115 Szajkowski.qxp

Transkrypt

115 Szajkowski.qxp

Fizjoterapia Polska
ARTYKU£ ORYGINALNY / ORIGINAL ARTICLE
Sebastian Szajkowski1(B,C,D,E,F), Stanis³aw J. Kwiek1(A,D,G),
Krzysztof Suszyñski1(B,C,D,E,F), Wojciech Œlusarczyk1,3(D,E),
Wojciech Kukier1(B,F), Hanna Dole¿ych1(E), Monika Buczma1(E),
Jerzy Widuchowski2(E), Wojciech Widuchowski2(E),
Piotr Ba¿owski1(E)
Author’s Contribution
A – Study Design
B – Data Collection
C – Statistical Analysis
D – Data Interpretation
E – Manuscript Preparation
F – Literature Search
G – Funds Collection
1
tio
np
roh
ibit
ed
.
Zaanga¿owanie Autorów
A – Przygotowanie projektu
badawczego
B – Zbieranie danych
C – Analiza statystyczna
D – Interpretacja danych
E – Przygotowanie manuskryptu
F – Opracowanie piœmiennictwa
G – Pozyskanie funduszy
Klinika Neurochirurgii, Œl¹ski Uniwersytet Medyczny, Katowice
Wojewódzki Szpital Chirurgii Urazowej im. Dr Janusza Daaba, Piekary Œl¹skie
3
Katedra i Zak³ad Fizjologii, Œl¹ski Uniwersytet Medyczny, Katowice
1
Department of Neurosurgery, Silesian Medical University, Katowice
2
Dr Janusz Daab Regional Traumatology Hospital, Piekary Œl¹skie
3
Department and Division of Physiology, Silesian Medical University, Katowice
2
Powrót funkcji nerwu twarzowego
u chorych po operacjach guzów k¹ta
mostowo-mó¿d¿kowego w aspekcie
fizjoterapii
-d
istr
ibu
This copy is for personal use only - distribution prohibited.
-
-
© MEDSPORTPRESS, 2007; 4(4); Vol. 7, 419-424
nly
Physiotherapeutic aspect of facial nerve function
recovery after cerebellopontine angle tumour
surgery
us
STRESZCZENIE
pe
rs
on
al
Wstêp. Nerw twarzowy (n. VII) jest szczególnie nara¿ony na uszkodzenie w przypadkach operacji guzów k¹ta mostowo-mó¿d¿kowego. Od kilku lat neurochirurgom z Kliniki Neurochirurgii w Katowicach udaje siê zachowaæ ci¹g³oœæ anatomiczn¹ (n. VII) prawie we wszystkich przypadkach operowanych guzów. Mimo to, w bezpoœrednim okresie pooperacyjnym pojawiaj¹ siê ró¿nego stopnia niedow³ady tego
nerwu, a nawet jego pora¿enia. Dlatego istotnym czynnikiem wp³ywaj¹cym na odleg³¹ ocenê funkcji nerwu twarzowego wydaje siê byæ postêpowanie rehabilitacyjne, co postanowiliœmy sprawdziæ.
Materia³ i metody. Materia³ badawczy stanowi grupa 133 chorych z usuniêtym guzem k¹ta mostowo-mó¿d¿kowego w I Katedrze i Klinice Neurochirurgii ŒUM w Katowicach, operowani w latach: 1990-2006. Wszystkich chorych oceniano w oparciu o skalê House'a-Brackmana.
Stosowano æwiczenia funkcjonalne oraz fizykoterapiê. Za okres ostatecznej obserwacji uznano 18 miesiêcy.
Wyniki. Z przeprowadzonych przez nas badañ wynika, ¿e rehabilitacja istotnie wp³ywa na odleg³¹ ocenê funkcji nerwu twarzowego. Jednoczeœnie zauwa¿ono, ¿e wielkoœæ guza oraz jego typ wp³ywa istotnie na stan funkcji nerwu VII zarówno po zabiegu, jak i w ocenie odleg³ej.
Wnioski. Wczesne wdro¿enie procesu usprawniania skutkuje korzystnymi wynikami terapii w póŸniejszym okresie. Monitoring œródoperacyjny przyczynia siê do zmniejszenia liczby powik³añ funkcji nerwu VII.
SUMMARY
is c
op
y is
for
Background. Facial nerve is particularly susceptible to damage in the course of cerebellopontine angle tumour surgery. For several
years neurosurgeons from the Neurosurgery Department in Katowice have been able to preserve anatomical continuity of this nerve during surgery in almost all patients. However, we have observed various degrees of facial nerve paresis and rarely paralysis in the early
post-operative period. These problems prompted us to investigate if rehabilitation can significantly influence long-term functional outcomes
in regard to the facial nerve.
