Abstrakty - Glosa do leksykografii polskiej

22–23.09.2016, Warszawa
Abstrakty referatów, które zostaną wygłoszone podczas konferencji
(w kolejności alfabetycznej)
dr Anna Andrzejczuk (Instytut Podstaw Informatyki PAN), dr hab. Elżbieta Hajnicz
(Instytut Podstaw Informatyki PAN)
Analiza wybranych problemów przy tworzeniu warstwy semantycznej słownika
walencyjnego Walenty
W niniejszym referacie przedstawiona zostanie warstwa semantyczna słownika walencyjnego
„Walenty”. „Walenty” jest to duży, liczący 15 tysięcy predykatów (głównie czasowników)
elektroniczny słownik walencyjny o sformalizowanej strukturze. O ile warstwa składniowa
składa się ze schematów składniowych, zawierających morfoskładniowe informacje
o argumentach predykatów, to warstwa semantyczna składa się z ram semantycznych, będących
listami argumentów semantycznych reprezentowanych jako pary <rola semantyczna,
preferencje selekcyjne>. Każda rama powiązana jest z adekwatną jednostką leksykalną
polskiego wordnetu (Słowosieć); wordnet jest wykorzystywany także do określania preferencji
selekcyjnych predykatu względem argumentu. W niniejszym referacie skupimy się na
problemie wyodrębniania jednostek leksykalnych w obrębie jednego hasła słownikowego.
W „Walentym” uznano, że hasło rozbijamy na więcej niż jedną jednostkę leksykalną w trzech
sytuacjach. Przede wszystkim wówczas, gdy dane hasło wchodzi w różne zestawy schematów
składniowych (realizuje różne możliwości parafrazy). Poza tym rozbijamy hasło na więcej
jednostek leksykalnych, jeśli jednemu z argumentów danego predykatu musimy przypisać różne
role albo różny zestaw preferencji selekcyjnych. Na zakończenie referatu przedstawimy kilka
haseł rozbitych na jednostki leksykalne z uwzględnieniem omówionej metody.
dr Ewa Białek (Instytut Filologii Słowiańskiej UMSC)
Teksty paralelne – pary przekładowe – słownik przekładowy: uwagi o projekcie
„Dyplomacja i polityka. Rosyjsko-polska sonda słownikowa”
Celem referatu jest przybliżenie procesu powstawania dwujęzycznego słownika przekładowego,
a także wskazanie aktualnych problemów związanych z kompaktowym leksykograficznym
opisem słów i ich połączeń z dziedziny polityki zagranicznej na materiale dwóch języków
słowiańskich. Przygotowywany projekt leksykograficzny, który w założeniu ma być pomocny
tłumaczom, dyplomatom, studentom kierunków politologicznych i neofilologicznych, nosi
nazwę „Dyplomacja i polityka. Rosyjsko-polska sonda słownikowa”. W jego tworzeniu
wykorzystuje się metodologię przyjętą w badaniach translatologicznych i korpusowych.
Znaczna część tekstów źródłowych to teksty oficjalne pozyskiwane z przestrzeni internetowej.
Celem projektu jest przygotowanie uporządkowanego zbioru rosyjsko-polskich par
przekładowych, pomocnego w tworzeniu i tłumaczeniu tekstów z zakresu dyplomacji
i stosunków międzynarodowych.
W wystąpieniu zostanie poruszony problem wykorzystania w pracy leksykografów t e k s t ó w
p a r a l e l n y c h , czyli tekstów o zbliżonej tematyce i funkcji, równolegle istniejących
w dwóch różnych przestrzeniach językowych. W tym kontekście istotne są zasady doboru
i reprezentatywna liczba takich tekstów. Teksty paralelne są źródłem t r a n s l a n d ó w i
t r a n s l a t ó w opisywanych w danym projekcie.
Kolejnym problemem jest sposób pozyskiwania jednostek do opisu – w pracy stosowana jest
prosta metoda ekscerpcji manualnej z drukowanych tekstów źródłowych, wykorzystuje się
także wyszukiwarki na stronach instytucji, wspomagające pozyskiwanie materiału badawczego
w sposób zautomatyzowany. Taka droga ekscerpcji jednostek nie jest jednak w pełni doskonała,
ponieważ ogranicza tworzenie kompletnych statystyk dotyczących frekwencji wyrazów
i połączeń z obu języków, a przede wszystkim utrudnia jednoznaczną ocenę statusu translandów
i translatów. Status jednostek weryfikowany jest także w oparciu o narodowe korpusy języka
polskiego i rosyjskiego.
Jeszcze innym problemem, który wymaga głębszej refleksji, jest ocena doboru samych
jednostek do opisu – jakie kryteria (znaczenie, frekwencja) pozwalają na wprowadzenie ich do
sondy i na ile te jednostki są reprezentatywne dla eksplorowanego obszaru języka
i komunikacji. Wreszcie – jak dany projekt leksykograficzny spełnia warunki stawiane
słownikowi przekładowemu, o którym we współczesnych badaniach leksykograficznych mówi
się coraz częściej oraz coraz bardziej precyzuje się samo to pojęcie.
dr hab., prof. UW Wanda Decyk-Zięba (Instytut Języka Polskiego UW), dr Monika Kresa
(Instytut Języka Polskiego UW), dr Izabela Stąpor (Instytut Języka Polskiego UW)
Od „dictio” do „wyrazu”. Hasła i ich definiowanie w „Słowniku historycznym terminów
gramatycznych”
Referat dotyczy pierwszego internetowego słownika historycznego terminów gramatycznych,
który powstaje w Zakładzie Historii Języka Polskiego i Dialektologii UW. Celem projektu jest
stworzenie kompleksowej bazy terminów gramatycznych występujących w pracach
poświęconych opisowi polszczyzny i innych języków od XV do XX wieku. Dążeniem twórców
słownika jest przedstawienie – na podstawie bogatego materiału – ewolucji polskiej
nomenklatury językoznawczej oraz pokazanie wpływów europejskiej myśli językoznawczej
i języków obcych na polską terminologię gramatyczną. Multimedialna forma słownika pozwala
na różnoraki sposób przeglądu materiału. Dzięki niej stworzono szereg indeksów, które
pozwalają na przeszukiwanie materiału. Prócz tradycyjnego alfabetycznego układu haseł
możemy skorzystać z:
– indeksu językowego (pozwala na wyodrębnienie haseł z jednego konkretnego języka),
– indeksu autorów (terminy poświadczone tylko w gramatyce/dziele u jednego autora),
– indeksu chronologicznego (hasła odnotowane w wybranym stuleciu),
2
–
indeksu działów (pokazanie haseł dotyczących jednego konkretnego działu języka, np.
fonetyki, fleksji, składni).
Autorki przedstawią w wystąpieniu ogólną koncepcję leksykonu, szczegółową budowę haseł
słownikowych i problemy, jakie pojawiły się w trakcie ich opracowywania. Na hasło
słownikowe składają się następujące elementy:
– forma hasłowa (zazwyczaj M. liczby pojedynczej),
– język (terminy mogą być polskie, łacińskie, niemieckie, rosyjskie, francuskie lub inne),
– geneza terminu,
– odsyłacze do innych haseł słownikowych (do synonimów, do pojęć nadrzędnych
i podrzędnych, do pojęć powiązanych z hasłem, ale nie będących jego odpowiednikami),
– dział gramatyki, którego dotyczy dany termin (dawniej i dziś),
– definicja współczesna hasła,
– definicje autorów gramatyk (definicje terminu występujące w gramatykach i ich
lokalizacje),
– cytaty (każde hasło posiada bogatą ilustrację materiałową; cytaty z dzieł obcojęzycznych są
przetłumaczone).
Do podstawowych wyzwań przy tworzeniu tego typu słownika należą kwestie związane
z odpowiedniością haseł i ich definiowaniem. Terminy polskie nie zawsze odpowiadają ich
łacińskim lub niemieckim ekwiwalentom. Często ten sam termin ma inne znaczenie w różnych
gramatykach lub wiekach. Niejednokrotnie trudno określić język hasła, gdyż terminy łacińskie,
niemieckie i polskie zapisywane były tak samo. Te i inne dylematy oraz propozycje ich
rozwiązań zostaną przedstawione w referacie.
mgr Ewa Dulna-Rak (UW)
Słownik teatralny największych polskich reformatorów teatru w dwudziestoleciu
międzywojennym – Juliusza Osterwy, Leona Schillera, Aleksandra Zelwerowicza, Wilama
Horzycy, Iwona Galla
Referat prezentuje wyniki grantu prowadzonego w ramach programu „Preludium”
w Narodowym Centrum Nauki. Powstały w wyniku badań słownik gromadzi słownictwo
związane z teatrem jako dziedziną kultury i nauki, wyekscerpowane z tekstów pięciu
reformatorów teatru dwudziestolecia międzywojennego. Autorka zaprezentuje słownik, omówi
jego budowę, sposoby gromadzenia słownictwa (korpus tekstów) i narzędzia komputerowe,
które wspomogły pracę przy analizie wyżej wymienionego słownictwa.
mgr Daniel Dzienisiewicz (UAM), dr Filip Graliński (UAM)
RE-RESEARCH.PL: Towards contemporary challenges in word archaeology
The aim of this talk is to present the website RE-RESEARCH.PL as an integral part of
a broader project called Odkrywka (Discovermat) run by the researchers from the Institute of
Linguistics and the Laboratory of Information Systems at Adam Mickiewicz University in
Poznań. The very main idea of Odkrywka can be concisely summarized as searching for
linguistic units in the largest diachronic corpus of Polish consisting of hundreds of thousands of
texts from the years 1800–2000 mainly (but not only) collected by Polish digital libraries. The
central aim is, first and foremost, to chronologize and ‒ sometimes, if necessary ‒ antedate the
3
units of language and present the data in the form of scans taken from the original printing
matter.
