Scenariusze zmian płodności i umieralności dla 27 krajów

Scenariusze zmian płodności i umieralności dla 27 krajów

Scenariusze zmian płodności i umieralności
dla 27 krajów europejskich na lata 2002–2052
Jakub Bijak
Środkowoeuropejskie Forum Badań Migracyjnych
Konferencja „Perspektywy demograficzne Europy”
Instytut Statystyki i Demografii SGH, ŚFBM oraz IOM Warsaw
Szkoła Główna Handlowa w Warszawie, 19 października 2005
Plan prezentacji
Część I. Płodność
•
•
•
•
Podstawy teoretyczne konstrukcji scenariuszy
Przemiany płodności w Europie od lat 1960-tych
Założenia do scenariuszy płodności
Projekcja TFR na lata 2002-2052
Część II. Umieralność
•
•
•
•
Podstawy teoretyczne konstrukcji scenariuszy
Przemiany umieralności w Europie od lat 1960-tych
Założenia do scenariuszy umieralności
Projekcja e0 na lata 2002-2052
Część I. Płodność
Scenariusze płodności: podstawy teoretyczne
Drugie przejście demograficzne w Europie
•
•
•
•
Przemiany w sferze norm i wartości: indywidualizm, wzrost
autonomii jednostki, samorealizacja („drugie przejście
demograficzne”, van de Kaa i Lesthaeghe 1986)
Wyjaśnienie ekonomiczne: wzrost aktywności zawodowej kobiet
oraz kosztów alternatywnych posiadania dzieci („New Home
Economics”, Becker 1991)
Sztuczne opóźnienie przemian w krajach socjalistycznych
(efekt „socjalistycznej szklarni”, Sobotka 2002)
Rezultat: drugie przejście demograficzne w Europie ŚrodkowoWschodniej opóźnione, ale przemiany szybsze, niż w krajach
zachodnioeuropejskich
Scenariusze płodności: trendy historyczne TFR
North-Western Europe (1)
North-Western Europe (2)
German-speaking countries
4,0
4,0
4,0
3,5
3,5
3,5
3,0
3,0
3,0
2,5
2,5
2,5
2,0
2,0
2,0
1,5
1,5
1,5
1,0
1960
1,0
1960
1965
1970
1975
DK
1980
1985
FI
1990
LU
1995
2000
1965
SE
1970
BE
1975
FR
4,0
3,5
3,5
3,0
3,0
2,5
2,5
2,0
2,0
1,5
1,5
1965
1970
1975
ES
1980
GR
1985
IT
1985
NL
1990
NO
1995
2000
1,0
1960
1990
PT
1995
2000
1,0
1960
1965
1970
1975
SI
1980
1985
1990
1995
3,5
3,5
3,0
3,0
3,0
2,5
2,5
2,5
2,0
2,0
2,0
1,5
1,5
1,5
1,0
1960
1,0
1960
CZ
HU
PL
1990
1995
2000
DE
South-Eastern Europe
The Baltic States
3,5
1985
1985
CH
2000
4,0
1980
1980
IE
4,0
1975
1975
Źródło danych:
Rada Europy (2003)
Central Europe
1970
1970
AT
4,0
1965
1965
UK
Ireland
Southern Europe
4,0
1,0
1960
1980
1990
SK
1995
2000
1965
1970
1975
EE
1980
LT
1985
LV
1990
1995
2000
1,0
1960
1965
1970
1975
1980
BG
1985
RO
1990
1995
2000
Scenariusze płodności: założenia projekcji (1)
Oczekiwania na przyszłość
•
•
•
•
•
Kontynuacja dotychczasowych przemian norm i wartości
W krótkim okresie: stagnacja (Europa Zachodnia) lub spadek
(Europa Śr.-Wsch.) liczby posiadanych dzieci (efekt quantum)
W dłuższym okresie: powolny wzrost dzietności (dzieci mogą być
elementem samorealizacji rodziców, van de Kaa 2003)
Dodatkowe czynniki: wzrost aktywności zawodowej kobiet,
zmniejszanie się poziomu konfliktów strukturalnego i
kulturowego w Europie (Liefbroer, Corijn 1999)
Zbieżność trendów dla grup krajów o podobnej historii / kulturze,
brak konwergencji na poziomie całego kontynentu
Scenariusze płodności: założenia projekcji (2)
Wartości docelowe projekcji TFR przyjęte dla 2052 r.
