BHP - Wykład

BEZPIECZEŃSTWO CHEMICZNE
LESZEK ŁUKASIK
ISTOTA BEZPIECZEŃSTWA CHEMICZNEGO
Bezpieczeństwo chemiczne jest to całokształt środków
prawnych, organizacyjnych i technicznych dla kontroli i
profilaktyki zagroŜeń dla zdrowia człowieka i dla środowiska,
związanych z wytwarzaniem, przetwarzaniem, dystrybucją,
transportem i składowaniem oraz stosowaniem chemikaliów tj.
surowców, półproduktów i produktów przemysłu chemicznego
i przemysłów pokrewnych.
2
METODYKA DZIAŁAŃ W ZAKRESIE
BEZPIECZEŃSTWA CHEMICZNEGO (1)
Nie wszystkie chemikalia stwarzają jednakowo powaŜne
zagroŜenie dla zdrowia i Ŝycia człowieka oraz dla środowiska.
Ryzyko związane z ich oddziaływaniem, a takŜe sposób tego
oddziaływania jest uwarunkowany przez zespół posiadanych
przez nie właściwości.
3
METODYKA DZIAŁAŃ W ZAKRESIE
BEZPIECZEŃSTWA CHEMICZNEGO (2)
Metodyka działań dotyczące zasad bezpiecznego postępowania z
chemikaliami musi obejmować:
definicję chemikaliów, które ze względu na swoje właściwości
stwarzają tak duŜe ryzyko dla zdrowia i Ŝycia człowieka oraz dla
jego środowiska, Ŝe naleŜy je uznać za niebezpieczne;
kryteria uprawniające do takiego zaklasyfikowania, rodzaje
zagroŜeń stwarzanych przez te produkty, a takŜe ich wykaz
zawierający informację o tych zagroŜeniach;
obowiązki prawne w zakresie produkcji, przewozu,
przechowywania i stosowania chemikaliów;
obowiązki w zakresie technicznych środków bezpieczeństwa
dotyczących bezpiecznej produkcji, przewozu, przechowywania i
stosowania chemikaliów.
4
REGULACJE PRAWNE DOTYCZĄCE
CHEMIKALIÓW
Regulacje prawne dotyczące chemikaliów dzielą się na trzy grupy.
1. Przepisy dotyczące produkcji, obrotu (handlu) i stosowania
chemikaliów określanych jako substancje i preparaty chemiczne.
Podstawa prawna: Ustawa z 11.01.2001 o substancjach i preparatach
chemicznych (Dz.U. z 2001 r. Nr 11, poz.85 z późn. zm.)
2. Przepisy dotyczące transportu drogowego chemikaliów i innych
materiałów określonych nazwą materiałów niebezpiecznych.
Podstawa prawna: Oświadczenie rządowe w sprawie ogłoszenia jednolitego
tekstu Umowy europejskiej dotyczącej międzynarodowego przewozu
drogowego towarów niebezpiecznych (ADR), sporządzonej w Genewie dnia 30
września 1957 r., wraz ze znowelizowanymi tekstami załączników A i B do tej
umowy. (Dz.U. z 1999 r. Nr 30, poz.287 z późn. zm.)
