości brzusznej (obwód tali ≥ 94 cm
dla mężczyzn i ≥ 80 cm dla kobiet) oraz współistnienie
co najmniej 2 z 4 poniższych kryteriów:
1. Triglicerydy ≥ 150 mg/dl lub leczenie dyslipidemii;
PRACE ORYGINALNE
2. HDL cholesterol < 40 mg/dl (mężczyźni), < 50 mg/dl
(kobiety) lub leczenie dyslipidemii;
3. Ciśnienie tętnicze ≥ 130/85 mmHg lub leczenie
nadciśnienia tętniczego;
4. Glikemia na czczo ≥ 100 mg/dl lub leczenie cukrzycy typu 2 [15].
Drugą grupę stanowiło 15 zdrowych osób, porównywalnych pod względem wieku z badaną grupą (10 kobiet
i 5 mężczyzn, średni wiek 45,8 ± 8,6 lat).
Kryteria wyłączenia stanowiły: wtórna postać nadciśnienia tętniczego lub otyłości, wiek ≥ 60 lat, zaawansowana CKD (od 3 stadium zaawansowania, z eGFR
< 60 ml/min/1,73 m2), choroba nowotworowa, choroby
układowe, cukrzyca, zaburzenia endokrynologiczne mogące mieć wpływ na przebieg badania, zaburzenia elektrolitowe, niewydolność serca skurczowa i/lub rozkurczowa,
niewydolność wątroby, choroby psychiczne, nadmierne
spożycie alkoholu, ostry lub przewlekły proces zapalny
bez względu na lokalizację. We wszystkich grupach przeprowadzono badanie podmiotowe, przedmiotowe, w tym
pomiary antropometryczne: wzrost, masę ciała, obwód
talii. Obliczono wskaźnik masy ciała (Body Mass Index,
BMI), a także określono zawartość tkanki tłuszczowej
w organizmie metodą bioimpedancji elektrycznej z wykorzystaniem aparatu Bodystat 1500 firmy Bodystat Ltd.
Wyznaczono średnią częstość pracy serca oraz średnią
wartość ciśnienia tętniczego zgodnie z zaleceniami Polskiego Towarzystwa Nadciśnienia Tętniczego (PTNT)
z 2011 roku [16].
U wszystkich badanych oznaczono: 1. Podstawowe parametry biochemiczne (OB, CRP, kreatynina, elektrolity,
triglicerydy, cholesterol całkowity i jego frakcje, glukoza
i insulina) we krwi żylnej, pobranej na czczo, przy pomocy
standardowych testów komercyjnych; 2. Stężenie leptyny
(ng/ml) w osoczu, na czczo, metodą radioimmunometryczną, przy pomocy zestawu firmy DRG; 3. Stężenie
adiponektyny (μg/ml) w osoczu, na czczo, metodą radioimmunometryczną, przy pomocy zestawu firmy DRG;
4. Stężenie wisfatyny (ng/ml) w osoczu, na czczo, metodą
immunoenzymatyczną, przy pomocy zestawu firmy Alpco
diagnostics. Wielkość eGFR obliczono w oparciu o wzór
MDRD (Modification of Diet in Renal Diseases), na podstawie oznaczenia stężenia kreatyniny w surowicy oraz
określenia wieku, płci i rasy badanych. Do określenia
insulinooporności użyto wskaźnika HOMA-IR (Homeostasis Model Assessment-Insulin Resistance), który obliczono z iloczynu stężeń glukozy na czczo wyrażonej
w mmol/l i insuliny na czczo wyrażonej w μU/ml dzielonego przez 22,5.
Do obliczeń wykorzystano pakiet STATISTICA 10.0.
Wszystkie wykazane różnice przyjęto za statystycznie
istotne przy poziomie istotności p < 0,05.
Na przeprowadzenie badania uzyskano zgodę Terenowej Komisji Bioetycznej przy Uniwersytecie Medycznym im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu.
Ocena zależności między stężeniami wybranych adipokin, parametrami biochemicznymi i antropometrycznymi …
Wyniki
Porównywane grupy różniły się między sobą zarówno
wartościami parametrów antropometrycznych jak i ciśnienia tętniczego, co wynika z definicji grup (Tabela 1).
Istotne różnice dotyczyły także parametrów gospodarki
lipidowej oraz węglowodanowej. Chorzy z MS cechowali
się istotnie wyższymi stężeniami triglicerydów i glukozy
oraz niższymi stężeniami HDL cholesterolu w porównaniu
z osobami zdrowymi. Różnice w stężeniach cholesterolu
całkowitego, LDL cholesterolu, insuliny oraz wartości
HOMA-IR nie osiągnęły istotności statystycznej (Tabela 2).
Ponadto u chorych z MS odnotowano istotnie wyższe stężenia kreatyniny w surowicy krwi oraz znacząco niższe
wartości przesączania kłębuszkowego w stosunku do grupy
kontrolnej. Analiza stężeń oznaczonych adipokin wykazała
również istnienie znaczących różnic między grupami. Chorych z MS charakteryzowały istotnie niższe stężenia adiponektyny oraz istotnie wyższe stężenia leptyny w porównaniu z grupą kontrolną. Nie stwierdzono natomiast istotnych
różnic w stężeniach wisfatyny pomiędzy badanymi grupami
(Tabela 3). U chorych z MS wykazano obecność istotnej
ujemnej korelacji między stężeniami adiponektyny a wartościami skurczowego ciśnienia tętniczego [Systolic Blood
Pressure, SBP (r = -0,421, p < 0,05)], a także dodatnich
zależności między stężeniami leptyny a BMI (r = 0,410,
p < 0,05), stężeniami insuliny (r = 0,482, p < 0,05), insulinoopornością (r = 0,429, p < 0,05) oraz procentową
zawartością tkanki tłuszczowej w organizmie (r = 0,514,
p < 0,05). W omawianej grupie stwierdzono również
znaczące dodatnie korelacje pomiędzy stężeniami wisfatyny a SBP (r = 0,447, p < 0,05) i wartościami rozkurczowego ciśnienia tętniczego [Diastolic Blood Pressure,
DBP (r = 0,796, p < 0,05)].