Scenariusze płodności: kwantyfikacja założeń
Metodologia
•
Pierwszy etap: stagnacja / spadek TFR
–
–
–
–
•
Ekstrapolacja trendów z przeszłości do roku 2013
Przyjęty model: trend wykładniczy (TFRt = c + exp (a·t + b))
Bardzo dobre dopasowania (p < 0,0005)
Wyjątki: Litwa, Polska, Słowacja – założono spadek
dzietności malejący rocznie o 1/3
Drugi etap: powolny wzrost dzietności
–
–
–
Wartości dla 2013 roku połączone z docelowymi dla 2052 za
pomocą interpolacji Hermitowskiej wielomianem 3-go rzędu
Metoda zapewnia stabilizację wartości TFR do roku 2052
Wartość docelowa = poziom długookresowej równowagi TFR,
a więc również CFR
Część II. Umieralność
Scenariusze umieralności: podstawy teoretyczne
Teoria „przejścia epidemiologicznego”
•
•
Wiek XX – przejście od dominacji chorób zakaźnych do chorób
cywilizacyjnych (choroby układu krążenia, nowotwory) i przyczyn
zewnętrznych jako głównych przyczyn zgonów (Omran 1971)
Współcześnie – dominacja opóźnionych chorób cywilizacyjnych
w związku z postępem medycyny (Olshansky i Ault 1986)
Teoria „przejścia zdrowotnego”
•
Nowe czynniki ryzyka w modernizującym się społeczeństwie:
kulturowe, społeczne, behawioralne (Caldwell et al. 1991)
Różnice w poziomie umieralności w Europie
•
•
Europa Zachodnia: stabilny wzrost e0 w okresie powojennym
Europa Śr.-Wsch.: stagnacja od lat 1970-tych, regres w okresie
transformacji ustrojowej, powolna poprawa współcześnie
Scenariusze umieralności: trendy historyczne
Obserwowane wartości e0 w wybranych krajach Europy
Mężczyźni
Kobiety
Life expectancy
males
Life expectancy
females
80
90
75
85
70
80
65
75
60
1960
1965
MAX
1970
SE
1975
IT
1980
1985
AT
1990
PL
1995
BG
70
1960
2000
1965
MAX
EE
1970
1975
SE
IT
1980
1985
AT
1990
PL
1995
BG
2000
EE
Różnica e0K – e0M
Life expectancy gap
females - males (difference in years)
13
11
9
7
5
3
1960
1965
MAX
1970
SE
1975
IT
1980
1985
AT
1990
PL
1995
BG
2000
EE
Źródło danych:
Rada Europy (2003)
Scenariusze umieralności: założenia
Oczekiwania zmian trwania życia do roku 2052
•
•
•
•
•
Dalsze etapy przejścia zdrowotnego: dodatkowe ryzyka
środowiskowe i behawioralne kompensowane przez rozwój
technologii medycznej (WHO: Martens, Huynen 2003)
Dalszy wzrost najwyższego e0 (Japonia): początkowo liniowy
(Oeppen, Vaupel 2002), potem nieco słabszy
Wyrównywanie się różnic umieralności między poszczególnymi
krajami Europy Zachodniej, zbieżność e0 do wartości
maksymalnych
Powolna zbieżność e0 w krajach Europy Środkowo-Wschodniej
do wartości obserwowanych dla krajów o najniższej umieralności
Zmniejszanie luki w trwaniu życia między mężczyznami i
kobietami, przypisywanej w większym stopniu czynnikom
behawioralnym i kulturowym, niż genetycznym (Luy 2004)
