docUwarunkowania rozwoju relacji pomidzy wytwórcami usług
download 
Reklamacja Transkrypt
Uwarunkowania rozwoju relacji pomidzy wytwórcami usług
WSPÓŁCZESNE ZARZ DZANIE 1/2013 CONTEMPORARY MANAGEMENT QUARTERLY 1/2013 79 Uwarunkowania rozwoju relacji pomi dzy wytwórcami usług turystycznych Marek Rutkowski∗ Słowa kluczowe: turystyka, rynek usług turystycznych, relacje, uwarunkowania rozwoju relacji Keywords: tourism, market of tourist services, relationships, conditioning the development of relationships Synopsis: Zacie nianie relacji pomi dzy podmiotami oferuj cymi usługi turystyczne z jednej strony stanowi sposób na budowanie przez te podmioty przewagi konkurencyjnej na rynku, a z drugiej mo e ułatwi obron przed negatywnymi czynnikami ekonomicznymi wynikaj cymi z kryzysu. W opracowaniu zaprezentowano kluczowe uwarunkowania rozwoju relacji pomi dzy wytwórcami usług turystycznych. Ponadto wskazano na korzy ci płyn ce z rozwoju współpracy pomi dzy podmiotami tego rynku. Według wiatowej Organizacji Turystyki (UNWTO) turystyka to ogół czynno ci osób, które podró uj i przebywaj w celach wypoczynkowych, słu bowych lub innych nie dłu ej ni rok bez przerwy poza swoim codziennym otoczeniem. Brytyjskie Towarzystwo Turystyczne okre la turystyk jako wszystkie czynno ci zwi zane z czasowym, krótkotrwałym przemieszczaniem si osób do miejsc docelowych, poza miejscami, gdzie normalnie mieszkaj i pracuj [Olesiuk, 2007, s. 14]. Rynek turystyczny przez J. Altkorna uj ty został jako „proces, w ramach którego nabywcy i sprzedawcy okre laj , co maj zamiar kupowa i sprzedawa i na jakich warunkach. Inaczej mówi c, to wzajemne stosunki zachodz ce mi dzy dostawcami i odbiorcami, których decyzje kształtuj poda i popyt” [Altkorn, 2002, s. 18]. W prezentowanej definicji autor zwrócił uwag zarówno na podmioty rynku (czyli na sprzedaj cych oferty turystyczne i konsumentów zainteresowanych nabyciem tych ofert), jak i na przedmioty (towary i usługi, oraz potrzeby). Podkre lił aspekt poda owy rynku: oferenci z towarami i usługami, oraz popytowy: kupuj cy, kieruj cy si okre lonymi potrzebami i motywami. Rynek turystyczny, jak podkre lił D. Milewski, w przewa aj cej wi kszo ci składa si z usług [Milewski, Panasiuk, 2005, s. 24]. Rodzaje wiadczonych usług turystycznych mog by pochodn ró nych kryteriów klasyfikacyjnych, uwzgl dniaj cych np. motywy podró owania, jego długo , wybierane miejsca, wielko grup [Chlipała, 2011, s. 33]. „Produkt turystyczny” rozumiany jest w niniejszym opracowaniu jako atrakcja lub zespół atrakcji turystycznych, udost pnianych na zasadach wiadczenia okre lonego pakietu usystematyzowanych usług. Celem jest zaspokojenie potrzeb osób odwiedzaj cych go w celach turystycznych, ale te , co nie jest zbyt cz sto zauwa ane, potrzeb rekreacyjnych mieszka ców obszaru i najbli szego otoczenia. Produkt turystyczny obejmuje okre lon wi zk oferowanych korzy ci zwi zanych zarówno ze sfer materialn , jaki i niematerialn . Składnikami tak rozumianego produktu s m.in.: walory turystyczne, infrastruktura i odpowiednie usługi obszaru (miejsca docelowego) oraz jego dost pno komunikacyjna. Okre laj c istot produktu turystycznego, nale y równie uwzgl dni wizerunek produktu, a tak e poziom i struktur cen za okre lone składniki i cało produktu, który oferowany jest konsumentom. - - - - - Wst p ∗ Dr Marek Rutkowski, Wy sza Szkoła Biznesu – National-Louis w Nowym S czu. 80 M. Rutkowski, Uwarunkowania rozwoju relacji… M. Rutkowski, Conditioning the development of relationships… Rynek usług turystycznych jest odzwierciedleniem stosunków, które nie maj jednorodnego