Material and methods.The study group consisted of 133 patients operated for cerebellopontine angle tumours at the 1st Department of
Neurosurgery, Silesian Medical University in Katowice, between 1990 and 2006. The House-Brackman scale was used for evaluation of facial
nerve function in all patients. A period of 18 months after surgery was chosen as the time of final clinical assessment.
Results. The study showed that rehabilitation has a statistically significant beneficial effect on long-tern assessment of facial nerve
function. At the same time, tumour size and type significantly affected facial nerve function both in the early post-operative period and in
long-term assessment.
Conclusions. Early rehabilitation results in better long-term therapeutic outcomes. Intraoperative monitoring contributes to reducing
the incidence of functional impairment of the facial nerve.
Liczba s³ów/Word count: 3134
Tabele/Tables: 0
Th
Adres do korespondencji / Address for correspondence
Sebastian Szajkowski
27-400 Ostrowiec Œw. ul. Modra 15
tel./fax: (0-32) 252-58-12, e-mail: [email protected]
Ryciny/Figures: 5
Piœmiennictwo/References: 15
Otrzymano / Received
Zaakceptowano / Accepted
22.03.2007 r.
11.07.2007 r.
-
-
-
eo
S³owa kluczowe: nerw twarzowy, monitoring œródoperacyjny, rehabilitacja, guz k¹ta mostowomó¿dzkowego
Key words: facial nerve, intraoperative monitoring, rehabilitation, cerebellopontine angle tumour
419
BACKGROUND
Microsurgical removal of cerebellopontine angle (CPA)
tumours is a challenge in neurosurgery as the surgical
technique requires advanced skill, especially in dealing
with the numerous vascular and nervous structures in this
region. Due to this CPA surgery is also burdened with a relatively high incidence of postoperative complications. One
of the most common complications is facial nerve damage
linked to its long anatomical course within the base of the
skull. Intracranial damage to the facial nerve is often connected to the growth and surgical treatment of vestibular
schwannomas and meningiomas. Intraoperative cranial
nerve damage often results from venous and arterial damage during the procedure [1,2,3,4]. Irving and Martin's studies show a great importance of the neurosurgeon's experience, which is the main factor determining final treatment
results. The tumour resection technique influences the results
more than surgical approach [5,6]. Another very important
factor is intraoperative monitoring of evoked potentials, which
has been practised at our Department since 1997.
Facial nerve paresis is a frequent complication producing noticeable face asymmetry. It is therefore an important
clinical (risk of eyeball damage) and social problem. Quality of life is considerably decreased in these patients, necessitating rehabilitation (mainly neuro-muscular reeducation). Therapeutic programmes are devised on the basis of
degree of paresis and existing functional restrictions. Appropriate motor patterns are learned through functional
facial muscle exercise. Surface electromyography (sEMG)
biofeedback is used to intensify and optimize treatment
effects. Acupuncture is also found useful [7,8,9,10,11].
The aims of his study were as follows:
– to assess facial nerve function after CPA tumour surgery
– to assess the effect of rehabilitation on improvement of
facial nerve function
– to identify factors influencing recovery of facial nerve
function
– to investigate the correlation between the duration of
facial nerve recovery vs. tumour type and size, patient
age, use of rehabilitation, and duration of surgery.
tio
