STeGoS – Az - Ba – Bazalt 54

SEKCJA
Słownik Terminów GeOlogicznych dla Skalników
[ Część 6. ]
Azuryt - Bazalt
Azuryt – minerał o charakterystycznej ciemnolazurowej barwie, węglan miedzi o wzorze Cu3(CO3)2(OH)2;
najczęściej występuje w postaci skupień ziarnistych i
ziemistych lub naskorupień; łatwo ulega wietrzeniu, a
także rozpadowi pod wpływem wysokiej temperatury,
co ogranicza możliwości jego wykorzystania; stosowany jest do produkcji pigmentów, niekiedy jako jubilerski
kamień ozdobny; choć zawiera dużą ilość miedzi, to
nie tworzy złóż tego metalu, ze względu na jaskrawą
barwę wykorzystywany jest jednak w poszukiwaniach
geologiczno-górniczych jako wskaźnik występowania
siarczków miedzi.
Azuryt drobnokrystaliczny (Chiny, prow. Anhui).
Bazalt – termin stosowany w dwóch znaczeniach: 1)
potoczne określenie ciemnych (często czarnych) skał
o afanitowej lub porfirowej () strukturze (w sensie
„Droga Olbrzymów” (Irlandia) – doskonale wykształcony cios słupowy bazaltu, rezultat
równomiernego chłodzenia pokrywy lawowej.
Największe wystąpienia BAZALTÓW na kontynentach to tzw. platobazalty (trappy
bazaltowe) – pokrywy lawowe o powierzchniach sięgających setek tysięcy kilometrów kwadratowych i miąższości nawet kilku kilometrów, które powstały w wyniku
gigantycznych wylewów szczelinowych, b. występują też w postaci śródkontynentalnych koncentracji wulkanitów (jak np. na Dolnym Śląsku), wszystkie te wystąpienia są jednak niczym wobec den oceanicznych, niemal w całości zbudowanych z b.,
największymi „fabrykami bazaltu” na naszej planecie są tzw. () ryfty – sieć szczelin
w osiowych częściach grzbietów śródoceanicznych, gdzie przez cały czas dochodzi
do rozrywania skorupy oceanicznej i zabliźniania powstających szczelin lawą; skały
takie występują również na Księżycu, Marsie i Wenus.
54
nk 34 I 5/2008
petrograficznym różniących się od siebie: bazaltów
sensu stricte, ale też pikrobazaltów, trachybazaltów,
tefrytów, bazanitów i in.; w tym znaczeniu stosowany
powinien być raczej termin bazaltoidy); 2) zgodnie z
najczęściej obecnie stosowaną klasyfikacją TAS (
magmowe skały) – skała zwierająca 45–52% wag.
SiO2 oraz do 5% alkaliów (K 2O + Na2O); minerałami ()
skałotwórczymi b. są () skalenie z grupy plagioklazów, oliwiny i magnetyt, a w niektórych przypadkach
– drobne ilości kwarcu lub tzw. skaleniowców; uważa
się, że magmy bazaltowe powstają na głębokościach
sięgających nawet 100 km, w wyniku częściowego
wytopienia materii skalnej tworzącej górny płaszcz
Ziemi ( Ziemi budowa) – stamtąd stopniowo przemieszczają się ku powierzchni, gdzie pojawiają się w
postaci law o temperaturze rzędu 1150–1225oC; w
wyniku zastygania lawy tworzy się charakterystyczny
() cios słupowy bazaltu; b. to najpowszechniej występująca magmowa skała wulkaniczna (in. wylewna,
efuzywna) lub () subwulkaniczna; na terenie Polski
b. występuje gł. na Dolnym Śląsku (ok. Lubania, Jaworu, Złotoryji itd.), jest wykorzystywany przede wszystkim do produkcji kruszyw drogowych i kolejowych
(a niekiedy ozdobnych) wszystkich frakcji, znacznie
rzadziej – do wytwarzania kostki brukowej, surowiec
zagraniczny (o odpowiedniej bloczności) jest wykorzystywany w kamieniarstwie (np. Oriental Basalt,
Basaltina, Basalto Sardo); b. mają wysoką gęstość (ok.
3,0 g/cm3), i bardzo wysoką wytrzymałość na ściskanie, niekiedy przekraczającą 300 MPa, ich krajowe zasoby przekraczają 500 mln t, a wydobycie ma wartość
ok. 5 mln t; por. też: () melafir, () diabaz.
Bazalt lany – () leizna bazaltowa
Paweł P. Zagożdżon, Katarzyna D. Zagożdżon
www.nowykamieniarz.pl
FOT: WIKIMEDIA COMMONS, MINDAT.ORG
Batolit – rozległe, głębinowe ciało magmowe ( intruzja), najczęściej zbudowane z () granitu; jego granice są z reguły niezgodne (przecinają starsze struktury
geologiczne); kształt b. jest zazwyczaj nieregularny,
ciała takie rozszerzają się ku dołowi, a ich dolna granica
jest nieznana; największe, jak b. Gór Nadbrzeżnych w
Ameryce Północnej, osiągają rozmiary 100 - 1500 km; w
obrębie b. występują różnorodne złoża: granitów i skał
pokrewnych, ale też np. złoża rzadkich metali i kamieni
szlachetnych związane z () pegmatytami.