Scenariusze umieralności: kwantyfikacja
Metodologia
•
–
–
•
–
–
–
Scenariusz dla maksymalnego e0 (Japonia)
Początkowo liniowe trendy e0MAX dla obu płci (por. Oeppen,
Vaupel 2002), bardzo dobrze dopasowane (p < 0,0005)
Arbitralna redukcja współczynnika kierunkowego trendu:
• Dla mężczyzn o 20% po przekroczeniu przez e0MAX 80 lat
• Dla kobiet o 20% po przekroczeniu przez e0MAX 85 lat, o
40% po przekroczeniu 86,25 i o 60% powyżej 87,5 roku
Różnice między e0 dla krajów i maksymalnym
Malejące wykładniczo
Malejące tym szybciej, im mniejsza była różnica wyjściowa
Malejące szybciej w przypadku mężczyzn, niż kobiet
(wyjściowo dużo większa luka)
Scenariusze umieralności: rezultaty (1)
Wartości otrzymane dla końca okresu projekcji (2052):
–
–
–
Wartości e0MAX = 85 lat (mężczyźni), 90 lat (kobiety)
Kraje europejskie o najwyższych prognozowanych wartościach e0:
Szwajcaria, Włochy, Hiszpania, Francja, Skandynawia, Austria,
Niemcy, Benelux
Najniższe wartości e0 w krajach badanych: kraje bałtyckie,
Bułgaria i Rumunia. Minimum:
•
•
–
–
mężczyźni – 76,1 roku (Estonia),
kobiety – 80,1 roku (Rumunia)
Projekcja dla Polski: e0 = 80,8 roku (mężczyźni), 86 lat (kobiety)
Wyniki zbliżone (choć nie identyczne) do ostatnich prognoz
krajowych, ONZ (2002) oraz Eurostatu (2004)
Scenariusze umieralności: rezultaty (2)
Wartości e(0) otrzymane dla 2052 roku, mężczyźni
Scenariusze umieralności: rezultaty (3)
Wartości e(0) otrzymane dla 2052 roku, kobiety
Obserwowane wartości e(0) i projekcja do 2052 r.
Średnie wartości e0: mężczyźni
Średnie wartości e0: kobiety
Average life expectancy
males
Average life expectancy
females
90
90
85
85
80
80
75
75
70
70
65
65
60
1975
1980
1985
1990
1995
2000
2005
Western Europe
2010
2015
2020
2025
Central / Eastern Europe
2030
2035
2040
2045
60
1975
2050
1980
1985
1990
1995
Japan
2000
2005
2010
Western Europe
Przeciętna różnica e0K – e0M
Average life expectancy gap
females - males
10
9
8
7
6
5
4
1975
1980
1985
1990
1995
2000
2005
Western Europe
2010
2015
2020
2025
Central / Eastern Europe
2030
2035
Japan
2040
2045
2015
2020
2025
Central / Eastern Europe
2050
2030
2035
Japan
2040
2045
2050
Podsumowanie i wnioski
Płodność
•
•
Założenia w większości zgodne z najnowszą projekcją
Eurostatu (EuroPop 2004), wartości TFR nieco niższe, niż
w projekcjach ONZ (1.85 dla Europy do 2050 r.)
Brak zbieżności trendów dla różnych części Europy
Umieralność
•
•
•
Dotychczasowe prognozy w większości niedoszacowywały
spadku umieralności w krajach rozwiniętych
Nasze założenia są bardziej optymistyczne od projekcji
Eurostatu oraz ONZ, zbliżone do wyników prognoz
probabilistycznych „Uncertain Population of Europe”
Powolna zbieżność trendów dla różnych części Europy