np
roh
ibit
ibu
-d
istr
nly
eo
us
al
on
pe
rs
for
y is
op
is c
Th
Ryc. 1. Monitoring œródoperacyjny
Fig. 1. Intraoperative monitoring
-
ed
.
WSTÊP
Zabiegi przeprowadzane w okolicy k¹ta mostowo-mó¿d¿kowego nale¿¹ do najtrudniejszych w neurochirurgii
ze wzglêdu na bogactwo struktur nerwowych i naczyniowych zlokalizowanych w jego obrêbie. Jest to równie¿ przyczyna stosunkowo czêstych powik³añ pooperacyjnych.
Jednym z nich jest uszkodzenie nerwu twarzowego. Jest
on szczególnie nara¿ony na uszkodzenia ze wzglêdu na
swój bardzo d³ugi przebieg w obrêbie podstawy czaszki.
Uszkodzenie nerwu twarzowego w odcinku wewn¹trzczaszkowym czêsto zwi¹zane jest ze wzrostem i leczeniem operacyjnym nerwiaków os³onkowych nerwu przedsionkowego i oponiaków (KMM). Œródoperacyjne uszkodzenie nerwów czaszkowych najczêœciej spowodowane
jest traumatyzacj¹ naczyñ têtniczych i ¿ylnych [1,2,3,4].
Badania przeprowadzane przez Irvinga i Martina dowodz¹ fundamentalnego znaczenia doœwiadczenia neurochirurga na ostateczne wyniki leczenia. S¹ one w wiêkszej mierze
zale¿ne od sposobu i techniki usuwania guza, ni¿ od rodzaju
dojœcia operacyjnego. [5,6] Ogromn¹ rolê odgrywa równie¿
monitoring œródoperacyjny potencja³ów wywo³anych, który
zosta³ wprowadzony do naszej kliniki w 1997 roku (Ryc. 1).
Pora¿enie nerwu twarzowego, ze wzglêdu na czêste
wystêpowanie i widoczn¹ dla otoczenia asymetriê twarzy,
stanowi wa¿ne zagadnienie kliniczne (zagro¿enie dla ga³ki
ocznej) oraz spo³eczne. Jakoœæ ¿ycia chorych z niedow³adem lub pora¿eniem nerwu twarzowego jest znacznie obni¿ona. Stan taki wymaga wdro¿enia rehabilitacji. Polega
ona w g³ównej mierze na procesie reedukacji nerwowomiêœniowej. Schemat postêpowania terapeutycznego powstaje w oparciu o ocenê stopnia niedow³adu i ograniczeñ
funkcjonalnych. Bazuje on na nauce poprawnych wzorców
ruchowych, przy wykorzystaniu æwiczeñ funkcjonalnych
miêœni twarzy. W celu intensyfikacji terapii i uzyskiwania
optymalnych jej wyników czêsto wykorzystuje siê mechanizmy biologicznego sprzê¿enia zwrotnego, z zastosowaniem (surface electromyography (sEMG) biofeedback). Istniej¹ równie¿ doniesienia o skutecznoœci stosowania akupunktury [7,8,9,10,11]. Cele pracy: ocena funkcji nerwu
twarzowego u pacjentów po usuniêciu guza k¹ta mostowo-
-
-
-
-
Szajkowski S. i wsp., Fizjoterapia w uszkodzeniu nerwu twarzowego
420
tio
np
roh
ibit
ed
.
-mó¿d¿kowego, ocena wp³ywu rehabilitacji na poprawê
funkcji nerwu twarzowego, próba okreœlenia czynników warunkuj¹cych powrót funkcji nerwu, zbadanie zale¿noœci
miêdzy czasem powrotu funkcji nerwu twarzowego a rodzajem i wielkoœci¹ guza, wiekiem pacjenta, wprowadzeniem rehabilitacji, oraz d³ugoœci¹ zabiegu.
MATERIAL AND METHODS
Materia³ badawczy stanowi grupa 133 chorych z usuniêtym guzem k¹ta mostowo-mó¿d¿kowego w I Katedrze
i Klinice Neurochirurgii ŒAM w Katowicach. Pacjenci operowani byli w latach od 1990 do 2006. Wiek pacjentów mieœci³ siê w przedziale od 14 do 77 lat, œrednia wieku w obserwowanej przez nas grupie wynios³a prawie 47 lat. Materia³ badawczy stanowi³o 48 mê¿czyzn oraz 82 kobiety. Spoœród 133 analizowanych przez nas przypadków, a¿ 83 dotyczy³y guza typu neurinoma, co stanowi³o 64,3% badanych. Liczba przypadków guza typu meningioma wynios³a 18 (14% badanych) i nie ró¿ni³a siê znacz¹co od iloœci
zanotowanych przez nas cystis epidermoidalis 12 (9,3%
badanych) oraz innych rodzajów guzów – 16 (12,4% badanych). Guz usuniêty zosta³ ca³kowicie u 81 % pacjentów,
subtotalnie, natomiast jedynie u 15% operowanych. Monitoring œródoperacyjny zastosowany by³ u 98 operowanych,
co stanowi 76,56 % wszystkich pacjentów.
