Autoreferat M.Mularska-Kucharek

AUTOREFERAT
przedstawiający osiągnięcia naukowe,
dorobek naukowo-badawczy
oraz działalność dydaktyczną i organizacyjną
1
I Imię i nazwisko
Monika Mularska-Kucharek
II Posiadane dyplomy, stopnie naukowe/artystyczne – z podaniem nazwy, miejsca i roku ich
uzyskania oraz tytułu rozprawy doktorskiej
W 2001 r. rozpoczęłam studia socjologiczne na Wydziale Ekonomiczno–Socjologicznym
Uniwersytetu Łódzkiego. Tytuł magistra otrzymałam w 2006 r., po obronie pracy magisterskiej pt.
Aprobata wybranych norm społecznych na obszarach wiejskich województwa łódzkiego. W ramach
Katedry Socjologii Wsi i Miasta ukończyłam specjalizację Aktywizacja Społeczności Lokalnych.
Promotorem pracy magisterskiej był dr hab. Paweł Starosta, prof. nadzw. Uniwersytetu Łódzkiego.
W 2006 r. zostałam przyjęta na stacjonarne studia doktoranckie z socjologii na Wydziale
Ekonomiczno - Socjologicznym UŁ, które ukończyłam w 2012 r. Pod opieką merytoryczną dra hab.
Pawła Starosty, prof. nadzw. UŁ przygotowałam rozprawę doktorską pt. Kapitał społeczny a postawy
przedsiębiorcze i jakość życia mieszkańców Łodzi.
Ze względu na interdyscyplinarny charakter moich badań naukowych i uwzględnienie w
dysertacji wątków psychologicznych, w 2010 r. podjęłam studia podyplomowe w Instytucie
Psychologii Uniwersytetu Łódzkiego z zakresu Zarządzania Zasobami Ludzkimi. W tym czasie miałam
możliwość poszerzenia wiedzy z zakresu psychologii, jak również dyskutowania uwzględnionych w
pracy kwestii dotyczących przedsiębiorczości oraz jakości życia w ujęciu psychologicznym.
Studia podyplomowe umożliwiły mi pogłębienie wiedzy psychologicznej, którą zdobywałam
już w trakcie studiów magisterskich i doktoranckich uczestnicząc w wielu szkoleniach i warsztatach
psychologicznych. W tym czasie brałam udział w kursach z rozwoju kompetencji społecznych. Między
innymi w 2009 r. ukończyłam Szkołę Trenerów Kompetencje – Rozwój - Trening, w ramach której
uzyskałam certyfikat Trenera Umiejętności Psychospołecznych. Dwa lata później odbyłam szkolenie
pt. Narzędziownia. Narzędzia w pracy trenera zrealizowane przez Pracownię Psychologiczną Elżbiety
Sołtys.
Egzemplifikacją moich interdyscyplinarnych zainteresowań było rozpoczęcie w 2012 r. 4–
letniego Studium Psychoterapii Krótkoterminowej w Centrum Terapii Krótkoterminowej w Łodzi. W
ramach Studium zdobywam wiedzę, która w połączeniu z wiedzą socjologiczną jest wielokrotnie
impulsem do podejmowania inspirująco poznawczych i niezwykle użytecznych wątków w pracy
naukowej.
2
III Informacje o dotychczasowym zatrudnieniu w jednostkach naukowych/artystycznych
Od 02.11.2009 r. jestem zatrudniona na Wydziale Nauk Geograficznych UŁ w Katedrze
Zagospodarowania Środowiska i Polityki Przestrzennej. Od momentu uzyskania stopnia doktora, czyli
od 2012 r. pracuję tam na stanowisku adiunkta.
W latach 2006-2014, a zatem od rozpoczęcia studiów doktoranckich prowadziłam wiele zajęć
dydaktycznych w ramach umów cywilno-prawnych dla studentów szkół wyższych oraz słuchaczy
studiów podyplomowych. Współpracowałam m.in. ze Społeczną Akademią Nauk, Zamiejscowym
Ośrodkiem Dydaktycznym Uniwersytetu Łódzkiego w Sieradzu, Wyższą Szkołą Kupiecką, Wyższą
Szkołą Cosinus.
Współpracę w zakresie dydaktyki od samego początku drogi naukowej podejmowałam także z
Wydziałem Ekonomiczno-Socjologicznym.