However, not only is Odkrywka a tool for conducting linguistic studies (let’s say: “word
archeology”), but it also serves as a source of materials for analyzing Polish history, culture and
society in a multidisciplinary fashion. The whole process is assisted by searching tools and
automatically generated frequency graphs which enable to conduct research in a fast and
effective way. The aforementioned webpage RE-RESEARCH.PL serves several purposes.
Firstly, it is an interdisciplinary popular scientific blog based on and mainly devoted to (but not
restricted to!) “word archeology”. The goal of its authors is to submit posts on a variety of
subjects every single day. The content that has already been created comprises for the most part
research on phraseology and phrasematics, e.g. chronologizing, (sometimes) antedating and
investigating the history of collocations such as ani me, ani be, ani kukuryku, zgniły Zachód and
żelazna kurtyna as well as tracing the first appearances of fast food names in Polish texts. Series
of thematic posts are planned, for example, Szynobus miesiąca, Pogromcy mitów, Z historii
szybkiego jedzenia and Prolegomena do świronimii. Secondly, the website is a promotional
environment for Odkrywka project. It contains the list of publications directly or indirectly
related to our joint work as well as the list of abstracts for both local (Polish) and international
conferences. Depending on target viewers posts are to be translated into several foreign
languages (e.g. Russian, English and German) whereas some posts will be translated into 10 or
more foreign languages every week. In the presentation the content and goals of the website will
be discussed in detail.
dr Filip Graliński (UAM), Łukasz Borchmann, prof. dr hab. Piotr Wierzchoń (UAM)
Odkrywka, czyli leksykografia diachroniczna live
Jak optymalnie wykorzystać znane już i dopiero rysujące się możliwości techniczne dla
procedury l i n g w o c h r o n o l o g i z a c j i , polegającej na przyporządkowaniu informacji
chronologizacyjnej obiektom językowym? Naszą odpowiedzią jest opisywane urządzenie:
Odkrywka. W referacie zamierzamy przedstawić zatem pionierskie i rewolucyjne rozwiązanie,
którego zadaniem jest automatyzacja chronologizacji obiektów językowych, głównie słów.
Przedział chronologizacyjny, w jakim możliwe będzie monitorowanie wspomnianych obiektów,
to lata 1800–2016. Podstawą Odkrywki jest a u t o m a t y c z n e p r z e t w a r z a n i e
i i n d e k s o w a n i e bardzo dużych zbiorów tekstów — leksykograf szuka słów, a nie słowo
„szuka” oczu leksykografa. Integralną częścią Odkrywki są w i z u a l i z a c j e (interaktywne
wykresy frekwencji w funkcji czasu, mapy, animacje). W Odkrywce wychodzimy jednak poza
te, dość już oczywiste, techniki: ł ą c z y m y na bieżąco obszerne dane p o z y s k a n e
a u t o m a t y c z n i e (np. liczne umocowane w czasie wystąpienia obiektów językowych —
nie sposób ich wszystkich zweryfikować ręcznie, ale w swej masie dają statystycznie
wiarygodne informacje) z m a n u a l n ą
p r a c ą leksykografa (np. weryfikacją
najwcześniejszych wystąpień, sprawdzaniem losowych próbek dla poszczególnych lat). Na
b i e ż ą c o , jako że masa dostępnych tekstów bezustannie się powiększa, i to nie tylko wprzód
(każdy nowy tweet staje się historią), lecz przede wszystkim w t y ł – każdy nowo zeskanowany
kawałek zadrukowanego papieru może przynieść nowe rozstrzygnięcia w lingwochronologizacji
(i potem w większej masie: odnośnie do leksyki, morfologii itd.) Twierdzimy, że w dającej się
przewidzieć przyszłości nie powstanie ani w formie projektu, ani makiety, ani gotowego
rozwiązania analogiczne do przedstawianego urządzenie, dlatego ośmielamy się twierdzić, że
4
bardziej wnikliwe omówienie Odkrywki może zainteresować szerokie grupy badaczy języka
polskiego XIX i XX wieku.
dr Anna Grzeszak (Katedra Hungarystyki UW)
Dawne i współczesne słowniki wielojęzyczne. Thesaurus Polyglottus (1603), słownik Pallasa
(1787–1789) i Wikisłownik
Celem wystąpienia jest porównanie trzech słowników wielojęzycznych z różnych okresów:
Thesaurus Polyglottus Hieronima Megisera z 1603 roku, Linguarum totius orbis vocabularia
comparativa Piotra Szymona Pallasa z końca XVIII wieku oraz tworzonego współcześnie
Wikisłownika. Wszystkie trzy zbiory łączy to, że powstały lub powstają, by gromadzić
słownictwo jak największej liczby języków świata. W referacie spróbuję odpowiedzieć na
pytanie, co się zmieniło w sposobie opracowywania słowników tworzonych w tym celu oraz jak
radzono sobie z problemem różnorodności językowej i brakiem jedno-jednoznacznych
powiązań między wyrażeniami różnych języków. Porównując słowniki, w pierwszej kolejności
opiszę ich przeznaczenie i zakładanych adresatów. Następnie przedstawię ich ogólną strukturę,
języki uwzględnione w słownikach oraz sposób definiowania języka przez autorów. W kolejnej
części omówię zakres i rodzaj rejestrowanych wyrażeń. Ostatnim elementem analizy będzie
porównanie budowy artykułów hasłowych oraz typu informacji o wyrażeniach hasłowych
zamieszczanej w poszczególnych artykułach.
dr hab. Elżbieta Hajnicz (Instytut Podstaw Informatyki PAN), dr Agnieszka Patejuk
(Instytut Podstaw Informatyki PAN), dr hab., prof. IPI PAN, prof. UW Adam
Przepiórkowski (UW, Instytut Podstaw Informatyki PAN), dr Marcin Woliński (Instytut
Podstaw Informatyki PAN)
Syntactic information in Walenty (a valency dictionary of Polish)
Celem referatu jest prezentacja największego obecnie i najbardziej szczegółowego słownika
walencyjnego języka polskiego „Walenty”, ze szczególnym uwzględnieniem jego warstwy
składniowej. „Walenty” jest rozwijany przez zespół leksykografów, lingwistów i informatyków
w Instytucie Podstaw Informatyki PAN i jest słownikiem swobodnie dostępnym: pod adresem
http://walenty.ipipan.waw.pl/ można przeglądać poszczególne hasła słownika, jak i uzyskać
dostęp do jego aktualnej wersji tekstowej. „Walenty” zawiera wiele cech nowatorskich
w stosunku do innych słowników walencyjnych. Przede wszystkim jawnie zdefiniowane jest
w nim pojęcie pozycji składniowej: różne typy fraz zajmują tę samą pozycję, o ile możliwa jest
ich koordynacja. Schematy walencyjne, na które takie pozycje składniowe się składają, są
przypisane do poszczególnych predykatów (czasowników, przymiotników, przysłówków
i rzeczowników) z opcjonalną informacją, że są właściwe tylko dla zanegowanych/
niezanegowanych wystąpień danego predykatu. Jasno oznaczane są pozycje podmiotu
i dopełnienia bliższego (argumentu przechodzącego na podmiot w stronie biernej). Wśród wielu
typów fraz znajdują się zarówno typy definiowane czysto morfoskładniowo (na przykład fraza
rzeczownikowa w narzędniku itp.), jak i typy definiowane ze względu na ich rolę semantyczną
(na przykład frazy duratywne czy ablatywne), przy czym dla każdego z takich typów
semantycznych zdefiniowana jest lista ich możliwych realizacji morfoskładniowych.
W warstwie składniowej słownik nie stroni także od pewnych pojęć wprowadzonych przez
podejścia generatywne: oznaczane explicite są przypadki kontroli i podnoszenia, a także
5
przypadek strukturalny (niestabilny składniowo). W kwietniu 2016 kończy się ważny etap
rozwoju słownika, zawierającego już prawie 230 tys. pozycji składniowych w ok. 84 tys.
schematach walencyjnych dla ponad 15 tys. haseł.
prof. Patrick Hanks (Research Institute for Information and Language Processing, University
of Wolverhampton)
Corpus Pattern Analysis and Lexicography
The theme of this year’s Polish lexicography conference is ‘Between theory and practice:
methods in contemporary lexicography’. This is a particularly apposite theme at the present
time, for many reasons, including the following:
– The business model for dictionary publishing has changed. Sales of dictionaries as printed
books have collapsed. Typically now, for answers to questions about meaning and usage,
people look to electronic resources, ranging from small hand-held devices to large, publicly
accessible databases.
– The focus of theoretical linguistics has shifted in the past 20 years from syntactic structures
to word use and meaning. However, the implications have not yet been fully worked out.
– The relationship between word use and word meaning is still not well understood. Despite
(or perhaps because of) much intensive work by theoretical linguists and logicians during
the past 300 years, the nature of meaning is much disputed. Rival and often incompatible
theories of meaning are numerous. What to make of them?
– New types of lexicographic evidence (“corpora”) have recently become available in
unimaginably large quantities, along with new kinds of tools for examining the way words
are used.
– New kinds of evidence and new publishing outlets demand new tools and new methods.
In this talk, i argue that, in these circumstances, a fundamental new approach needs to be
developed, affecting both practical dictionary creation and linguistic theory. Linguistic theory
needs to be lexicocentric (rather than syntactocentric), i.e. it should focus on words and
phraseology. Dictionaries must present the phraseology that is associated with each word, for
only then can its meaning be understood.
According to the Theory of Norms and Exploitations (Hanks, 1994, 2004, 2013), a word in
isolation has only meaning potential (not meaning as such). To activate meaning, words need
to be used – i.e. put into a context. Different aspects of a word’s meaning potential are activated
in different contexts.
