Skałka bazaltowa
Transkrypt
Skałka bazaltowa
72. Skałka bazaltowa The Bazalt Rock Fragment skorupy oceanicznej Tetydy A fragment of the Tethys Ocean floor Staszowa Szczawnica Czarna Woda Szlachtowa Pi en Jaworki in y GPS: 49°24'16.53"N 20°34'12.55"E Lokalizacja: województwo małopolskie powiat nowotarski gmina Szczawnica miejscowość Jaworki Location: District: Małopolska County: Nowy Targ Commune: Szczawnica Village: Jaworki Region geograficzny: Pieniny Małe Pieniny Geographical regionalization: Pieniny Mountains Małe Pieniny Mountains Jednostka geologiczna: pieniński pas skałkowy jednostka magurska Geological unit: Pieniny Klippen Belt Magura Nappe 2km 1mile Waloryzacja poznawcza | Cognitive valorization: Waloryzacja turystyczna | Tourism valorization: P T photo Michał Krobicki omnikiem przyrody jest wychodnia olistolitu bazaltowego położona przy północnej granicy rezerwatu Biała Woda, około 100 m na północ od wejścia do rezerwatu. Olistolit ten w formie skałki tkwi w zlepieńcach formacji jarmuckiej, w bezpośredniej bliskości Fig. 1. Wietrzejący bazalt Fig. 1. Basalt tor 330 | his monument of nature protects an exposure of a basalt olistolith situated at the northern boundary of the Biała Woda reserve, ca. 100 m to the north of the entrance to the reserve. The olistolith builds a klippe resting within conglomerates of the Jarmuta Formation, in a close proximity to red shales of the Malinowa Shale Formation and Cretaceous ”black flysch” strata. The origin of this basalt has been a matter of debate for a long time. Initially, it was considered a Neogene intrusion within Upper Cretaceous strata. At the beginning of the 1980s, this concept became questioned and a hypothesis of Jurassic or Early Cretaceous olistolith was put forward. The controversy, however, had remained unsettled until a Cretaceous age of the rock (140±8 millions of years ago) was documented and presented at a meeting of the Carpathian Branch of the Polish Geological Institute in Kraków, in 1987. Nevertheless, even at the beginning of the 21st century, some researchers tended to describe the basalt rock as a fragment of Tertiary intrusion. Further radiometric dating using the K-Ar methods provided ages of 120 and 110 Ma for different varieties of this basalt, leaving no doubts, that it represents an olistolith. Its origin is related to the so-called Andrusov Ridge, i.e., part of the Inner Carpathian plate. The basalt represents an effusion upon submarine Czorsztyn Ridge, which was of the intraoceanic ridge type. A submarine origin of the basalt is photo Marek Doktor Fig. 2. Skałka bazaltowa w pobliżu rezerwatu Biała Woda Fig. 2. Basalt tor near the Biała Woda reserve z czerwonymi łupkami formacji łupków z Malinowej i kredowym czarnym fliszem. Pochodzenie bazaltu było przedmiotem długo trwającej dyskusji. Uważano go początkowo za intruzję neogeńską wśród skał górnokredowych. Na początku lat osiemdziesiątych zeszłego stulecia wyrażano wątpliwości na temat intruzywnego pochodzenia bazaltu, uznając go za olistolit wieku jurajskiego, lub wczesnokredowego. Sprawa długo pozostawała nierozstrzygnięta, aż do czasu, kiedy otrzymano informację na temat kredowego wieku (140 +/_8mln lat). W 1987 dane te były przedstawiane na posiedzeniu Oddziału Karpackiego Instytutu Geologicznego w Krakowie. Niemniej jednak, jeszcze w początkach XXI wieku skałkę bazaltową opisują niektórzy badacze jako fragment intruzji trzeciorzędowej. Kolejne badania radiometryczne metodą K-Ar w wyniku dały wiek 120 i 110 mln lat dla różnych typów bazaltu i nie pozostawiły wątpliwości, że jest to olistolit. Pochodzenie bazaltu wiąże się z tak zwanym grzbietem Andrusowa, czyli częścią płyty wewnątrzkarpackiej. Bazalt był wylewem na podmorskim grzbiecie Czorsztyńskim, który miał charakter grzbietu śródoceanicznego. Bazalt dostał się do basenu magurskiego w późnej kredzie. Petrograficznie jest to bazalt oliwinowy, zawierajacy w swoim składzie mineralnym skalenie, pirokseny, attested to by the presence of pillow lavas. The olistolith was shed into the Magura basin in Late Cretaceous time. As far as petrographic composition is concerned, this is an olivine basalt including feldspars, pyroxenes, biotite and amphiboles. Voids left after gas bubbles (vesicles) are commonly filled with calcite. The rock is black, sometimes with greenish hue when fresh, and yellowish, rusty or greenish when weathered. Apart from pillow lavas, the rock shows as well thermal jointing of the sheeting and columnar type. The Upper Cretaceous olistostrome includes as well minor basalt bodies identified with geophysical methods, but not exposed at the surface. The basalt rock is an interesting geotouristic site owing to its high scientific and educational values, as well as due to controversies regarding its origin. Such controversies illustrate research processes in estimation and interpretation of geological phenomena. This site should be visited by both students of geology, participants of geological conferences, and all those who are interested in geological history of the Pieniny Mts. The rock is situated close to the very popular Biała Woda reserve, equipped with a parking lot and cafe enterprises. The vicinities of the reserve are traversed by pedestrian and bicycle tourist tracks. The basalt rock is located near the Biała Woda reserve – very popular tourist destination, | 331 photo Iwona Bieleś Fig. 3. Widok na dolinę Białej Wody Fig. 3. View of the Biała Woda River Valley biotyt, amfibole. Nieliczne pustki po pęcherzykach gazu są wypełnione zwykle kalcytem. Bazalt ma kolor czarny, miejscami z lekkim odcieniem zielonkawym, na zwietrzałych powierzchniach jest koloru żółtawego, rdzawego, lub zielonkawego. W skałce widoczny jest cios termiczny o charakterze skorupowym i słupowym. Olistostroma górnokredowa w formacji jarmuckiej zawiera również inne mniejsze ciała bazaltów niewidoczne na powierzchni, lecz stwierdzone metodami geofizycznymi. Skałka bazaltowa jest interesującym stanowiskiem geoturystycznym ze względu na wysoką rangę naukową i dydaktyczną, a także kontrowersje ilustrujące proces badawczy w ocenie i interpretacji zjawisk geologicznych. Powinna być odwiedzana zarówno przez studentów geologii, uczestników konferencji geologicznych, jak i przez amatorów interesujących się historią geologiczną Pienin. Znajduje się w pobliżu masowo odwiedzanego rezerwatu Biała Woda, z którym związana jest infrastruktura w postaci parkingu i punktów gastronomicznych. W pobliżu przebiegają szlaki turystyczne piesze i rowerowe. W pobliskiej połemkowskiej wsi Jaworki znajduje się kościół (dawna cerkiew) św. Jan Chrzciciela z cerkiewnym ikonostasem, reprezentujący piękny przykład architektury w stylu bizantyjskim. where parking lot and restaurants are located. In the vicinity there exist hiking and biking trails. In the adjacent the Jaworki village where the Lemkos community has been living for centuries, there is the historical St. John the Baptist orthodox church with the iconostasis – beautiful example of the Byzantine-style architecture. Autorzy | Authors: Jan Golonka, Michał Krobicki Wybrane pozycje literatury | Random bibliography: 25, 51, 54, 83, 138 332 |