Tabela 1. Wiek, parametry antropometryczne, wartości ciśnień
tętniczych badanych grup (test t-Studenta dla zmiennych niepowiązanych)
Table 1. Age, anthropometric parameters, blood pressure values in studied groups (t-Student test for unrelated variables)
Zespół
metaboliczny
Kontrola
p
wartość
25
15
-
48,40 ± 8,80*
45,80 ± 8,60
> 0,05
BMI (kg/m )
35,04 ± 6,31
22,46 ± 2,59
< 0,05
Obwód talii
(cm)
111,58 ± 15,21
77,13 ± 6,17
< 0,05
SBP (mmHg)
164,96 ± 10,95
129,2 ±
10,30
< 0,05
DBP (mmHg)
91,80 ± 7,98
75,66 ± 5,26
< 0,05
FAT (%)
36,39 ± 10,82
23,78 ± 4,19
< 0,05
n
Wiek (lata)
2
* W tabeli podano wartości średnie oraz odchylenia standardowe (SD,
standard deviation), n – liczność grupy, BMI (body mass index) –
wskaźnik masy ciała, DBP (diastolic blood pressure) – średnia wartość
rozkurczowego ciśnienia tętniczego, SBP (systolic blood pressure) –
średnia wartość skurczowego ciśnienia tętniczego, FAT (%) – procentowa zawartość tkanki tłuszczowej w organizmie.
243
Tabela 2. Parametry biochemiczne badanych grup (test t-Studenta
dla zmiennych niepowiązanych)
Table 2. Biochemical parameters in studied groups (t-Student
test for unrelated variables)
Zespół
metaboliczny
Kontrola
Kreatynina (μmol/l) 77,96 ± 13,67* 62,20 ± 11,51
p
wartość
< 0,05
eGFR (ml/min/1,73 m2) 84,80 ± 12,38 103,33 ± 22,62 < 0,05
Glukoza (mmol/l)
Insulina (μU/ml)
5,56 ± 0,68
4,90 ± 0,33
< 0,05
16,06 ± 10,53 13,85 ± 3,41
> 0,05
HOMA-IR
3,99 ± 2,53
3,02 ± 0,84
> 0,05
TChol (mmol/l)
5,47 ±1,01
4,68 ± 1,00
> 0,05
LDLChol (mmol/l)
3,28 ± 0,61
2,89 ± 0,86
> 0,05
HDLChol (mmol/l)
1,18 ± 0,27
1,36 ± 0,33
< 0,05
TG (mmol/l)
2,43 ± 1,78
0,91 ± 0,61
< 0,05
*W tabeli podano wartości średnie oraz odchylenia standardowe (SD,
standard deviation), eGFR (estimated glomerular filtration rate) –
wartość przesączenia kłębuszkowego, HOMA-IR (Homeostasis Model
Assessment-Insulin Resistance) – wskaźnik insulinooporności, Tchol
(total cholesterol) – cholesterol całkowity, HDLChol (high-density
lipoproteins cholesterol) – cholesterol frakcji HDL, LDLChol (lowdensity lipoproteins cholesterol) – cholesterol frakcji LDL, TG (triglycerides) – triglicerydy.
Tabela 3. Stężenia adiponektyny, leptyny i wisfatyny w badanych grupach (test t-Studenta dla zmiennych niepowiązanych)
Table 3. Adiponectin, leptin and visfatin concentrations in studied
groups (t-Student test for unrelated variables)
Zespół
metaboliczny
Kontrola
p
wartość
Wisfatyna (ng/ml)
1,42 ± 1,36* 1,50 ± 1,61
Adiponektyna
(μg/ml)
10,90 ± 5,67 14,49 ± 7,06 < 0,05
Leptyna (ng/ml)
22,85 ± 10,14 7,37 ± 4,03 < 0,05
> 0,05
*W tabeli podano wartości średnie oraz odchylenia standardowe (SD,
standard deviation).
Analizując zależności między parametrami antropometrycznymi, biochemicznymi i wartościami ciśnienia tętniczego a wartościami eGFR wykazano istnienie tylko jednej
istotnej statystycznie ujemnej korelacji w grupie badanej
pomiędzy wspomnianą wartością przesączania kłębuszkowego a stężeniami leptyny (Tabela 4 i 5, Wykres 1).
PRACE ORYGINALNE
244
Joanna Foremska-Iciek, Danuta Pupek-Musialik
Tabela 4. Korelacje między wartością eGFR a badanymi adipokinami
Table 4. Correlations between eGFR and investigated adipokines
e GFR vs adipokiny
Grupa badana
(n = 25)
Parametr
rP/rS
Leptyna (ng/ml)
Adiponektyna
(μg/ml)
Wisfatyna
(ng/ml)
Grupa kontrolna
(n = 15)
p
rP/rS
p
rP = -0,488 < 0,05 rP = -0,291 > 0,05
rS = -0,207 > 0,05
rS = 0,046
> 0,05
rS = 0,051 > 0,05
rS = 0,165
> 0,05
rP – współczynnik korelacji Pearsona (Pearson coefficient), RS –
współczynnik korelacji Spearmana (Spearman coefficient).