IV Wskazanie osiągnięcia* wynikającego z art. 16 ust. 2 ustawy z dnia 14 marca 2003 r. o
stopniach naukowych i tytule naukowym oraz o stopniach i tytule w zakresie sztuki (Dz. U. nr
65, poz. 595 ze zm.):
a) tytuł osiągnięcia naukowego:
Jednotematyczny cykl publikacji pt.:
Społeczne mechanizmy kształtowania jakości życia jednostek i zbiorowości
b) autor/autorzy, tytuł/tytuły publikacji, rok wydania, nazwa wydawnictwa)
1. Mularska–Kucharek M., Social Capital and Quality of Life, Wydawnictwo UŁ,
Wydawnictwo UJ, Łódź – Kraków, 2014, 169 s. – monografia;
2. Mularska-Kucharek M., Benefits of Social Trust in the Context of Subjective Quality
of Life, Studia Regionalia KPZK PAN, vol. 45, 2016, s. 22-33;
3. Mularska-Kucharek M., O relacjach pomiędzy jakością zamieszkiwania a subiektywną
jakością życia – Na przykładzie mieszkańców miast, Studia Miejskie, nr 19, 2015, s. 131146;
4. Mularska-Kucharek M., How to Live in a Small Town? About the Quality of Life and
Quality of Living, Studia KPZK PAN, vol. 45, s. 93-107, 2016;
5. Mularska–Kucharek M., Postawa przedsiębiorcza a jakość życia, Zarządzanie
Zasobami Ludzkimi, nr 1 (108), 2016, s. 141-153;
3
6. Mularska-Kucharek M., Przedsiębiorcze postawy i działania mieszkańców miast i ich
związek z jakością życia, Studia Miejskie, nr 21, 2016; s. 135-152;
7. Mularska-Kucharek M., Przedsiębiorcze działania mieszkańców wsi, Journal of
Agribusiness and Rural Development, vol. 4 (38), 2015, s. 793-801;
8. Mularska–Kucharek M., The Role of Social Capital in the Development of
Entrepreneurship, Science Publishing Group, New York, 2015, 184 s.
Pytania o dobre życie, o szczęście mają z założenia charakter egzystencjalny, nurtujący, a także
retoryczny. Jednak są tak istotne i ważkie dla człowieka, że nieustannie mu towarzyszą. Problem ten
nabiera szczególnego znaczenia we współczesnych czasach. Poszukiwanie odpowiedzi o sens i jakość
życia człowieka
w ponowoczesnym
świecie znajduje
odzwierciedlenie
we
wzrastającym
zainteresowaniu problematyką jakości życia. Można zaryzykować konstatację, że kategoria ta jest
przejawem ducha epoki czy też ideą, której czas właśnie nadszedł. Stała się przecież w ostatnich
dekadach przedmiotem zainteresowania nie tylko przedstawicieli świata nauki (socjologów,
psychologów, ekonomistów, filozofów, lekarzy i in.), ale także opinii publicznej i reprezentantów wielu
lokalnych, regionalnych, krajowych oraz międzynarodowych instytucji. Problem jakości życia jest
także przedmiotem dyskusji i analiz na każdym poziomie życia społecznego: mikro-, mezo-,
makrospołecznym i wynika w dużej mierze z pogłębiającej się „świadomości społecznej w obrębie
dążeń indywidualnych poszczególnych jednostek” [Wnuk, Marcinkowski 2012, s. 21] oraz grup
społecznych i zbiorowości do jak najlepszej egzystencji. Wysoce zrozumiałe są zatem podejmowane
zarówno przez naukowców, jak i praktyków inicjatywy dotyczące poszukiwania determinant, które
mogą prowadzić do polepszenia dobrostanu i dobrobytu jednostek i społeczności, a zatem do
polepszenia jakości życia.
