Podsumowanie raportu z pilotażu ewaluacji, grudzień 2011 r.

Podsumowanie raportu z pilotażu ewaluacji, grudzień 2011 r.
Projekt pt. „Upowszechnienie innowacyjnej metody ewaluacji wpływu edukacji globalnej na postawy
prospołeczne” dofinansowany ze środków Ministerstwa Edukacji Narodowej w ramach konkursu
„Szkoła z pasją”
Instytut Globalnej Odpowiedzialności (IGO) przeprowadził pilotażowe warsztaty ewaluacji
początkowej wiedzy i postaw dzieci wobec krajów globalnego Południa, ich mieszkańców oraz
zagadnienia ubóstwa na świecie w listopadzie i na początku grudnia 2011 roku. Łącznie odbyło się
8 warsztatów w trzech szkołach w Warszawie i okolicach z udziałem 148 dzieci w wieku od 9 do 11
lat.
Szkoły były dość zróżnicowane jeśli chodzi o wielkość, specyfikę lokalną i poziom wiedzy z
zakresu edukacji globalnej, co znalazło odzwierciedlenie w wynikach warsztatów. W niniejszym
podsumowaniu przedstawiamy podsumowanie wyników wszystkich warsztatów oraz rekomendacje
dotyczące tworzenia programów nauczania edukacji globalnej, wynikające z pilotażu. Na potrzeby
każdej ze szkół uczestniczących w niniejszej ewaluacji opracowaliśmy także indywidualne raporty,
które są podstawą do wyznaczania przyszłych celów i kierunków realizacji edukacji globalnej w
danej szkole z wybranymi grupami dzieci.
Warsztat składał się z pięciu ćwiczeń. W pierwszym ćwiczeniu pt. „Gdzie to jest?” najtrudniejszymi
do prawidłowego odgadnięcia okazały się zdjęcia: nr 2 - nowoczesne centrum stolicy Kamerunu, nr
7 - bogata, rezydencyjna dzielnica Nairobi i nr 12 - wybrzeże jeziora w północno-zachodniej Anglii.
Kolejno 18%, 0% oraz 18% grup dzieci prawidłowo odgadło, gdzie te fotografie zostały zrobione.
Nasuwa się wniosek, że dzieci uczestniczące w warsztatach raczej nie miały przekonania, że w
krajach Afryki także istnieją zamożne, nowoczesne dzielnice, drapacze chmur i centra handlowe.
Najłatwiejsze do odgadnięcia okazały się zdjęcia przedstawiające znaną dzieciom europejską
architekturę oraz fotografia nr 3 ukazująca grających w w piłkę chłopców, zrobiona w stolicy Kenii,
Nairobi. Dość podzielone opinie towarzyszyły zdjęciu nr 11 przedstawiającemu czarnoskórego
mężczyznę siedzącego przed komputerem (Kampala, stolica Ugandy). Ponad połowa uczniów i
uczennic (55%) sądziła, że zdjęcie zostało wykonane w Afryce, a 45% uważało, że w Europie.
Osoby, które głosowały za Afryką wskazywały na kolor skóry mężczyzny i wiszące na ścianie
plakaty przedstawiające rzeczywistość kraju afrykańskiego. Grupy uważające, ze zdjęcie to
przedstawia kraj europejski przekonywały, że tam raczej nie ma prądu, komputerów czy też tak
wyposażonych biur.
W drugim ćwiczeniu pt. ”Co wiesz o Afryce?” zdecydowanie przeważały skojarzenia dotyczące
środowiska naturalnego – klimatu, roślin i zwierząt (42% wszystkich wypisanych zdań i haseł).
Praktycznie brakowało informacji związanych z zabudową czy energią, transportem i komunikacją,
niewiele było zapisów dotyczących kultury i historii. Kilkakrotnie padły nazwiska wielu słynnych
piłkarzy pochodzących z krajów Afryki, dzieci powoływały się także kilkukrotnie na lekturę
szkolną pt. „W pustyni i w puszczy”. Wyniki tego ćwiczenia dostarczają ciekawych informacji
zarówno o głównych obszarach skojarzeniowych związanych z Afryką jak i o głównych źródłach
wiedzy dzieci o Afryce.
W trzecim ćwiczeniu pt. „Dlaczego na świecie są głodujący ludzie?” uczestniczące w badaniu
dzieci uszeregowały ich zdaniem najistotniejsze przyczyny głodu na świecie w następującej
kolejności:
1. Ludzie w uboższych krajach nie chodzili do szkół – są niewykształceni.
2. Ludzie w uboższych krajach nie mogą uprawiać żywności z powodu wojen.
3. W gorących, ubogich krajach nie uprawia się wystarczająco dużo żywności.
4. Żywność uprawiana w uboższych krajach jest wysyłana do krajów bogatszych.
5. Ludzie w uboższych krajach nie dostają wystarczająco dużo pieniędzy za żywność, którą
uprawiają.