Work in corpus linguistics since 1987 has shown that contexts can be grouped into patterns. The
talk explores ways in which this can be done. In addition, it asks: what should be done about
utterances that do not conform neatly to any one pattern?
dr Celina Heliasz-Nowosielska (Wydział Neofilologii UW)
Metody rejestrowania jednostek w słownikach gestów – stan obecny i propozycje
W ramach prowadzonych współcześnie prac leksykograficznych rejestruje się i opisuje nie
tylko słowa, lecz także gesty. Dostępne rejestry gestów obejmują materiał dotyczący różnych
obszarów kulturowych, w których gesty różnią się formą i funkcją, por. np. Gestykulacja
6
i mimika: słownik (1994) Krystyny Jarząbek, Dictionary of Worldwide Gestures (1997) Betty
J. Bäuml i Franza H. Bäuml, Picture Dictionary of Gestures. American, Slovak, Japanese and
Chinese (2001) Evy Ružičkovej, Neverbalnaja semiotika: jazyk tela i jestestvennyj jazyk (2004)
Grigorija Efimoviča Krejdlina czy Keep in Touch – A Dictionary of Contemporary Physical
Contact Gestures in the Mid-Atlantic region of the United States (2011) Ulrike Lynn.
Przedmiotem refleksji teoretycznej badaczy gestów staje się kwestia delimitacji jednostek opisu
zarówno na poziomie komunikacyjnym, por. Antas, Majewska (2006), jak i na poziomie
metakomunikacyjnym, por. Karpiński et al. (2010). W swoim referacie omówię metody
rejestracji jednostek, stosowane w wybranych istniejących słownikach gestów, a także
przedstawię nowe propozycje w zakresie „gestografii” polskiej: metodę identyfikowania
emblematów opracowaną przez Agnieszkę Szczepaniak i Tomasza Piekota (2009) i własną
metodę klasyfikowania gestów, której podstawę stanowi metapragmatyczna analiza wypowiedzi
użytkowników języka, relacjonujących zaobserwowane wykonania gestów.
prof. dr hab. Halina Karaś (Instytut Języka Polskiego UW)
Trójjęzyczny słownik Konstantego Szyrwida i jego wzory polskie
Celem referatu jest przedstawienie okoliczności powstania słownika Konstantego Szyrwida
Dictionarium Trium Linguarum in usum studiosae iuventutis, krótka charakterystyka
poszczególnych wydań, zwłaszcza I i III, oraz określenie wzorów jego części polskiej.
Omawiany słownik polsko-łacińsko-litewski powstał na początku XVII w., a źródłami dwóch
jego różnych wydań stały się dwa ważne słowniki w dziejach polskiej leksykografii przełomu
XVI i XVII wieku. Pierwsze wydanie słownika z ok. 1620 r. Szyrwid wzorował na części
polsko-łacińskiej Polonicolatina słownika Volckmara z roku 1613, a w kolejnych wydaniach
(II–V) na słowniku Grzegorza Knapiusza Thesaurus Polonolatinograecus… z 1621 r. Słownik
Szyrwida traktowany jest na dwa sposoby. Zgodnie z tradycją bibliograficzną Szyrwid uważany
jest za autora jednego słownika Dictionarium trium linguarum…, wydanego w pięciu edycjach,
natomiast z leksykograficznego punktu widzenia, biorąc pod uwagę jego źródła, można uważać
Szyrwida za autora dwóch różnych słowników, z których I wydanie stanowi pierwszy słownik,
a pozostałe (II–V) wydania – drugi, późniejszy słownik. Wydanie I słownika z roku 1620
zawiera ok. 8260 artykułów hasłowych, a wydanie III z r. 1642, opublikowane po śmierci
autora, obszerniejsze, ok. 14 580 haseł. Słownik Szyrwida w części polskiej nie jest oryginalny.
Wyraźnie jest zależny od swych źródeł w doborze haseł, w ich definiowaniu, w podawaniu
informacji gramatycznej, w stosowaniu kwalifikatorów, a pewne różnice wynikają przede
wszystkim z pominięcia niektórych wyrazów czy informacji zawartych w jego wzorach.
Słownik Szyrwida odegrał wyjątkowo ważną rolę w Wielkim Księstwie Litewskim jako
pierwszy słownik zawierający część litewskojęzyczną. Mniej istotny dla leksykografii polskiej
dokumentuje jednak ważny dla obu narodów – polskiego i litewskiego, istotny dla historii
kultury i historii społeczno-politycznej okres wspólnego rozwoju w obrębie jednego organizmu
państwowego: Rzeczypospolitej Obojga Narodów.
dr Boris Kern (Filozofska fakulteta Univerze v Ljubljani)
Zmiany społeczne a leksykografia
Celem referatu jest próba zbadania, w jaki sposób zmiany społeczne odzwierciedlają się
w słownikach. Słowniki są swoistymi dokumentami czasu, w którym powstały, i pod tym
7
względem odzwierciedlają ten czas, jak również wówczas istniejące w świadomości społecznej
pewne normy czy poglądy. Szczególny nacisk zostanie położony też na rozważania na temat
tego, w jakiej mierze i w jaki sposób we współczesnej leksykografii powinna być brana pod
uwagę poprawność polityczna. To zjawisko pojawia się zwłaszcza w kontekście leksemów
określających członków różnych narodów, grup religijnych, zwolenników partii politycznych,
a także leksemów dotyczących seksualności, tożsamości seksualnej i płciowej itd. Zmiany
dotyczące postrzegania i relacji człowieka względem rzeczywistości pozajęzykowej dotyczą
również np. stosunku do zwierząt: jeżeli stare słowniki opisywały zwierzęta – przede wszystkim
bydło, drób, owce itd. – z punktu widzenia użyteczności ich mięsa i futra, to nowsze
koncentrują się na opisie ich cech zewnętrznych. Przed leksykografem stoi zatem trudne
zadanie balansowania pomiędzy wiernością danym zawartym w korpusach a świadomością
potrzeby brania pod uwagę poprawności politycznej. W referacie analizowane będą leksemy
i ich sposoby przedstawienia w wybranych słownikach różnych języków (słoweńskiego,
polskiego, chorwackiego, rosyjskiego, angielskiego i niemieckiego).
mgr Magdalena Klapper (Instytut Języka Polskiego PAN), dr Dorota Kołodziej (Instytut
Języka Polskiego PAN)
Z zagadnień mikrostruktury Słownika staropolskiego – teksty i glosy paralelne jako
ilustracja materiałowa haseł
W kanonie źródeł Słownika staropolskiego i jego Suplementu, cz. 1, ważne miejsce zajmują
teksty zachowane w więcej niż jednym odpisie (np. modlitwy, pieśni czy teksty prawne).
Ilustracja materiałowa wyrazu hasłowego uwzględnia wykaz jego wariantów leksykalnych
pochodzących z poszczególnych odpisów w rękopisach i inkunabułach. Podobnie są
prezentowane różne polskie tłumaczenia tego samego fragmentu Pisma Świętego, zapisane
w tekstach ciągłych i w postaci glos. Zamieszczenie tych informacji zwiększa użyteczność
słownika, ale jest też poważnym problemem edytorskim. Odnajdywanie glos polskich
w kolejnych, nieprzebadanych dotąd rękopisach powoduje przyrost materiału, co wymusza
włączanie coraz dłuższych wykazów wariantów do ilustracji materiałowej opracowywanych
aktualnie haseł. Niestety, uzupełnianie tych wykazów w hasłach już opublikowanych jest
możliwe tylko w postaci niewygodnej w użyciu erraty. Obniża to czytelność Słownika
i utrudnia jego cytowanie. W referacie przybliżymy charakterystykę tekstów paralelnych.
Przeanalizujemy stosowany dotychczas system uwzględniania wariantów leksykalnych
w poświadczeniach materiałowych haseł i omówimy jego ograniczenia. Pokażemy też, jakie
możliwości prezentacji wariantów leksykalnych będzie dawała projektowana elektroniczna
edycja Słownika staropolskiego. Pragniemy podkreślić, że pojęcie wariantu leksykalnego nie
jest tożsame z synonimem. Po objaśnieniu tego rozróżnienia wskażemy jako perspektywę
badawczą możliwość wzbogacenia struktury haseł Elektronicznego słownika staropolskiego
o listy synonimów, których nie ma w edycji drukowanej.
Prof. Svetla Koeva (Institute for Bulgarian Language, Sofia)
The Dictionary Portal LexIt
Several Bulgarian resources developed at the Institute for Bulgarian Language have been
integrated and made accessible via the web portal LexIt providing access to an extensive
lexicographic database. The Dictionary portal LexIt links the following resources [1]:
8
1) the Dictionary of Bulgarian, totalling so far in 15 consecutive volumes with thesaurus
information (from letter А to letter Р) Cholakova 2010) [2];
2) the Bulgarian WordNet (Koeva 2010), containing over 120,000 synsets interconnected
through a rich set of semantic, morpho-semantic, derivational and extralinguistic relations
(a total of over 256,000 links) [3];
3) Grammatical Dictionary of Bulgarian, representing the inflexional paradigms of app. 70,000
words [4];
4) the Dictionary of Old Bulgarian, representing the vocabulary of classical Old Bulgarian
(Ivanova-Mircheva et al. 1999; 2009) [5].
The user can select among the four dictionaries to search for a word. From the Grammatical
Dictionary of Bulgarian all word forms of the queried word are displayed with information
about their grammatical characteristics. The lemma of the queried word also links to any of the
other resources it appears in: the Dictionary of Bulgarian, the Bulgarian WordNet and the
Dictionary of Old Bulgarian. At the first stage, the link redirects to one of the other dictionaries.
At next stages, the information will be presented directly to the user and in certain cases it may
be different from the source information. The lemmas from the four dictionaries have been
already linked. Further, from the portal there are links to the Online Language Consultations
Guide, [6] the Facebook Language Consultations page [7] and an online interactive language
game (testing knowledge from various areas of the Bulgarian language).