Mając świadomość wagi podejmowanej tematyki oraz niewystarczającej wiedzy z zakresu
czynników kształtujących jakość życia jednostek i zbiorowości, podjęłam prace naukowo-badawcze
zmierzające do poszerzenia wiedzy na temat mechanizmów warunkujących jakość życia,
uwzględniając czynniki społeczne, które mogą mieć kluczowe znaczenie zarówno dla tego, co jest
celem jednostkowym, jak i zbiorowym, czyli dobrego życia. Podstawę empiryczną omawianych
rezultatów stanowią dane zebrane w ramach kilku projektów badawczych, którymi kierowałam lub w
które byłam zaangażowana, a także badań własnych, zrealizowanych w ramach Stypendium dla
Wybitnych Młodych Naukowców. W badaniach zastosowałam triangulację zarówno na poziomie
metod, jak i technik badawczych, a także źródeł danych i metod ich analizy, z wykorzystaniem
szerokiego wachlarza metod statystycznych (jedno-, dwu-, jak i wielowymiarowych), pozwalających
na uzyskanie pogłębionych wniosków również w tych obszarach, które były dotychczas przedmiotem
innych badań.
4
Przedkładany
jako
główne
osiągnięcie
naukowe
cykl
publikacji
jest
kontynuacją
dotychczasowych naukowych dokonań w zakresie jakości życia [Andrews 1976; Campbell et al. 1976;
Argyle 1987; Słaby 1990; Czapiński 1994; Diener 2000; Borys 2001; Kolman 2002, Daszykowska
2007; Derbis 2007; Kaleta, Knieć 2007; Kowalik 2007; Land et al. 2012; Growiec 2015, Better Life], ale
także znacznym rozszerzeniem zarówno perspektywy teoretycznej, jak i badawczej o kwestie
związane z czynnikami społecznymi determinującymi dobrostan i dobrobyt.
Wśród podstawowych mechanizmów kształtujących jakość życia będących przedmiotem
moich naukowych dociekań znajdują się przede wszystkim: komponenty kapitału społecznego, tj.
zaufanie społeczne, sieci społeczne, normy społeczne, jak również sam kapitał społeczny oraz
przedsiębiorczość, definiowana w kategoriach społecznych, tj. postawy i działania przedsiębiorcze, a
także aspekty dotyczące jakości zamieszkiwania, mające istotne znaczenie dla jakości życia
mieszkańców jednostek terytorialnych. Zarówno w teoretycznym, jak i empirycznym zgłębianiu
problematyki społecznych czynników determinujących jakość życia analizowane zjawiska staram się
traktować wielowymiarowo i wielopłaszczyznowo. Egzemplifikacją takiego podejścia jest próba
uwzględnienia w procesie badawczym wieloaspektowości badanych zjawisk. Naukowe implikacje tak
zarysowanego podejścia teoretycznego i empirycznego wyrażają się w poszukiwaniu mechanizmów
kształtujących jakość życia nie tylko z perspektywy ogólnej, ale także bardziej szczegółowej, z
uwzględnieniem wymiarów i aspektów analizowanych zjawisk społecznych. Zrealizowane i omówione
przeze mnie badania dotyczą zarówno jakości życia jednostek, jak i zbiorowości i cechuje je
holistyczne i interdyscyplinarne ujęcie. Podjęłam bowiem próbę poszerzenia interpretacji zagadnień
socjologicznych o zjawiska natury psychologicznej i geograficznej.
Poza perspektywą jednostkową w swoich pracach dużo uwagi poświęcam zbiorowościom miejskim, a
także kierunku ich rozwoju. W obliczu wyzwań, przed jakimi stoją współczesne miasta szczególnego
znaczenia nabiera problem jakości życia, która traktowana jest jako jeden z nadrzędnych celów
rozwojowych. O sukcesie danego miasta decydować ma m.in. oferowana przez nie jakość życia. Miasto
powinno charakteryzować się wysoką jakością życia i dobrobytem, jak sugerują autorzy raportu
Miasta przyszłości [2011], we wszystkich społecznościach i dzielnicach. Aby jednak było to możliwe
potrzeba wiedzy na temat jakości życia mieszkańców, ich potrzeb, oczekiwań oraz opinii.