Tabela 5. Korelacje między wartościami eGFR a badanymi
parametrami biochemicznymi i antropometrycznymi
Table 5. Correlations between eGFR and investigated biochemical
and anthropometric parameters
Parametr
eGFR vs parametry
biochemiczne i antropometryczne
Grupa badana
Grupa kontrolna
(n = 25)
(n = 15)
rP/rS
p
rP/rS
p
DBP (mmHg)
rS = 0,020 > 0,05 rS = 0,317 > 0,05
SBP (mmHg)
rP = -0,023 > 0,05 rS = 0,217 > 0,05
Obwód talii (cm)
rS = -0,192 > 0,05 rP = -0,041 > 0,05
BMI (kg/m2)
rS = -0,144 > 0,05 rS = -0,514 > 0,05
FAT (%)
rP = -0,260 > 0,05 rP = -0,428 > 0,05
TChol (mmol/l)
rS = 0,126 > 0,05 rP = -0,526 > 0,05
LDLChol (mmol/l)
rP = -0,036 > 0,05 rP = -0,545 > 0,05
HDLChol (mmol/l)
rP = 0,058 > 0,05 rP = -0,327 > 0,05
TG (mmol/l)
rS = 0,101 > 0,05 rS = -0,311 > 0,05
Glukoza (mmol/l)
rP = 0,223 > 0,05 rP = 0,003 > 0,05
Insulina (μIU/ml)
rS = -0,308 > 0,05 rP = -0,501 > 0,05
HOMA-IR
rS = -0,245 > 0,05 rP = -0,504 > 0,05
rP – współczynnik korelacji Pearsona (Pearson coefficient), rS – współczynnik korelacji Spearmana (Spearman coefficient); eGFR (estimated
glomerular filtration rate) – wartość przesączenia kłębuszkowego, BMI
(body mass index) – wskaźnik masy ciała, DBP (diastolic blood pressure)średnia wartość rozkurczowego ciśnienia tętniczego, SBP (systolic blood
pressure) – średnia wartość skurczowego ciśnienia tętniczego, FAT (%) –
procentowa zawartość tkanki tłuszczowej w organizmie, HOMA-IR (Homeostasis Model Assessment-Insulin Resistance) – wskaźnik insulinooporności, TChol (total cholesterol) – cholesterol całkowity, HDLChol (highdensity lipoproteins cholesterol) – cholesterol frakcji HDL, LDLChol (lowdensity lipoproteins cholesterol) – cholesterol frakcji LDL, TG (triglycerides) – triglicerydy.
PRACE ORYGINALNE
Wykres 1. Ujemna zależność między przesączaniem kłębuszkowym (eGFR) a stężeniami leptyny u chorych z zespołem
metabolicznym (rPearsona = -0,488, p < 0,05).
Graph 1. Negative correlation between eGFR and leptin concentration in metabolic syndrome subjects (Pearson coefficient
= -0.488, p < 0.05).
Dyskusja
Przedmiotem licznych badań ostatnich lat stała się ocena uszkadzającego wpływu MS i/lub poszczególnych jego
składowych na funkcję nerek. W 2011 roku, po przeanalizowaniu 11 badań obejmujących łącznie 30146 badanych,
Thomas i wsp. stwierdzili istnienie znaczącego związku
między występowaniem MS a postępującą redukcją eGFR
do wartości poniżej 60 ml/min/1,73 m2 (OR1.55; 95% CI:
1.34-1.80), a także występowaniem mikroalbuminurii i jawnego białkomoczu. Siła tej zależności wzrastała wraz
z liczbą składowych zespołu. Dla każdej z nich określono
różny wpływ na ryzyko spadku eGFR poniżej 60 ml/min/
1,73 m2, odpowiednio – dla podwyższonych wartości ciśnienia tętniczego – OR 1.61 (95% CI 1.29-2.01), dla hipertriglicerydemii – OR 1.27 (95% CI 1.11-1.46), dla obniżonego stężenia HDL cholesterolu-OR 1.23 (95% CI 1.121.36), dla otyłości brzusznej – OR 1.19 (95% CI 1.05-1.34),
dla hiperglikemii – OR 1.14 (1.03-1.26) [17]. Po zbadaniu
6217 chorych z CKD definiowaną jako wartość eGFR < 60
mL/min/1,73 m2 oraz 6125 chorych z mikroalbuminurią
Chen i wsp. stwierdzili znacząco częstsze występowanie
tych patologii u chorych z MS w porównaniu z osobami
bez tego zespołu [OR 2.60 (95% CI, 1.68 to 4.03) dla eGFR
i OR 1.89 (CI, 1.34 to 2.67) dla mikroalbuminurii]. Podobnie jak w przytoczonym wcześniej badaniu, częstość ta
wzrastała wraz z ilością składowych zespołu. W porównaniu z chorymi bez MS lub mającymi tylko jedną z jego
komponent, iloraz szans rozwoju CKD chorych z 2, 3, 4 i 5
składowymi MS wyniósł odpowiednio: 2.21 (95% CI, 1.16
to 4.24), 3.38 (95% CI, 1.48 to 7.69), 4.23 (95% CI, 2.06 to
8.63) i 5.85 (95% CI, 3.11 to 11.0) [7]. W przeciwieństwie
do cytowanych prac Gatti i wsp. stwierdzili w grupie 380
otyłych osób bez cukrzycy, że ryzyko CKD (eGFR < 60 ml/
min/1,73 m2) jest niezależne od obecności MS i powiązanych z nim nieprawidłowości [18]. Z kolei istnienie związku między występowaniem MS a redukcją eGFR znalazło
potwierdzenie między innymi w pracach zespołów Kawa-
Ocena zależności między stężeniami wybranych adipokin, parametrami biochemicznymi i antropometrycznymi …
moto, Johns’a i Okpechi’ego [19, 20, 21]. W niniejszym
badaniu stwierdzono, że chorych z MS charakteryzowały
istotnie wyższe stężenia kreatyniny w surowicy krwi oraz
znacząco niższe wartości eGFR w porównaniu z osobami
zdrowymi. Zależność ta okazała się istotna mimo wczesnego stadium uszkodzenia nerek (eGFR ≥ 60 ml/min/1,73 m2).
Wynik ten nawiązuje do wcześniej przytoczonych prac oraz
publikacji Landecho i wsp., którzy dowiedli, że wszystkie
składowe MS z wyjątkiem obniżonego stężenia HDL cholesterolu wiążą się istotnie ze zwiększonym ryzykiem wystąpienia wczesnych etapów CKD (eGFR > 60 ml/min/
1,73 m2) [22].
Wśród czynników patogenetycznych uszkodzenia nerek
w przebiegu MS bierze się pod uwagę, obok poszczególnych składowych zespołu, tj. otyłości brzusznej, podwyższonych wartości ciśnienia tętniczego, hiperglikemii i zaburzeń lipidowych, także hiperinsulinemię i insulinooporność.
