Sprzeciw od wyroku nakazowego

Sprzeciw od wyroku nakazowego
Paweł Karolczyk
Sprzeciw od wyroku nakazowego
Wprowadzenie
Postępowanie nakazowe jest trybem szczególnym uregulowanym w rozdziale 53 Kodeksu Postępowania Karnego (art. 500–507). Postępowanie to
określane jest jako tryb zredukowany drugiego stopnia z uwagi na to, że jest
stosowany w sprawach o przestępstwa podlegające rozpoznaniu w postępowaniu uproszczonym. Jest to tryb fakultatywny, bowiem o jego zastosowaniu decyduje prezes sądu (art. 339 § 3 pkt 7 k.p.k.), jeżeli na podstawie
zebranych w dochodzeniu dowodów okoliczności czynu i wina oskarżonego
nie budzą wątpliwości (art. 500 § 3 k.p.k.). Postępowanie nakazowe odbywa
się tylko na drodze postępowania sądowego, a oskarżyciel nie ma wpływu
na dobór spraw do tego trybu. Istotą postępowania nakazowego jest eliminacja rozprawy jako centralnego etapu stadium jurysdykcyjnego 1 i orzekanie
przez jednoosobowy skład sądu o winie i karze na posiedzeniu bez udziału
stron na podstawie materiałów zebranych w dochodzeniu (art. 500 § 4
k.p.k.). Orzeczeniem zapadającym w postępowaniu nakazowym jest wyrok
nakazowy, który ma charakter skazujący. Jedynym środkiem zaskarżenia
wyroku nakazowego jest sprzeciw. Wniesienie sprzeciwu powoduje, że wyrok nakazowy traci moc, a sprawa zostaje rozstrzygnięta na zasadach ogólnych (art. 506 § 3 k.p.k.). Jak podkreśla J. Grajewski 2 : „brak instytucji sprzeciwu w modelu postępowania nakazowego uniemożliwiłby uznanie takiego
trybu za odpowiadający założeniom współczesnego procesu karnego”.
Charakter prawny i cechy sprzeciwu od wyroku nakazowego
Sprzeciw jest wyrazem braku zgody stron na zaskarżony wyrok nakazowy i żądaniem przeprowadzenia dalszego postępowania na zasadach ogólnych. Nie jest wymagane formułowanie jakichkolwiek zarzutów pod adresem
wyroku nakazowego ani uzasadnianie sprzeciwu. Wystarczające jest, aby
zawierał dostatecznie jasne uzewnętrznienie woli zaskarżenia wyroku naka1
J. G r a j e w s k i, Postępowanie nakazowe w polskim procesie karnym, Studia Prawnicze
1991, nr 1, s. 60.
2
J. G r a j e w s k i, (w:) Kodeks Postępowania Karnego. Komentarze Zakamycza, t. 2, Kraków
2003, s. 210.
Prokuratura
i Prawo 7–8, 2006
81
P. Karolczyk
zowego 3 . Konieczną treścią sprzeciwu będzie oświadczenie o braku zgody
na wydany wyrok nakazowy. Jak podkreśla się w literaturze 4 , wyrok nakazowy jest skierowaną do oskarżonego przez sąd propozycją ustalenia odpowiedzialności karnej. Składając więc sprzeciw od wyroku nakazowego
oskarżony nie wyraża zgody na tę „propozycje” i doprowadza w ten sposób
do rozpoznania sprawy na zasadach ogólnych. Sam fakt wniesienia sprzeciwu (oczywiście w terminie i przez uprawnioną osobę) będzie skutkował
natychmiastową utratą mocy wyroku nakazowego, czyli jego skasowaniem 5 .
Z uwagi na taki charakter tego środka zaskarżenia nie można mówić o jego
„rozpoznaniu”. Sprzeciw jest badany przez prezesa sądu tylko pod względem formalnych warunków jego dopuszczalności, a więc, czy pochodzi od
uprawnionej osoby i czy został złożony w terminie.
Sprzeciw od wyroku nakazowego jest swoistym środkiem zaskarżenia
wyroku nakazowego 6 . Sprzeciw nie jest środkiem odwoławczym. Ustawodawca, kreując środek zaskarżenia w postaci sprzeciwu, wprowadza wyjątek
od zasady, że od wyroku pierwszej instancji przysługuje środek odwoławczy
w postaci apelacji 7 . Ze względu na swoje właściwości klasyfikowany jest
w doktrynie 8 jako środek zaskarżenia należący do grupy sprzeciwów.
Sprzeciw od wyroku nakazowego odznacza się takimi cechami charakterystycznymi dla sprzeciwów w ogólności, jak skargowość (jest uruchamiany
na wniosek uprawnionego podmiotu), brak dewolutywności (postępowanie
toczy się przed tym samym sądem, ale przed innym składem), skutek kasacyjny (wyrok nakazowy traci moc, a sprawa zostaje rozstrzygnięta na zasadach ogólnych). Jako cechę charakterystyczną sprzeciwów (w tym także od
wyroku nakazowego) wymienia się także brak potrzeby formułowania zarzutów stawianych zaskarżanemu orzeczeniu 9 . Kolejną cechą jaką można przypisać sprzeciwowi jest jego suspensywność, czyli wstrzymanie wykonania
wyroku nakazowego. Sąd rozpoznający sprawę po wniesieniu sprzeciwu nie
jest związany treścią wyroku nakazowego, który utracił moc (art. 506 § 6
3
Z. W r o n a, Postępowanie nakazowe w polskim procesie karnym, ABC, Warszawa 1997,
s. 106; J. G r a j e w s k i, Postępowanie nakazowe w..., op. cit., s. 77.
4
J. G r a j e w s k i, (w:) Kodeks Postępowania..., op. cit., s. 209; B. W ó j c i c k a, Postępowanie
nakazowe w procesie karnym, Wojskowy Przegląd Prawniczy 1989, nr 3, s. 380; K. N o s k o w i c z, Sprzeciw od nakazu karnego, Acta Universitatis Nicolai Copernici 1992, Prawo
XXXII, nr 256, s. 90.
5
A. G a b e r l e, Postępowania szczególne w kodeksie postępowania karnego z 1997 r., Kantor
Wydawniczy Zakamycze, Kraków 1998, s. 91; D. K a l a, Kodeksowe postępowania szczególne, Toruń 2000, s. 78.
6
R. A. S t e f a ń s k i, Kodeks postępowania karnego. Komentarz, t. 3, Warszawa 2004, s. 431.
7
J. G r a j e w s k i, (w:) Kodeks Postępowania..., op. cit., s. 225.
8
P. K r u s z y ń s k i (red.), Wykład prawa karnego procesowego, praca zbiorowa, Białystok
2003, s. 400; T. G r z e g o r c z y k, J. T y l m a n, Polskie postępowanie karne, wyd. 3, Warszawa 2001, s. 754; K. M a r s z a ł, Prawo karne procesowe, Warszawa 1988, s. 468 i 574.
9
K. M a r s z a ł, Prawo karne procesowe..., op. cit., s. 468.
82
Prokuratura
i Prawo 7–8, 2006
Sprzeciw od wyroku nakazowego
k.p.k.). W postępowaniu po wniesieniu sprzeciwu od wyroku nakazowego
nie obowiązuje więc zakaz reformationis in peius. Ta właściwość jest wymieniana 10 także jako jedna z cech charakterystycznych pozwalających odróżnić sprzeciw od środków odwoławczych.