Systematyczna diagnoza oraz refleksja nad jakością życia może odegrać istotną rolę w zrealizowaniu
zamierzeń i celów, jakim powinni sprostać miejscy decydenci. Niezwykle przydatna może się okazać
także wiedza na temat czynników warunkujących jakość życia oraz mechanizmów mających wpływ na
lepsze życie. Dlatego też moją intencją, jako badacza, a także obserwatora życia społecznego, było nie
tylko uwzględnienie w badaniach i analizach perspektywy jednostki, ale także zbiorowości. Warto
nadmienić, że w kontekście naukowo-badawczym niezmiennie bliska jest mi zarówno Łódź, jak i
województwo łódzkie, od lat borykające się w mniejszym lub większym stopniu z problemami natury
społeczno-ekonomicznej, mającymi wpływ na jakość życia mieszkańców. Niemniej jednak moje
5
wnioski dotyczące czynników kształtujących jakość życia na przykładzie analizowanych zbiorowości
nie mają jedynie lokalnego charakteru, ale są przejawem ogólniejszych prawidłowości i mogą stanowić
źródło wiedzy dla tych, którzy podejmują inicjatywy na rzecz poprawy jakości życia.
Odpowiadając na potrzeby dotyczące poszukiwania potencjalnych determinant jakości życia,
uwzględniłam w badaniu koncepcje kapitału społecznego, który traktuje się współcześnie jako zasób
dający określone korzyści w wielu aspektach życia i na różnych jego poziomach, tj. mikro-, mezo- i
makrospołecznym [W. Baker, R. D. Putnam, F. Fukuyama, D. Cohen, L. Prusack, Productivity
Commission, OECD]. Za Halpernem [2005] przyjęłam, że kapitał społeczny oznacza zbiór zasobów
wytworzonych w procesie interakcji, jakimi dysponuje jednostka w określonej sytuacji społecznej. W
badaniach zastosowałam wielowymiarowe ujęcie badanego zjawiska. W analizach empirycznych
uwzględniłam trzy komponenty kapitału społecznego: sieci, normy i zaufanie społeczne. Każdy z tych
komponentów, zarówno w warstwie teoretycznej, jak i empirycznej, został powiązany z jakością życia,
i to zarówno w wymiarze subiektywnym, obiektywnym, jak i ogólnym, czyli łączącym oba wymiary
jakości życia. Wyniki badań nad rolą kapitału społecznego, a także zaufania, sieci, norm społecznych w
kształtowaniu dobrostanu i dobrobytu zaprezentowałam przede wszystkim w książce pt. Social
Capital and Quality of Life, której podstawowym celem było wniesienie wkładu w rozwój zrozumienia
teoretycznych i empirycznych powiązań między kapitałem społecznym, jego wymiarami a jakością
życia. W książce zawarłam wyniki kilkuletnich badań w zakresie kapitału społecznego i jakości życia
oraz doświadczenia związane z pracą psychoterapeutyczną. Poza dominującą perspektywą
socjologiczną uwzględniłam także elementy perspektywy psychologicznej, w celu lepszego
zrozumienia uwarunkowań szczęścia i dobrobytu. Badania nad zależnościami między kapitałem
społecznym, jego komponentami a wymiarami jakości życia miały w pewnym stopniu charakter
innowacyjny – omawiane zagadnienia nie były dotąd eksplorowane w takim ujęciu. Zastosowane
podejście ukazało nowy, nie w pełni zanalizowany mechanizm działania kapitału społecznego,
zaufania, sieci, norm społecznych w kontekście jakości życia jednostek i zbiorowości.
Wzrastające zainteresowanie jakością życia, zarówno w kraju, jak i na arenie międzynarodowej, a
także inklinacja do szerszego upowszechnienia wyników badań skłoniły mnie do przygotowania
książki w j. angielskim, wydanej przez Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego w koedycji z
Wydawnictwem Uniwersytetu Jagiellońskiego, ale dystrybuowanej w wersji papierowej przez
Columbia University Press oraz w wersji elektronicznej (e-książka) przez Cambridge University Press.
W monografii tej poddałam eksploracji związki trzech komponentów kapitału społecznego z jakością
życia, bazując zarówno na badaniach ilościowych, jak i jakościowych. Niewątpliwie istotne znaczenie
na etapie przygotowywania publikacji miał mój udział w wielu kursach, warsztatach, treningach
dotyczących kwestii psychologicznych ze względu na studia realizowane w Centrum Terapii
Krótkoterminowej. Równie cenna była praktyka terapeutyczna, którą rozpoczęłam w ramach Studium
Psychoterapii. Pracując z osobami znajdującymi się w różnego rodzaju kryzysach, o niskim poczuciu
6
szczęścia, zadowolenia z życia i jego aspektów, mogłam w sposób bezpośredni obserwować, że kapitał
społeczny i jego poszczególne wymiary mają niezwykle istotne znaczenie dla subiektywnej, a także
obiektywnej jakości życia. W pracy wskazałam nie tylko na rolę kapitału społecznego, jego poziomu
oraz struktury, ale dowiodłam również znaczenia zaufania, sieci oraz analizowanych norm
społecznych w kształtowaniu subiektywnej, obiektywnej oraz ogólnej jakości życia. Tak jak w
odniesieniu do kapitału społecznego, tak i w stosunku do jego komponentów zastosowałam bardziej
wnikliwe podejście biorąc pod uwagę w przypadku: (a) zaufania społecznego, trzy jego rodzaje, tj.