References
[1] http://ibl.bas.bg/dictionary_portal/
[2] http://ibl.bas.bg/rbe/
[3] http://dcl.bas.bg/bulnet/
[4] http://dcl.bas.bg/est/dict.php
[5] http://dcl.bas.bg/lib/Starobalgarski_rechnik_tom1/
[6] http://ibl.bas.bg/ezikovi_spravki/
[7] https://www.facebook.com/ezikovi.spravki/
dr Dorota Kopcińska (Instytut Języka Polskiego UW)
Leksykografia jako przedmiot nauczania akademickiego w dobie e-leksykografii
W swoim referacie zamierzam rozważyć, co powinno się współcześnie znajdować w programie
uniwersyteckich zajęć o nazwie „leksykografia” prowadzonych na kierunkach filologicznych,
w szczególności na filologii polskiej. Bezpośredni impuls do tych przemyśleń dała
reorganizacja programu studiów polonistycznych na UW, w wyniku której zdecydowano o
przeniesieniu przedmiotu „leksykografia” z pierwszego roku studiów licencjackich na pierwszy
rok studiów magisterskich. Jednak niezależnie od tych czynników zewnętrznych
(programowych), każdy dydaktyk w sytuacji, kiedy na jego oczach całkowicie zmienia się
kształt dzieł będących przedmiotem wykładu, zdaje sobie sprawę z potrzeby przebudowania
zajęć, jeśli nie chce prowadzić faktycznie „historii leksykografii”. Dlatego w referacie chcę
mówić o tych elementach współczesnego słownikarstwa, które sprawiają, że świadomy
użytkownik słowników musi wiedzieć o nich trochę co innego niż jego poprzednik z czasów
dominacji słowników, które ukazywały się wyłącznie na papierze. W propozycji nowego
programu uwzględnię przykładowo kwestię uświadamiania użytkownikom możliwości, jakie
dali im twórcy elektronicznych pansłowników.
9
mgr Mirosław Koziarski (Wydział Neofilologii UAM)
Polska leksyka tematyczna. Problemy digitalizacyjne i sposoby rekonstrukcji struktury
hasłowej słowników pierwszej połowy XX w.
Badania leksyki tematycznej pierwszej połowy XX wieku zobowiązują do podjęcia dobrego
rozpoznania w zakresie dotychczasowego dorobku leksykograficznego. W referacie zostaną
zatem pokrótce poruszone kwestie wynikające z procedury doboru korpusu słowników, które
chcemy analizować, natomiast w głównej mierze omówione będą główne problemy, które
napotkano w trakcie digitalizacji, ekstrakcji oraz ubazodanawiania materiału leksykalnego.
Wspomniane procedury wymagają wypracowania wyjątkowych metod oraz narzędzi
informatycznych, z pomocą których problemy te zostają rozwiązywane.
Na poszczególnych przykładach konkretnych słowników zamierzamy zaprezentować
różnorodne struktury leksykonów jednojęzycznych i wielojęzycznych. Specyfika tych źródeł,
wynikająca z braku ustandaryzowanej struktury oraz notacji informacji leksykograficznej,
wymusza bowiem odpowiednie scenariusze badawcze.
W podsumowaniu zamierzamy omówić cel naszej pracy, tj. zbudowanie ujednoliconego
korpusu składającego się z ok. 50–100 słowników tematycznych w celu obserwacji słownictwa
tematycznego okresu 1918–1939. Okres II Rzeczpospolitej to czas ożywionego rozwoju
słownictwa specjalistycznego związanego z takimi dziedzinami, jak: chemia, fizyka,
matematyka, filozofia, historia, sztuka, architektura itd. Podsumowanie zatem tematyczne tego
okresu przez pryzmat słownictwa specjalistycznego jest głównym celem wspomnianych prac.
dr Ewa Kozioł-Chrzanowska (Instytut Języka Polskiego PAN)
Obrazy Google – możliwości i ograniczenia narzędzia jako źródła informacji dla
leksykografów redagujących definicje słownikowe
W dobie postępujących zmian warsztatu leksykograficznego, w którym coraz ważniejszą rolę
odgrywają szeroko rozumiane zasoby cyfrowe, pojawiają się coraz nowsze możliwości
pozyskiwania informacji wspomagających pracę badaczy redagujących definicje słownikowe.
Jedną z tych możliwości jest korzystanie z wyszukiwarki obrazów udostępnianej przez Google
(Obrazy Google). Referat zawiera analizę informacji, które leksykograf może pozyskać ze
źródeł tekstowych (korpusy, internet, akademickie i amatorskie portale poświęcone
polszczyźnie) i graficznych (Obrazy Google). Analiza ta służy prezentacji wad i zalet
wyszukiwania prowadzonego za pomocą Obrazów Google (w stosunku do bardziej
tradycyjnych źródeł tekstowych); pokazuje również grupy jednostek i ich znaczeń,
w odniesieniu do których metoda ta jest najbardziej efektywna (np. znaczenia nieabstrakcyjne
i nieprzenośne, słownictwo wyróżniające w socjolektach), oraz typy definicji, w których
informacje graficzne bywają przydatne (np. ostensywne, kognitywne).
dr Tomasz Kurdyła (UJ)
O potrzebie, możliwościach i trudnościach gwarowego słownika gniazd słowotwórczych
Referat poświęcony będzie zagadnieniom gwarowego słowotwórstwa gniazdowego, które
można prezentować w postaci słownika gniazd słowotwórczych. Autor referatu zamierza
uzasadnić potrzebę takiego opracowania, przedstawić możliwości wykorzystania planowanego
10
słownika w badaniach słowotwórczych oraz omówić podstawowe trudności wynikające ze
specyfiki gwarowego materiału słowotwórczego, związane z konstruowaniem gniazd
słowotwórczych oraz ich prezentacją w formie słownika.
dr Anna Ledzińska (Instytut Języka Polskiego PAN)
Sanctus vir sed non femina. Badanie łączliwości wyrazów desygnujących świętość
w oparciu o „Korpus polskiej hagiografii średniowiecznej”
Przedmiotem proponowanego wystąpienia jest semantyka i łączliwość łacińskich
przymiotników odnoszących się do świętości, w kontekście osób, którym te określenia są
przypisywane. Badania te prowadzone są w oparciu o „Korpus średniowiecznej hagiografii
polskiej”. Referat podzielony jest na kilka punktów:
1. Rozwój znaczenia przymiotnika sanctus i pokrewnych (beatus, divus etc.) można
obserwować w wybranych słownikach łaciny klasycznej i średniowiecznej.
2. Analiza wyżej wspomnianego materiału leksykograficznego wykazuje, że samo znaczenie
ulegało nieznacznym tylko modyfikacjom, natomiast zmieniała się z czasem łączliwość
wyrazów, pojawiają się też nowe kolokacje. I właśnie w zakresie znaczenia rozumianego
kontekstowo, a także wielowyrazowych jednostek leksykalnych najwięcej wnieść mogą badania
korpusowe, dając szansę tak jakościowego jak ilościowego opisu zjawisk nieujętych lub rzadko
tylko ujmowanych w tradycyjnym opisie leksykograficznym.
3. „Korpus polskiej hagiografii średniowiecznej” to zbiór łacińskich tekstów Vitarum,
Translationum oraz Miraculorum powstałych w latach 500–1500 na szeroko rozumianych
ziemiach polskich i dotyczących świętych z tymi ziemiami związanych. Korpus docelowo
obejmował będzie około 500 tys. wyrazów (trwa akwizycja tekstów). Struktura i metadane
kodowane są w XML zgodnie ze specyfikacją TEI, zaś dane morfosyntaktyczne anotowane są
przy pomocy narzędzia TreeTagger. Zastosowanie takiego systemu anotacji umożliwia analizę
statystyczną z zastosowaniem choćby takich programów jak TXM.
4. Wstępne wyniki badań wskazują na istnienie kilku ciekawych zjawisk, z których najwiekszą
uwagę zwraca zróżnicowanie opisu świętych kobiet i świętych mężczyzn. O ile bowiem ci
drudzy określani są np. zleksykalizowaną zbitką sanctus/beatus vir, o tyle w przypadku kobiet
określenie sancta/sanctissima virgo zarezerwowane jest dla Matki Boskiej, zaś inne połączenia
zawierające rzeczowniki mulier, femina itp. oraz przymiotniki desygnujące świętość używane są
rzadziej i w wiekszej ilości wariantów, częstokroć wzbogaconych o inne określenia.
Wybrane pozycje bibliograficzne
Heiden, S., Magué, J.-P., Pincemin, B. (2010). TXM : Une plateforme logicielle open-source pour la
textométrie – conception et développement. The 10th International Conference on the Statistical
Analysis of Textual Data – JADT 2010. Edizioni Universitarie di Lettere Economia Diritto, pp. 1021–
1032.
McEnery, T., Xiao, R., Tono, Y. (2006). Corpus-based Language Studies: An Advanced Resource Book.
Taylor & Francis.
Piotrowski, M. (2012). Natural Language Processing for Historical Texts. Morgan & Claypool
Publishers.
Schmid, H. (1994). Probabilistic Part-of-Speech Tagging Using Decision Trees. In Proceedings of
International Conference on New Methods in Language Processing. Manchester, pp. 44–49.
Sinclair, J. (1991). Corpus, Concordance, Collocation. Oxford University Press.
11
Sinclair, J. (2003). Reading concordances : an introduction. Pearson/Longman, New York.
Starnawski, J. (1993). Drogi rozwojowe hagiografii polskiej i łacińskiej w wiekach średnich. Polskie
Towarzystwo Teologiczne, Kraków. 
Stubbs, M. (2001). Words and Phrases: Corpus Studies of Lexical Semantics. Wiley-Blackwell.