Poświęcić należy jeszcze kilka słów skutkowi kasacyjnemu sprzeciwu od
wyroku nakazowego. Kasacyjny skutek sprzeciwu przejawia się w tym, że
jego skuteczność następuje z chwilą wniesienia. Utrata mocy wyroku nakazowego oznacza jego unicestwienie w sensie prawnym. Powstaje stan, jakby wyrok nakazowy nie został wydany 11 . Takie określenie momentu, w którym wyrok nakazowy traci moc, wywołuje pewne trudności z pogodzeniem
tego z instytucją cofnięcia sprzeciwu. W doktrynie 12 sformułowano pogląd,
że utrata mocy wyroku nakazowego na skutek wniesienia sprzeciwu zostaje
zawieszona do czasu złożenia oświadczenia o cofnięciu sprzeciwu lub do
czasu upływu terminu uprawniającego do jego cofnięcia. Jako słabe punkty
tej teorii wymienia się fakt, że ustawa nie zna pojęcia „zawieszenia utraty
mocy przez wyrok nakazowy”, a także nie określa skutków takiego stanu 13 .
Zakres sprzeciwu od wyroku nakazowego
Sprzeciw od wyroku nakazowego nie musi określać zakresu zaskarżenia
ani wskazywać zarzutów stawianych rozstrzygnięciu, w związku z tym także
brak konieczności jego uzasadniania. Kodeks postępowania karnego nie
zezwala na ograniczenie sprzeciwu tylko co do orzeczenia o karze, środka
karnego albo zasądzenia odszkodowania z urzędu. Wniesienie sprzeciwu
w takim zakresie skutkuje utratą mocy przez cały wyrok nakazowy 14 .
Nie oznacza to jednak, że nie możemy mówić o zakresie zaskarżenia
sprzeciwu od wyroku nakazowego 15 . Kodeks postępowania karnego
expressis verbis zezwala na ograniczenie zakresu zaskarżenia wyroku nakazowego do zarzutów przeciwko rozstrzygnięciu o roszczeniu cywilnym.
W przypadku złożenia sprzeciwu jedynie wobec rozstrzygnięć o roszczeniu
cywilnym wyrok nakazowy traci moc tylko w tej części, a sąd na posiedzeniu
pozostawia powództwo cywilne bez rozpoznania (art. 506 § 4 k.p.k.). Mamy
tu więc do czynienia z ograniczeniem kasacyjnego skutku sprzeciwu do roz10
K. Z g r y z e k, Warunki dopuszczalności wniesienia sprzeciwu od nakazu karnego, Księga
pamiątkowa ku czci prof. Z. Dody, Kantor Wydawniczy Zakamycze, Kraków 2000, s. 357.
11
R. A. S t e f a ń s k i, Kodeks postępowania..., op. cit., s. 434.
12
K. N o s k o w i c z, Sprzeciw od nakazu..., op. cit., s. 92–93; J. G r a j e w s k i, Postępowanie
nakazowe w..., op. cit., s. 80–81.
13
Z. W r o n a, Postępowanie..., op. cit., s. 124–131; Pogląd ten został także zaaprobowany
przez R. A. S t e f a ń s k i, Kodeks postępowania..., op. cit., s. 434–435.
14
Z. W r o n a, Postępowanie..., op. cit., s. 119.
15
J. G r a j e w s k i, Postępowanie nakazowe w..., op. cit., s. 77.
Prokuratura
i Prawo 7–8, 2006
83
P. Karolczyk
strzygnięcia o roszczeniach cywilnych zgłoszonych przez powoda cywilnego,
czyli jak to określono w literaturze 16 z „częściową kasacyjnością” sprzeciwu
od wyroku nakazowego. Powodowi cywilnemu pozostaje więc droga procesu
cywilnego (art. 67 § 1 k.p.k.) i jeśli w terminie zawitym 30 dni od daty pozostawienia powództwa cywilnego bez rozpoznania, powód cywilny wniesie
o przekazanie pozwu sądowi właściwemu do rozpoznawania spraw cywilnych, za dzień zgłoszenia roszczenia uważa się dzień wniesienia pozwu
w postępowaniu karnym (art. 67 § 2 k.p.k.).
W literaturze 17 podkreśla się też, że nie ma przeszkód, aby uznać dopuszczalność złożenia sprzeciwu wobec rozstrzygnięcia odnoszącego się do
jednego z czynów przypisanych oskarżonemu w wyroku nakazowym. Dopuszczalna jest więc przedmiotowa podzielność sprzeciwu przeciwko wyrokowi nakazowemu. Za takim poglądem przemawia fakt, że rozpoznanie
sprawy w procesie złożonym nie może ograniczać tych uprawnień oskarżonego, które przysługiwałyby mu w procesie pojedynczym. Jak podkreśla
J. Grajewski 18 , nie można identyfikować przedmiotowego ograniczenia
sprzeciwu z możliwością zaskarżenia jednego z zachowań wchodzącego
w skład czynu ciągłego (art. 12 k.k.), podobnie jak niedopuszczalne jest zaskarżenie jedynie fragmentu czynu ujętego w kumulatywnej kwalifikacji
prawnej (art. 11 k.k.). W przypadku złożenia sprzeciwu wobec rozstrzygnięcia odnoszącego się do jednego z czynów przypisanych oskarżonemu
w wyroku nakazowym, wyrok nakazowy traci moc jedynie w zakresie przypisania wskazanego w sprzeciwie czynu, wymierzonej zań kary i kary łącznej 19 .
Podobnie dopuszczalna jest podmiotowa podzielność sprzeciwu przeciwko wyrokowi nakazowemu 20 . W razie skazania wyrokiem nakazowym kilku
oskarżonych, oskarżyciel może ograniczyć sprzeciw w stosunku do rozstrzygnięć dotyczących tylko niektórych oskarżonych. Jeżeli oskarżyciel nie
określi podmiotowego zakresu zaskarżenia, to należy przyjąć, że wyrok na16
Z. W r o n a, Postępowanie..., op. cit., s. 117; K. N o s k o w i c z, Sprzeciw od nakazu...,
op. cit., s. 95.
17
H. G a j e w s k a - K r a c z k o w s k a, (w:) Nowe uregulowania prawne w k.p.k. z 1997 r., praca
zbiorowa pod redakcją P. K r u s z y ń s k iego, Dom Wydawniczy ABC 1999, s. 344; Z. W r o n a, Postępowanie..., op. cit., s. 118; J. G r a j e w s k i, (w:) Kodeks Postępowania..., op. cit.,
s. 228; K. Z g r y z e k, Warunki dopuszczalności..., op. cit., s. 378–379; A. G a b e r l e, Postępowania szczególne..., op. cit., s. 92.
18
J. G r a j e w s k i, (w:) Kodeks Postępowania..., op. cit., s. 228.
19
H. G a j e w s k a - K r a c z k o w s k a, (w:) Nowe uregulowania..., op. cit., s. 344.
20
I. N o w i k o w s k i, Kwestia częściowego cofnięcia sprzeciwów w procesie karnym, Księga
pamiątkowa ku czci prof. Z. Dody, Kantor Wydawniczy Zakamycze, Kraków 2000, s. 360;
J. G r a j e w s k i, (w:) Kodeks Postępowania..., op. cit., s. 228; R. A. S t e f a ń s k i, Kodeks
postępowania..., op. cit., s. 432–433; K. Z g r y z e k, Warunki dopuszczalności..., op. cit.,
s. 378–379.