charakteru. Rynek ten tworz relacje zachodz ce mi dzy wytwórcami usług turystycznych a nabywcami tych usług, mi dzy samymi wytwórcami, a tak e mi dzy samymi nabywcami usług turystycznych. Stosunki zachodz ce mi dzy działaj cymi obok siebie usługodawcami okre lane s jako stosunki równoległe. Poziom współpracy pomi dzy tymi podmiotami w istotny sposób wpływa na efektywno rozwoju oferty turystycznej. Dzi ki rozwojowi relacji poszczególne podmioty dostarczaj nabywcom usług turystycznych oczekiwane przez nich korzy ci, a tym samym zwi kszaj efektywno działania i umacniaj swoj pozycj rynkow . W procesie tworzenia warto ci dla klientów wytwórcy usług turystycznych wchodz w relacje wzajemnej zale no ci osi ganych efektów od działa kooperantów. Celem opracowania jest analiza uwarunkowa rozwoju relacji równoległych pomi dzy wytwórcami usług turystycznych. Ponadto w opracowaniu zwrócono uwag na znaczenie rozwoju relacji pomi dzy podmiotami omawianego rynku w sytuacji kryzysowej. Istota relacji pomi dzy wytwórcami usług turystycznych Czynniki warunkuj ce rozwój relacji pomi dzy wytwórcami usług turystycznych - - - - - Kreowanie i promocja produktów turystycznych w gminie, powiecie lub subregionie jest wspólnym zadaniem jednostek samorz du terytorialnego, przedsi biorców i lokalnych organizacji pozarz dowych, poniewa s one podstaw uzyskiwania konkretnych korzy ci przez ka d z wymienionych grup. Rozwój współpracy pomi dzy wymienionymi podmiotami ułatwia agregacj zasobów i podejmowanie spójnych działa maj cych na celu kształtowanie atrakcyjnej oferty produktów turystycznych, jej promowanie, a tak e profesjonalne zarz dzanie ich mark . Relacje mo na definiowa jako stosunki zachodz ce mi dzy dwoma (lub wi cej) osobami, organizacjami, przedmiotami, zdarzeniami. Ogólnie termin „relacja pomi dzy podmiotami” odnosi si do sposobu, w jaki dwie osoby lub grupy osób postrzegaj si i zachowuj wobec siebie. Kształtowanie to nadawanie czemu okre lonego kształtu, postaci, formy, to rozwijanie czego , doskonalenie, osi ganie pewnego poziomu. Kształtowanie relacji to wpływanie na sposób, w jaki dwie osoby lub grupy osób postrzegaj si i zachowuj wobec siebie. Sprowadza si to do nadawania stosunkom zachodz cym mi dzy dwoma (lub wi cej) organizacjami (tak e reprezentuj cymi je osobami), przedmiotami lub zdarzeniami okre lonego kształtu, okre lonych cech. Kształtowanie relacji w ród wytwórców usług turystycznych to proces stopniowego rozwijania stosunków pomi dzy podmiotami zaanga owanymi w rozwój oferty turystycznej. Działania w ramach relacji pomi dzy wytwórcami usług turystycznych mo na podzieli na czynno ci kontrolowane tylko przez jeden podmiot i działania wymagaj ce zaanga owania co najmniej dwóch podmiotów. Wraz z rozwojem poziomu relacji udział działa podejmowanych wspólnie przez zaanga owane we współprac podmioty powinien wzrasta . Z jednej strony rozszerzanie zakresu wspólnie podejmowanych działa w zakresie rozwoju oferty usług turystycznych warunkuje rozwój relacji, a z drugiej jest jednym ze wska ników poziomu relacji. Stopie zaanga owania wytwórców usług turystycznych w proces kształtowania relacji mo e by ró ny. Charakterystyczne jest to, e jego poziom zmienia si w zale no ci od konkretnych sytuacji. Stopie zaanga owania mo e zale e np. od: zakresu postrzeganych korzy ci, strategii i ich planu działania, poziomu konkurencji na rynku usług turystycznych, wiadomo ci znaczenia zaanga owania w procesie kształtowania relacji, a tak e od okresu dotychczasowej współpracy pomi dzy omawianymi podmiotami. Rozwój relacji pomi dzy wytwórcami usług turystycznych uwarunkowany