Jednakże dane z piśmiennictwa są niejednoznaczne. W niektórych badaniach wykazano istotny związek między wartościami BMI a eGFR, inne nie potwierdziły istnienia takiej
zależności. Henegar z zespołem w badaniu eksperymentalnym u psów stwierdził, że otyłość wyindukowana dietą
wysokotłuszczową prowadzi do wzrostu wartości ciśnienia
tętniczego, hiperinsulinemii, zwiększenia aktywności reninowej osocza oraz hiperfiltracji kłębuszkowej i pojawienia
się zmian strukturalnych w kłębuszkach nerkowych [23].
Zależności te znalazły potwierdzenie w badaniach klinicznych u ludzi [24, 25]. Analizując czynniki ryzyka progresji
wczesnych stadiów CKD Yoshida i wsp. ocenili, że osoby
z najwyższymi wartościami BMI cechowały się istotnie
większą wartością eGFR w porównaniu z osobami o niższych poziomach tego wskaźnika, zaś do wspomnianych
czynników postępu choroby zaliczyli białkomocz, palenie
tytoniu, nadciśnienie tętnicze i niskie stężenie HDL cholesterolu [26]. Z kolei Kawamoto i wsp. zaobserwowali, że
wzrostowi wartości BMI począwszy od 22,0 kg/m2 towarzyszy spadek wartości eGFR i stwierdzili, że BMI jest
jednym ze znaczących i niezależnych czynników wpływających na przesączanie kłębuszkowe [27]. Zwrócono również uwagę na istnienie ujemnych korelacji między wartościami eGFR a BMI, DBP, stężeniem glukozy na czczo
oraz dodatnich zależności z poziomami HDL cholesterolu,
leczeniem hipotensyjnym i hipolipemizującym [19]. Oceniając wpływ otyłości na roczną progresję zaawansowanej
CKD (eGFR < 60 ml/min/1,73 m2) Othman i wsp. dowiedli, że wyjściowa wartość BMI oraz młody wiek chorych są
silnie i niezależnie związane z szybszym postępem choroby
wynikającym z istotnej redukcji eGFR tych chorych [28].
Burton z zespołem stwierdzili, że na występowanie CKD
ma istotny wpływ nie tylko wzrost wartości BMI, lecz także
zwiększenie obwodu talii będące wykładnikiem otyłości
brzusznej. Takiego związku nie wykazali w stosunku do
wskaźnika talia-biodro (Waist to Hip Ratio,WHR) [29].
Z kolei Kansui i wsp. wykazali obecność ujemnej korelacji
między wartościami eGFR a BMI, wiekiem, SBP i hemoglobiną glikowaną badanych [30]. W niniejszej pracy nie
stwierdzono istotnych zależności między ocenianymi parametrami antropometrycznymi (BMI, obwód talii, procen-
245
towa zawartość tkanki tłuszczowej w organizmie) a eGFR
badanej populacji. Nie wykazano również istotnego związku między eGFR a parametrami biochemicznymi, stężeniem insuliny, insulinoopornością oraz wartościami ciśnienia tętniczego. Możliwe, że na uzyskane wyniki miała
wpływ mała liczebność grupy, jednakże otrzymane rezultaty nawiązują do pracy Hobbs i wsp., którzy analizując dużo
większą populację 61637 osób, stwierdzili brak zależności
między wartością eGFR a wskaźnikiem BMI [31]. Brak
korelacji między insulinoopornością a eGFR wykazali Gatti
i wsp. a także Johns i wsp., którzy dodatkowo stwierdzili,
że tylko podwyższone wartości ciśnienia tętniczego spośród
wszystkich składowych MS wiążą się z występowaniem
CKD [18, 20]. Z kolei Brown z zespołem analizując wpływ
masy ciała na progresję CKD wyrażoną postępującą redukcją eGFR (∆ eGFR) u 499 dorosłych rasy białej wykazali,
że zarówno w grupie chorych z otyłością jak i bez, niezależnie od stadiów choroby nerek (3 vs 4 vs 5) nie ma
związku między BMI a ∆ eGFR [32]. Podobne wnioski
wysunęli Khedr i wsp. [33]. Obermayr i wsp. sugerowali
nawet, że otyłym pacjentom z CKD w stadium jawnego
białkomoczu nie należy zalecać zmniejszenia masy ciała
z uwagi na związek wysokich wartości wskaźnika BMI
z redukcją śmiertelności w tej grupie chorych [34].
Badania ostatnich lat dostarczyły dowodów na udział
adipokin, biologicznie czynnych substancji wydzielanych przez adipocyty, w procesie uszkodzenia nerek
u chorych z MS. Jednym z nich jest adiponektyna, białko
30 kDa, kodowane przez gen APM 1 znajdujący się na
chromosomie 3q27 [35]. Wykazuje właściwości przeciwmiażdżycowe, przeciwzapalne i przeciwdiabetogenne.
