Komunikat z konferencji Problemy społeczno

256
Sprawozdania i recenzje
Komunikat z konferencji Problemy społeczno-gospodarcze na polskich
pograniczach — cz. 3
Dla badaczy zajmujących się kwestiami narodowościowymi, w tym relacjami społecznymi na pograniczach, Rzeczpospolita Polska wydaje się obszarem szczególnie wdzięcznym. Sąsiaduje bowiem aż z siedmioma państwami, których specyfikę — mozolnie wykuwającą się w okresie transformacji — można opisać przez pryzmat kilku zmiennych,
między innymi: członkostwa w organizacjach politycznych oraz wynikających stąd konsekwencji, kondycji ekonomicznej, standardów cywilizacyjno-kulturowych czy typu relacji
(w tym historycznych) łączących dany kraj z Polską. Nie ma przy tym wątpliwości, że szeroki zakres wartości przyjmowanych przez wspomniane zmienne w dużej mierze znajduje
swe odzwierciedlenie także na pograniczach, w konsekwencji czego już od ćwierć wieku
niesłabnącym zainteresowaniem przedstawicieli nauk społecznych cieszą się rozmaite
przedsięwzięcia dotyczące występujących tam problemów.
Jedną z takich inicjatyw była międzynarodowa konferencja naukowa Problemy społeczno-gospodarcze na polskich pograniczach — cz. 3, zorganizowana w dniach 27–28 maja
2013 roku przez Instytut Socjologii Uniwersytetu Wrocławskiego. Choć tym razem została opatrzona nieco innym tytułem, stanowiła — również za sprawą organizatora, prof.
Zbigniewa Kurcza — kontynuację spotkań z lat poprzednich. Podobnie jak w przypadku
dwóch wcześniejszych konferencji, plon obrad zostanie zawarty w publikacji.
W trakcie konferencji przedstawiono 25 referatów, których autorzy reprezentowali
różne ośrodki naukowe oraz instytucje pozaakademickie w kraju i za granicą. Prelegenci
występowali w ramach sześciu sesji tematycznych. W tym miejscu zostanie wspomniana
jedynie część referatów, zaświadczająca o różnorodności tematów i perspektyw przybliżonych podczas wrocławskiego spotkania.
Referaty zaprezentowane w pierwszej sesji koncentrowały się na teoretycznym aspekcie ujmowania pograniczy. Dla przykładu, nad rozmytą zawartością eksplanansu w socjologii pogranicza zastanawiał się Bogdan Dębski, Elżbieta Opiłowska przedstawiła kwestię
transnarodowości jako paradygmatu w studiach nad pograniczem, Zbigniew Kurcz natomiast podzielił się swoimi obserwacjami dotyczącymi ujawniających się na pograniczach
procesów europeizacji i nacjonalizacji. Zawarte w tym punkcie przemyślenia prelegentów,
a także towarzysząca im dyskusja wydają się potrzebne choćby z racji tego, że stanowią
ważny głos w debacie nad tożsamością socjologii pogranicza jako odrębnej subdyscypliny.
Sporo uwagi — w ramach różnych bloków tematycznych — poświęcono pograniczu
polsko-niemieckiemu. Uczestnicy tej sesji przyjrzeli się kwestiom postaw, wizerunku
i stereotypów (na przykład Dorota Szaban, Krzysztof Lisowski, Polacy–Niemcy. Postawy,
opinie, stereotypy w świetle badań sondażowych), kapitałowi społecznemu mieszkańców
miast zachodniego pogranicza Polski (Ewa Narkiewicz-Niedbalec) czy miastom podzielonym (Kamilla Dolińska, Natalia Niedźwiecka-Iwańczak, Atrakcyjność niemieckich części
miast podzielonych Zgorzelec–Görlitz i Gubin–Guben w percepcji zgorzelczan i gubinian).
Wyłącznie na niemieckiej części rzeczonego pogranicza koncentrowały się referaty dotyczące różnych aspektów przestępczości występującej na tym obszarze (Anton Sterbling)
czy kondycji młodej sztuki na przykładzie Görlitz (Matthias T. Vogt).