6. Ludzie w bogatszych krajach nie dają wystarczająco dużo pieniędzy na cele charytatywne.
7. Grupa ludzi w uboższych krajach zatrzymuje wszystkie pieniądze dla siebie.
8. Na świecie jest zbyt wielu ludzi.
Na trzy pierwsze przyczyny oddano najwięcej głosów – kolejno 20%, 18% oraz 17%. Na podstawie
tych wyników można spekulować, że najczęściej wybierane na warsztacie ewaluacyjnym
przyczyny głodu są pochodną najczęstszych obiegowych opinii i wyobrażeń o przyczynach głodu w
krajach globalnego Południa. Ciekawe natomiast jest, że wśród tych opinii nie znalazły się dwie
inne przyczyny równie często wymieniane przez dorosłych – zbyt wielka liczba ludności na świecie
oraz korupcja panująca w krajach globalnego Południa.
W czwartym ćwiczeniu pt. „Co to jest ubóstwo?” uczniowie i uczennice biorący udział w
warsztatach odpowiadali, że ubóstwo nie dotyczy wyłącznie braku pieniędzy, ale także dachu nad
głową, jedzenia, ubrań, ogólnych warunków życia. W kilku komentarzach pojawiły się także
stwierdzenia o ubóstwie emocjonalnym czy też duchowym. Dzieci zwróciły uwagę, że można
różnie definiować ubóstwo – dla jednych będzie to brak komputera, a dla innych – brak
podstawowych środków do życia. Większość uważała, że ubóstwo przyczynia się do większych
problemów ze zdrowiem, ponieważ leki są płatne i ubogich ludzi często nie stać na leczenie. Z
drugiej strony dzieci wspomniały, że istnieje państwowa, nieodpłatna służba zdrowia, z której mogą
korzystać także ludzie nie mający pieniędzy. Pojawiały się także liczne głosy przekonujące, że
ubóstwo nie skazuje ludzi automatycznie na brak zdrowia oraz że dla utrzymania zdrowia ważny
jest także styl życia, właściwe odżywianie się, uprawianie sportów itp. Opinie dotyczące
stwierdzenia, że w Polsce nie istnieje prawdziwe ubóstwo były dość podzielone, część dzieci
uważała, że w każdym kraju występuje problem ubóstwa, a więc także i w Polsce widać
zróżnicowanie społeczeństwa w tym względzie i to dość duże. Inne grupy dzieci relatywizowały
skalę ubóstwa w Polsce, porównując ją do cięższych warunków życia w innych krajach, np. tych
leżących w Afryce lub, w mniejszym stopniu – do standardu życia w krajach znacznie bogatszych
od Polski np. Szwajcarii lub Arabii Saudyjskiej.
W piątym ćwiczeniu pt. „Jak możemy zmniejszyć ubóstwo na świecie?” dzieci szeregowały 10
możliwych pomysłów na ograniczenie ubóstwa na świecie w kolejności ze względu na ich
skuteczność - pomysł oznaczony nr 1 był przez nie uznany za najskuteczniejszy w walce z
ubóstwem. Dodane i uśrednione wyniki dla dzieci uczestniczących w pilotażu ewaluacji są
następujące:
1. Wpłać pieniądze na cele charytatywne.
2. Zorganizuj imprezę np. maraton, żeby zebrać pieniądze na kraje uboższe.
3. Przekonaj rodzinę i znajomych, żeby kupowali produkty pochodzące ze Sprawiedliwego
Handlu (ang. Fair Trade).
4. Poznaj rówieśników, którzy mieszkają w uboższych krajach.
Powiedz politykom, np. premierowi Polski, żeby zmienili zasady handlu
międzynarodowego.
5. Zaproś na apel szkolny na temat ubóstwa posła / posłankę i przedstawicieli władz lokalnych.
Wyślij stare komputery do szkół w uboższych krajach.
Podpisz internetową petycję, która wzywa do walki z ubóstwem.
Napisz do sieci supermarketów, żeby zapewniły godziwe zarobki rolnikom i producentom
żywności.
6. Dowiedz się więcej o przyczynach ubóstwa – w Polsce i na świecie.
Z powyższego zestawienia wyłania się obraz myślenia o walce z ubóstwem na świecie raczej w
kategoriach doraźnej pomocy charytatywnej – zbiórki pieniężnej. Jako skuteczny jest także
postrzegany zakup produktów ze znakiem Sprawiedliwego Handlu. Za najmniej przyczyniający się
do ograniczenia ubóstwa dzieci uznały pomysł dowiedzenia się więcej o przyczynach ubóstwa.
Wyniki te można tłumaczyć na co najmniej trzy sposoby. Po pierwsze, opinie dzieci mogą
odzwierciedlać dominujące w polskiej debacie o ubóstwie w krajach globalnego Południa przekazy
tzn. nacisk położony na pomoc charytatywną i bezpośrednie wsparcie finansowe konkretnych osób.
Po drugie, poglądy te mogą być wyrazem poczucia, że zmiany systemowe (np. decyzje polityczne,
inicjatywy podejmowane przez społeczeństwo obywatelskie na rzecz większego zaangażowania
decydentów w walkę z ubóstwem) nie są możliwe do wprowadzenia lub nie mają żadnego wpływu
na skalę ubóstwa. Po trzecie, przekonania tego typu mogą być właściwe dzieciom w tym wieku, w
którym za najbardziej skuteczne uważane są działania przynoszące natychmiastowe, wymierne
rezultaty np. zebranie określonej kwoty pieniędzy i przekazanie jej na pomoc konkretnym ludziom.