Dr. Veronika Lipp (Hungarian Academy of Sciences, Budapest)
The Comprehensive Dictionary of Hungarian
Nowadays in Hungary the most significant on-going lexicographic enterprise focuses on the
Comprehensive Dictionary of Hungarian (A magyar nyelv nagyszótára, abbr. Nszt.). The
dictionary will principally contain the vocabulary of the Hungarian literary and common
language, and, to a lesser extent, that of other language varieties (dialects, technical
terminologies, slang etc.), by processing data from the time of the language reform (beginning
of the 19th century) up to the present day. It is based on the electronic Hungarian Historical
Corpus (http://www.nytud.hu/hhc/), containing 27 million running words, as well as on the
archive of 6 million dictionary notes, and on other texts from CD-ROMs (this collection
consists of more than 335 million words). The compilation of the list of the headwords as well
as the grammatical and semantic description of the lexemes is based on corpus evidence. Using
synonymic interpretation in a strictly controlled way (in addition to paraphrasing-explaining
interpretation), Nszt. also functions as a synonymic dictionary to some extent. Nszt. applies four
methods in the lexicographical description: grammatical analysis, usage indications, semantic
analysis (meaning structure with definitions), and examples (Ittzés, N. 2012, pp. 36–40). The
dictionary is encoded in XML format, and will appear in both printed and electronic form. The
first five volumes have been published so far.
References
[Nszt.] Ittzés, N. (2006−2013). Comprehensive Dictionary of Hungarian I−V. (A magyar nyelv
nagyszótára), Budapest: MTA Nyelvtudományi Intézet.
Ittzés, N. (2012). The Comprehensive Dictionary of Hungarian. In Fábián, Zs. (Ed.), Hungarian
lexicography II. Monolingual and special dictionaries. Lexikográfiai füzetek 6. (pp. 31–43),
Budapest: Akadémiai Kiadó.
dr Anetta Luto-Kamińska (Instytut Badań Literackich PAN)
Źródła wiedzy językowej (tekst – korpus – słownik)
W bieżącym roku mija 60 lat od ukazania się Zeszytu próbnego Słownika polszczyzny XVI wieku
oraz 50 – od wydania jego pierwszego tomu. Obie te rocznice skłaniają do refleksji nad
początkowym i obecnym kształtem słownika, nad jego miejscem w nauce polskiej pół wieku
temu i dziś, jak również nad jego rolą w obliczu nowych możliwości, jakich dostarczają
współczesne media i technika. Dzięki rozwojowi bibliotek cyfrowych badacze zyskują
nieograniczony wręcz dostęp do oryginalnych tekstów dawnych w postaci bardzo dobrych
jakościowo skanów. W momencie, gdy krystalizowała się koncepcja Słownika polszczyzny XVI
wieku, o podobnych możliwościach nie można było nawet marzyć – dotarcie do tekstów
źródłowych wiązało się z koniecznością czasochłonnych kwerend bibliotecznych, nie mówiąc
już o zupełnie ograniczonej możności kolacjonowania różnych egzemplarzy starodruków bądź
rękopisów. Drugim przełomowym osiągnięciem naszych czasów jest dostęp do obszernych
12
korpusów tekstowych. Dla języka współczesnego mamy do dyspozycji Narodowy Korpus
Języka Polskiego, dla badaczy polszczyzny wieku XVI podobnym narzędziem będzie korpus
tekstów z tego okresu. W referacie skupię się nie tyle na przedstawieniu wymienionych w tytule
źródeł wiedzy językowej (ograniczonych tu do wieku XVI), ile na stosunku słownika do dwu
pozostałych oraz na wskazaniu jego roli w badaniach historycznojęzykowych w obliczu owych
nowych możliwości.
dr Marek Łukasik (Akademia Pomorska w Słupsku)
Electronic Specialised Dictionaries in Poland: Desiderata and Reality
In a number of metalexicographic considerations their authors emphasise the need to develop
electronic dictionaries as sources that are best tailored to the needs of potential users.
Researchers of specialised (terminological/LSP) dictionaries speak in the same vein,
additionally underscoring the hypothesised high effectiveness of such works in professional
knowledge representation and transfer. Some of them put forward elaborate e-dictionary models
and have theorised about their usefulness. Unfortunately, most of the desiderata remain
unfulfilled. This concerns both the electronic dictionary structures, their content, as well as
terminographic output of such works, i.e. the number of e-dictionaries published so far in
Poland. The author of this presentation conducted a terminographic analysis of specialised
dictionaries with English and Polish, published in Poland between 1945 and 2013. According to
the study, there were no more than a few dozen electronic terminological dictionaries published
throughout the period, which sharply contrasts with more than 1,200 traditional (i.e. book form)
dictionaries published in the same period. Additionally, the former do not match the
expectations of the theoreticians: they fail to present the terminological data in an innovative
manner and do not implement the possibilities modern computer technology offers. The
presentation will focus on the results of terminographic analysis and evaluation of selected
electronic specialised dictionaries, in light of some desiderata, and against the background of
traditional terminographic works.
dr Agnieszka Małocha-Krupa (Instytut Filologii Polskiej UWr)
Opis leksykograficzny feminatywum. (Nie)możliwości zobiektywizowania
Na wrocławskiej polonistyce powstał niedawno Słownik nazw żeńskich polszczyzny będący
pierwszą publikacją leksykograficzną, która rejestruje wyłącznie feminatywa – materiał
leksykalny żywo dyskutowany w dyskursie publicznym i naukowym, uwikłany w zróżnicowane
spory ideologiczno-polityczne, budzący emocje wśród podmiotów komunikujących, toteż
niełatwo poddający się zobiektywizowanemu opisowi. Autorka referatu, będąca
współtwórczynią oraz redaktorką Słownika, przedstawi niektóre z założeń metody słownikowej,
szczególnie te, które w dotychczasowej praktyce leksykograficznej stanowią novum,
wynikające w sposób konieczny z samej natury nazw feminatywnych (metoda
dyskursocentryczna, rozumienie potoczności). Opowie o trudnościach warsztatowych, jakich
dostarczał materiał leksykalny, oraz o tym, co dla leksykografa wydaje się równie ciekawe –
odbiorze społecznym, medialnym Słownika po jego publikacji. Refleksje wokółfeminatywne
nasuwają też pytania natury ogólnej, pytania o układy niby-dychotomiczne: między słownikową
rejestracją a kodyfikacją, między deskrypcją a preskrypcją oraz wizją leksykografii w tym
zakresie.
13
dr hab., prof. UKSW Piotr Müldner-Nieckowski (UKSW), dr n. med. Łukasz MüldnerNieckowski (UJ)
Wielki słownik frazeologiczny języka polskiego w Internecie. Zagadnienia naukowe,
techniczne i organizacyjne
Wydanie książkowe Wielkiego słownika frazeologicznego języka polskiego ukazało się
w 2003 r. Słownik zawierał dużo, bo ok. 200 tys. jednostek języka skondensowanych w 38 tys.
artykułów hasłowych, co wymagało jego opracowania informatycznego. Referat omawia
problemy, które pojawiły się w związku z zanikiem możliwości drukowania następnych wydań
słownika po 2005 r., co wymusiło zastosowanie nowych metod leksykograficznych (ze
szczególnym uwzględnieniem frazeologii). Przeniesiono bazę danych słownika do Internetu,
tworząc słownik on-line do celów użytkowych i jednocześnie badawczych. Uruchomiono forum
Frazeologia.pl, na którym korespondowano z użytkownikami słownika i osobami
poszukującymi informacji frazeologicznych, w tym także z pracownikami nauki. M.in. w ten
sposób przez kilka lat zbierano informacje co do oczekiwań użytkowników słownika, zarówno
jego wersji pedagogicznej, jak i naukowej. Słownik udostępniono internautom w postaci
klasycznej w roku 2010. Część badawczo-robocza jest dostępna jedynie dla autorów słownika
i współpracowników. Dużym problemem ze względu na nieciągłość fraz w linii tekstu, fleksję,
alternację i supletywizm było tworzenie algorytmu przeszukiwania bazy, zestawiania form
wielowyrazowych i ich grup według różnych kryteriów. W związku ze specyfiką frazeologii
konieczne okazało się budowanie własnego korpusu cytatów gromadzonych
fotoleksykograficznie (wraz z OCR), audiograficznie, metodą przenieś-kopiuj-wklej, a także
opracowanie metod oceny przydatności ekscerptów. Obsługa bazy powinna umożliwiać
aktualizowanie słownika na różnych poziomach akceptacji, zestawianie haseł według
dobieranych parametrów, wydzielanie baz chwilowych, wprowadzanie nowych pól w rekordach
jednostek hasłowych i wypełnianie ich treścią (np. dodawanie nowych parametrów eksplikacji),
tworzenie grafów semantycznych, zestawianie wariantów, indeksowanie, generowanie kodu
drukarskiego dla różnych systemów publikowania, a także dla słowników o różnym
przeznaczeniu, wreszcie zdalne badanie frazeologizmów zawartych w bazie oraz prowadzenie
bieżących prac nad słownikiem.
dr Krzysztof Nowak (Instytut Języka Polskiego PAN)
Norma i anomalia w leksykograficznym opisie łaciny średniowiecznej a metody
korpusowe
Jak średniowiecze bywało w historiografii uważane za epokę intelektualnego regresu, tak
i używana podówczas na terenie całej Europy łacina bywała określana mianem „ciemnej” czy
„zepsutej”. Ta metafora, choć wywodzi się z polemicznych pism miłośników czystości
klasycznego języka Cycerona, zaciążyła poniekąd również na dyskursie naukowym i badaniach
łaciny średniowiecznej, w tym na jej opisie słownikowym. Upowszechnienie się metod
korpusowych pozwala mieć nadzieję, że ostatecznie uda się rozprawić z „dialektyką normy
i anomalii” (Stotz 2002), jaka charakteryzuje leksykografię łaciny średniowiecznej, ale – choć
analiza konkordancji jest od wieków podstawowym modus analizy filologicznej (Geeraerts
2009) – recepcja owych metod jest wciąż w mediolatynistyce niedostateczna. W pierwszej
części referatu przedstawi się te elementy opisu, które w słownikach łaciny średniowiecznej są
szczególnie uwikłane we wspomnianą antynomię. Przyjęcie za podstawę języka wcześniejszych
o stulecia starożytnych dzieł literackich wysokiego rejestru sprawia choćby, że słowniki często
14
ograniczają się do rejestrowania zjawisk językowych poświadczonych wyłącznie
w średniowieczu, a ich opis cechuje daleko posunięty preskryptywizm oraz zaburzenie proporcji
między zjawiskami standardowymi i rzadkimi. W drugiej części referatu, odwołując się do
przykładów ze słowników tak polskich, jak i europejskich, przedstawia się korzyści, jakie
leksykografia mediolatynistyczna mogłaby odnieść, stosując na szerszą skalę metody
korpusowe. Szczególną uwagę przy tym zwraca się na możliwość lepszego ujęcia użyć
pozastandardowych oraz zniuansowanie opisu łączliwości i dystrybucji leksemów w tekstach
średniowiecza.