3. Przepisy dotyczące najwyŜszych dopuszczalnych stęŜeń
chemikaliów będących czynnikami szkodliwymi dla zdrowia w
środowisku pracy. Podstawa prawna: Rozporządzenie MPiPS z
29.11.2002 o w sprawie najwyŜszych stęŜeń i natęŜeń czynników szkodliwych
dla zdrowia w środowisku ptacy (Dz.U. z 2002 r. Nr 217, poz.180)
5
SUBSTANCJE I PREPARATY CHEMICZNE (1)
INSPEKTOR ds. SUBSTANCJI i PREPARATÓW CHEMICZNYCH
Inspektor ds. Substancji i Preparatów Chemicznych jest organem
administracji państwowej powołanym do nadzoru nad
przestrzeganiem przepisów dotyczących substancji i preparatów
chemicznych przy ich produkcji, w obrocie i przy stosowaniu
6
SUBSTANCJE I PREPARATY CHEMICZNE (2)
DEFINICJE
Definicje:
substancje chemiczne – to pierwiastki chemiczne i ich związki w
stanie, w jakim występują w przyrodzie lub zostają uzyskane za
pomocą jakiegokolwiek procesu produkcyjnego, ze wszystkimi
dodatkami wymaganymi dla zachowania ich trwałości oraz
wszystkimi zanieczyszczeniami powstałymi w wyniku
zastosowanego procesu, jednak bez rozpuszczalników, które
moŜna oddzielić bez wpływu na trwałość substancji i bez zmiany jej
składu;
preparaty chemiczne – to mieszaniny lub roztwory składające się
co najmniej z dwóch substancji;
substancje niebezpieczne i preparaty niebezpieczne - to
substancje i preparaty zaklasyfikowane co najmniej do jednej z
poniŜszych kategorii:
7
SUBSTANCJE I PREPARATY CHEMICZNE (3)
Substancje chemiczne ze względu na zasób informacji o ich
właściwościach dzielą się na:
substancje istniejące - rozumie się przez to substancje
umieszczone na liście substancji chemicznych występujących
w produkcji lub w obrocie, przez ministra; lista ta zawiera
Europejski Wykaz Istniejących Substancji o Znaczeniu
Komercyjnym (EINECS);
substancje nowe - rozumie się przez to substancje nie
umieszczone na liście;
polimery.
8
SUBSTANCJE I PREPARATY CHEMICZNE (4)
substancje niebezpieczne i preparaty niebezpieczne - to substancje i
preparaty zaklasyfikowane co najmniej do jednej z poniŜszych kategorii:
1) substancje i preparaty o właściwościach wybuchowych,
2) substancje i preparaty o właściwościach utleniających,
3) substancje i preparaty skrajnie łatwopalne,
4) substancje i preparaty wysoce łatwopalne,
5) substancje i preparaty łatwopalne,
6) substancje i preparaty bardzo toksyczne,
7) substancje i preparaty toksyczne,
8) substancje i preparaty szkodliwe,
9) substancje i preparaty Ŝrące,
10) substancje i preparaty draŜniące,
11) substancje i preparaty uczulające,
12) substancje i preparaty rakotwórcze,
13) substancje i preparaty mutagenne,
14) substancje i preparaty działające szkodliwie na rozrodczość,
15) substancje i preparaty niebezpieczne dla środowiska.
9
SUBSTANCJE I PREPARATY NIEBEZPIECZNE
ZNAKI OSTRZEGAWCZE
10
SUBSTANCJE I PREPARATY NIEBEZPIECZNE
ZWROTY OKREŚLAJĄCE RODZAJ ZAGROśENIA R (PRZYKŁADY)
R10 - Substancja łatwopalna
R11 - Substancja wysoce łatwopalna
R12 - Substancja skrajnie łatwopalna
R14 - Reaguje gwałtownie z wodą
R15 - W kontakcie z wodą wyzwala wysoce łatwopalne gazy
R16 - Wybucha po zmieszaniu z substancjami utleniającymi
R17 - Samorzutnie zapala się w powietrzu
R18 - Podczas stosowania moŜe wytwarzać łatwopalne lub
wybuchowe mieszaniny par z powietrzem
R19 - MoŜe tworzyć wybuchowe nadtlenki
R20 - Działa szkodliwie w przypadku naraŜenia drogą
oddechową
R21 - Działa szkodliwie w przypadku kontaktu ze skórą
R22 - Działa szkodliwie w przypadku spoŜycia
R23 - Działa toksycznie w przypadku naraŜenia drogą
oddechową
11
SUBSTANCJE I PREPARATY NIEBEZPIECZNE
ZWROTY DOTYCZĄCE PRAWIDŁOWEGO POSTĘPOWANIA Z
NIEBEZPIECZNĄ SUBSTANCJĄ CHEMICZNĄ S (PRZYKŁADY)