Rekomendacje
Wobec powyższych wyników pilotażowej ewaluacji początkowej wiedzy i postaw dzieci wobec
problematyki ubóstwa i głodu na świecie oraz krajów globalnej Południa przedstawiamy
następujące rekomendacje dla nauczycieli i nauczycielek oraz innych osób zajmujących się
edukacją globalną:
1. Dobierając wiadomości i materiały audiowizualne warto uwzględniać aspekty
współczesnego, nowoczesnego i dostatniego życia w krajach Południa, które także są
świadectwem tamtejszej złożonej rzeczywistości. Dzięki takiemu doborowi pomocy
dydaktycznych prezentujemy uczniom i uczennicom zrównoważony obraz współczesnego
życia tamtejszych mieszkańców i rzeczywistego rozwoju ich krajów. Ukazując fragmenty
rzeczywistości, które są bliższe dzieciom np. bawiących się rówieśników, nowe technologie
itp. możemy także kształtować poczucie więzi i solidarności z ludźmi na innych
kontynentach, którzy okazują się być podobni do nas.
2. Warto przedstawiać dzieciom i młodzieży przekazy dotyczące różnych dziedzin życia w
krajach globalnego Południa, w tym np. sztuki, kultury, rozrywki, historii (także
współczesnej), transportu, aby zwrócić uwagę na rozmaite aspekty życia na innych
kontynentach i sprawić, że będą one postrzegane jako różnorodne i wielowymiarowe. Warto
przedstawiać historie ludzi żyjących w krajach globalnego Południa, aby kraje te nie były
wyłącznie postrzegane przez pryzmat fauny i flory, safari, rezerwatów przyrody lub terenów
dostarczających bogactw mineralnych krajom bogatszym. Warto zadbać o „czynnik ludzki”.
3. Jeśli dzieci wyrażają szczególne zainteresowanie danym tematem związanym z krajami
globalnego Południa np. pochodzącymi stamtąd piłkarzami, można wykorzystać ten wątek,
aby poruszać także inne tematy związane z edukacją globalną. Przykładowo, można
porozmawiać o związkach danego piłkarza z jego rodzinną miejscowością, działaniach
podejmowanych na rzecz mieszających tam ludzi itp.
4. Obok perspektywy europejskiej warto przedstawiać uczniom i uczennicom wypowiedzi i
poglądy ludzi z krajów Południa, aby dzieci umiały spojrzeć na dane tematy np. kwestię
ubóstwa z ich perspektywy. Dzięki temu można kształtować w dzieciach krytyczne
myślenie, a także empatię i poczucie solidarności z innymi ludźmi, także z odmiennych
kulturowo obszarów.
5. Warto dostarczyć dzieciom wiarygodnej, opartej na faktach i aktualnej wiedzy na temat
przyczyn ubóstwa i głodu na świecie. Wiedzę taką można czerpać także od organizacji
pozarządowych, które zajmuj się tą tematyką i współpracują z organizacjami z krajów
globalnego Południa. Rzetelna wiedza oraz wyjaśnianie przyczyn i skutków jest podstawą
do dalszych rozważań dotyczących możliwości ograniczenia ubóstwa i niesprawiedliwości
na świecie i naszej w tym roli.
6. Warto stworzyć dzieciom przestrzeń do dyskusji o ważnych wyzwaniach współczesnego
świata, tak, aby mogły wyrazić własne zdanie, podzielić się wątpliwościami, wysłuchać
opinii innych, wspólnie zastanowić się nad możliwymi rozwiązaniami. Tego typu
dyskusjom sprzyja m.in. metoda tzw. filozoficznych dociekań (ang. Philosophy for
Children), z powodzeniem wykorzystywana w edukacji globalnej w Wielkiej Brytanii.
Twórcą idei dociekań filozoficznych z dziećmi i młodzieżą jest prof. Mathew Lipman z The
Institute for Advancement of Philosophy for Children (IAPC) w Montclair State University
w USA. Więcej o tej metodzie na gruncie polskim można się dowiedzieć m.in. na stronie
Stowarzyszenia Edukacji Filozoficznej PHRONESIS http://www.phronesis.republika.pl/
Materiał sfinansowany ze środków Ministerstwa Edukacji Narodowej w ramach konkursu "Szkoła z
pasją". Publikacja wyraża wyłącznie poglądy Instytutu Globalnej Odpowiedzialności i nie może być
utożsamiana z oficjalnym stanowiskiem Ministerstwa Edukacji Narodowej.
Instytut Globalnej Odpowiedzialności (IGO)
Adres korespondencyjny: ul. Bachmacka 1/11, 02-647 Warszawa
Biuro: ul. Nowy Świat 23/25 lok. 54, 00-029 Warszawa
e-mail: [email protected]
www.igo.org.pl
www.silnepoludnie.pl