Chorych poddano retrospektywnej analizie. Dane odnoœnie stanu nerwu twarzowego uzyskane zosta³y w nastêpuj¹cy sposób: 1 – badanie stanu nerwu twarzowego przed
i bezpoœrednio po operacji, przy wykorzystaniu skali H-B
oraz historii choroby pacjenta, 2 – d³ugoterminowa obserwacja oceniana w interwa³ach miesiêcznych na podstawie
kartotek poradni przyklinicznej i bezpoœrednio od pacjentów,
którzy opisywali dynamikê powrotu funkcji n. VII, 3 – wywiad poœwiêcony rehabilitacji pacjenta. Pacjenci opisywali
czy i jakie zabiegi fizykalne by³y przeprowadzone po zabiegu, 4 – ostatnie badanie pacjenta w Centralnym Szpitalu
Klinicznym w bie¿¹cym roku. Metody badania nerwu twarzowego: oceny funkcji nerwu twarzowego przed i po zastosowaniu leczenia chirurgicznego dokonywano na podstawie badania, wed³ug szeœciostopniowej skali House'a-Brackmana. Skala H-B jest subiektywn¹ metod¹ diagnostyczn¹ umo¿liwiaj¹c¹ ocenê aktywnoœci ruchowej miêœni
mimicznych. Pozwala ona okreœliæ wielkoœæ zmian jakie zaistnia³y w symetrii twarzy w wyniku uszkodzenia nerwu twarzowego. Ocenie poddano wp³yw rehabilitacji na stopieñ
uszkodzenia nerwu twarzowego bezpoœrednio po zabiegu,
jak i po okresie jaki min¹³ od operacji do dnia badania pacjenta. Badanie wykonywano w Klinice Neurochirurgii Centralnego Szpitala Klinicznego ŒUM. Stosowano æwiczenia
funkcjonalne miêœni mimicznych, æwiczenia czynnoœciowe,
elementy terapii PNF, tapping oraz placing na koñcu ruchu.
Pacjenci odbywali równie¿ fizykoterapiê, g³ównie stymulacje pr¹dem eksponencjalnym.
The study group consisted of 133 patients following
resection of cerebellopontine angle tumours, operated on
at the 1st Department of Neurosurgery, Silesian Medical
University in Katowice, between 1990 and 2006. Patient
age range was 14-77 years, with a mean just below 47
years. The study group included 48 men and 82 women. Of
the 133 patients, as many as 82 (64.3%) had a neurinoma,
compared to 18 (14%) meningioma patients, the latter figure not differing significantly from the incidence of epidermal cysts (12 patients, 9.3%) and other tumours (16 patients, 12.4%). Total resection was performed in 81% of the
patients and subtotal procedures were carried out in only
15%. Intraoperative monitoring was used in 98 patients
(76.56% of the sample).
A retrospective analysis was conducted where information on facial nerve status was collected from the following
sources:
1. Physical examination of the facial nerve before and
immediately after surgery (House-Brackman scale) and
history data;
2. Long-term follow-up (1-month intervals) on the basis of
the Hospital's out-patient clinic records and interviews
with the patients who described on-going facial nerve
recovery status;
3. Rehabilitation interview (types of exercises conducted,
if any)
4. Last physical examination at the Hospital in 2007
During facial nerve examination, we evaluated facial
nerve function (before and after surgery) on the basis of the
6-grade House-Brackman scale. The H-B scale is a subjective diagnostic method for evaluation of mimic muscle
activity. It allows for evaluation of the degree of face asymmetry due to facial nerve damage. We analyzed the influence of rehabilitation on facial nerve damage immediately
after surgery and in long-term follow-up. All examinations
took place at Neurosurgery Department of Silesian Medical
University. Rehabilitation consisted of functional exercise
of the mimic muscles, activity exercises, elements of PNF
therapy, tapping and end-of-movement placing were used.