84
Prokuratura
i Prawo 7–8, 2006
Sprzeciw od wyroku nakazowego
kazowy utraci moc prawną w całości, w stosunku do wszystkich oskarżonych. Podobnie każdy z oskarżonych ma samodzielne prawo do oceny trafności zapadłego w stosunku do niego wyroku nakazowego, a co za tym idzie
ma prawo do wniesienia sprzeciwu. Wyrok nakazowy traci moc jedynie wobec osoby, która złożyła sprzeciw. Wobec pozostałych oskarżonych objętych
tym samym wyrokiem nakazowym, którzy nie wnieśli sprzeciwu, uzyskuje on
prawomocność.
Forma sprzeciwu od wyroku nakazowego
Ustawodawca nie określa w jakiej formie – pisemnej czy ustnej – powinien być wnoszony sprzeciw. Z. Wrona uważa 21 , że skoro kodeks postępowania karnego nie przyznaje prymatu zasadom formalności i pisemności,
a nawet w wielu przepisach daje wyraz zasadom nieformalizmu oraz ustności, a wszelkie szczególne wymogi dotyczące sprzeciwu – w tym również
wymogi co do formy – ograniczają swobodę korzystania z tego środka,
a zatem również prawo do obrony, to sprzeciw można wnieść także w formie
ustnej. Podobnego zdania jest także H. Gajewska-Kraczkowska 22 . Główny
problem, jaki rodzi się w związku z dopuszczeniem możliwości ustnego
składania sprzeciwu, wiąże się ze sposobem, w jaki można to zrobić.
Z. Wrona uważa, że oskarżony może ustnie wyrazić swoją wolę zaskarżenia
wyroku nakazowego w sekretariacie sądu, a pracownik sekretariatu powinien sporządzić z tej czynności notatkę służbową (wobec braku przepisu
k.p.k. nakazującego sporządzić protokół z tej czynności). H. GajewskaKraczkowska na tle stanu prawnego, w którym k.p.k. dopuszczał udział stron
w posiedzeniu dotyczącym wydania nakazu karnego, wyraziła pogląd, że
sprzeciw może być złożony przez stronę ustnie do protokołu tego posiedzenia. Na marginesie należy dodać, że przepisy wprowadzające kodeks postępowania karnego z 1928 r. 23 (regulujące postępowanie nakazowe) w art. 38
§ 2 dopuszczały wniesienie sprzeciwu pisemnie lub ustnie do protokołu
w kancelarii sądu.
Poglądu o dopuszczalności ustnego wniesienia sprzeciwu nie podziela
R. A. Stefański 24 , który stwierdza, że jest to niemożliwe do zrealizowania,
ustawa bowiem nie nakłada obowiązku sporządzenia z tej czynności protokołu, a nie jest możliwe wciągnięcie takiego oświadczenia do protokołu innej
21
Z. W r o n a, Postępowanie..., op. cit., s. 112.
H. G a j e w s k a - K r a c z k o w s k a, (w:) Nowe uregulowania..., op. cit., s. 343–344.
23
Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 19 marca 1928 r. – Przepisy wprowadzające Kodeks postępowania karnego (Dz. U. z dnia 20 marca 1928 r. ).
24
R. A. S t e f a ń s k i, Postępowanie nakazowe w znowelizowanym kodeksie postępowania
karnego, Prokuratura i Prawo 2003, nr 7–8.
22
Prokuratura
i Prawo 7–8, 2006
85
P. Karolczyk
czynności. Podobnie twierdzi K. Zgryzek 25 , który uważa, że ze względu na
wagę i znaczenie tej czynności nie można także przyjąć, iż z przyjęcia
sprzeciwu może zostać sporządzona notatka urzędowa przez pracownika
sekretariatu sądu. Autorzy ci twierdzą, że sprzeciw od wyroku nakazowego
można wnieść tylko w formie pisemnej, a sprzeciw taki musi odpowiadać
wymogom pisma procesowego (art. 119 k.p.k.). Pogląd ten należy zaaprobować. Dodać do tego należy, że zgodnie z art. 118 § 2 k.p.k. niewłaściwe
oznaczenie czynności procesowej, a zwłaszcza środka zaskarżenia, nie
pozbawia czynności znaczenia prawnego, co oznacza, że mimo nazwania
sprzeciwu przez wnoszącego na przykład „skargą”, pismo to wywołuje skutki
procesowe określone w art. 506 § 3 k.p.k., czyli wyrok nakazowy traci moc
(jeśli oczywiście zachowano warunki formalne), a sprawa podlega rozpoznaniu na zasadach ogólnych.
Warunki formalne dopuszczalności wniesienia sprzeciwu od
wyroku nakazowego
Złożenie sprzeciwu nie powoduje skutku w postaci oceny zasadności lub
słuszności zaskarżonego wyroku nakazowego. Prezes sądu bada go tylko
pod względem formalnym, tzn. czy został wniesiony w terminie i przez
uprawnioną osobę. Sprzeciw od wyroku nakazowego można wnieść w zawitym terminie 7 dni od daty jego doręczenia. Jak trafnie zauważa K. Zgryzek 26 , zgodnie z art. 122 § 2 k.p.k. terminy do wnoszenia środków zaskarżenia są terminami zawitymi, więc zastosowanie w treści przepisu art. 506 §
1 k.p.k. określenia termin „zawity” jest całkowicie zbędne. W związku z tym,
że w praktyce dni doręczenia mogą być różne dla poszczególnych osób
uprawnionych, jest oczywiste, że siedmiodniowy termin biegnie dla każdej z
tych osób oddzielnie i jest liczony od daty doręczenia odpisu wyroku nakazowego każdemu z nich. Zgodnie z art. 122 § 1 k.p.k. wniesienie sprzeciwu
po upływie terminu zawitego jest bezskuteczne. Termin ten może zostać
przywrócony w trybie określonym w art. 126 k.p.k. W tym celu osoba uprawniona powinna w ciągu 7 dni od daty ustania przeszkody złożyć w sądzie,
który wydał wyrok nakazowy, wniosek o przywrócenie terminu wraz z załączonym do niego sprzeciwem.
Bardziej złożona jest kwestia dotycząca osób uprawnionych do wniesienia sprzeciwu. Według przepisu art. 506 § 1 k.p.k., uprawnionymi do wniesienia sprzeciwu od wyroku nakazowego są oskarżyciel oraz oskarżony. Pod
pojęciem oskarżyciela należy rozumieć – lege non distinguente – zarówno
25
26
K. Z g r y z e k, Warunki dopuszczalności..., op. cit., s. 372–373.
Ibidem, s. 375.
86
Prokuratura
i Prawo 7–8, 2006
Sprzeciw od wyroku nakazowego
oskarżyciela publicznego (prokurator lub inny organ uprawniony do wnoszenia i popierania oskarżenia na podstawie art. 325d k.p.k., jeśli wystąpił w roli
oskarżyciela publicznego), jak i oskarżyciela posiłkowego.
Jak zauważa J. Grajewski 27 , możliwość zaskarżania wyroku nakazowego
przez oskarżyciela publicznego jest konsekwencją polskiego modelu postępowania nakazowego. W niektórych ustawodawstwach postępowanie nakazowe jest tak uregulowane, że sąd może wydać nakaz karny tylko wówczas,
gdy jest on identyczny z treścią wniosku oskarżyciela publicznego o wydanie
nakazu karnego (zastępującego akt oskarżenia). Wobec tego, że nakaz karny, aby mógł zostać wydany, musiałby być zgodny z wnioskiem oskarżyciela
(w którym dokonuje konkretyzacji rodzaju i wysokości kary), zbędne jest
przyznawanie mu możliwości zaskarżania nakazu. Polskie postępowanie
nakazowe odbywa się tylko na etapie postępowania sądowego, a oskarżyciel nie ma wpływu na wybór postępowania nakazowego. W związku z tym
procedura karna musiała przyznać oskarżycielowi środek zaskarżania wyroków nakazowych.