jest czynnikami obiektywnymi (wewn trznymi i zewn trznymi) oraz subiektywnymi. Do obiektywnych WSPÓŁCZESNE ZARZ DZANIE 1/2013 CONTEMPORARY MANAGEMENT QUARTERLY 1/2013 81 czynników wewn trznych nale : finansowe, rzeczowe, ludzkie, informacyjne, technologiczne oraz organizacyjne zasoby omawianych podmiotów. Do obiektywnych czynników zewn trznych zaliczymy: otoczenie bli sze (mikrootoczenie) i dalsze (makrootoczenie). Makrootoczenie stanowi zespół warunków funkcjonowania podmiotów na rynku usług turystycznych wynikaj cy z tego, e działaj one w okre lonym kraju, regionie, w danym układzie politycznym, prawnym, ekonomicznym itd. (tab. 1). Tab. 1. Czynniki makrootoczenia kształtuj ce relacje na rynku usług turystycznych (Macroeconomics factors of lasting relationships on the market of tourist services) Otoczenie (Environment) Przykładowe czynniki (Examples of factors) Ekonomiczne poziom dochodów poszczególnych grup społecznych, siła lokalnej waluty, siła nabywcza turystów, poziom rozwoju ekonomicznego kraju Polityczno - prawne grupy interesu, stabilno polityczna, ustawy i regulacje prawne zwi zane z rynkiem turystycznym, przepisy prawne zwi zane z ochron rodowiska Społeczno-kulturowe struktura wieku, mobilno turystów, struktura wykształcenia, otwarto na trendy na rynku usług turystycznych, kultura, religia, formy zachowa , moda, zmiany stylu ycia Technologiczne szybko dokonywanych zmian technologicznych, wykorzystanie rozwi za technologicznych w komunikacji, wykorzystanie innowacji w usługach turystycznych Geograficzne lokalizacja i koncentracja atrakcji turystycznych, poło enie geograficzne, klimat, warunki umo liwiaj ce uprawianie konkretnych sportów, potencjalne zasoby surowców naturalnych, poziom zanieczyszczenia rodowiska - - - - - ródło: opracowanie własne. Proces kształtowania omawianych relacji uwarunkowany jest równie przez mikrootoczenie, czyli wszystkie podmioty funkcjonuj ce na rynku turystycznym, które maj powi zania kooperacyjne lub konkurencyjne. W ród najwa niejszych czynników wynikaj cych z mikrootoczenia kształtuj cych relacje mi dzy wytwórcami usług turystycznych nale y wymieni m.in.: – specyfik poszczególnych podmiotów oferuj cych usługi turystyczne (jednostki samorz du terytorialnego, podmioty komercyjne, organizacje non profit), – wielko analizowanych podmiotów i posiadane przez nie zasoby, – rodzaj i znaczenie oferowanych usług turystycznych, – czas wzajemnej współpracy pomi dzy analizowanymi podmiotami, – siły przetargowe podmiotów wiadcz cych usługi turystyczne. Czas współpracy pomi dzy podmiotami oferuj cymi usługi turystyczne sprzyja zacienianiu relacji pomi dzy nimi. Ma to zwi zek ze zmian w czasie pi ciu głównych kryteriów charakteryzuj cych wspólne działania: do wiadczenia, niepewno ci, dystansu, zaanga owania i adaptacji. Na kształt wzajemnych relacji pomi dzy omawianymi podmiotami istotny wpływ maj równie ich siły przetargowe. Dla przykładu siła przetargowa zale y m.in. od: stopnia koncentracji sektora i dynamiki jego rozwoju, niepowtarzalno ci usług turystycznych, łatwo ci i kosztów zmiany dostawcy usług, poziomu konkurencji oraz mo liwo ci podj cia przez inny podmiot wiadczenia podobnych usług turystycznych. Zdaniem P. Doyle’a prawdziwe relacje partnerskie nie s osi gane mi dzy firmami, instytucjami, organizacjami, lecz pojedynczymi osobami reprezentuj cymi te podmioty. Zaufanie i zaanga owanie pomi dzy podmiotami powstaje na płaszczy nie interpersonalnej [Doyle, 2003, s. 107]. Wysoki poziom relacji pomi dzy wytwórcami usług turystycznych jest bardzo trudny do osi gni cia bez sprzyjaj cej im kultury