Monitoring naruszeń wolności i praw człowieka i obywatela w

Fundacja Otwarty Dialog
Al. J. Ch. Szucha 11a/21
00-580 Warszawa
T: +48 22 307 11 22
Monitoring naruszeń wolności i praw
człowieka i obywatela w
Kazachstanie
Prawa człowieka
Parlament Europejski, Departament Stanu USA i międzynarodowi eksperci zauważają, że
problemy z demokratycznymi swobodami i prawami człowieka w Kazachstanie stają się coraz
poważniejsze. Jednocześnie rząd Kazachstanu nie widzi powodów do obaw.
W dniu 18.04.2013 r. Parlament Europejski przyjął Rezolucję dotyczącą Kazachstanu, w której
potępił zamknięcie niezależnych mediów i niezarejestrowanej partii "Alga!", zakaz prowadzenia
działalności zawodowej niektórych dziennikarzy i ściganie karne Aliyi Turusbekovej; wezwał także
władze Kazachstanu do uwolnienia więźniów politycznych: polityka Vladimira Kozlova, obrońcy
praw człowieka Vadima Kuramshina, działaczki Rozy Tuletaevej, oraz do zapewnienia im
niezbędnej opieki medycznej na czas pobytu w więzieniu. W uchwale zawarte są m.in. żądania
dostosowania Kodeksu karnego z Kazachstanu do międzynarodowych standardów, wprowadzenia
poprawek do Artykułu 164 o "podżeganiu do nienawiści społecznej" oraz do zasady pociągania do
odpowiedzialności karnej za zniesławienie w mediach, a także zaprzestania prześladowania
dziennikarzy, działaczy społeczeństwa obywatelskiego i prawników. Ponadto, zaapelowano do
delegacji UE w Astanie, aby "odgrywała bardziej aktywną rolę w monitorowaniu sytuacji poprzez
m.in. monitorowanie procesów sądowych i wizytowanie więzień". Podczas omawiania rezolucji
europosłowie zauważyli, że Kazachstan, będąc członkiem OBWE, jest zobowiązany do
przestrzegania podjętych zobowiązań międzynarodowych. Jednocześnie, już od ponad sześciu
miesięcy OBWE pozostawia bez reakcji nieuczciwe wyroki sądowe wobec mediów i opozycji w
Kazachstanie: nie wysyła obserwatorów na procesy sądowe, nie spotyka się z rodzinami
represjonowanych i nie odwiedza więźniów politycznych w miejscach pozbawienia wolności.
Dziennikarze Kazachstanu, reprezentujący niezależne media, które otrzymały zakaz prowadzenie
działalności pod zarzutem szerzenia ekstremizmu, jak również ich bliscy przyjęli rezolucję
Parlamentu Europejskiego jako wyraz poparcia i ochrony zasad demokratycznego rozwoju
Kazachstanu. Przedstawiciele społeczeństwa obywatelskiego Kazachstanu zauważają, że
dokument odzwierciedla rzeczywistość, podkreślając, iż polityka represji i naruszeń
fundamentalnych norm prawa, brak rzetelnego procesu sądowego może wpłynąć m.in. na klimat
inwestycyjny państwa: "W krajach, gdzie prześladują dziennikarzy i polityków, nikt nie jest wolny
od ryzyka". Dla niezależnych dziennikarzy i działaczy społeczeństwa obywatelskiego najbardziej
wzruszającym momentem była burza oklasków ze strony posłów do Parlamentu Europejskiego,
poprzez które wyrazili oni solidarność z Aliyą Turusbekovą, żoną skazanego polityka
opozycyjnego Vladimira Kozlova.
Szeroka debata rozwinęła się również wśród użytkowników Facebooka w Kazachstanie; wielu z
nich podkreśliło duże znaczenie rezolucji Parlamentu Europejskiego, ponieważ, ich zdaniem, w
bileteralnych stosunkach z Kazachstanem UE nie powinna kierować się jedynie interesami
gospodarczymi, ale także stanowczo żądać, aby Kazachstan rozwiązał problem łamania praw
człowieka w tym kraju. W dniu 19.04.2013 r. Departament Stanu USA w swoim corocznym sprawozdaniu na temat
sytuacji praw człowieka w roku 2012 odnotował przypadki poważnych naruszeń praw w sferze
wolności zgromadzeń, wolności sumienia i wyznania, oraz ograniczenie działalności organizacji
pozarządowych przez Kazachstan. Wspomniane są również procesy sądowe przeciwko mediom i
napaści na dziennikarzy. Departament Stanu USA nazywa system sądownictwa w Kazachstanie
stronniczym, zwraca uwagę na selektywną sprawiedliwość, torturowanie osób aresztowanych i
osadzonych, a także niespełniające norm warunki bytowe w więzieniu. Skazany za "podżeganie
do nienawiści społecznej" polityk opozycyjny Vladimir Kozlov został nazwany więźniem
politycznym.