Sprzeciw od wyroku nakazowego złożyć może oczywiście także oskarżyciel posiłkowy, jeśli pokrzywdzony w takim charakterze występuje w procesie 28 . Na marginesie zauważyć należy, że prawo pokrzywdzonego do
uczestnictwa w charakterze oskarżyciela posiłkowego w postępowaniu nakazowym jest bardzo słabo zabezpieczone, z uwagi na krótki termin, w jakim
pokrzywdzony może złożyć oświadczenie, że będzie działał w charakterze
oskarżyciela posiłkowego. Zgodnie z art. 54 § 1 k.p.k., pokrzywdzony może
taki wniosek zgłosić po wniesieniu aktu oskarżenia do sądu, lecz do czasu
rozpoczęcia przewodu sądowego na rozprawie głównej. W związku z tym,
że w postępowaniu nakazowym nie ma rozprawy, którą zastępuje posiedzenie, to realizacja tego uprawnienia możliwa jest do momentu wydania wyroku nakazowego. Brak obowiązku zawiadomienia pokrzywdzonego o terminie
tego posiedzenia w praktyce minimalizuje szansę realizacji tego uprawnienia 29 .
De lege ferenda można postulować wprowadzenie obowiązku zawiadomienia pokrzywdzonego o wydaniu przez prezesa sądu zarządzenia o wyznaczeniu posiedzenia celem wydania wyroku nakazowego. Dzięki temu
prawo pokrzywdzonego do złożenia wniosku o chęci występowania w charakterze oskarżyciela posiłkowego byłoby zabezpieczone. Zrealizowany
27
J. G r a j e w s k i, Postępowanie nakazowe – epizod czy reguła w polskim prawie karnym
procesowym, Nowe Prawo 1987, nr 11–12, s. 65.
28
K. N o s k o w i c z, Sprzeciw od nakazu..., op. cit., s. 94; R. A. S t e f a ń s k i, Postępowanie
nakazowe w..., op. cit., s. 22.
29
B. G r o n o w s k a, M. J e ż - L u d w i c h o w s k a, K. N o s k o w i c z, Gwarancje procesowe
oskarżonego i pokrzywdzonego w postępowaniu nakazowym, Ruch Prawniczy, Ekonomiczny, Socjologiczny 1990, nr 1, s. 98 i n.; Z. W r o n a, Postępowanie..., op. cit., s. 84–85.
Prokuratura
i Prawo 7–8, 2006
87
P. Karolczyk
w pełni zostałby postulat z art. 2 § 1 pkt 3 k.p.k., aby przepisy kodeksu postępowania karnego uwzględniały prawnie chronione interesy pokrzywdzonego.
Z możliwości wniesienia sprzeciwu wyłączony jest pokrzywdzony, jeżeli
do czasu wydania wyroku nakazowego nie uzyskał statusu oskarżyciela
posiłkowego (art. 53 k.p.k.). W orzecznictwie rozważany był problem dopuszczalności wniesienia sprzeciwu przez pokrzywdzonego, który nie złożył
oświadczenia o chęci występowania w charakterze oskarżyciela posiłkowego. W uzasadnieniu postanowienia 30 z dnia 24 września 1997 r. Sąd Najwyższy stwierdził, że „istotne jest nie to, czy pokrzywdzony «zachowuje
uprawnienia strony», lecz to, czy jest (stał się) on oskarżycielem”. Zgodnie
z tym uprawnienie do wniesienia sprzeciwu nie może zostać przyznane osobie, która co prawda oskarżycielem nie jest, ale może ubiegać się o status
oskarżyciela posiłkowego w procesie karnym 31 . W tym samym orzeczeniu
Sąd Najwyższy stwierdził także, że „niepodobna przeczyć, że fakt, iż ustawa
nie przyznała pokrzywdzonemu prawa do wniesienia sprzeciwu od nakazu
karnego, ma brzemienne konsekwencje, a mianowicie w zasadniczy sposób
ogranicza możliwości ochrony interesów pokrzywdzonego”. Oczywiście należy się z tym zgodzić, niestety nie zmienia to jednak faktu, że ustawodawca,
uchwalając nowy kodeks postępowania karnego w 1997 r., a także podczas
jego nowelizacji w 2003 r., nie zrobił nic, aby zmienić ten wadliwy stan prawny.
Zagadnieniem, które wzbudziło w piśmiennictwie najwięcej wątpliwości,
jest pytanie – czy sprzeciw od wyroku nakazowego może wnieść obrońca
oskarżonego? Wątpliwości powstają w związku z pominięciem obrońcy
w art. 506 § 1 k.p.k., a wymienieniem expressis verbis tylko oskarżonego
i oskarżyciela wśród podmiotów uprawnionych do wniesienia sprzeciwu,
pomimo tego, że art. 505 § 1 k.p.k. nakazuje doręczyć obrońcy odpis wyroku
nakazowego. Identyczny zapis ustawy o szczególnej odpowiedzialności karnej 32 (przywracającej postępowanie nakazowe do polskiej procedury karnej)
spowodował wątpliwości sądu wojewódzkiego, który z tym zagadnieniem
zwrócił się do Sądu Najwyższego. Na pytanie, czy sprzeciw wnieść może
obrońca w imieniu oskarżonego odpowiedział Sąd Najwyższy w uchwale 33
z 15 kwietnia 1986 r. Sąd Najwyższy stwierdził w uzasadnieniu tej uchwały,
że „może on (obrońca) podejmować w zasadzie wszystkie te czynności,
które przysługują samemu oskarżonemu, i przedsiębrać wszelkie czynności
30
Postanowienie SN z dnia 24 września 1997 r., I KZP 13/97, OSNKW 1997, nr 11–12, poz.
100.
31
K. Z g r y z e k, Warunki dopuszczalności..., op. cit., s. 377.
32
Ustawa z dnia 10 maja 1985 r. o szczególnej odpowiedzialności karnej (Dz. U. Nr 23, poz.
101).
33
Uchwała SN z dnia 15 kwietnia 1986 r., VI KZP 8/86, OSNKW 1986, nr 9–10, poz. 75.
88
Prokuratura
i Prawo 7–8, 2006
Sprzeciw od wyroku nakazowego
procesowe na jego korzyść”. Sąd Najwyższy w wyżej wymienionej uchwale
dał wyraz tzw. teorii przedstawicielskiego charakteru stosunku obrończego.
Z tej koncepcji wypływa wniosek, iż obrońca może podejmować czynności
w zakresie uprawnień procesowych oskarżonego, nawet jeżeli przepis przyznający oskarżonemu konkretne uprawnienie milczy o obrońcy. Wyjątki od
tej reguły może wprowadzić tylko wyraźny przepis ustawy, który pozbawia
obrońcę określonych uprawnień 34 . Obrońca jako procesowy przedstawiciel
oskarżonego ma prawo podejmować wszystkie czynności, do których ustawa upoważnia oskarżonego jako stronę, a więc w zakresie wnoszenia środków zaskarżenia dysponuje takimi samymi uprawnieniami jak oskarżony,
czyli może także wnieść skutecznie sprzeciw od wyroku nakazowego. Stanowisko Sądu Najwyższego zostało zaakceptowane przez doktrynę 35 .