Produkowana jest przez zróżnicowane adipocyty i komórki macierzy tkankowej. Stwierdzono, że jej stężenia
w krwi krążącej maleją w otyłości, cukrzycy typu 2,
w przebiegu innych stanów związanych z insulinoopornością, m.in. w zespole policystycznych jajników, a także w nadciśnieniu tętniczym i chorobie niedokrwiennej
serca [36, 37, 38, 39]. W badaniach eksperymentalnych
wykazano, że w kłębuszkach nerkowych myszy pozbawionych adiponektyny dochodzi do wzrostu stresu oksydacyjnego i nasilenia albuminurii w skutek stapiania się
wyrostków stopowatych podocytów oraz zaniku błony
filtracyjnej. Podanie myszom adiponektyny prowadzi do
normalizacji albuminurii i poprawy stanu wyrostków
stopowatych podocytów [40, 41]. Jednakże w badaniu
klinicznym u chorych z cukrzycą typu 1 wykazano, że to
wysokie stężenia adiponektyny wiążą się z pojawieniem
się mikroalbuminurii i progresją zaawansowanych stadiów CKD [42]. Z kolei analiza 227 hemodializowanych
chorych w końcowym stadium CKD wykazała 2,5krotnie wyższe stężenia omawianej adipokiny w porównaniu z osobami zdrowymi, które korelowały ujemnie
z BMI, stężeniem leptyny i insuliny, insulinoopornością
i stężeniem triglicerydów. Jednakże to niższe stężenia
adiponektyny wiązały się z wystąpieniem incydentów
sercowo-naczyniowych tej grupy chorych [43]. Badając
chorych z CKD, niedializowanych, Norata i wsp. wykazali związek między stężeniami adiponektyny a utratą
PRACE ORYGINALNE
246
Joanna Foremska-Iciek, Danuta Pupek-Musialik
funkcji wydzielniczej nerek oraz profilem metabolicznym badanych. Stwierdzili bowiem, że poziomy omawianej adipokiny korelują dodatnio ze stężeniem kreatyniny i HDL cholesterolem oraz ujemnie z eGFR, BMI
i stężeniem triglicerydów [44]. Z kolei Guebre-Egziabher
i wsp. dowiedli silniejszych zależności między omawianą
adipokiną a wartościami BMI, białkomoczem oraz stężeniami leptyny niż z wykładnikami czynności nerek u pacjentów we wczesnych stadiach CKD [45]. W niniejszej
pracy nie wykazano zależności między stężeniem adiponektyny a wartościami eGFR. Korelacje stężeń omawianej
adipokiny z profilem antropometrycznym i metabolicznym
chorych okazały się nieistotne statystycznie. Ujemną zależność stwierdzono jedynie między stężeniami adiponektyny
a SBP. Uzyskane wyniki nie potwierdzają istotnej roli adiponektyny we wczesnych etapach dyfunkcji nerek badanej
grupy chorych.
Rozpatrując wpływ adipocytokin na uszkodzenia nerek
u chorych z MS bierze się także pod uwagę leptynę. Leptyna jest białkiem o masie 16 kDa, kodowanym u ludzi przez
gen OB zlokalizowany na chromosomie 7q31.3 [46]. Produkowana jest głównie przez białą podskórną tkankę tłuszczową, w mniejszym stopniu przez brunatną tkankę tłuszczową. W niewielkich ilościach wydzielana jest również
przez komórki dna żołądka, mózgu, wątroby, łożyska
i mięśni szkieletowych. Działając przez podwzgórze, hamuje łaknienie, przez co zmniejsza przyswajanie produktów
energetycznych, a także pobudza termogenezę, przez co
zwiększa wydatek energetyczny. Dodatkowo stymuluje
aktywność układu współczulnego. Wiadomo również, że
leptyna wywiera wpływ na angiogenezę, hematopoezę,
aktywność układu odpornościowego, osteogenezę, wartości
ciśnienia tętniczego oraz płodność. Działając promiażdżycowo sprzyja rozwojowi chorób układu sercowo-naczyniowego [47, 48, 49]. W badaniach eksperymentalnych
wykazano, że wspomniana adipokina stymuluje rozplem
komórek śródbłonka kłębuszków nerkowych a ponadto
zwiększa produkcję transformującego czynnika wzrostu β1
(TGFβ1), który zwiększa odkładanie się kolagenu. W badaniach na szczurach zaobserwowano wystąpienie białkomoczu oraz rozplem komórek mezangium kłębuszków nerkowych w odpowiedzi na egzogenną podaż leptyny. Poza tym
w obrębie wspomnianych komórek wykazano wzrost ekspresji receptora dla TGF β. Efektem tych procesów jest
zwiększenie produkcji białek macierzy i postępujące szkliwienie kłębuszków nerkowych [50, 51]. Saginova z zespołem stwierdzili, że otyli chorzy z wczesnym stadium CKD
charakteryzują się istotnie wyższymi stężeniemi leptyny,
a także znacząco większymi wartościami BMI, obwodu
talii i insulinoopornością w porównaniu z otyłymi bez uszkodzenia nerek. Wykazali istotne korelacje między stężeniami leptyny a BMI, insuliną, insulinoopornością, adiponektyną, albuminurią i CRP [52]. W badaniu klinicznym
w populacji chorych z MS Okpechi i wsp. stwierdzili istotną ujemną korelację między wartościami eGFR [53].
W badaniu własnym chorych z MS cechowały istotnie
wyższe stężenia leptyny niż osoby zdrowe. Stężenia te
istotnie ujemnie korelowały z wartością eGFR, a ponadto
PRACE ORYGINALNE
dodatnio z BMI, stężeniami insuliny, insulinoopornością
oraz procentową zawartością tkanki tłuszczowej w organizmie. Uzyskane wyniki nawiązują do wspomnianych wyżej
badań i wskazują na związek hiperleptynenii nie tylko z zaburzeniami meatabolicznymi, ale także z upośledzoną
czynnością nerek chorych z MS.
Trzecią adipokiną braną pod uwagę w etiopatogenezie upośledzenia czynności nerek jest wisfatyna, białko
52 kDa kodowane przez geny znajdujące się na chromosomie 7. Wydzielana jest głównie przez adipocyty
trzewnej tkanki tłuszczowej oraz naciekające ją makrofagi, choć obecna jest także w innych komórkach ustroju. Pierwotnie została zidentyfikowana jako PBEF, tj.
czynnik wzrostu, stymulujący różnicowanie się kolonii
komórek pre-B [54, 55]. Biologicznej roli wisfatyny do
dziś w pełni nie poznano. Wiadomo, iż białko to pełni
złożone funkcje immunologiczne oraz wykazuje działanie insulinomimetyczne, hipoglikemiczne i promiażdżycowe w następstwie indukcji dysfunkcji śródbłonka [55,
56, 57]. Niedawno opublikowana metaanaliza Changa
i wsp. potwierdziła istotny związek wisfatyny z otyłością,
insulinoopornością, rozwojem MS, chorób sercowo-naczyniowych, w tym cukrzycy typu 2 [58]. W nielicznym piśmiennictwie poświęconym udziałowi wisfatyny w patomechanizmie uszkodzenia nerek stwierdzono zwiększone jej
stężenia w surowicy krwi chorych w zaawansowanych
stadiach choroby oraz u hemodializowanych pacjentów,
a także zwrócono uwagę na jej związek z wykładnikami
dysfunkcji śródbłonka [59, 60, 61]. Ponadto u chorych
z cukrzycą typu 2 i albuminurią wykazano istotną zależność
między stężeniami wisfatyny a stopniem albuminurii [62].