All patients were also subjected to physiotherapy, consisting mainly in exponential current stimulation.
is c
op
y is
for
pe
rs
on
al
us
eo
nly
-d
istr
ibu
MATERIA£ I METODY
RESULTS
The study demonstrated that the type of tumour had a
statistically significant influence (Chi 2 NW test, p=0.04173)
on the final assessment of facial nerve status 18 months
Th
WYNIKI
Z przeprowadzonych przez nas badañ wynika, ¿e rodzaj guza ma znamiennie istotny (test Chi-kwadrat NW
p=0,04173) wp³yw na ostateczn¹ ocenê stanu pacjentów
-
-
-
-
-
Szajkowski S. et al., Physiotherapy in facial nerve damage
421
tio
np
roh
ibit
ibu
-d
istr
eo
nly
Liczba badanych
al
us
-
on
pe
rs
for
is c
op
y is
-
Ryc. 2. Ostateczna ocena pacjentów wg skali H-B w zale¿noœci od rodzaju guza
Fig. 2. Final assessment (H-B scale) results vs. tumour type
Th
Ryc. 3. Zale¿noœæ pomiêdzy wielkoœci¹ guza, a ocen¹ badanych wg skali H-B po 18 miesi¹cach
Fig. 3. Final assessment (H-B scale) results at 18 months post-srugery vs. tumour size
-
after surgery (Fig. 2). We studied the correlation between
tumour size and postoperative facial nerve function after 18
months using Pearson's Chi 2 test. Our results proved that
the size of tumour had a statistically significant (p=0.01855)
influence on postoperative facial nerve function after 18
months (Fig. 3). We found that rehabilitation had a significant effect on facial nerve function after 18 months. (Pearson's Chi 2, p=0.00340) (Fig. 4). A logistic regression analysis was carried out to determine the respective odds ratios of individual parameters defining the evaluated factors
that potentially affected treatment outcomes. The regression analysis showed a statistically significant positive
(p=0.001322) effect of rehabilitation on the final assessment of patients' facial nerve status at 18 months after surgery. A multiple regression analysis showed that tumour
size was a negative factor, compared to a statistically sig-
ed
.
po up³ywie osiemnastu miesiêcy od zabiegu (Ryc. 2). Ocenie poddano zale¿noœæ pomiêdzy wielkoœci¹ usuniêtego
guza a stanem nerwu twarzowego w 18 miesi¹cu. Do tego
celu u¿yto testu Chi -kwadrat Pearsona. Z uzyskanych rezultatów wnioskujemy o statystycznie istotnym wp³ywie
(p=0,01855) wielkoœci guza na stan nerwu twarzowego
w 18 miesi¹cu (Ryc. 3). Stwierdzono istotny wp³yw rehabilitacji na ocenê funkcji nerwu twarzowego po 18 miesi¹cach (Chi-kwadrat Pearson p=0,00340) (Ryc. 4). Przeprowadzona zosta³a regresja logistyczna, której g³ównym celem by³o wyznaczenie ilorazu szans poszczególnych cech
uwzglêdnianych parametrów, które mog³yby mieæ istotny
wp³yw na wyniki koñcowe. Z analizy regresji logistycznej
wynika znamiennie istotny dodatni wp³yw (p=0,001322) zastosowania rehabilitacji na uzyskane przez chorych oceny
po 18 miesi¹cach obserwacji. Z analizy regresji wielorakiej
-
-
422
ibu
eo
nly
-d
istr
Ryc. 4. Wykres interakcji pomiêdzy wp³ywem rehabilitacji a ocen¹ wg skali H-B po 18 miesi¹cach
Fig. 4. Correlation between rehabilitation and H-B scores at 18 months
us
al
on
pe
rs
Ryc. 5. Podsumowanie regresji. Wp³yw rehabilitacji na ostateczn¹ ocenê pacjentów
Fig. 5. Summary of regresion analysis. The effect of rehabilitation on long-term clinical assessment
for
wynika, ¿e wielkoœæ guza ma negatywny, a rehabilitacja
statystycznie istotny (p=0,000224) pozytywny, wp³yw na
powrót funkcji nerwu twarzowego (Ryc. 5).
nificant positive influence of rehabilitation on the final assessment of patients' status (Fig. 5).
DISCUSSION
In recent years, literature has provided many controversial claims regarding the effectiveness of various physiotherapeutic methods in patients with facial nerve injury.