W piśmiennictwie podnosi się na rzecz tezy o dopuszczalności wnoszenia
sprzeciwu przez obrońcę jeszcze argument, że odmowa przyznania takiego
uprawnienia naruszałaby konstytucyjnie zagwarantowane prawo do obrony,
w tym do skorzystania z pomocy obrońcy 36 . Pośrednio tezę tą podpiera także zapis art. 505 k.p.k. nakazujący doręczyć obrońcy oskarżonego odpis
wydanego wyroku nakazowego.
W piśmiennictwie pojawił się także pogląd 37 negujący uprawnienie obrońcy do wniesienia sprzeciwu. Opiera się on na konsekwencjach braku obowiązywania zakazu reformationis in peius w postępowaniu po wniesieniu
sprzeciwu – art. 506 § 6 k.p.k. stwierdza bowiem, że „sąd rozpoznający
sprawę po wniesieniu sprzeciwu nie jest związany treścią wyroku nakazowego, który utracił moc”. K. Zgryzek podkreśla, że obrońca może zgodnie
z art. 86 § 1 k.p.k. przedsiębrać czynności procesowe jedynie na korzyść
oskarżonego, wobec tego więc, że istnieje ryzyko pogorszenia sytuacji
oskarżonego w dalszym postępowaniu, obrońca nie może wnieść sprzeciwu 38 . Jego rola zdaniem K. Zgryzka ogranicza się do szczegółowego przedstawienia skutków wiążących się z wniesieniem sprzeciwu od wyroku nakazowego, a decyzja o wniesieniu sprzeciwu należałaby wyłącznie do oskarżonego, bowiem tylko on może podjąć ryzyko kontynuacji przeciw niemu
34
Z. W r o n a, Postępowanie..., op. cit., s. 109.
T. G r z e g o r c z y k, Glosa do uchwały Sądu Najwyższego z dnia 15 kwietnia 1986 r. (VI KZP
8/86), Palestra 1989, nr 12, s. 143–147; J. G r a j e w s k i, Postępowanie nakazowe w...,
op. cit., s. 79; Z. W r o n a, Postępowanie..., op. cit., s. 110; B. G r o n o w s k a, M. J e ż L u d w i c h o w s k a, K. N o s k o w i c z, Gwarancje procesowe..., op. cit., s. 91; H. G a j e w s k a - K r a c z k o w s k a, (w:) Nowe uregulowania..., op. cit., s. 343; A. P a w ł o w s k a, Postępowanie nakazowe w kodeksie postępowania karnego, Prokuratura i Prawo 1999, nr 1,
s. 128; A. G a b e r l e, Postępowania szczególne..., op. cit., s. 88.
36
R. A. S t e f a ń s k i, Postępowanie nakazowe w..., op. cit., s. 21.
37
K. Z g r y z e k, Glosa do uchwały Sądu Najwyższego z dnia 15 kwietnia 1986 r. (VI KZP 8/86),
Palestra 1989, nr 12; K. Z g r y z e k, Warunki dopuszczalności..., op. cit., s. 380–384.
38
K. Z g r y z e k, Glosa do..., op. cit., s. 142.
35
Prokuratura
i Prawo 7–8, 2006
89
P. Karolczyk
postępowania karnego, w którym może zapaść surowszy dla niego wyrok 39 .
Argumentem podnoszonym 40 przeciw tezie o braku możliwości składania
sprzeciwu od wyroku nakazowego przez obrońcę jest fakt, że oskarżony ma
możliwość cofnięcia złożonego sprzeciwu do czasu rozpoczęcia przewodu
sądowego na pierwszej rozprawie głównej (art. 505 § 5 k.p.k.) i dzięki temu
może uniknąć ryzyka związanego z dalszym postępowaniem, w którym nie
obowiązuje zakaz reformationis in peius.
Zasygnalizuję także, że w doktrynie podzielone są poglądy co do możliwości złożenia sprzeciwu przez pełnomocnika oskarżyciela posiłkowego. Za
taką możliwością opowiada się Z. Wrona 41 i K. Noskowicz 42 . Poglądu tego
nie podziela K. Zgryzek 43 .
Kontrola zachowania warunków formalnych sprzeciwu od wyroku nakazowego
Art. 506 § 3 k.p.k. stwierdza, że prezes sądu odmawia przyjęcia sprzeciwu, jeżeli został wniesiony po terminie lub przez osobę nieuprawnioną.
Sprzeciw jest badany przez prezesa sądu tylko pod kątem formalnych warunków jego dopuszczalności. Kontrola ta dotyczy kwestii zachowania terminu do jego wniesienia oraz faktu wniesienia go przez osobę uprawnioną. Nie
jest dopuszczalne merytoryczne badanie wniesionego sprzeciwu 44 . Jak już
wcześniej napisałem, wystarczające jest, by wynikał z niego brak zgody na
wydany wyrok nakazowy. W przypadku niespełnienia warunków pisma procesowego zgodnie z art. 120 § 1 k.p.k. wzywa się osobę, od której pismo
pochodzi, do usunięcia braku w terminie 7 dni. Prezes sądu, stwierdzając
niespełnienie warunków formalnych, wydaje zarządzenie o odmowie przyjęcia sprzeciwu. Powstaje pytanie, czy takie zarządzenie jest zaskarżalne.
W kodeksie postępowania karnego z 1969 roku istniał przepis (art. 454g § 2
zd. 2) stwierdzający: „Na zarządzenie odmawiające przyjęcia sprzeciwu
przysługuje zażalenie”. W obecnym k.p.k. takiego przepisu nie ma, jednak
przeważająca część doktryny 45 stoi na stanowisku stwierdzającym zaskar39
K. Z g r y z e k, Warunki dopuszczalności..., op. cit., s. 381.
R. A. S t e f a ń s k i, Postępowanie nakazowe w..., op. cit., s. 21; J. G r a j e w s k i, Postępowanie nakazowe w..., op. cit., s. 79; Z. W r o n a, Postępowanie..., op. cit., s. 110; H. G a j e w s k a - K r a c z k o w s k a, (w:) Nowe uregulowania..., op. cit., s. 343; A. G a b e r l e, Postępowania szczególne..., op. cit., s. 88.