organizacyjnej w omawianych podmiotach. W opinii R. Mac Ivera kultura organizacyjna jest zbiorem norm społecznych i systemów warto ci, - - - - - 82 M. Rutkowski, Uwarunkowania rozwoju relacji… M. Rutkowski, Conditioning the development of relationships… które s stymulatorami zachowa członków organizacji. Na kultur organizacyjn składaj si wzorce kulturowe wytworzone poza dan instytucj i przenoszone do niej przez jej członków oraz wzorce kulturowe powstałe w instytucji, specyficzne dla niej [Sikorski, 1988, s. 253]. Kultura organizacyjna oznacza m.in. wła ciwy klimat organizacyjny i sposób zarz dzania, system zach t, kwalifikacji oraz stosunki mi dzyludzkie. Ogólnie ujmuj c, kultura organizacyjna to podzielane znaczenia i symbole, rytuały, schematy poznawcze, które s ci gle formowane. Kultura organizacyjna jest kategori społeczn , co oznacza podporz dkowanie zachowa pojedynczych pracowników firm i instytucji oferuj cych usługi turystyczne pewnym wspólnym wzorcom i modelom. W procesie kształtowania relacji w ród wytwórców usług turystycznych odmienne kultury organizacyjne poszczególnych podmiotów nie stanowi przeszkody, pod warunkiem jednak, e zarówno podobie stwa w tym zakresie, jak i ró nice s od pocz tku znane, wła ciwie rozumiane i uwzgl dniane w strategiach współpracy. Problem uniemo liwiaj cy rozwój relacji stanowi mog jedynie skrajne przeciwie stwa w analizowanym obszarze i brak ze strony omawianych podmiotów elastyczno ci i ch ci do zmiany takiego stanu. Do wewn trznych uwarunkowa rozwoju współpracy na rynku usług turystycznych nale wszystkie elementy i relacje mi dzy nimi, które składaj si na szeroko rozumiany potencjał organizacyjny i społeczny organizacji. Potencjał ten tworz ich zasoby i umiej tno ci. Zasoby to wszystkie posiadane warto ci, które s kontrolowane przez dany podmiot oraz przyczyniaj si do rozwoju relacji na rynku turystycznym. Wytwórcy usług turystycznych dysponuj zasobami finansowymi, materialnymi oraz niematerialnymi (technologicznymi, organizacyjnymi, informacyjnymi oraz ludzkimi). Kształt relacji zale y równie od posiadanych przez te organizacje umiej tno ci, czyli zdolno ci do takiej koordynacji i alokacji posiadanych zasobów, aby podejmowane działania w najefektywniejszy sposób przyczyniały si do rozwoju współpracy, a w konsekwencji równie rozwoju oferty turystycznej. Na omawiane relacje oddziałuj równie czynniki subiektywne. Do uwarunkowa tych nale m.in.: osobowo pracowników reprezentuj cych współpracuj ce ze sob organizacje, ich zainteresowania, systemy warto ci, poziom wiedzy, wiadomo znaczenia rozwoju relacji, motywacja do działania, skłonno do ryzyka. W ród innych istotnych czynników warunkuj cych rozwój relacji wytwórców usług turystycznych nale y wskaza równie : przejrzysto zasad współpracy pomi dzy analizowanymi podmiotami, orientacj na obustronne korzy ci, dobry przepływ informacji pomi dzy nimi, wzajemne poznanie i zrozumienie oczekiwa , zaanga owanie i orientacj na długookresow współprac . Rozwój relacji niew tpliwie zale y od poziomu zaufania pomi dzy współpracuj cymi podmiotami. Zaufanie pomi dzy podmiotami rynku usług turystycznych nie jest jednorodn zmienn . Mo na wyró ni trzy kategorie zaufania, które wi si z oczekiwaniami wobec podmiotów rynku turystycznego [Sztompka, 2002, s. 310–311]: – oczekiwania efektywno ciowe (zwi zane z odpowiednimi kompetencjami kooperantów, np. oczekiwania dotycz ce działa regularnych, przewidywalnych i prawidłowych), – oczekiwania aksjologiczne (zwi zane z wła ciwo ciami działa , np. oczekiwanie, e kooperant b dzie działał odpowiedzialnie, sprawiedliwie i