zaufanie zgeneralizowane, publiczne i prywatne, (b) sieci społecznych: rozległość sieci, częstość
utrzymywania kontaktów, długość trwania znajomości, (c) norm społecznych, te o charakterze
prospołecznym, czyli podmiotowość, prawdomówność, wzajemność, współpracę, sprawiedliwość,
lojalność. Dokonane analizy dostarczyły argumentów za prawdziwością hipotezy mówiącej o wpływie
kapitału społecznego, zaufania społecznego, norm społecznych oraz sieci społecznych na subiektywną
(dobrostan psychiczny), obiektywną (dobrobyt, poziom życia) i ogólną jakość życia. Przeprowadzone
za pomocą testu Bonferroniego porównania post hoc wykazały istotne różnice w kwestii
analizowanych wymiarów jakości życia między poszczególnym grupami o różnym poziomie kapitału
społecznego, sieci społecznych, zaufania społecznego oraz aprobaty norm społecznych. Ustalono, że
osoby posiadające duże zasoby kapitału społecznego, cechujące się wysokim poziomem zaufania
społecznego, sieci oraz norm społecznych charakteryzują się lepszym dobrostanem i dobrobytem niż
osoby o niewielkich zasobach tego kapitału. W badaniu wykazano jednak, że największe znaczenie dla
subiektywnej i obiektywnej, a także ogólnej jakości życia mają sieci społeczne. Okazało się zatem, że
relacje z innymi ludźmi są ściśle powiązane z materialnymi i niematerialnymi aspektami ludzkiego
życia. W toku badań ustaliłam również, że ważnym aspektem kształtowania jakości życia jest także
zaufanie społeczne, które w porównaniu z sieciami społecznymi kształtuje się w przypadku
społeczeństwa polskiego na znacznie niższym poziomie (CBOS 2014). Wyjątkiem jest oczywiście
zaufanie w sferze prywatnej, jednakże, aby zaufanie mogło spełniać swoje funkcje, również w
kontekście jakości życia, powinno wyjść poza granice grupy osób, których znamy. Z
przeprowadzonych przeze mnie badań wynika bowiem, że wśród czynników kształtujących jakość
życia wymienić należy zarówno zaufanie zgeneralizowane, jak i zaufanie publiczne. Uzyskane rezultaty
dały asumpt do podjęcia kolejnych badań wskazujących na rolę tych dwóch wymiarów zaufania
społecznego w kształtowaniu dobrostanu psychicznego, czyli poczucia szczęścia, satysfakcji życiowej.
Rezultaty podjętych badań i analiz opisane zostały w artykule pt. Benefits of Social Trust in the Context
of Subjective Quality of Life, którego celem była ocena zależności między zaufaniem społecznym
obejmującym
zaufanie
zgeneralizowane
(do
większości
ludzi)
oraz
instytucjonalne
(do
funkcjonujących w regionie, kraju instytucji życia publicznego) a subiektywnym wymiarem jakości
życia. Analiza empiryczna przeprowadzona została na podstawie wyników badań zrealizowanych
wśród mieszkańców miast województwa łódzkiego. Eksploracja danych wykazała, że pomiędzy
7
zaufaniem społecznym, obejmującym uwzględnione w badaniu wymiary zaufania, a subiektywną
jakością życia istnieje korelacja istotna statystycznie (r=0,458, p<0,001*). W wyniku porównania
wyodrębnionych na potrzeby analiz subpopulacji (według poziomu zaufania społecznego), ustalono że
większą satysfakcją z życia cechują się osoby posiadające wysoki poziom zaufania zgeneralizowanego,
instytucjonalnego oraz zaufania społecznego obejmującego oba wymiary, niż osoby o średnim i
najniższym poziome analizowanych rodzajów zaufania. Jak jednak wynika z przeprowadzonych analiz
znacznie większe znaczenie zarówno w przypadku ogólnej oceny życia, jak i satysfakcji z
uwzględnionych w badaniu aspektów życia, czyli tzw. zadowolenia cząstkowego, ma zaufanie
zgeneralizowane, czyli do większości ludzi. Ten rodzaj zaufania jest jednak istotniejszy w kontekście
pierwszego wymiaru subiektywnej jakości życia, co uprawnia do konstatacji, że ufność okazywana
innym ludziom jest pozytywnie skorelowana z ogólną satysfakcją z życia.