U chorych w 4 i 5 stadium CKD Mu i wsp. stwierdzili
związek między stężeniami wisfatyny, dysfunkcją śródbłonka i upośledzoną filtracją kłębuszkową. Wykazali bowiem, że zwiększone stężenia wspomnianej adipokiny
istotnie korelowały z CRP, stężeniami triglicerydów, LDL
cholesterolu i grubością kompleksu intima-media (intimamedia thickness, IMT) oraz ujemnie z wartością eGFR,
stężeniem HDL cholesterolu i stopniem rozszerzenia tętnicy
ramiennej po uprzedniej okluzji tętnic przedramienia (flowmediated dilatation, FMD) [63]. Badając 406 chorych
z CKD, bez cukrzycy, Yilmaz i wsp. stwierdzili, że stężenia
wisfatyny były istotnie wyższe tylko w zaawansowanych
stadiach choroby, tj. w 3, 4 i 5 stadium. Analiza statystyczna
wykazała obecność istotnej korelacji między stężeniami
wisfatyny a eGFR, a także znamiennych zależności między
tą adipokiną, eGFR a dysfunkcją śródbłonka mierzoną za
pomocą FMD [64]. W niniejszej pracy nie wykazano istotnych różnic w stężeniach wisfatyny między grupą badaną
a kontrolną. Nie stwierdzono znaczących zależności między
wspomnianą adipokiną w wartościami eGFR. Istotne korelacje stwierdzono jedynie między stężeniami wisfatyny
a SBP i DBP. Uzyskane rezultaty nie wskazują na udział
wisfatyny w patogenezie wczesnej fazy uszkodzenia nerek,
a jedynie przemawiają za jej wpływem na wartości ciśnienia tętniczego. Niezbędne są dalsze badania, na większej
populacji, celem poznania mechanizmów działania wisfatyny w tej grupie chorych.
Ocena zależności między stężeniami wybranych adipokin, parametrami biochemicznymi i antropometrycznymi …
Wnioski
1. Chorzy z MS cechują się istotnie wyższymi stężeniami kreatyniny w surowicy krwi oraz niższymi wartościami eGFR w porównaniu z osobami zdrowymi, co
przemawia za uszkadzającym wpływem zespołu na czynność nerek.
2. Wykazana zależność między stężeniami leptyny
a eGFR może świadczyć o udziale tej adipokiny w patogenezie uszkodzenia nerek w przebiegu MS.
3. Brak zależności między wartościami eGFR a wykładnikami otyłości, wartościami ciśnienia tętniczego,
parametrami gospodarki lipidowej i węglowodanowej nie
wskazuje na istotny udział tych czynników we wczesnych
etapach uszkadzania kłębuszków nerkowych badanej grupy chorych.
Piśmiennictwo
1. Ford E.S., Giles W.H., Dietz W.H.: Prevalence of the
metabolic syndrome among US adults. Findings from the
Third National Health and Nutrition Examination
Survey. JAMA, 2002, 287, 356-359.
2. Balkau B., Charles M.A., Drivsholm T. i wsp.: The
European Group for the Study of Insulin Resistance
(EGIR): Frequency of the WHO metabolic syndrome in
European cohorts, and an alternative definition of an
insulin resistance syndrome. Diabetes Metab., 2002, 28,
364-376.
3. Wyrzykowski B., Zdrojewski T., Sygnowska E. i wsp.:
Epidemiologia zespołu metabolicznego w Polsce. Wyniki
programu WOBASZ. Kardiol. Pol., 2005, 63 (supl. 4), 14.
4. Isomaa B., Almgren P., Tuomi T. i wsp.: Cardiovascular
morbidity and mortality associated with metabolic syndrome.
Diabetes Care, 2001, 24(4), 683-689.
5. Vanuzzo D., Pilotto L., Mirolo R. i wsp.: Cardiovascular
risk and cardiometabolic risk: an epidemiological evaluation.
G. Ital. Cardiol. (Rome), 2008, 9(4 Suppl 1), 6S-17S.
6. Navaneethan S.D., Schold J.D., Srinivas T.R.: Metabolic
syndrome and mild to moderate chronic kidney disease
among minorities. Semin. Nephrol., 2010, 30(1), 51-58.
7. Chen J., Muntner P., Hamm L.L. i wsp.: The metabolic
syndrome and chronic kidney disease in U.S. adults. Ann.
Intern. Med., 2004, 140(3), 167-174.
8. Wang Y., Chen X., Song Y. i wsp.: Association between
obesity and kidney disease: a systematic review and
meta-analysis. Kidney Int., 2008, 73(1), 19-33.
9. Hall J.E., Crook E.D., Jones D.W. i wsp.: Mechanisms
of obesity-associated cardiovascular and renal disease.
Am. J. Med. Sci., 2002, 324(3), 127-137.
10. Lerman L.O., Lerman A.: The metabolic syndrome and
early kidney disease: another link in the chain? Rev. Esp.
Cardiol., 2011, 64(5), 358-360.
11. Piecha G., Więcek A.: Przewlekła choroba nerek u osób
otyłych – patogeneza i leczenie. Przewodnik Lekarza,
2012, 46-50.
12. Dengel D.R., Goldberg A.P., Mayuga R.S. i wsp.: Insulin
resistance, elevated glomerular filtration fraction, and
renal injury. Hypertension, 1996, 28(1), 127-132.
13. Sowers J.R., Whaley-Connell A., Epstein M.: Narrative
review: the emerging clinical implications of the role
14.
15.
16.
17.
18.
19.
20.
21.
22.
23.
24.
25.
26.
27.
28.
29.
247
of aldosterone in the metabolic syndrome and resistant
hypertension. Ann. Intern. Med., 2009, 150(11), 776-783.
Shibata S., Nagase M., Yoshida S. i wsp.: Modification
of mineralocorticoid receptor function by Rac1 GTPase:
implication in proteinuric kidney disease. Nat. Med.,
2008, 14(12), 1370-1376.