S15 - Nie przechowywać w ciepłym miejscu
S16 - Nie przechowywać w pobliŜu źródeł ognia - nie palić tytoniu
S17 - Nie przechowywać razem z materiałami łatwopalnymi
S18 - Otwierać pojemnik ostroŜnie, zachować ostroŜność w trakcie
wszelkich manipulacji
S20 - Nie spoŜywać posiłków i napojów podczas stosowania substancji
S21 - Nie palić tytoniu w czasie stosowania substancji
S22 - Nie wdychać pyłu
S23 - Nie wdychać gazu/dymu/pary/aerozolu/ (rodzaj określa producent)
S24 - Unikać zanieczyszczenia skóry
S25 - Unikać zanieczyszczenia oczu
12
SUBSTANCJE I PREPARATY NIEBEZPIECZNE
KARTA CHARAKTERYSTYKI SUBSTANCJI NIEBEZPIECZNEJ LUB
PREPARATU NIEBEZPIECZNEGO (1)
Karta charakterystyki substancji niebezpiecznej lub preparatu
niebezpiecznego, zwana dalej „kartą charakterystyki”, stanowi zbiór
informacji o niebezpiecznych właściwościach substancji lub preparatu
oraz zasadach i zaleceniach ich bezpiecznego stosowania. Jest
przeznaczona przede wszystkim dla uŜytkowników prowadzących
działalność zawodową w celu umoŜliwienia im podjęcia w miejscu
pracy środków niezbędnych do zapewnienia bezpieczeństwa oraz
ochrony zdrowia człowieka i środowiska
13
SUBSTANCJE I PREPARATY NIEBEZPIECZNE
KARTA CHARAKTERYSTYKI SUBSTANCJI NIEBEZPIECZNEJ LUB
PREPARATU NIEBEZPIECZNEGO (2)
Osoba wprowadzająca do obrotu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej
substancję niebezpieczną lub preparat niebezpieczny jest obowiązana do
bezpłatnego udostępnienia ich odbiorcy karty charakterystyki takiej
substancji lub preparatu, najpóźniej w dniu ich pierwszej dostawy.
W przypadku pojawienia się nowych istotnych informacji, osoba ta ma
obowiązek zaktualizować kartę charakterystyki.
Osoba stosująca substancję niebezpieczną lub preparat niebezpieczny
ma obowiązek zapoznania się z kartą charakterystyki.
Osoba stosująca substancję niebezpieczną lub preparat niebezpieczny,
która wie, Ŝe mogą one stworzyć zagroŜenie dla zdrowia człowieka lub
środowiska, ma obowiązek podjęcia niezbędnych działań
zapobiegających powstaniu zagroŜenia.
14
SUBSTANCJE I PREPARATY NIEBEZPIECZNE
KARTA CHARAKTERYSTYKI SUBSTANCJI NIEBEZPIECZNEJ LUB
PREPARATU NIEBEZPIECZNEGO (3)
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
16.
Identyfikacja substancji chemicznej i przedsiębiorstwa
Skład/informacja o składnikach
Identyfikacja zagroŜeń
Pierwsza pomoc
Postępowanie w przypadku poŜaru
Postępowanie w przypadku uwolnienia do środowiska
Obchodzenie się z substancją i magazynowanie
Kontrola naraŜenia/środki ochrony indywidualnej
Właściwości fizykochemiczne
Stabilność i reaktywność
Informacje toksykologiczne
Informacje ekologiczne
Postępowanie z odpadami
Informacje o transporcie
Informacje dotyczące uregulowań prawnych
Inne informacje
15
SUBSTANCJE I PREPARATY NIEBEZPIECZNE
OPAKOWANIA
Opakowania substancji niebezpiecznych i preparatów niebezpiecznych
wprowadzanych do obrotu powinny:
1) mieć konstrukcję uniemoŜliwiającą wydostanie się zawartości z
opakowania w sposób przypadkowy; wymóg ten nie ma zastosowania,
jeŜeli wymagane są szczególne techniczne środki bezpieczeństwa,
2)
być wykonane z materiałów odpornych na niszczące działanie ich
zawartości i uniemoŜliwiających tworzenie się substancji
niebezpiecznych w wyniku chemicznego oddziaływania zawartości na
materiał opakowania,
3)
zachowywać szczelność w warunkach działających na opakowanie
obciąŜeń i napięć w trakcie jego normalnej eksploatacji,
4)
w przypadku opakowań z zamknięciami wielokrotnego uŜytku,
gwarantować zachowanie ich szczelności podczas wielokrotnego
otwierania i zamykania w warunkach normalnej eksploatacji.