41
Z. W r o n a, Postępowanie..., op. cit., s. 111.
42
K. N o s k o w i c z, Sprzeciw od nakazu..., op. cit., s. 94.
43
K. Z g r y z e k, Warunki dopuszczalności..., op. cit., s. 385.
44
R. A. S t e f a ń s k i, Kodeks postępowania..., op. cit., s. 434.
45
T. G r z e g o r c z y k, Komentarz do Kodeksu Postępowania Karnego, Kantor Wydawniczy
Zakamycze, Kraków 2001, s. 1136; K. Z g r y z e k, Warunki dopuszczalności..., op. cit.,
40
90
Prokuratura
i Prawo 7–8, 2006
Sprzeciw od wyroku nakazowego
żalność wspomnianego zarządzenia. Jako uzasadnienie wspomnianego
poglądu przywołuje się przepis art. 459 § 1 w zw. z art. 466 § 1 k.p.k. pozwalający na zaskarżanie zażaleniem zarządzeń zamykających drogę do wydania wyroku. Odmienny pogląd prezentuje R. A. Stefański stwierdzając 46 , że
przepis art. 459 § 1 w zw. z art. 466 § 1 k.p.k. nie może być uzasadnieniem
dla zaskarżalności zarządzenia prezesa sądu o odmowie przyjęcia sprzeciwu. Autor ten, uważając, że w kodeksie brak przepisu dopuszczającego
zaskarżalność wyżej wymienionego zażalenia, stoi jednak na stanowisku, że
ochrona praw oskarżonego wymaga, aby decyzja prezesa sądu została
poddana kontroli. Jako uzasadnienie dla dopuszczalności zaskarżenia zarządzenia proponuje 47 stosowanie per analogiam art. 429 § 2 k.p.k. Wydaje
się, że dla uzasadnienia dopuszczalności zaskarżenia zażalenia prezesa
sądu o odmowie przyjęcia sprzeciwu wystarczające jest powołanie się na
art. 459 § 1 w zw. z art. 466 § 1 k.p.k. Art. 459 § 1 k.p.k. stwierdza, że „zażalenie przysługuje na postanowienia sądu zamykające drogę do wydania wyroku, chyba że ustawa stanowi inaczej”, nie określa więc, że chodzi tylko o
wyrok pierwszej instancji. Podobnie wypowiedział się Sąd Najwyższy 48 w
postanowieniu z 21 czerwca 1996 r. stwierdzając, że „Ustawa nie zastrzega,
że art. 409 k.p.k. (obecnie art. 459 § 1 k.p.k. z 1997 r. – uwaga Autora) dotyczy jedynie decyzji zamykających drogę do wydania wyroku przez sąd
pierwszej instancji. Należy więc przyjąć, że analizowana formuła obejmuje
swym zakresem również takie decyzje, które blokują drogę do uzyskania
wyroku sądu odwoławczego (apelacyjnego lub kasacyjnego)”. Idąc tym tokiem rozumowania należy uznać, że art. 459 § 1 k.p.k. stanowi podstawę
kontrolną wszystkich postanowień (a w zw. z art. 466 § 1 k.p.k. także zarządzeń) zamykających drogę do wydania wyroku, a więc także wyroku, jaki
mógłby zapaść po skasowaniu sprzeciwem wyroku nakazowego. Dopuszczając zaskarżalność zarządzenia prezesa, należy podkreślić, że wymaga
ono pisemnego uzasadnienia (art. 99 § 2 k.p.k.). Sądem właściwym do rozpatrzenia zażalenia na odmowę przyjęcia sprzeciwu jest sąd odwoławczy
(art. 466 § 2 k.p.k.).
W doktrynie zwrócono uwagę na zagadnienie związane z przyjęciem
sprzeciwu przez prezesa sądu pomimo istnienia braku formalnego. Jeśli
s. 374; J. G r a j e w s k i, (w:) Kodeks Postępowania..., op. cit., s. 227; D. K a l a, Kodeksowe
postępowania..., op. cit., s. 79; W. G r z e s z c z y k, Kodeks Postępowania Karnego – komentarz, Wyd. LexisNexis, Warszawa 2003, s. 444; H. G a j e w s k a - K r a c z k o w s k a, (w:) Nowe uregulowania..., op. cit., s. 343.
46
R. A. S t e f a ń s k i, Kodeks postępowania..., op. cit., s. 434; R. A. S t e f a ń s k i, Postępowanie nakazowe w..., op. cit., s. 22.
47
R. A. S t e f a ń s k i, Postępowanie nakazowe w..., op. cit., s. 22; A. G a b e r l e, Postępowania
szczególne..., op. cit., s. 89.
48
Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 21 czerwca 1996 r., V KZ 13/96, OSNKW 1996,
nr 7–8, poz. 45.
Prokuratura
i Prawo 7–8, 2006
91
P. Karolczyk
sprzeciw został przyjęty przez prezesa sądu, mimo niespełnienia warunków
formalnych (czyli został wniesiony po przewidzianym do tego celu terminie
lub przez podmiot nieuprawniony), wówczas postępowanie po jego wniesieniu jest niedopuszczalne, jako że wniesiony „sprzeciw” nie wywołał skutku
kasacyjnego. „Przyjęcie” sprzeciwu przez prezesa sądu nie zmienia faktu, że
wyrok nakazowy pozostaje w mocy. W doktrynie 49 wskazuje się, że sąd
pierwszej instancji rozpoznający sprawę na zasadach ogólnych jest również,
ze względu na argument a maiori ad minus, niezależnie od prezesa sądu
uprawniony do kontroli warunków formalnych sprzeciwu od wyroku nakazowego. Jako podstawę tego poglądu wskazuje się dotyczący środków odwoławczych art. 430 § 1 k.p.k. stosowany per analogiam 50 . W związku z tym,
sąd, stwierdziwszy przyjęcie przez prezesa sądu sprzeciwu z naruszeniem
warunków formalnych, powinien pozostawić sprzeciw bez rozpoznania 51 .
Cofnięcie sprzeciwu
Zgodnie z art. 506 § 5 k.p.k. sprzeciw może być cofnięty do czasu rozpoczęcia przewodu sądowego na pierwszej rozprawie głównej. Istotą instytucji
cofnięcia sprzeciwu jest chęć odwołania wyrażonej w sprzeciwie woli zaskarżenia wyroku nakazowego. Efektem cofnięcia sprzeciwu jest uchylenie
skutków złożonego sprzeciwu, czyli odzyskanie mocy przez wyrok nakazowy 52 . Następuje powrót do stanu sprzed złożenia sprzeciwu. Możliwość cofnięcia sprzeciwu jest wyrazem zasady dyspozycyjności.
Cofnięcie sprzeciwu jest skuteczne tylko wtedy, gdy spełnia wymagania
o charakterze formalnym, takie jak: cofnięcie sprzeciwu przez uprawniony
podmiot, zachowanie przewidzianego w ustawie terminu, brak prawnych
przeszkód uniemożliwiających cofnięcie oraz właściwą formę tej czynności 53 .
Powstaje pytanie, kto może cofnąć sprzeciw od wyroku nakazowego?
Oczywiste jest, że sprzeciw może cofnąć składająca go strona (oskarżony
lub oskarżyciel), czyli może cofnąć „swój” sprzeciw. Bardziej skomplikowanym zagadnieniem jest pytanie – czy oskarżony może cofnąć sprzeciw
wniesiony przez swojego obrońcę? Oczywisty wydaje się fakt, że jeśli uznajemy prawo obrońcy do złożenia sprzeciwu w imieniu oskarżonego, to ko49
Z. W r o n a, Postępowanie..., op. cit., s. 114–116; Pogląd ten został zaakceptowany, zob.
K. Z g r y z e k, Warunki dopuszczalności..., op. cit., s. 374, a także R. A. S t e f a ń s k i, Postępowanie nakazowe w..., op. cit., s. 22–23.
50
R. A. S t e f a ń s k i, Kodeks postępowania..., op. cit., s. 434.
51
Ibidem, s. 434.
52
Ibidem, s. 436.
53
Z. W r o n a, Postępowanie..., op. cit., s. 120; K. N o s k o w i c z, Sprzeciw od nakazu...,
op. cit., s. 97.
92
Prokuratura
i Prawo 7–8, 2006
Sprzeciw od wyroku nakazowego
nieczne jest też przyznanie oskarżonemu możliwości cofnięcia sprzeciwu
wniesionego przez jego obrońcę. Jak podkreśla się w doktrynie 54 , instytucja
cofnięcia sprzeciwu pełni funkcję zabezpieczenia pozwalającego uniknąć
oskarżonemu niekorzystnego dla niego skutku w postaci dalszego kontynuowania procesu (w warunkach nieobowiązywania zakazu reformationis in
peius) powstałego w wyniku wniesienia sprzeciwu przez obrońcę bez porozumienia się z nim. Pojawia się kolejne pytanie – czy oskarżony może zawsze cofnąć sprzeciw wniesiony przez swojego obrońcę? W przypadku środków odwoławczych podobną sytuacje reguluje art. 431 k.p.k. § 2 stwierdzający, że oskarżony nie może cofnąć środka odwoławczego wniesionego
przez swojego obrońcę, jeśli zachodzi przypadek z art. 79 k.p.k., czyli jeśli
zachodzi sytuacja obrony obligatoryjnej. Jak wiadomo sytuacje uzasadniające obronę obligatoryjną stanowią negatywną szczególną przesłankę prowadzenia postępowania nakazowego (art. 501 pkt 3 k.p.k.), wobec czego rozpatrywanie w postępowaniu nakazowym takiej sprawy jest niedopuszczalne.