prof. dr hab. Tadeusz Piotrowski (Wyższa Szkoła Filologiczna we Wrocławiu)
Nietradycyjne słowniki współczesne
Na podstawie dostępnych statystyk można uznać, że dla większości potencjalnych
użytkowników, zwłaszcza młodych, słowniki papierowe dla nieprofesjonalistów
(językoznawców) w zasadzie już nie istnieją. Wypierają je słowniki elektroniczne,
zainstalowane na jednym urządzeniu lub internetowe. Niektóre z nich powielają wzory znane
z tradycyjnych dzieł, a także ich zawartość, jednak są i takie, które się wyraźnie odróżniają.
W referacie przedstawię przegląd słowników nietradycyjnych, przede wszystkim takich, które
są używane w urządzeniach mobilnych, czyli telefonach lub tabletach, zwracając uwagę na
rozwiązania nietradycyjne. Będę posługiwał się dostępnymi statystykami na temat używalności
aplikacji na urządzenia mobilne, a także popularności słowników na podstawie danymi ze
sklepów oferujących takie programy (takich jak play.google.com). Przedstawię słowniki, które
mogą zastąpić tradycyjne dzieła leksykograficzne, zgodnie z potrzebami ich użytkowników
opisanymi w literaturze, jak sprawdzanie formy jednostki języka oraz określenie jego znaczenia
(to ostatnie obejmuje możliwości jego przetłumaczenia z języka polskiego na język obcy lub
odwrotnie), korelując opisy słowników z danymi statystycznymi.
dr Mirosława Podhajecka (UO)
Słownik Jana Józefa Baranowskiego w świetle jego korespondencji: między teorią
a praktyką
W badaniach nad XIX-wieczną historią leksykografii polsko-angielskiej i angielsko-polskiej
rzadko można odwołać się do korespondencji. Słownikarze albo nie pozostawili po sobie
żadnych listów (np. Władysław Kierst), albo nie dotyczą one działalności stricte
leksykograficznej (np. Krystyn Lach-Szyrma). Jan Józef Baranowski, autor Anglo-Polish
lexicon (1883) i Słownika polsko-angielskiego (1884), jest pod tym względem szczególnym
wyjątkiem. Jego korespondencja jest nie tylko bogata, ale stanowi wręcz drobiazgowy opis
procesu tworzenia słownika. W referacie omawia się fragmenty listów Baranowskiego, aby
skonfrontować je z zawartością obu tomów słownika. Był on przeznaczony dla „Anglików
chcących się jako tako rozmówić z Polakami” (Baranowski 1881) oraz „Polaków, aby się uczyli
języka angielskiego i wymawiali wyrazy z właściwym akcentem” (Baranowski 1883). Od
innych opracowań wyróżniała go jednak ‒ zdaniem autora ‒ nowatorska koncepcja. Jedynym
materiałem źródłowym był dla Baranowskiego słownik Rykaczewskiego (1849‒1851), być
może wydanie pod nazwiskiem Chodźki (1874), a jedyną innowację stanowił system
transkrypcji. Ponieważ wymową opatrzone są ekwiwalenty, nie wyrazy hasłowe, Słownik
polsko-angielski można uznać za pierwszy słownik aktywny dla Polaków, a Anglo-Polish
15
lexicon ‒ dla użytkowników anglojęzycznych. Mimo iż Baranowski dokładał starań, aby
wypromować swoje dzieło, braki metodologiczne i warsztatowe znacząco obniżyły jego
atrakcyjność w oczach użytkowników.
Bibliografia
Baranowski, Jan Józef (1883‒1884). Anglo-Polish lexicon / Słownik polsko-angielski. T. 1‒2. Warszawa:
Lesman i Świszczewski.
Listy Baranowskiego Jana Józefa [1879‒1884]. Pozyskano z http://www.wbc.poznan.pl/.
[Rykaczewski, Erazm] (1849‒1851). A complete dictionary English and Polish ... / Dokładny słownik
polsko-angielski i angielsko-polski ... T. 1‒2. Berlin: B. Behr.
[Rykaczewski, Erazm] (1874). Alex. Chodźko’s a complete dictionary English and Polish ... / Chodzki
Alexandra dokładny słownik polsko-angielski i angielsko-polski ... T. 1‒2. Berlin: B. Behr.
dr Patrycja Potoniec (Instytut Badań Literackich PAN, Pracownia Słownika Polszczyzny XVI
wieku)
Słownik polszczyzny XVI wieku – trwanie i zmiana
Słownik polszczyzny XVI wieku reprezentuje pomnikowe założenie polskiej leksykografii XX
wieku oparte na tradycyjnych metodach leksykograficznych. Kultywuje się w nim
przygotowane na wstępie założenia metodologiczne, dążąc do uzyskania jednolitości
opracowania analizowanego materiału. Rozwój nauki, praca z bardzo zróżnicowanym
materiałem językowym, przemiana pokoleń w zespole redakcyjnym wymuszają jednak zmiany,
które odzwierciedlają się w hasłach, często w sposób trudno uchwytny dla użytkowników
Słownika. Wkraczanie nowych technologii do leksykografii pociąga za sobą zmiany bardziej
uchwytne, choć z punktu widzenia twórców Słownika ograniczone do zabiegów technicznych.
Celem wystąpienia jest prezentacja zmian, jakie zaszły przez 50 lat publikacji kolejnych tomów
Słownika – w metodach pracy, sposobach prezentacji wyników, lecz przede wszystkim
w pozornie nienaruszalnych założeniach metodologicznych, co odzwierciedla się w kształcie
haseł słownikowych. Przedstawione zostaną zmiany w typowych artykułach hasłowych
i unikatowe rozwiązania zastosowane w wypadkach szczególnych. Podjęta zostanie także próba
analizy, w jaki sposób przemiana technologiczna (m.in. otwierająca zupełnie nowe drogi
i sposoby publikacji) wpłynęła na zmianę Słownika.
dr hab., prof. IPI PAN, prof. UW Adam Przepiórkowski (Instytut Filozofii UW, Instytut
Podstaw Informatyki PAN)
From valency dictionaries to dependency dictionaries
Valency dictionaries, as well as some general dictionaries, provide information about some of the
dependents of lexemes, namely those that a given team of lexicographers considers to be arguments.
The aim of this presentation is twofold. On a destructive note, I will argue against the scientific
foundations of such valency dictionaries, by showing that the argument–adjunct dichotomy (AAD)
on which such dictionaries rely is as vague today as it was in the times of Tesnière (1959), who
proposed three mutually inconsistent tests for distinguishing arguments (his actants) from adjuncts
(his circumstants). By contrast, on a constructive note, I will argue for a new approach to such
dictionaries, one where all possible dependent types are represented. Such a proposal raises two
immediate questions: 1) is such an approach worthwhile?, and 2) is it even possible?
16
Ad 1. The immediate objection is that some types of dependents are deemed to apply to all
predicates of a given grammatical class (e.g. to all verbs), so it is not economical to mention them
next to each lexeme. This objection rests on the assumption that has never, to the best of our
knowledge, been verified. In fact, there are reasons to believe that while sets of possible heads of
various dependent types vary widely, hardly any dependent type may be headed by all possible
lexemes of a given class – relevant results and literature will be cited in the presentation.
Ad 2. As shown e.g. in Praguian work on valency and treebanks, the number of possible dependent
types of reasonable granularity is finite and relatively small (around 40), so a dependency dictionary
may be approximated with a table whose rows are lexemes and whose columns are dependency
types. As natural language processing tools may be used to identify many dependency types in
corpora with a great deal of confidence, the role of human lexicographers could be limited to those
cells of the table for which there is no sufficient corpus evidence.
In summary, I will try to show that replacing valency dictionaries with full-fledged dependency
dictionaries is both scientifically desirable and practically feasible.
Ewa Rudnicka (Wrocław University of Technology), Łukasz Grabowski (UO), Maciej
Piasecki (Wrocław University of Technology), prof. dr hab. Tadeusz Piotrowski (Wyższa
Szkoła Filologiczna we Wrocławiu)
Between a dictionary and a lexical resource – the case of enWordNet 1.0
In this paper, we will present the methods of construction of a unique Polish-English lexical
resource, enWordNet 1.0, as well as the plans for its future development and possible
applications in bilingual lexicography. enWordNet 1.0 was built through manual linking of two
large lexical databases, that is plWordNet for Polish (cf. Piasecki et al. 2009, Rudnicka et al.
2012) and Princeton WordNet for English (cf. Fellbaum 1998). Wordnets resemble hybrid
electronic dictionaries in that they encompass a monolingual dictionary, theasaurus and lexicosemantic network. plWordNet and Princeton Wordnet contain two types of entries, namely
lexical units (i.e. lemma sense pairs) and synsets (i.e. sets of synonymous lexical units).