16
SUBSTANCJE I PREPARATY NIEBEZPIECZNE
OZNAKOWANIE OPAKOWAŃ
Oznakowanie opakowania substancji niebezpiecznej i preparatu
niebezpiecznego obejmuje nazwę umoŜliwiającą jednoznaczną
identyfikację substancji lub preparatu, nazwy określonych
substancji niebezpiecznych zawartych w preparacie, nazwę i
siedzibę, a w przypadku osoby fizycznej imię i nazwisko oraz
adres osoby wprowadzającej substancję lub preparat do obrotu
oraz odpowiednie, zgodne z przepisami znaki ostrzegawcze i
napisy, a takŜe informacje o wymaganym postępowaniu z
opróŜnionymi opakowaniami, zgodnie z obowiązującymi
przepisami.
17
MATERIAŁY NIEBEZPIECZNE wg UMOWY ADR
DEFINICJA
Zgodnie
z
postanowieniami
Umowy
ADR,
materiały
niebezpieczne to takie materiały i przedmioty, których przewóz
jest zabroniony albo dopuszczony na określonych w tej Umowie
warunkach. Materiały niebezpieczne, to głównie produkty
wytworzone przez przemysł chemiczny w stanie naturalnym lub
ich mieszaniny albo przedmioty wypełnione tymi substancjami
(np. materiały pirotechniczne, pociski, granaty, butle z gazami
itp.), które są przewoŜone transportem morskim, śródlądowym,
lotniczym,
kolejowym,
drogowym.
Określenie
materiały
niebezpieczne jest określeniem znacznie szerszym niŜ
niebezpieczne substancje chemiczne i obejmuje znacznie
liczniejszą grupę wyrobów o właściwościach agresywnych.
18
MATERIAŁY NIEBEZPIECZNE wg UMOWY ADR
ZAŁĄCZNIK A
Załącznik A do Umowy ADR zawiera:
definicję i przepisy ogólne,
klasyfikację oraz wykazy materiałów niebezpiecznych,
wymagania dotyczące opakowań tych materiałów,
warunki bezpieczeństwa dotyczące materiałów i przedmiotów
wybuchowych, znitrowanych mieszanin celulozy, materiałów
ciekłych zapalnych, promieniotwórczych,
zasady stosowania napisów oraz nalepek ostrzegawczych.
19
MATERIAŁY NIEBEZPIECZNE wg UMOWY ADR
ZAŁĄCZNIK B
Załącznik B do Umowy ADR zawiera:
wymagania dotyczące środków przewozowych oraz świadectw
ich dopuszczenia do przewozu,
wymagania i warunki szkolenia kierowców tych pojazdów,
wymagania dotyczące znakowania pojazdów.
20
KLASY MATERIAŁÓW NIEBEZPIECZNYCH wg. ADR
a.
b.
c.
d.
e.
f.
g.
h.
i.
j.
k.
l.
m.
klasa 1 - materiały i przedmioty wybuchowe,
klasa 2 - gazy,
klasa 3 - materiały ciekłe zapalne,
klasa 4.1 - materiały stałe zapalne,
klasa 4.2 - materiały samozapalne,
klasa 4.3 - materiały wytwarzające w zetknięciu z wodą
gazy zapalne,
klasa 5.1 - materiały utleniające,
klasa 5.2 - nadtlenki organiczne,
klasa 6.1 - materiały trujące,
klasa 6.2 - materiały zakaźne,
klasa 7 - materiały promieniotwórcze,
klasa 8 - materiały Ŝrące,
klasa 9 - róŜne materiały i przedmioty niebezpieczne.