Wydaje się sensowne stosowanie per analogiam art. 431 § 2 k.p.k. w przypadku podnoszenia przez obrońcę oskarżonego w sprzeciwie zarzutów
wskazujących na istnienie w stosunku do oskarżonego przesłanek obrony
obligatoryjnej. Wobec tego należy przyjąć, że oskarżony nie może w takim
wypadku cofnąć sprzeciwu wniesionego przez swojego obrońcę 55 . Kolejnym
problemem pojawiającym się przy analizie instytucji cofnięcia sprzeciwu jest
pytanie, czy obrońca może cofnąć sprzeciw wniesiony przez siebie bez zgody oskarżonego. Stosując per analogiam przepis art. 431 § 3 k.p.k. mówiący,
że środka odwoławczego wniesionego na korzyść oskarżonego nie można
bez jego zgody cofnąć, wydaje się, że jeśli obrońca chce cofnąć sprzeciw
złożony przez siebie to, aby cofnięcie było skuteczne, musi uzyskać nie budzącą wątpliwości zgodę oskarżonego 56 . W literaturze 57 rozważany był jeszcze problem, czy oskarżyciel będzie mógł cofnąć swój sprzeciw bez zgody
oskarżonego. Z. Wrona prowadzi swoje rozważania, odwołując się poprzez
analogię do art. 380 § 3 dawnego k.p.k. (obecnie art. 431 § 3 k.p.k.) i dochodzi do wniosku, że w przypadku złożenia sprzeciwu przez oskarżyciela
na korzyść oskarżonego (sytuacja ta według autora wystąpi wyjątkowo, jeśli
wnioski i zarzuty zawarte w sprzeciwie oskarżyciela zmierzają do uniewinnienia oskarżonego lub złagodzenia jego odpowiedzialności), to na cofnięcie
takiego sprzeciwu należy uzyskać zgodę oskarżonego. Ze stanowiskiem
54
R. A. S t e f a ń s k i, Postępowanie nakazowe w..., op. cit., s. 21; J. G r a j e w s k i, Postępowanie nakazowe w..., op. cit., s. 79; Z. W r o n a, Postępowanie..., op. cit., s. 110; H. G a j e w s k a - K r a c z k o w s k a w, Nowe uregulowania..., op. cit., s. 343.
55
R. A. S t e f a ń s k i, Kodeks postępowania..., op. cit., s. 436.
56
Z. W r o n a, Postępowanie..., op. cit., s. 121; R. A. S t e f a ń s k i, Kodeks postępowania...,
op. cit., s. 437.
57
Z. W r o n a, Postępowanie..., op. cit., s. 121.
Prokuratura
i Prawo 7–8, 2006
93
P. Karolczyk
Z. Wrony w tej kwestii nie zgadza się K. Zgryzek 58 , który twierdzi, że w stosunku do sprzeciwu od wyroku nakazowego, ze względu na kasacyjny charakter sprzeciwu, nie możemy mówić o kierunku zaskarżenia, tak jak w przypadku środka odwoławczego (z tym argumentem Z. Wrona się zgadza,
stwierdza jednak, że są sytuacje, kiedy wyjątkowo możemy o tym mówić).
K. Zgryzek nie dopuszcza możliwości cofania sprzeciwu złożonego przez
inny podmiot, stwierdzając, że gdyby dopuścić taką sytuację, „nastąpiłoby
wzajemne „blokowanie” sprzeciwu przez stronę przeciwną” 59 .
Zgodnie z art. 506 § 5 k.p.k. sprzeciw może zostać cofnięty do czasu
rozpoczęcia przewodu sądowego na pierwszej rozprawie głównej, czyli momentem krańcowym jest moment rozpoczęcia odczytywania aktu oskarżenia
(art. 385 § 1 k.p.k.). Jak podkreśla się w literaturze 60 , termin do cofnięcia
sprzeciwu może zostać skrócony w wypadku umorzenia postępowania na
posiedzeniu. Podobnie w przypadku wydania przez sąd postanowienia
o przekazaniu sprawy do uzupełnienia postępowania przygotowawczego
(art. 345 § 1 k.p.k.) nie jest możliwe złożenie oświadczenia o cofnięciu
sprzeciwu 61 .
Omówienia wymaga jeszcze forma cofnięcia sprzeciwu. Mimo że ustawa
nie określa formy cofnięcia sprzeciwu, przyjmuje się w literaturze 62 , że wymagana jest forma pisemna, jeśli cofnięcie następuje przed rozprawą. Na
rozprawie możliwe jest natomiast złożenia oświadczenia o cofnięciu sprzeciwu do protokołu.
W literaturze rozważane było zagadnienie dotyczące możliwości częściowego cofania sprzeciwów. I. Nowikowski stwierdza 63 , że decydującym
czynnikiem przesądzającym o przeprowadzeniu kontroli procesowej jest
wola stron, o ile kodeks nie stanowi inaczej. Autor wyciąga z tego wniosek,
że jeśli kodeks pozwala stronie na zaskarżenie jakiejś decyzji w części,
a jednocześnie zezwala jej na cofnięcie środka zaskarżenia, to ze względu
na argument a maiori ad minus dopuszczalna jest możliwość częściowego
cofnięcia środka zaskarżenia polegającego na jego ograniczeniu. Odnosząc
to do sprzeciwu od wyroku nakazowego, I. Nowikowski zauważa, że skoro
możliwe jest zaskarżenie sprzeciwem wyroku nakazowego w części (ze
względu na możliwość złożenia sprzeciwu tylko przeciwko roszczeniu cywil58
K. Z g r y z e k, Warunki dopuszczalności..., op. cit., s. 384–385.
Ibidem, s. 385.
60
Z. W r o n a, Postępowanie..., op. cit., s. 122; K. N o s k o w i c z, Sprzeciw od nakazu..., op. cit.,
s. 99.
61
Z. W r o n a, Postępowanie..., op. cit., s. 123; R. A. S t e f a ń s k i, Kodeks postępowania...,
op. cit., s. 436.
62
K. N o s k o w i c z, Sprzeciw od nakazu..., op. cit., s. 94 i 98; R. A. S t e f a ń s k i, Kodeks
postępowania..., op. cit., s. 437.