We "Wskaźniku Demokracji" ("Democracy Index"), opracowanym przez dział analityczny
wpływowego brytyjskiego tygodnika "The Economist" (Economist Intelligence Unit, EIU),
Kazachstan zajął 143 miejsce spośród 165 krajów. Jego ustrój polityczny został oficjalnie
zaliczony do "reżimów autorytarnych".
W dniu 17.04.2013 r., po spotkaniu z Prezydentem Finlandii Sauli Niinistö, Nursultan Nazarbayev
oświadczył: "Kazachstan jest na świecie przykładem normalnych praw i swobód wszystkich
obywateli, reprezentujących 130 grup etnicznych i narodów; mają oni równe prawa i swobody.
Uważamy, że poruszamy się w szybkim tempie (drogą rozwoju demokracji)... Kazachstan dąży do
tego, aby znaleźć się w rodzinie cywilizowanych państw świata". Wcześniej, Minister Spraw
Zagranicznych Kazachstanu Yerlan Idrisov, podczas oficjalnej wizyty w Finlandii w dniu 18.03.2013
r., odpowiadając dziennikarzom na pytanie dotyczące prześladowania przedstawicieli
społeczeństwa obywatelskiego w Kazachstanie stwierdził, że zamieszki w Zhanaozenie w grudniu
2011 roku zostały "zaaranżowane przez organizacje zewnętrzne", a także podkreślił, że rząd nie
czyni przeszkód działalności "legalnej" opozycji.
Wolność sumienia i wyznania
W Kazachstanie coraz częściej mają miejsce przypadki konfiskaty literatury religijnej oraz
nakładania kar pieniężnych na przedstawicieli nietradycyjnych wspólnot religijnych.
Parlament Europejski i Departament Stanu USA są zaniepokojone faktem, iż Kazachstan od
dłuższego czasu ogranicza wolność słowa i wyznania. Parlament Europejski wezwał władze
kraju do zrewidowania ustawy o religii i złagodzenia ograniczeń dotyczących rejestracji
organizacji religijnych. Prezydent Kazachstanu zaprzecza istnieniu problemu z wolnością
religijną w tym kraju.
W dniu 03.04.2013 r. na międzynarodowym lotnisku w Aktau pracownicy Wydziału ds. Zwalczania
Przemytu Urzędu Kontroli Celnej obwodu mangistauskiego skonfiskowali od obywatela
Kazachstanu, który przyleciał z Baku, ponad 300 książek o tematyce religijnej w języku arabskim.
Natomiast w dniu 12.03.2013 r. na tym samym lotnisku pracownicy Wydziału ds. Zwalczania
Przemytu skonfiskowali 43 różnych tytułów literatury religijnej od pasażera lotu Stambuł-Aktau.
W obu przypadkach literaturę przekazano do badania w celu ustalenia, czy zawiera ona treści
ekstremistyczne. Do chwili obecnej wyniki badań nie zostały podane do wiadomości publicznej.
W dniu 10.03.2013 r. na międzynarodowym lotnisku w Aktau funkcjonariusze w ubraniach
cywilnych skonfiskowali prywatny laptop pastora kościoła protestanckiego, Maksima Tashenova,
tłumacząc swoje działania tym, iż w laptopie znajdują się pliki z cytatami z Biblii oraz inne
informacje o treści religijnej. Funkcjonariusze w ubraniach cywilnych odmówili podania swoich
nazwisk, wyjaśnienia przyczyny kontroli oraz zignorowali oświadczenie pastora, iż kościół
ewangelicki przeszedł pomyślnie proces ponownej rejestracji i jego działalność na terenie
Kazachstanu jest legalna. Pastor zwrócił się do prokuratora obwodu mangistauskiego z prośbą o
wyjaśnienie zaistniałej sytuacji, jednak odpowiedzi od niego do tej pory otrzymał. Pastorowi nie
udało się również odzyskać swojego prywatnego laptopa.
Obrońca praw człowieka Yevgenij Zhovtis oświadczył, że władze konfiskują ostatnio literaturę
religijną, która jest przywożona z zagranicy, pod pretekstem przeprowadzenia badania
religioznawczego: "Ale nazwijmy rzeczy po imieniu: to już jest cenzura w najczystszej postaci.
Przecież żadnego badania nie stosuje się, powiedzmy, w przypadku literatury z zakresu filozofii
czy biznesu, czy też jakiejkolwiek innej treści. Nikt nie konfiskuje takiej literatury po to, by ustalić,
czy nie zawiera treści o charakterze ekstremistycznym, czy też nie".