21
NALEPKI OSTRZEGAWCZE (ZGODNE Z
PRZEPISAMI ADR)
22
TOKSYKOLOGIA PRZEMYSŁOWA
DEFINICJE (1)
Do oceny właściwości toksycznych substancji chemicznych stosowane
są następujące wskaźniki przyjęte w powszechnej praktyce toksykologii
przemysłowej:
–
LD50 (dawka śmiertelna medialna), ilość substancji, która podana
zwierzętom doświadczalnym doustnie lub na skórę powoduje śmierć
połowy zwierząt w badanej grupie. Wynik podaje się w jednostkach
wagowych substancji na jednostkowy cięŜar organizmu (mg/kg),
określając gatunek zwierząt, jakie zostały uŜyte do doświadczeń oraz
informacje o drodze podania substancji. Jeśli substancja występuje
w warunkach doświadczenia w postaci gazu, to podaje się wskaźnik
LC50
–
LC50 (stęŜenie śmiertelne medialne), który ustala się na
podstawie stęŜenia substancji (mg/l lub mg/m3), która podana
zwierzętom doświadczalnym inhalacyjnie przez zadany okres czasu (w
godzinach) powoduje śmierć połowy zwierząt w badanej grupie. Wynik
podaje się w mg/m3/n godz.
23
TOKSYKOLOGIA PRZEMYSŁOWA
DEFINICJE (2)
Toksyczne (szkodliwe) substancje chemiczne) są to
substancje gazowe, ciekłe lub stałe, powodujące szkodliwe efekty
w organizmach Ŝywych. Mogą się one wchłaniać (przedostawać
się) do organizmu drogą oddechową, przez skórę i błony
śluzowe i (aczkolwiek w praktyce toksykologii przemysłowej
rzadko) drogą pokarmową.
Dawka – jest to ilość substancji chemicznej wchłonięta do
organizmu określoną drogą, warunkująca brak lub wystąpienie
określonych efektów biologicznych (objawów), wyraŜonych
odsetkiem organizmów reagujących na tą dawkę. Dawkę wyraŜa
się zazwyczaj w jednostkach wagowych na jednostkę masy lub
powierzchni ciała (najczęściej w mg/ kg), niekiedy dodatkowo
określa się czas działania (np. na dobę).
24
TOKSYKOLOGIA PRZEMYSŁOWA
KLASYFIKACJA SUBSTANCJI LUB PREPARATU wg DAWEK
LD50
doustnie
szczur
mg/kg
LD50
na skórę
szczur lub królik
mg/kg
bardzo
toksyczne
powyŜej 25
toksyczne
szkodliwe
Klasa
toksyczności
LC50
LC50
inhalacyjnie inhalacyjnie
szczur
mg/l/4h
szczur
mg/l/4h
powyŜej 50
powyŜej 0,25
powyŜej 0,5
25-200
50-400
0,25-1
0,5-2
200-2000
400-2000
1-5
2-20
25
NAJWYśSZE DOPUSZCZALNE STĘśENIA CHEMICZNYCH I
PYŁOWYCH CZYNNIKÓW SZKODLIWYCH DLA ZDROWIA
DEFINICJE
1. najwyŜsze dopuszczalne stęŜenie (NDS) – wartość średnia waŜona
stęŜenia wyraŜonego w mg/m3, którego oddziaływanie na
pracownika w ciągu 8-godzinnego dobowego i przeciętnego
tygodniowego wymiaru czasu pracy określonego w Kodeksie pracy,
przez okres jego aktywności zawodowej nie powinno spowodować
ujemnych zmian w jego stanie zdrowia oraz w stanie zdrowia jego
przyszłych pokoleń,
2.najwyŜsze dopuszczalne stęŜenie chwilowe (NDSCh) - wartość
średnia stęŜenia, które nie powinna spowodować ujemnych zmian w
stanie zdrowia pracownika, jeŜeli występuje w środowisku pracy nie
dłuŜej niŜ 15 minut i nie częściej niŜ 2 razy w w czasie zmiany
roboczej, w odstępie czasu nie krótszym niŜ 1 godzina,
3. najwyŜsze dopuszczalne stęŜenie pułapowe (NDSP) – wartość
stęŜenia, które ze względu na zagroŜenie zdrowia lub Ŝycia
pracownika nie moŜe być w środowisku pracy przekroczone w
Ŝadnym momencie.
26