63
I. N o w i k o w s k i, Kwestia częściowego cofnięcia..., op. cit., s. 356.
59
94
Prokuratura
i Prawo 7–8, 2006
Sprzeciw od wyroku nakazowego
nemu art. 506 § 4 k.p.k., a także na możliwą podmiotową i przedmiotową
podzielność sprzeciwu), to „można sformułować tezę dopuszczającą możliwość częściowego cofnięcia sprzeciwu przeciwko wyrokowi nakazowemu
zarówno w sensie podmiotowym, jak i przedmiotowym” 64 . Z poglądem tym
należy się zgodzić, nie stoi bowiem nic na przeszkodzie, aby np. oskarżyciel
mógł cofnąć sprzeciw w stosunku do jednego oskarżonego (w przypadku
gdy wyrok nakazowy jest złożony pod względem podmiotowym). Podobnie
w razie wniesienia sprzeciwu przez oskarżonego może on cofnąć sprzeciw
w stosunku do poszczególnych przypisanych mu czynów (w przypadku
przypisania wyrokiem nakazowym oskarżonemu kilku czynów, jeśli wyrok
nakazowy jest złożony pod względem przedmiotowym). Nie powinno budzić
wątpliwości, że oskarżony, jeśli złożył sprzeciw przeciwko wyrokowi nakazowemu, w którym uwzględniono powództwo cywilne, może cofnąć sprzeciw
w stosunku do przypisanej mu odpowiedzialności karnej, a utrzymać go
w mocy wobec roszczeń cywilnych. Oczywiście odwrotna sytuacja, czyli
częściowe cofnięcie sprzeciwu tylko w zakresie roszczeń cywilnych, nie może mieć miejsca. W tym wypadku wyrok nakazowy utraci moc w całości,
także w odniesieniu do rozstrzygnięć dotyczących roszczeń cywilnych. Jest
to konsekwencją faktu, że rozstrzygnięcia w przedmiocie odpowiedzialności
cywilnej w procesie karnym mają charakter akcesoryjny. Na zakończenie
podkreślenia wymaga fakt, że niemożliwe będzie częściowe cofnięcie sprzeciwu na przykład tylko w stosunku do rozstrzygnięć dotyczących wymiaru
kary, kwalifikacji, orzeczonych środków karnych. W tym względzie wyrok
nakazowy jest „niepodzielny” 65 . Jak stwierdza I. Nowikowski „złożenie
oświadczenia o cofnięciu sprzeciwu tylko w odniesieniu do tych rozstrzygnięć będzie musiało być uznane za swoiste cofnięcie sprzeciwu w całości” 66 .
Kontrola warunków formalnych cofnięcia sprzeciwu należy do sądu. Cofnięcie sprzeciwu jest bezskuteczne w przypadku dokonania tej czynności po
terminie lub przez osobę nieuprawnioną. Sprawa wobec tego podlega rozpoznaniu na zasadach ogólnych, a niezasadne uznanie cofnięcia sprzeciwu
za bezskuteczne może być kwestionowane w środku odwoławczym od orzeczenia kończącego postępowanie 67 . Wyrok nakazowy, od którego skutecznie cofnięto sprzeciw, staje się prawomocny (art. 507 k.p.k.). Jak postuluje
się w literaturze, skuteczne cofnięcie sprzeciwu powinno zostać stwierdzone
64
Ibidem, s. 360.
Z. W r o n a, Postępowanie..., op. cit., s. 119.
66
I. N o w i k o w s k i, Kwestia częściowego cofnięcia..., op. cit., s. 362.
67
Z. W r o n a, Postępowanie..., op. cit., s. 124; R. A. S t e f a ń s k i, Kodeks postępowania...,
op. cit., s. 437.
65
Prokuratura
i Prawo 7–8, 2006
95
P. Karolczyk
postanowieniem umarzającym postępowanie po wniesieniu sprzeciwu 68 .
Postanowienie takie jako zamykające drogę do wydania wyroku jest zaskarżalne zażaleniem (art. 459 § 1 k.p.k.). Jak podkreśla się, brak takiego postanowienia uniemożliwiałby instancyjną kontrolę zasadności uznania skuteczności cofnięcia sprzeciwu 69 .
8. Postępowanie po wniesieniu sprzeciwu
Przepis art. 506 § 3 k.p.k. stanowi, że w razie wniesienia sprzeciwu wyrok
nakazowy traci moc, a sprawa podlega rozpoznaniu na zasadach ogólnych.
Kończy się postępowanie nakazowe, zostaje uruchomione postępowanie
pierwszoinstancyjne przed sądem rejonowym, a sprawa taka jest rozpoznawana na zasadach ogólnych, czyli w postępowaniu uproszczonym. Wyjątkowo w przypadku stwierdzenia braku pozytywnej lub powstania negatywnej
przesłanki postępowania uproszczonego może zaistnieć konieczność prowadzenia postępowania w trybie zwyczajnym 70 . Jeśli nie zachodzą przesłanki skierowania sprawy na posiedzenie (wymienione w art. 339 k.p.k.),
prezes sądu dokonuje czynności związanych z wyznaczeniem rozprawy.
Pamiętać należy, że oskarżonemu nie trzeba doręczać już aktu oskarżenia,
gdyż czynność ta została dokonana wraz z doręczeniem odpisu wyroku nakazowego (art. 505 § 1 k.p.k.). Zgodnie z art. 40 § 1 pkt 9 k.p.k. sędzia, który
brał udział w wydaniu wyroku nakazowego co do którego wniesiono sprzeciw, jest z mocy prawa wyłączony od udziału w sprawie. Dodać należy, że
w okresie obowiązywania k.p.k. z 1969 r. doktryna i orzecznictwo SN 71 wywodziły taki pogląd z wykładni przepisu art. 30 § 1 pkt 7 tego kodeksu, statuującego wyłączenie z mocy prawa sędziego biorącego udział „w wydaniu
orzeczenia, które zostało uchylone, a sprawę przekazano do ponownego
rozpoznania” 72 .
Sąd rozpoznający sprawę po wniesieniu sprzeciwu nie jest związany treścią wyroku nakazowego, który utracił moc (art. 506 § 6 k.p.k.), nie obowiązuje więc zakaz reformationis in peius. W związku z tym pojawia się pytanie,
czy wniesienie sprzeciwu rzeczywiście jest w pełni swobodne i gwarantuje
oskarżonemu niczym nie skrępowaną możliwość uchylenia się od skutków
68
Z. W r o n a, Postępowanie..., op. cit., s. 124; K. N o s k o w i c z, Sprzeciw od nakazu...,
op. cit., s. 99.
69
Z. W r o n a, Postępowanie..., op. cit., s. 124.
70
D. K a l a, Kodeksowe postępowania..., op. cit., s. 81–82.
71
Uchwała Sądu Najwyższego z 29 stycznia 1987 r.; VI KZP 45/86; OSNKW 1987, nr 3–4, poz.
27; postanowienie SN z dnia 10 listopada 1995 r., II KRN 68/95, Prok. i Pr. 1996, dodatek „Orzecznictwo”, nr 2–3, poz. 10.
72
J. G r a j e w s k i, (w:) Kodeks Postępowania..., op. cit., s. 229.
96
Prokuratura
i Prawo 7–8, 2006
Sprzeciw od wyroku nakazowego
wydanego wyroku nakazowego 73 . Odpowiedź na to pytanie przekracza ramy
niniejszego artykułu, w związku z tym pozostaje powtórzyć za J. Grajewskim
dyrektywę interpretacyjną, w myśl której „orzeczenie w wyroku surowszych
konsekwencji karnych jest dopuszczalne jedynie wówczas, gdy w toku przewodu sądowego ujawnione zostały nowe, istotne okoliczności obciążające,
wykraczające poza materiały, które stanowiły podstawę wyroku nakazowego” 74 .
73
B. G r o n o w s k a, M. J e ż - L u d w i c h o w s k a, K. N o s k o w i c z, Gwarancje procesowe...,
op. cit., s. 89 i n.; J. A g a c k a, Zakaz reformationis in peius a postępowanie nakazowe, Acta
Universitatis Lodziensis Folia Iuridica, nr 50/1992, s. 133 i n.
74
J. G r a j e w s k i, (w:) Kodeks Postępowania..., op. cit., s. 229.
Prokuratura
i Prawo 7–8, 2006
97