Alberti K.G., Zimmet P., Shaw J.: IDF Epidemiology
Task Force Consensus Group: The metabolic syndrome –
a New Word-wide definition. Lancet, 2005, 366, 10591062.
Widecka K., Grodzicki T., Narkiewicz K. i wsp.: Zasady
postępowania w nadciśnieniu tętniczym – 2011 rok.
Wytyczne Polskiego Towarzystwa Nadciśnienia Tętniczego. Nadciśnienie Tętnicze, 2011, 15 (2), 55-82.
Thomas G., Sehgal A.R., Kashyap S.R. i wsp.: Metabolic
syndrome and kidney disease: a systematic review and
meta-analysis. Clin. J. Am. Soc. Nephrol., 2011, 6(10),
2364-2373.
Gatti A., Morini E., De Cosmo S. i wsp.: Metabolic
syndrome is not a risk factor for kidney dysfunction in
obese non-diabetic subjects. Obesity (Silver Spring), 2008,
16 (4), 899-901.
Kawamoto R., Kohara K., Tabara Y. i wsp.: An association
between metabolic syndrome and the estimated glomerular
filtration rate. Intern. Med., 2008, 47(15), 1399-1406.
Johns B.R., Pao A.C., Kim S.H.: Metabolic syndrome,
insulin resistance and kidney function in non-diabetic
individuals. Nephrol. Dial. Transplant., 2012, 27(4),
1410-1415.
Okpechi I.G., Pascoe M.D., Swanepoel C.R. i wsp.:
Microalbuminuria and the metabolic syndrome in nondiabetic black Africans. Diab.Vasc. Dis. Res., 2007, 4(4),
365-367.
Landecho M.F., Colina I., Huerta A. i wsp.: Connection
between the early phases of kidney disease and the metabolic syndrome. Rev. Esp. Cardiol., 2011, 64(5), 373-378.
Henegar J.R., Bigler S.A., Henegar L.K. i wsp.: Functional
and structural changes in the kidney in the early stages
of obesity. J. Am. Soc.Nephrol., 2001, 12(6), 1211-1217.
Wuerzner G., Pruijm M., Maillard M. i wsp.: Marked
association between obesity and glomerular hyperfiltration:
a cross-sectional study in an African population. Am. J. Kidney
Dis., 2010, 56 (2), 303-312.
Chagnac A., Herman M., Zingerman B. i wsp.: Obesityinduced glomerular hyperfiltration: its involvement in the
pathogenesis of tubular sodium reabsorption. Nephrol.
Dial. Transplant., 2008, 23(12), 3946-3952.
Yoshida T., Takei T., Shirota S. i wsp.: Risk factors for
progression in patients with early-stage chronic kidney
disease in the Japanese population. Intern. Med., 2008,
47(21), 1859-1864.
Kawamoto R., Kohara K., Tabara Y. i wsp.: An association
between body mass index and estimated glomerular
filtration rate. Hypertens. Res., 2008, 31(8), 1559-1564.
Othman M., Kawar B., El Nahas A.M.: Influence of
obesity on progression of non-diabetic chronic kidney
disease: a retrospective cohort study. Nephron Clin. Pract.,
2009, 113(1), 16-23.
Burton JO., Gray L.J., Webb D.R. i wsp.: Association
of anthropometric obesity measures with chronic kidney
disease risk in a non-diabetic patient population. Nephrol.
Dial. Transplant., 2012, 27(5), 1860-1866.
PRACE ORYGINALNE
248
Joanna Foremska-Iciek, Danuta Pupek-Musialik
30. Kansui Y., Ohtsubo T., Goto K. i wsp.: Association of body
mass index with glomerular filtration rate in Japanese:
a cross-sectional study in work-site population. Clin.
Exp. Hypertens., 2012, 34(2), 140-144.
31. Hobbs H., Farmer C., Irving J. i wsp.: Is high body mass
index independently associated with diminished glomerular
filtration rate? An epidemiological study. J. Ren. Care,
2011, 37(3), 148-154.
32. Brown R.N., Mohsen A., Green D. i wsp.: Body mass
index has no effect on rate of progression of chronic
kidney disease in non-diabetic subjects. Nephrol. Dial.
Transplant., 2012 Mar 22. [Epub ahead of print].
33. Khedr A., Khedr E., House A.A.: Body mass index and
the risk of progression of chronic kidney disease in
patients with eGFR < 60 mL/min/1.73 m2. J. Ren. Nutr.,
2011, 21(6), 455-461.
34. Obermayr R.P., Temml C., Gutjahr G. i wsp.: Body mass
index modifies the risk of cardiovascular death in proteinuric
chronic kidney disease. Nephrol. Dial. Transplant., 2009,
24(8), 2421-2428.
35. Takahashi M., Arita Y., Yamagata K. i wsp.: Genomic
structure and mutations in adipose-specific gene, adiponectin.
Int. J. Obes. Relat. Metab. Disord., 2000, 24(7), 861-868.
36. Kumada M., Kihara S., Sumitsuji S. i wsp.: Osaka CAD
Study Group. Coronary artery disease. Association of
hypoadiponectinemia with coronary artery disease in
men. Arterioscler. Thromb. Vasc. Biol., 2003, 23(1), 8589.
37. Frayn K.N., Karpe F., Fielding B.A. i wsp.: Integrative
physiology of human adipose tissue. Int. J. Obes. Relat.
Metab. Disord., 2003, 27(8), 875-888.
38. Toulis K.A., Goulis D.G., Farmakiotis D. i wsp.: Adiponectin
levels in women with polycystic ovary syndrome: a systematic review and a meta-analysis. Hum. Reprod.
Update, 2009, 15(3), 297-307.
39. Adamczak W., Więcek A., Funahashi T. i wsp.: Decreased
plasma adiponectin concentrations in patients with essential
hypertension. Am. J. Hypertension, 2003, 16 (1), 72-75.
40. Ix J.H., Sharma K.: Mechanisms linking obesity, chronic
kidney disease and fatty liver disease: the roles of fetuinA, adiponectin, and AMPK. J. Am. Soc.Nephrol., 2010,
21(3), 406-412.