Kolejnym ważnym, poza zaufaniem, normami, sieciami oraz kapitałem społecznym,
czynnikiem warunkującym jakość życia jest przedsiębiorczość, definiowana w tym przypadku, jako
pewna specyficzna postawa człowieka wobec otaczającego go świata i ludzi, wyrażająca się w
produktywnym i aktywnym dążeniu do ulepszania istniejących stanów rzeczy, w gotowości do
podejmowania nowych działań lub rozszerzania dotychczasowych w celu poprawy jakości życia
[Wiatrak 2003]. Tak rozumiana przedsiębiorczość jest nie tylko pożądana, ale staje się wymogiem
współczesnego świata. Bycie przedsiębiorczym znacznie ułatwia funkcjonowanie na wielu
płaszczyznach życia społecznego, zwiększając skuteczność realizacji zamierzeń i celów. Niska
przedsiębiorczość, a tym bardziej jej brak może mieć ważne konsekwencje dla funkcjonowania
jednostek w wielu obszarach życia, co może znaleźć odzwierciedlenie zarówno na poziomie grup czy
zbiorowości. W takim przypadku typowa jest raczej postawa, która charakteryzuje się przekonaniem,
że jednostka ma niewielki wpływ na otaczającą rzeczywistość, a tym samym ograniczoną możliwość
realizacji celów prywatnych, i zawodowych. Implikuje to przeświadczenie, że jest się zdanym na łaskę
losu lub innych ludzi w wielu obszarach życia społecznego, a tym samym ma się ograniczony wpływ na
kształtowanie własnej jakości życia. O skutkach takiego myślenia mogliby się wypowiedzieć zarówno
psychologowie, jak i socjologowie, ponieważ konsekwencje tego typu postaw dostrzec można zarówno
w funkcjonowaniu jednostek, jak i grup czy zbiorowości i wiążą się z poczuciem frustracji i
bezradności. Można więc zaryzykować konstatację, że ma to znaczenie zarówno dla dobrostanu, jak i
dobrobytu. Skoro tak, to można sformułować hipotezę o wpływie przedsiębiorczości na jakość życia,
zarówno na jej wymiar subiektywny, jak i obiektywny. Pozytywne zweryfikowanie tej hipotezy stało
się możliwe na podstawie zbadania związku pomiędzy wspomnianymi zjawiskami społecznymi.
Wyniki badań wskazujących na rolę przedsiębiorczości w kształtowaniu jakości życia omówiłam w
dwóch publikacjach zgłoszonych do cyklu. W artykule pt. Postawa przedsiębiorcza a jakość życia,
dokonałam oceny relacji między postawą przedsiębiorczą a jakością życia w wymiarze subiektywnym,
obiektywnym oraz ogólnym. Eksploracja danych miała na celu zweryfikowanie hipotezy zakładającej,
8
że postawa przedsiębiorcza jest powiązana z trzema wymiarami jakości życia. W celu przetestowania
hipotezy o wpływie postawy przedsiębiorczej na obiektywną jakość życia przeprowadzono
jednoczynnikową analizę wariancji w planie dla grup niezależnych. W wyniku tych analiz uzyskano
istotny statystycznie efekt zmiennej „typ postawy przedsiębiorczej”, F(2,467)=31,791, p<0,001.