W dniu 26.03.2013 r. w Rejonowym Centrum Administracyjnym Auliyekol (obwód kustanajski)
sąd ukarał przedsiębiorcę Galinę Kelsh grzywną w wysokości 86.550 tenge (440 euro) za sprzedaż
literatury prawosławnej na miejscowym bazarze, uzasadniając swoją decyzję tym, iż tego typu
literatura może być sprzedawana wyłącznie w instytucjach religijnych.
W dniu 31.03.2013 r. w Stepnogorsku (obwód akmoliński) funkcjonariusze policji przerwali
nabożeństwo w protestanckim kościele zielonoświątkowym "Novaya Zhizn" ("Nowe Życie").
Pastor Igor Andreykin poinformował, że został oskarżony o nielegalną działalność misyjną,
ponieważ przyjechał z innego regionu, aby wygłosić kazanie, nie uzyskawszy na to
odpowiedniego zezwolenia. Ale Igor Andreykin twierdzi, że statut zarejestrowanego kościoła
"Novaya Zhizn"dopuszcza możliwość zapraszania pastorów z innych obwodów.
W dniu 29.03.2013 r. instancja apelacyjna Akmolińskiego Sądu Obwodowego uchylił decyzję o
zniszczeniu prawosławnej literatury, skonfiskowanej od baptysty Vyacheslava Cherkasova,
którego sąd pierwszej instancji w dniu 03.05.2013 ukarał grzywną w wysokości 86.550 tenge
(około 440 euro) za rozpowszechnianie literatury religijnej. Sąd Apelacyjny postanowił skierować
skonfiskowaną literaturę prawosławną do analizy do Wydziału ds. Religii obwodu akmolińskiego,
i, jeżeli wyniki badań wskażą, że nie zawiera ona treści ekstremistycznych, oddać książki
właścicielowi. W dniu 08.04.2013 r. Vyacheslavowi Cherkasovowi zwrócono skonfiskowaną
literaturę. Jednak nie zgadza się on z decyzją o nałożeniu na niego grzywny i zamierza odwołać
się od wyroku.
W dniu 04.04.2013 r. w mieście Ayagoz (obwód wschodniokazachstański), 7 członków kongregacji
baptystów zostało ukaranych grzywną w wysokości 86.550 tenge (440 euro) za udział w
niezarejestrowanym spotkaniu religijnym. Wśród osób ukaranych grzywną znalazły się dwie 80letnie emerytki.
W dniu 17.04.2013 r., podczas konferencji prasowej dotyczącej wyników rozmów z prezydentem
Finlandii, Sauli Niinistö, Nursultan Nazarbayev oświadczył: "W naszym kraju działa 46
denominacji religijnych, a wolność religijna jest w pełni zapewniona". Wolność mediów
W Almaty skonfiskowano nakład gazety, w której opublikowano część książki opozycjonisty
Zamanbeka Nurkadilova, zmarłego w 2005 roku w tajemniczych okolicznościach.
W dniu 24.04.2013 r. pracownicy miejscowej administracji miasta Almaty wycofali ze sprzedaży
pierwszy nakład czasopisma "Pravdivaya Gazeta". Przedstawiciele władz lokalnych już przed
skonfiskowaniem gazety mieli w ręku wszystkie niezbędne protokoły. Oficjalnie powodem
konfiskaty było niezamieszczenie w gazecie informacji na temat częstotliwości jej wydawania. W
pierwszym numerze gazety znalazł się materiał o zbliżającym się mitingu w Almaty,
zaplanowanym w celu zaprotestowania przeciwko wzrostowi opłat komunalnych I podniesieniu
wieku emerytalnego; opublikowano w nim również fragment książki zmarłego opozycyjnego
polityka Zamanbeka Nurkadilova, byłego akima miasta Almaty i przewodniczącego Agencji ds.
Sytuacji Nadzwyczajnych Kazachstanu. W dniu 11.03.2004 r. polityk wydał oświadczenie, w którym
oskarżył prezydenta Nursultana Nazarbayeva o korupcję i wezwał go do złożenia dymisji. Na trzy
tygodnie przed wyborami prezydenckimi, w dniu 12.11.2005 r. Zamanbek Nurkadilov zginął od
trzech strzałów we własnym domu. Według oficjalnej wersji, popełnił on samobójstwo, oddając
dwa strzały w okolice serca, i trzeci – strzał kontrolny - w głowę.
Rezolucja UE
facebook.com/OpenDialogFoundation | [email protected] | www.odfoundation.eu