41. Sharma K., Ramachandrarao S., Qiu G. i wsp.: Adiponectin
regulates albuminuria and podocyte function in mice. J.
Clin. Invest., 2008, 118(5), 1645-1656.
42. Hadjadj S., Aubert R., Fumeron F. i wsp.: SURGENE
Study Group; DESIR Study Group. Increased plasma
adiponectin concentrations are associated with microangiopathy in type 1 diabetic subjects. Diabetologia,
2005, 48(6), 1088-1092.
43. Zoccali C., Mallamaci F., Tripepi G. i wsp.: Adiponectin,
metabolic risk factors, and cardiovascular events among
patients with end-stage renal disease. J. Am. Soc. Nephrol.,
2002, 13(1), 134-141.
44. Norata G.D., Baragetti I., Raselli S. i wsp.: Plasma
adiponectin levels in chronic kidney disease patients:
relation with molecular inflammatory profile and metabolic
status. Nutr. Metab. Cardiovasc. Dis., 2010, 20(1), 56-63.
45. Guebre-Egziabher F., Bernhard J., Funahashi T. i wsp.:
Adiponectin in chronic kidney disease is related more to
metabolic disturbances than to decline in renal function.
Nephrol. Dial. Transplant., 2005, 20(1), 129-134.
PRACE ORYGINALNE
46. Zhang Y., Proenca R., Maffei M. i wsp.: Positional cloning
of the mouse obese gene and its human homologue. Nature,
1994, 372(6505), 425-432.
47. Ahima R.S., Osei S.Y.: Leptin signaling. Physiol.Behav.,
2004, 81(2), 223-241.
48. Bełtowki J.: Leptin and atherosclerosis. Atherosclerosis,
2006, 189(1), 47-60.
49. Szadkowska A.: Adipokiny. Urban M (red.) Miażdżyca
u dzieci i młodzieży. Cornetis sp. z o.o., Wrocław 2007,
269-285.
50. Wolf G., Chen S., Han D.C. i wsp.: Leptin and renal
disease. Am. J. Kidney Dis., 2002, 39(1), 1-11.
51. Wolf G., Hamann A., Han D.C. i wsp.: Leptin stimulates
proliferation and TGF-beta expression in renal glomerular
endothelial cells: potential role in glomerulosclerosis.
Kidney Int., 1999, 56(3), 860-872.
52. Saginova E.A., Galliamov M.G., Severova M.M. i wsp.:
The role of leptin, adiponectin and insulin-resistance
markers in development of early stages of chronic kidney
disease and atherosclerosis of carotid arteries in obese
patients. Ter Arkh, 2011, 83(6), 47-53.
53. Okpechi I.G., Pascoe M.D., Swanepoel C.R. i wsp.:
Microalbuminuria and the metabolic syndrome in nondiabetic black Africans. Diab.Vasc. Dis. Res., 2007, 4(4),
365-367.
54. Samal B., Sun Y., Stearns G. i wsp.: Cloning and characterization of cDNA encoding a novel human pre-B-cell
colony-enhancing factor. Mol. Cell Biol., 1994, 14(2),
1431-1437.
55. Fukuhara A., Matsuda M., Nishizawa M. i wsp.: Visfatin:
a protein secreted by visceral fat that mimics the effects
of insulin. Science, 2005, 307(5708), 426-430.
56. Jia S.H., Li Y., Parodo J. i wsp.: Pre-B colony enhancing
factor inhibits neutrophil apoptosis in experimental
inflammation and clinical sepsis. J. Clin. Invest., 2004,
113(9). 1318-1327.
57. Lee W.J., Wu C.S., Lin H. i wsp.: Visfatin-induced
expression of inflammatory mediators in human endothelial cells through the NF-kappaB pathway. Int. J. Obes.
(Lond), 2009, 33(4), 465-472.
58. Chang Y.H., Chang D.M., Lin K.C. i wsp.: Visfatin in
overweight/obesity, type 2 diabetes mellitus, insulin resistance, metabolic syndrome and cardiovascular diseases:
a meta-analysis and systemic review. Diabetes Metab.
Res. Rev., 2011, 27(6), 515-527.
59. Kato A., Odamaki M., Ishida J. i wsp.: Relationship
between serum pre-B cell colony-enhancing factor/visfatin
and atherosclerotic parameters in chronic hemo-dialysis
patients. Am. J. Nephrol., 2009, 29(1), 31-35.
60. Nüsken K.D., Petrasch M., Rauh M. i wsp.: Active visfatin
is elevated in serum of maintenance haemodialysis patients
and correlates inversely with circulating HDL cholesterol.
Nephrol. Dial. Transplant., 2009, 24(9), 2832-2838.
61. Axelsson J., Witasp A., Carrero J.J. i wsp.: Circulating
levels of visfatin/pre-B-cell colony-enhancing factor 1 in
relation to genotype, GFR, body composition, and
survival in patients with CKD. Am. J. Kidney Dis., 2007,
49(2), 237-244.
62. Yilmaz M.I., Saglam M., Qureshi A.R. i wsp.: Endothelial
dysfunction in type-2 diabetics with early diabetic nephropathy is associated with low circulating adiponectin.
Nephrol. Dial. Transplant., 2008, 23(5), 1621-1627.
Ocena zależności między stężeniami wybranych adipokin, parametrami biochemicznymi i antropometrycznymi …
63. Mu J., Feng B., Ye Z. i wsp.: Visfatin is related to lipid
dysregulation, endothelial dysfunction and atherosclerosis in
patients with chronic kidney disease. J. Nephrol., 2011,
24(2), 177-184.
64. Yilmaz M.I., Saglam M., Carrero J.J. i wsp.: Serum
visfatin concentration and endothelial dysfunction in chronic
kidney disease. Nephrol. Dial. Transplant., 2008, 23(3),
959-965.
249
Dane do korespondencji:
Joanna Foremska-Iciek
[email protected]
tel.: 61 854 93 77
fax: 61 847 85 29
Katedra i Klinika Chorób Wewnętrznych, Zaburzeń Metabolicznych i Nadciśnienia Tętniczego
Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu
ul. Szamarzewskiego 82/84
60-569 Poznań
PRACE ORYGINALNE