There is no clear proof following from good quality investigations (EBM – Evidence Based Medicine), confirming
a rationale for and effectiveness of the proposed rehabilitation programmes. This seems to be mainly due to the practice of implementing diverse programmes in independent
centres. The authors seem to disregard the effect of pharmacological treatment accompanied by rehabilitation. We
Th
is c
op
y is
DYSKUSJA
Literatura ostatnich lat dostarcza wielu kontrowersyjnych dowodów odnoœnie skutecznoœci stosowania ró¿nych
metod i œrodków fizjoterapeutycznych u pacjentów z uszkodzeniami nerwu twarzowego. Brak jest jednoznacznych
dowodów w postaci dobrej jakoœci badañ (EBM – Evidenced Based Medicine), potwierdzaj¹cych celowoœæ i skutecznoœæ stosowania programów rehabilitacyjnych. G³ówn¹
przyczyn¹ wydaje siê byæ realizowanie niejednorodnych
programów w niezale¿nych oœrodkach. Autorzy prac niewiele uwagi poœwiêcaj¹ kwestii wp³ywu leczenia farmakolo-
-
-
-
-
tio
np
roh
ibit
ed
.
-
Szajkowski S. et al., Physiotherapy in facial nerve damage
423
emphasize the role of the latter treatment in the early period of paralysis.[12,13] There are papers concerned with
the use of acupuncture, ultrasound and magnetic field therapy in the early period of paralysis. However, these issue
need more research to specify the benefits resulting from
these physical methods [12,14]. The present study has demonstrated that rehabilitation has a significant effect on
facial nerve function in the longer term. It was also noticed
that the type and size of the tumour significantly influence
facial nerve function both in the early post-operative period
and in long-term follow-up, as demonstrated in earlier works
[15]. This encourages us to continue our research and
define beneficial rehabilitation models and programmes
more precisely. We will present these results on completion
of an on-going investigation.
tio
np
roh
ibit
ed
.
gicznego w powi¹zaniu z postêpowaniem rehabilitacyjnym.
Jest ono niezmiernie wa¿ne we wczesnym okresie pora¿enia [12,13]. Istniej¹ prace dotycz¹ce zastosowania metod
akupunktury, ultradŸwiêków oraz pola magnetycznego we
wczesnej fazie pora¿enia, wymagaj¹ one jednak wiêkszego zainteresowania badaczy w celu uœciœlenia korzyœci wynikaj¹cych z zastosowania danych metod [12,14]. Z przeprowadzonych przez nas badañ wynika, ¿e rehabilitacja istotnie
wp³ywa na odleg³¹ ocenê funkcji nerwu twarzowego. Jednoczeœnie zauwa¿ono, ¿e wielkoœæ guza oraz jego typ wp³ywa
istotnie na stan funkcji nerwu VII zarówno po zabiegu jak
i w ocenie odleg³ej, na co zwrócono uwagê ju¿ we wczeœniejszych pracach [15]. To sk³ania nas do g³êbszej analizy tego
zagadnienia i œcis³ego okreœlenia rodzaju programów i modeli rehabilitacyjnych. Wyniki te przedstawimy po zakoñczeniu obecnie trwaj¹cych jeszcze badañ.
CONCLUSIONS
1. The introduction of intraoperative monitoring during
cerebellopontine angle surgery in the Department of
Neurosurgery, Medical University of Silesia in Katowice, had a beneficial effect on final facial nerve status.
2. Early rehabilitation contributes to therapeutic success.
3. The choice of the most suitable physical therapy
method provides for good efficacy of the treatment.
4. The type and size of tumour as well as patient age influence the extent of recovery of nerve function.
5. The emotional component and patient compliance
have a considerable influence on the course of treatment.
-d
istr
nly
eo
us
PIŒMIENNICTWO
ibu
WNIOSKI
1. Wprowadzenie w Klinice Neurochirurgii w Katowicach