Forum Socjologiczne 4, 2013
© for this edition by CNS
forum_socjologiczne4.indd 256
2014-06-06 09:47:37
257
Sprawozdania i recenzje
Pomostem pomiędzy pograniczami Polski południowej i zachodniej były wystąpienia
poświęcone czynnikom kształtującym współpracę na pograniczu polsko-czesko-niemieckim (Paulina Hojny) czy stosunkowi niemieckich studentów do sąsiadów z Polski i Czech
(Gisela Thiele, M.T. Vogt). Samo zaś pogranicze z Czechami było przedmiotem wystąpienia Haliny Rusek (Czesko-polskie pogranicze na Śląsku Cieszyńskim po transformacji. Szkic
socjologiczny) oraz Marcina Dębickiego (Ramy funkcjonowania komunikacji kolejowej na
transgraniczu polsko-czeskim).
W ramach części poświęconej pograniczu wschodniemu przedstawiono referaty dotyczące między innymi „peryferyzacji peryferiów” (Piotr Długosz) czy relacji polsko-ukraińskich w kontekście EURO 2012 (Krzysztof Prendecki). Rzeczywistości społecznej
Warmii i Mazur dotyczyły referaty Andrzeja Saksona (Przemiany społeczne na pograniczu
polsko-rosyjskim) oraz Jacka Poniedziałka na temat reprodukowania oswojonego pogranicza kulturowego przez zamieszkujących ten region Ukraińców.
We współczesnych dyskusjach nad pograniczami coraz baczniejszą uwagę poświęca
się obserwacjom poczynionym przez praktyków — przedstawicieli instytucji działających
„w terenie”. Podczas wrocławskiej konferencji nurt ten był reprezentowany w wypowiedziach Roberta Przybyły (Wpływ zmiany przepisów oraz restrukturyzacji służb granicznych
na funkcjonowanie instytucji i mieszkańców pogranicza) oraz Stanisława Sorysa (Wpływ
Środków Europejskiej Wspólnoty Terytorialnej (EWT) na współpracę transgraniczną organizacji pozarządowych). Wypada dodać, że pierwszy z tych referatów wywołał ożywioną
dyskusję dotyczącą terminologii stosowanej w stosunku do nielegalnej imigracji.
Przechodząc do obserwacji natury ogólniejszej, warto zauważyć, że referaty zaprezentowane w ramach wrocławskiej konferencji wzmocniły pozycję, jaką wśród badaczy
polskich pograniczy zajmuje obszar na obu brzegach Odry i Nysy Łużyckiej. Należy bowiem podkreślić, że pogranicza z Niemcami dotyczyła — pośrednio lub bezpośrednio,
w połączeniu ze stroną czeską lub oddzielnie — niemal połowa wystąpień. Ich autorami
byli badacze z czterech najważniejszych ośrodków na tym pograniczu (Szczecin, Poznań,
Zielona Góra i Wrocław), a także prelegenci z Niemiec, którzy zarazem reprezentowali
jedynego spośród wszystkich siedmiu sąsiadów Polski (listę gości reprezentujących instytucje zagraniczne dopełniła przedstawicielka Eurostatu z Luksemburga).
Powyższa obserwacja, jak również odmienna tematyka pojawiająca się w wystąpieniach dotyczących pogranicza wschodniego (w mniejszym stopniu przybliżająca rzeczywistość społeczną po drugiej stronie granicy) — a więc okoliczności spowodowane przystąpieniem Rzeczypospolitej do układu z Schengen — sugerują namysł nad kierunkami
przyszłych dyskusji dotyczących polskich pograniczy. Coraz wyraźniej bowiem widać,
że pogranicza wewnątrzunijne rozwijają się w zupełnie inny sposób niż te na wschodzie
kraju. Nieuchronne pogłębianie się tego procesu z pewnością przyczyni się do dalszego różnicowania się w obrębie typów „kultur transgranicznych”, reprezentowanych przez
społeczności obu polskich „ścian”, co wydaje się interesującym polem badawczym na
przyszłość, zarazem jednoznacznie wskazującym zapotrzebowanie na naukową refleksję
z zakresu socjologii pogranicza.
Marcin Dębicki
Forum Socjologiczne 4, 2013
© for this edition by CNS
forum_socjologiczne4.indd 257
2014-06-06 09:47:37