Currently, the inter-lingual linking between the Polish and English wordnets was implemented
on the level of synsets. In a new project, we aim to develop the methodology that would allow
to link the two wordnets on the level of lexical units. At this point, we argue that this aim cannot
be achieved without reference to the concept of equivalence (cf. Piotrowski 1994, Svensen
2009, Adamska-Sałaciak 2014), notably in view of the fact that so far the research on the status
of equivalents in bilingual wordnets has been scarce (cf. Rudnicka et al. 2016). Therefore, in
order to operationalize the concept of equivalence for the purposes of mapping the Polish and
English wordnets, we attempt to explore the types of equivalents found in the two wordnets and
to discuss their potential practical application for bilingual lexicography.
References
Adamska-Salaciak, A. (2014). Bilingual Lexicography: Translation Dictionaries. In International
Handbook of Modern Lexis and Lexicography. Springer-Verlag Berlin Heildelberg.
Fellbaum, Ch. (ed). (1998). WordNet: An Electronic Lexical Database. MIT Press: Cambridge,
Massachusetts.
Piasecki, M., Szpakowicz, S. and Broda, B. (2009). A Wordnet from the Ground Up. Oficyna
Wydawnicza Politechniki Wrocławskiej: Wrocław.
17
Piotrowski, T. (1994). Problems in Bilingual Lexicography. Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu
Wrocławskiego.
Rudnicka, E., Maziarz, M., Piasecki, M., Szpakowicz, S. (2012). A Strategy of Mapping Polish WordNet
onto Princeton WordNet. In Proceedings of COLING 2012. ACL.
Rudnicka, E., Witkowski, W., Grabowski, Ł. (2016). Towards a methodology for filtering out gaps and
mismatches across wordnets: the case of noun synsets in plWordNet and PrincetonWordNet. In
Proceedings of the 8th International Global WordNet Conference 2016, 27–30 Jan 2016, Bucharest,
Romania, pp. 344-351.
Svensen, B. (2009). A Handbook of Lexicography. The Theory and Practice of Dictionary-Making.
Cambridge: Cambridge University Press.
dr Ewa Rudnicka („Artes Liberales”, UW)
Kategoria stylu w badaniach metaleksykograficznych
Celem referatu jest z jednej strony pokazanie, że można mówić o stylu w leksykografii,
i określenie elementów stylu w opracowaniach słownikowych, z drugiej zaś – refleksja nad
kilkoma aspektami wiążącymi się ze swoistą sytuacją komunikacyjną w wypadku opracowań
leksykograficznych, a determinującymi przejawy stylu w tych opracowaniach. Wychodząc
z założenia, że słowniki są tekstami, zgodnie z duchem współczesnej tekstologii chciałabym
zaproponować rozważenie wprowadzenia do badań metaleksykograficznych kategorii stylu,
mimo tego że słowniki jako opracowania użytkowe wydają się pozbawione znamion
indywidualizacji stylowej. W dotychczasowych zresztą badaniach na polskim gruncie słowniki
jako materiał językowy stanowiący podstawę do badań stylistycznych nie były brane pod
uwagę. Wydaje się natomiast, że zagadnienie to jest nie tylko ciekawe, lecz także niebagatelne
poznawczo. Traktowanie słowników jako tekstów kultury wiąże się z tekstologicznym
i semiotyczno-kulturowym podejściem do kategorii stylu. Nawiązując do ujęcia Jerzego
Bartmińskiego, chciałabym rozważyć, co składałoby się na styl w wypadku słowników, i na
wybranych przykładach pokazać, jak wartości stylu i eksponenty stylu uwidaczniają się
w opracowaniach leksykograficznych, co z kolei pozwala zastanowić się nad czynnikami
determinującymi style w leksykografii. Kluczowa jednak przy tym wszystkim będzie próba
odpowiedzi na pytanie o zasadność wprowadzania kategorii stylu do badań
metaleksykograficznych.
dr Martyna Sabała (Instytut Języka Polskiego UW)
Neologizmy w socjolekcie studentów Uniwersytetu
leksykograficzna
Warszawskiego.
Analiza
Zdaniem Aleksandra Wilkonia warunkiem istnienia socjolektu jest m.in. „istnienie środowiska
społecznego, którego członkowie powiązani są silnymi więziami wewnątrzgrupowymi […];
względna stabilność grupy; część kontaktów członków grupy nie ograniczona tylko do
kontaktów zawodowych” (A. Wilkoń, Typologia odmian językowych współczesnej polszczyzny,
2000, s. 92). Warunki te niewątpliwie spełnia społeczność akademicka Uniwersytetu
Warszawskiego, której członkowie w codziennej komunikacji używają różnego rodzaju
środków językowych do opisu realiów uczelnianych. Przedmiotem analizy są innowacje
leksykalne – neologizmy słowotwórcze – występujące w języku studentów warszawskiej
uczelni. Materiał badawczy został wyekscerpowany z dostępnego online Słownika języka
studentów Uniwersytetu Warszawskiego (www.studenckamowa.uw.edu.pl). Publikacja powstaje
18
w Instytucie Języka Polskiego na Wydziale Polonistyki UW w ramach obchodów 200. rocznicy
powstania uczelni. Celem badania jest odpowiedź na pytanie, jakie struktury służą dzisiejszym
żakom do tworzenia nowych wyrazów (czy są one motywowane przez istniejące w języku
polskim wyrazy, czy raczej powstają na gruncie zapożyczeń), w którym polu semantycznym
występują najliczniej, jaki jest ich udział w całym zgromadzonym zasobie leksykalnym oraz
jakie funkcje pełnią w mowie studentów. Materiał badawczy obejmuje wszystkie nowe
formacje, które nie zostały zarejestrowane w dostępnych ogólnych słownikach języka
polskiego. Zebrane neologizmy reprezentują różne mechanizmy słowotwórcze, m.in. derywację
ujemną (konw ‘konwersatorium’, lekto ‘lektorat’, mikro ‘mikroekonomia’, psycho
‘psychopedagogika’), uniwerbizację (opisówka ‘gramatyka opisowa’, powierzchniówka ‘krótki
wyjazd archeologiczny, podczas którego szuka się śladów ludzkiej działalności na powierzchni
ziemi’, wydziałówka ‘biblioteka wydziałowa’), złożenia rodzime i półkalki hybrydalne
(alkoholocaust ‘impreza’, wiedzopodawacz ‘osoba prowadząca zajęcia’, współżuczki ‘koledzy
z roku’, żebromejl ‘e-mail z prośbą do wykładowcy’). Analiza wybranych haseł zostanie
zobrazowana przykładami ich użycia uzyskanymi na drodze kwerendy internetowej.
mgr Marta Sobocińska (Instytut Języka Polskiego UW)
Gwary w polu zainteresowań młodzieży szkolnej. Dwa podejścia do badań i ich
wykorzystania na przykładzie nazw obuwia i odzieży
W referacie przedstawię powody zainteresowania się zagadnieniem i wskażę różnice w zakresie
narzędzi badawczych stosowanych w wieku XX (kwestionariusze ręcznie wypełniane i nagrania
wywiadów rejestrowanych na szpulowych kasetach magnetofonowych przez uczniów szkół
średnich z najstarszymi mieszkańcami wsi na Suwalszczyźnie i Lubelszczyźnie w czasie
wakacji letnich), omówię też wartość nagrań na czułych dyktafonach zapisujących dokładnie
wymowę. Pokażę sposoby wykorzystywania gwaryzmów na lekcjach w XXI wieku
i możliwości pracy ze źródłami oraz przykłady prezentowania obecności gwar w tradycyjnych
dawnych i współczesnych słownikach języka polskiego, dostępnych w Internecie, a także
możliwości wykorzystywania ich w edukacji regionalnej. Na przykładach z tych źródeł pokażę
łatwość wykorzystania ich w czasie lekcji jako rodzaju współczesnych spotkań uczniów
w różnym wieku z dziedzictwem kultury regionalnej. Odniosę się do pytania, jak zachęcić
uczniów do zainteresowania się dzisiejszą gwarą. Wielu gimnazjalistów i licealistów ma
dziadków i pradziadków mieszkających na wsiach, co mogą wykorzystać nauczyciele kilku
przedmiotów, w tym języka polskiego i historii. Można uczniom zadać, by w czasie wizyt
rodzinnych nagrali na przykład rozmowy i wspomnienia dziadków, które wysłuchane na
lekcjach (raczej we fragmentach) byłyby przygotowaniem do ćwiczeń językowo-kulturowych
ze słownikami w rękach lub w Internecie. Część tej pracy uczniowie mogliby wykonywać
w domu lub w bibliotekach, docierając do nieznanych im słowników, a potem wspólnie
z nauczycielem spożytkować do sporządzenia klasowego, potem szkolnego słownika wyrazów
gwarowych, a następnie słownika dawnej polszczyzny jakiegoś regionu Polski. Niezbędne
byłoby uzupełnienie takiego słownika o informacje zaczerpnięte ze słowników dawnych. Takie
działania sprzyjałyby spajaniu więzi rodzinnych i wzbudzały większy szacunek dla przodków.