monitoringu œródoperacyjnego wp³ynê³o korzystnie na
ostateczny stan nerwu twarzowego u chorych po operacjach guzów k¹ta mostowo-mó¿d¿kowego.
2. Wczesne wdro¿enie rehabilitacji sprzyja korzystnym
wynikom terapii.
3. Dobór odpowiedniej metody do postêpowania fizykalno-usprawniaj¹cego daje du¿¹ efektywnoœæ leczenia.
4. Rodzaj i wielkoœæ guza oraz wiek pacjenta maj¹ wp³yw
na na poprawê funkcji nerwu.
5. Du¿y wp³yw na przebieg leczenia ma sfera psychiczna i emocjonalna chorego oraz motywacja do wspó³pracy w procesie usprawniania.
Th
is c
op
y is
for
pe
rs
on
al
1. Brunsteins DB, Ferreri AJ. Microsurgical anatomy of arteries related to 5 the internal acoustic meatus. Acta Anat 1995; 52: 153.
2. Strauss Ch, Neu M, Bischoff B, Romstock J. Clinical and neurophysiological observation after petrosal vein obstruction during
surgery of the cerebellopontine angle: case report. Neurosurgery 2001; 48 (5): 1157.
3. Blok T, Nowak S, Smój S. Czynniki ryzyka leczenia operacyjnego du¿ych guzów okolicy k¹ta mostowo-mó¿d¿kowego. Neuroskop 2005; 7: 129-134.
4. Zieliñski P, S³oniewski P, Stempniewicz M. Wyniki zespoleñ nerwu twarzowego z nerwem podjêzykowym w materiale kliniki
Neurochirurgii AM w Gdañsku. Neurologia i Neurochirurgia Polska 2006; 40 (3): 194-196.
5. Irving RM, Jackler RK, Pitts LH. Hearing presetvation in patients undergoing vestibular schwannoma surgery: comparation of
middle fossa and retrosigmoid approaches. J Neurosurg 1998; 88: 840.
6. Martin H, Sethi J, Lang D, Neil-Dwyer G. i wsp. Patient-assessed outcomes after excision of acoustic neuroma: postoperative
symptoms and quality of life. J Nurosurg 2001; 94: 211.
7. Li Y, Liang F-R, Yu S-G, Li C-D, Zhou D, Hu L-X, Yuan X-L, Li N, Zheng Z Title: (Multi-center big sample randomized controlled trial of acupuncture and moxibustion in the treatment of bell's palsy) [Chinese – simplified characters] Source: Zhongguo
Linchuang Kangfu [Chinese Journal of Clinical Rehabilitation] 2005 Sep 7; 9 (33): 97-99.
8. Diels JH. New concepts in nonsurgical facial nerve rehabilitation. Advances in Otolaryngology-Head and Neck Surgery 1995; 9: 289-315.
9. Brudny J. Biofeedback in facial paralysis: electromyographic rehabilitation. In: Rubin L, red. The Paralyzed Face. St Louis, Mo:
Mosby-Year Book; 1991. str. 247-264.
10. Van Swearingen JM, Brach JS. Validation of a treatment-based classification system for individuals with facial neuromotor disorders. Phys Ther 1998; 78: 678-689.
11. Burgess PR, Wei JY, Clark FJ, Simon J. Signaling of kinesthetic information by peripheral sensory receptors. Annu Rev Neurosci 1982; 5: 171-187.
12. Adamczyk I. Ocena skutecznoœci postêpowania fizykalno – usprawniaj¹cego w pora¿eniu nerwu twarzowego u dzieci. Balneologia Polska 2003; XLV: 1-2.
13. Holland NJ, Graeme M Weiner. Recent developments in Bell's palsy. BMJ. 2004 September 4; 329 (7465): 553-557.
14. Zgorzalewicz M, £aska B. Leczenie fizykalne obwodowego pora¿enia nerwu twarzowego. Neur Neurochir Pol 2001; 4: 111-124.
15. Kwiek S, Bie¿yñska-Macyszyn G, Luszawski J, W³aszczuk P, Lewin-Kowalik J, Ba¿owski P, Wolwender A, Wójcikiewicz T. Correlation of facial nerve paresis and histopathological typ of vestibular schwannoma. Folia Neuropathol 2003; 41 (4): 237-239.
-
-
-
-
-
424

115 Szajkowski.qxp

Transkrypt

Podobne dokumenty

FULL TEXT - Medycyna Sportowa

This copy is for personal use only

Magnetostymulacja w leczeniu obwodowego porażenia nerwu

113 Kiebzak.qxp

This copy is for personal use only

Krystyna Strycharz - Studia z historii i teorii kultury fizycznej. Ksi

This copy is for personal use only