uczciwie), – oczekiwania altruistyczne (odwołuj si do bezinteresowno ci, np. oczekiwanie odpowiedniego wykonywania okre lonych zada i funkcji). Zaufanie w relacjach pomi dzy wytwórcami usług turystycznych odnosi si zarówno do konkretnych działa , jak i okre lonych intencji zachowania. Komponentami zaufania w omawianych relacjach s zarówno wiarygodno , jak i yczliwo . Zaufanie na omawianym rynku istnieje w wielu rodzajach relacji biznesowych: pomi dzy pracownikami okre lonej instytucji wiadcz cej usługi turystyczne, pomi dzy wytwórcami i nabywcami usług turystycznych, pomi dzy podmiotami komercyjnymi, jednostkami samorz du terytorialnego oraz organizacjami non profit. Podmioty te podlegaj tym samym pra- WSPÓŁCZESNE ZARZ DZANIE 1/2013 CONTEMPORARY MANAGEMENT QUARTERLY 1/2013 83 wom co całe społecze stwo. Dlatego te trudno jest mówi o zaufaniu w biznesie jako o odr bnym zjawisku społecznym. Zaufanie jest podstaw relacji mi dzyludzkich [Sztompka, 2002, s. 57–80]. Wzrost zaufania ułatwia współprac i jest warunkiem rozwoju relacji. Efektywne relacje powinny by budowane na zaufaniu. Obok zaufania niezwykle istotn rol w procesie kształtowania relacji odgrywa równie zaanga owanie podmiotów funkcjonuj cych na rynku usług turystycznych. Zaanga owanie jest procesem o podło u motywacyjnym – pobudza podmioty do działania, a tak e ukierunkowuje ich zachowanie. Warto zwróci uwag na dwie wła ciwo ci zaanga owania [Furtak, 2003, s. 173–175]: – kierunek zaanga owania – dotyczy zakresu realizowanych zada , np. zaanga owanie w proces zbierania informacji, zaanga owanie wraz z dostawc w kreowanie nowego produktu, zaanga owanie w zwi zek z dostawc , – oraz sił zaanga owania – dotyczy ilo ci wydatkowanej energii w okre lonym kierunku. - - - - - Znaczenie rozwoju relacji pomi dzy wytwórcami usług turystycznych w sytuacji kryzysowej Rynek usług turystycznych jest niew tpliwie jednym z najbardziej nara onych na skutki kryzysu sektorem gospodarki. Spadek dochodów w krajach rozwini tych mo e sprawi , e obywatele tych krajów ogranicz wyjazdy do Polski. Mo e to stanowi problem nie tylko dla podmiotów bezpo rednio zwi zanych z omawianym rynkiem, ale i dla pa stw, których podstaw dochodu narodowego jest wła nie turystyka. Mimo obecnych zawirowa rynkowych turystyka mi dzynarodowa okazuje si by wa n dziedzin wielu gospodarek europejskich, przynosi zyski, tym samym łagodzi presj na bilans płatniczy. wiatowa Organizacja Turystyki (UNWTO) zach ca europejskie rz dy do wspierania turystyki, sektor ten mo e przyczyni si do ponownego o ywienia gospodarczego wielu krajów, tworz c m.in. nowe miejsc pracy. Mimo kryzysu gospodarczego według szacunków UNWTO liczba turystów w 2011 r. wzrosła z 4 do 4,5% w porównaniu z 2010 r. Do podró owania nie zniech ciły turystów ani rewolucje w krajach arabskich, ani kryzys w strefie euro, ani strajki w Grecji. Według UNWTO od stycznia do sierpnia 2011 r. 671 mln osób podró owało po wiecie. Oznacza to 29 mln osób wi cej ni w analogicznym okresie 2010 r. Organizacja podkre la, e mimo niepewno ci gospodarczej w krajach euro, w pierwszych o miu miesi cach 2011 r. najwi cej turystów odwiedziło wła nie Europ – odnotowano wzrost o 6% podró nych w porównaniu z 2010 r. Mimo niepewnej sytuacji w krajach strefy euro, wielu turystów odwiedzało głównie Grecj (wzrost o 14%), Irlandi (wzrost o 13%), Portugali (wzrost o 11%) oraz Hiszpani (wzrost o 8%). Tym samym tury ci przyczynili si do poprawy sytuacji ekonomicznej w tych krajach [UNWTO, 2012, s. 1–3]. Warto podkre li równie , e osłabienie polskiej waluty w stosunku do innych walut sprawiło, e wielu Polaków