19
dr Łukasz Szałkiewicz
Co istnieje w słownikach... choć nie istnieje. Ogery współczesnej leksykografii
Według pewnego ważnego współczesnego słownika wyrazów obcych zielonkawy stwór
o imieniu Shrek to oger, bowiem taki wariant zanotowano w haśle ogr (i takie zamieszczono
hasło odsyłaczowe). Stąd w pracach nad Dobrym słownikiem (dostępnym pod adresem
dobryslownik.pl) wszelkiego typu hasła lub warianty obecne we współczesnych słownikach, ale
nieobecne w uzusie, przyjęto nazywać ogerami. Ogery często przepisywane są od słownika do
słownika (zwłaszcza w przypadku słowników ortograficznych) i w ten sposób żyją własnym
życiem; ogerami są na przykład: czinczila (ponoć szynszyla), dżudysta (ponoć judoka),
audiotelediota (ponoć uczestnik audiotele). Ogery kryją się też wśród form odmiany (np.
dopełniacz liczby mnogiej piętr od rzeczownika piętro). W swoim referacie postaram się
pokazać na wielu konkretnych przykładach, jakiego typu ogery kryją się w jakiego typu
słownikach, oraz zastanowię się, skąd się tam wzięły. Rozważania te dotkną też kwestii
istotności badań korpusowych we współczesnej leksykografii.
mgr Marta Śleziak (UWr)
Leksemy, które zmieniają formę bądź recepcję – na marginesie Słownika nazw żeńskich
polszczyzny
W Słowniku nazw żeńskich polszczyzny, wydanym na początku tego roku, zamieszczono wiele
haseł mających dwa lub trzy warianty, np. przodownica/przodowniczka, sędzia/sędzina,
cheerleaderka/cheerliderka/czirliderka. Jak pokazują zawarte w publikacji przykłady,
w tekstach publicznych nazwy te funkcjonują na równi, a ich autorzy nie różnicują tego typu
określeń ze względu na normę wzorcową, która się do nich odnosi, czy odmienność znaczeń.
Słownik gromadzi także cytaty zaczerpnięte z prasy końca lat 40. i początku lat 50. XX wieku,
które świadczą o powszechności typowych dla PRL-u form. Dawna popularność takich nazw,
jak traktorzystka, tokarka czy szoferka jest wynikiem ówczesnej polityki językowej. Jednak
formy te są dla młodszych użytkowników języka zupełnie obce bądź inaczej przez nich
rozumiane. Wykazały to ankiety, których wyniki zostaną przedstawione słuchaczom. Celem
wystąpienia jest nie tylko uzasadnienie doboru haseł w niedawno wydanym słowniku, ale
przede wszystkim ukazanie dylematów, które towarzyszą leksykografom pracującym na
materiale szybko ewoluującej polszczyzny. Jest też próbą odpowiedzi na pytanie, jak
definiować hasła, zachowując równowagę między obowiązującą normą a ekspansywnym
uzusem, oraz jak tworzyć słownik dostosowany do oczekiwań współczesnego odbiorcy.
prof. dr hab. Jadwiga Waniakowa (Instytut Języka Polskiego PAN), dr Przemysław
Dębowiak (Instytut Języka Polskiego PAN), dr hab., prof. IJP PAN Bogumił Ostrowski
(Instytut Języka Polskiego PAN)
Etymologia w Wielkim słowniku języka polskiego PAN
Referat ma na celu prezentację etymologii w Wielkim słowniku języka polskiego PAN. Na
wstępie przedstawiamy krótko WSJP PAN ze szczególnym uwzględnieniem zasad hasłowania,
które rzutują na sposób podawania etymologii. Zasadnicza część referatu poświęcona jest
prezentacji pola „pochodzenie” oraz informacjom, jakie tam podajemy w hasłach
jednowyrazowych. Szczegółowo omawiamy zasady, według których opracowujemy
20
etymologię, ilustrując to odpowiednimi przykładami. Przedstawiamy też problemy, z jakimi
stykamy się, ustalając pochodzenie poszczególnych haseł i podhaseł. Sporo miejsca
poświęcamy sposobom przedstawienia motywacji semantycznej oraz sposobom uwidocznienia
zmian semantycznych w drodze od etymonu do etymologizowanego wyrazu. Omawiamy
sposób postępowania z zapożyczeniami oraz zajmujemy się ważnym, a zarazem wysoce
skomplikowanym, problemem kalk.
prof. dr hab. Piotr Wierzchoń (UAM), Łukasz Borchmann
Wielki fotokorpus języka wietnamskiego XX wieku. Geneza, założenia, cele
Zawirowania polityczno-społeczne, jakie miały miejsce na terenie Półwyspu Indochińskiego
w XX wieku, stwarzają niepowtarzalną okazję do skonstruowania na przykładzie tego obszaru
specyficznej koncepcji leksykograficznej. Polega ona na kolekcji ogromnego (kilkadziesiąt
tysięcy jednostek-haseł) materiału leksykalnego z realnych, drukowanych tekstów XX wieku.
W referacie zamierzamy omówić etapy i parametry tego procesu. Kolekcjonowanie materiału
odbywać się będzie w formule fotodokumentacyjnej, w której każdy ekscerpt zostanie
zilustrowany oryginalną fotografią fragmentu tekstu. Omówienie i przetestowanie koncepcji
ekscerptologicznej dla języka wietnamskiego pozwoli odnieść owe doświadczenia również do
języków europejskich, np. języka polskiego. Innymi słowy, zamierzamy na przykładzie języka
wietnamskiego omówić generalny problem kolekcji materiału leksykalnego w odmianie
fotodokumentacyjnej. Historia powstania fotokorpusu nie jest długa. Pomysł zrodził się
w marcu roku 2016, w czasie konferencji 8th Asian Conference on Intelligent Information and
Database Systems, w wietnamskim mieście Da Nang. Jednak prace przygotowawcze, które
umożliwiły przystąpienie do prac nad tym dziełem, trwały ponad dekadę i wymagały
zaangażowania wiedzy z różnych dyscyplin. Zostały one przetestowane na materiale innych
języków, np. języka polskiego czy języka rosyjskiego. Podsumowując, w przedstawianym
referacie zaprezentujemy tym razem metody kolekcji wietnamskich słów, które odkryliśmy
w drukowanych tekstach z XX wieku. Jest to okres bardzo różnorodny, bogaty historycznie,
odzwierciedlający wpływy kolonialne, lata wojenne, okres podziału oraz zjednoczenia
państwowości, a zatem jest to przebogaty materiał, którego wartości nie można przecenić:
służyć on może dla wielu analiz językoznawczych oraz tych z szerokiej humanistyki w ogóle.
dr Beata Wójtowicz (Wydział Orientalistyczny UW)
Dydaktyczne cechy elektronicznych słowników języka suahili
Tradycyjne słowniki papierowe języka suahili najbardziej różniły się sposobem prezentacji
rodzin derywacyjnych. Sama lista haseł, ich opis czy informacje gramatyczne często bywały
kopiowane z jednego słownika do kolejnych. Nowe słowniki elektroniczne nie tylko są
opracowywane na podstawie danych z elektronicznych korpusów języka ale ich autorzy
korzystają z nowoczesnych metod prezentacji informacji i dostępu do niej. W referacie
przedstawione zostaną główne założenia nowego słownika suahili-polskiego. Główną grupą
odbiorców słownika są studenci języka suahili i z myślą o nich szczególny nacisk został
położony na jego aspekt dydaktyczny. Specyfika języka wymaga od użytkowników
zaawansowanej znajomości gramatyki, w tym słowotwórstwa. Podstawową operacją
słowotwórczą w suahili jest derywacja poprzez sufiksację. Na gruncie leksykograficznym od lat
prowadzona jest dyskusja czy eksplicytne zależności derywacyjne są na tyle ważne, żeby je
21
zachowywać w słownikach czy można je pominąć nadając każdemu z derywatów statut hasła
głównego (ang. lumping vs. splitting approach). Na początkowym etapie nauki języka derywaty
jako hasła główne ułatwiają wyszukiwanie informacji, w późniejszym jednak etapie zależności
derywacyjne okazują się ważne i pomocne w zgłębianiu niuansów języka. do tej pory autorzy
słowników opowiadali się za jednym z podejść i zgodnie z nim wprowadzali hasła
a użytkownicy zależnie od preferencji mogli wybrać słownik, z którego korzystają. Dzisiejsze
technologie komputerowe pozwalają jednak na taką konstrukcję słownika, dzięki której sam
użytkownik może wybrać tryb przeglądania haseł. Ze względu na dydaktyczny charakter
słownika
suahili-polskiego
została
zachowana
i
unaoczniona
użytkownikowi
wielopoziomowość derywacji przy jednoczesnym nadaniu poszczególnym derywatom statusu
haseł głównych.
mgr Alyaxey Yaskevich (Białoruskie Centrum Naukowo-Badawcze Dokumentacji
Elektronicznej)
Trudna droga od publikacji elektronicznej do słownika elektronicznego: dwa
paradygmaty naukowe w świetle studium przypadku
Referat będzie poświęcony problemom, które powstały w trakcie przekształcenia publikacji pt.
Glosariusz staropolski w słownik elektroniczny. Glosariusz jako projekt jest klasycznym
słownikiem filologicznym, przygotowywanym jako książka. Niemniej jednak autorzy,
współredaktorzy słownika mieli nadzieję, że uda się upowszechnić słownik w wersji
elektronicznej. Za ich przyzwoleniem i za zgodą wydawcy zadania tego podjął się autor
wystąpienia. Niestety, wykorzystanie tekstowych plików źródłowych oraz pliku makiety
wydawniczej okazało się niemożliwe z przyczyn nietechnicznych: teksty były przekazane
Wydawnictwu przez autorów w wersji papierowej, makietą wydawniczą dysponuje Wydawca.
Do dyspozycji pozostał jedynie plik w formacie PDF, zawierający artykuły hasłowe, ale plik ten
został złamany w takim trybie, że normalna ekstrakcja danych okazała się niemożliwa.
W wystąpieniu na przykładzie konkretnych kroków procesu przekształcenia Glosariusza
staropolskiego w leksykograficzną aplikację internetową autor będzie próbował odpowiedzieć
na następujące pytania: Dlaczego PDF jest tak złym formatem dla celów leksykograficznych
i właściwie dlaczego trzeba o tym mówić, choćby to było rzeczą jasną? Jak odzyskać tekst
z pliku z uszkodzonymi znakami? Jak się projektuje i robi słownik internetowy? Jaka wiedza
jest potrzebna do rozwiązania takich zadań? Czym w ogóle jest dzisiaj humanistyka cyfrowa?
Referat może być interesujący dla osób, które mają podobne zadanie przed sobą lub chcą zrobić
swój słowniczek elektroniczny od zera.
22