zrezygnowało z wyjazdów zagranicznych. Zagraniczne wycieczki w 2011 r. stały si nawet o 20% dro sze ni w roku 2010. Krajowa turystyka mo e zatem równie skorzysta dzi ki zaistniałej sytuacji. Drogie euro powinno zach ca polskich turystów do planowania urlopów w kraju. Natomiast tani złoty mo e by zach t równie dla zagranicznych turystów do przyjazdu do Polski. W literaturze przedmiotu spotka mo na wiele typologii relacji pomi dzy pomiotami runku usług turystycznych, wykorzystuj cych ró ne kryteria podziału. Bior c pod uwag nadrz dny cel, jaki stawiaj sobie wytwórcy usług turystycznych, relacje mo na ogólnie podzieli na: ofensywne i defensywne. Relacje ofensywne zorientowane s na rozwój pozycji rynkowej podmiotów (oraz oferowanych przez nich usług turystycznych) podejmuj cych współprac . Cz sto stosunki takie inicjuje jeden z podmiotów, który stopniowo anga uje drug stron , nadaj c ton rozwojowi współpracy. 84 M. Rutkowski, Uwarunkowania rozwoju relacji… M. Rutkowski, Conditioning the development of relationships… Relacje defensywne nastawione s na obron . Dzi ki wspólnym, coraz lepszym działaniom wytwórcy usług turystycznych mog skuteczniej broni obecnej pozycji rynkowej. W obydwu wymienionych rodzajach relacji istotn rol odgrywa efekt synergii. Wzajemna współpraca podmiotów umo liwia efektywniejsze wykorzystanie ich zasobów, ułatwia identyfikacj szans i zagro e rynkowych, a przede wszystkim sprzyja trafniejszemu projektowaniu strategicznych celów działania zaanga owanych podmiotów. Rodzaj relacji wynika ze strategii rynkowej tych podmiotów. Pod wpływem uwarunkowa wewn trznych i zewn trznych relacje defensywne z czasem mog przekształca si w relacje ofensywne, a te z kolei mog zmienia si w relacje defensywne. Niew tpliwie jeden i drugi rodzaj relacji sprzyja rozwojowi zarówno współpracuj cych ze sob podmiotów, jak i projektowanej i rozwijanej przez nich oferty turystycznej. Przedstawiony powy ej podział relacji zdaje si mie szczególnie du e znaczenie w okresach dekoniunktury i kryzysów gospodarczych. Podmioty zorientowane do tej pory na rozwój relacji ofensywnych pod wpływem niekorzystnych uwarunkowa ekonomicznych mog przeorientowa swoje cele nadrz dne w zakresie rozwoju współpracy w kierunku relacji defensywnych, których celem jest obrona przed niekorzystnym wpływem otoczenia ekonomicznego. Rozwój relacji pomi dzy wytwórcami usług turystycznych nabiera szczególnego znaczenia w sytuacji kryzysowej. W okresie tym wiele podmiotów zmuszonych jest do ograniczania swoich bud etów na działania zwi zane z rozwojem oferty turystycznej i z jej promocj . Cz podmiotów rynku turystycznego ogranicza wydatki na rozwój zasobów ludzkich. Ponadto w okresie tym tury ci odwiedzaj cy atrakcje turystyczne mog by nieco bardziej wra liwi cenowo. Zacie nienie współpracy pomi dzy omawianymi podmiotami daje mo liwo obrony przed niekorzystnym wpływem zewn trznych czynników ekonomicznych. W ród korzy ci wynikaj cych z rozwoju relacji pomi dzy wytwórcami usług turystycznych nale y wskaza m.in.: – popraw efektywno ci działa marketingowych, – mo liwo szybszej i kompleksowej reakcji na zmiany rynku, – wi ksz stabilno prowadzenia biznesu na rynku usług turystycznych (wspólny plan działa ), – lepsz znajomo oczekiwa turystów (wspólne badania), – lepsz obsług turysty (np. opracowanie wspólnych standardów obsługi, wspólne projekty szkoleniowe), – uzyskanie przewagi konkurencyjnej (efekt synergii), – mo liwo poprawy własnego wizerunku dzi ki współpracy z innymi znanymi podmiotami omawianego rynku. - - - - - Uwagi ko cowe Podmioty oferuj ce usługi turystyczne poszukuj przewagi konkurencyjnej wewn trz własnych organizacji, jak równie w otoczeniu. Jednym ze sposobów zwi kszania konkurencyjno ci jest nawi zanie i rozwój relacji z innymi podmiotami rynku. Poprawa współpracy pomi dzy podmiotami zaanga owanymi w proces kształtowania oferty turystycznej pozwala na kooperatywne, a nie konfrontacyjne realizowanie obranej strategii konkurencji. W rezultacie post puj cych zmian w globalnym otoczeniu stopniowo narasta wiadomo , e rozwój relacji na rynku usług turystycznych jest jednym z istotnych warunków osi gni cia wzajemnych długoterminowych korzy ci. Trwałe, pozytywne i stopniowo rozwijane relacje s traktowane jako strategiczne czynniki sukcesu i przewagi konkurencyjnej osi ganej poprzez eliminowanie firm spoza układu partnerskiego i obni anie kosztów zdobywania rynku. Partnerstwo jest wiadomym celem zaanga owanych we współprac firm. Podstaw relacji wytwórców usług turystycznych umo liwiaj cych osi gni cie efektu synergii stanowi współpraca o charakterze formalnym oraz nieformalnym, oparta na wza- WSPÓŁCZESNE ZARZ DZANIE 1/2013 CONTEMPORARY MANAGEMENT QUARTERLY 1/2013 85 jemnym zaufaniu i zaanga owaniu. Sukces całego miasta, gminy czy regionu zale y od sumy korzy ci oferowanych turystom. Bibliografia 1. Altkorn J., (2002), Marketing w turystyce, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa. 2. Chlipała P., (2011), Tworzenie warto ci dla klienta na rynku usług turystycznych, Wydawnictwo Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie, Kraków. 3. Doyle P., (2003), Marketing warto ci, Wydawnictwo Felberg SJA, Warszawa. 4. Furtak R., (2003), Marketing partnerski na rynku usług, PWE, Warszawa. 5. Milewski D., Panasiuk A., (2005), Rynek usług turystycznych, [w:] A. Panasiuk (red.), Marketing usług turystycznych, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa. 6. Olesiuk A., (2007), Marketing usług turystycznych, Difin, Warszawa. 7. Sikorski Cz., (1988), Projektowanie i rozwój organizacji instytucji, PWE, Warszawa. 8. Sztompka P., (2002), Socjologia. Analiza społecze stwa, Wydawnictwo Znak, Kraków. Bibliografia elektroniczna 1. World Tourism Barometer, (2012), vol. 10, UNWTO, [online], http://mkt.unwto.org/en/barometer, [29.03.2012]. Conditioning the development of relationships between the entities on the market of tourist services Summary - - - - - The aim of this article is analysis of deciding factors of partnership between the entities on the market of tourist services, it presents importance of trust between firms as the factor to relationship development, although it is not strong point of current cooperation in the analysed market. The important factors of partnerships are: transparency of principles of cooperation between analysed entities, sense of direction to mutual benefits, good flow of information, understanding expectations, commitment and sense of direction for the long-term cooperation. Creating partnership relations is largely the result of a certain type of evolution. Forming long-term relations between the entities that participate on the market of tourist services can bring many advantages, such as, for example: improvement of the quality of tourist services, reducing the risk related to the procurement of services and improvement in communication between the entities on the market of tourist services. The benefits listed influence the mutually positive perception of partners as well as motivate for further development of longlasting, positive relations on the market of tourist services, thanks to which the engaged entities build a competitive advantage on the market.