Przeprowadzone za pomocą testu Bonferroniego porównania post hoc ujawniły istotne różnice
pomiędzy wszystkimi badanymi grupami. Najwyższy poziom obiektywnej jakości życia osiągają
jednakże osoby przejawiające silną postawę przedsiębiorczą, najniższy natomiast – badani cechujący
się postawą słabą. Ponieważ eksploracja relacji pomiędzy badanymi zmiennymi miała charakter
pogłębiony, wpływ postaw przedsiębiorczych zbadano nie tylko w odniesieniu do ogólnego
wskaźnika, ale także poszczególnych wymiarów obiektywnej jakości życia. Po przeprowadzeniu analiz
zależności okazało się, że istnieje statystycznie istotny związek pomiędzy postawą przedsiębiorczą a
dochodem (S=0,283; p<0,001), standardem materialnym (S=0,283; p<0,001) i sytuacją mieszkaniową
(S=0,151; p<0,001). Z przeprowadzonych badań wynika, że im silniejsza postawa przedsiębiorcza, tym
wyższy poziom obiektywnej jakości życia. W oparciu o przeprowadzone analizy ustalono także, iż
postawa przedsiębiorcza warunkuje również subiektywną jakość życia. Z przeprowadzonych analiz
wynika, że osoby charakteryzujące się określonym typem postawy przedsiębiorczej różnią się
poziomem badanego zjawiska. Uzyskany wynik testu Bonferroniego (p<0,001dla wszystkich grup)
wskazuje, że w obrębie wszystkich trzech grup zdiagnozowano różnicę istotną statystycznie. Przy
czym najwyższym poziomem subiektywnej jakości życia cechują się osoby przejawiające silną postawę
przedsiębiorczą. Zdecydowanie niższy poziom zadowolenia z życia i jego aspektów dotyczy natomiast
osób mało przedsiębiorczych, które najczęściej nie podejmują inicjatywy i działań na rzecz poprawy
swojej jakości życia. Osoby charakteryzujące się niskim poziomem przedsiębiorczości znacznie gorzej
oceniały swoje zadowolenie z życia i jego poszczególnych aspektów niż osoby przedsiębiorcze. Można
zatem przyjąć, iż ludzie posiadający słabą postawę przedsiębiorczą nie potrafią aktywnie uczestniczyć
w życiu społeczno-gospodarczym, co przekłada się na różne aspekty jakości ich życia. Wnioski z badań
reprezentatywnych w pełni zostały potwierdzone na poziomie dodatkowych analiz dotyczących
jakości życia osób prowadzących działalność gospodarczą. Podobnie jak w przypadku obiektywnej
jakości życia, ustalono, że istnieje zależność istotna statystycznie pomiędzy postawą przedsiębiorczą a
ogólnym wskaźnikiem subiektywnej jakości życia (VC=0,368; p<0,001) i jej wymiarami, tj.
zadowoleniem
z
życia
(VC=0,290;
p<0,001)
i
satysfakcją
z
poszczególnych
dziedzin
(VC=0,282,;p<0,001). Badani posiadający silną postawę przedsiębiorczą zdecydowanie lepiej oceniali
swoje życie i jego dziedziny (sytuację materialną, wykształcenie, poziom dostępnych dóbr i usług itd.)
niż osoby o słabej postawie przedsiębiorczej. Z przeprowadzonych analiz wynika również, że wraz ze
wzrostem siły postawy przedsiębiorczej wzrasta poziom ogólnej jakości życia, obejmującej wymiar
subiektywny i obiektywny.
9
Kwestię relacji między przedsiębiorczością a jakością życia omówiłam także w artykule pt.
Przedsiębiorcze postawy i działania mieszkańców miast i ich związek z jakością życia. W tym przypadku
skoncentrowałam się na ocenie związku między przedsiębiorczością, której empirycznymi
wyznacznikami stały się postawy i działania, a dokładniej skonstruowany na potrzeby analiz indeks
postaw przedsiębiorczych (IPP) oraz indeks działań przedsiębiorczych (IDP) a subiektywną jakością
życia, czyli dobrostanem. Ustaliłam, że wraz ze wzrostem wartości indeksu przedsiębiorczości wzrasta
ocena subiektywnej jakości życia, czyli zadowolenie z życia oraz jego aspektów. Wyniki
jednoczynnikowej analizy wariancji potwierdziły hipotezę, że dla jakości życia znaczenie mają
zarówno działania przedsiębiorcze, jak i postawy przedsiębiorcze. Z uzyskanych danych wynika, że
osoby posiadające silną postawę przedsiębiorczą odczuwają znacznie większe zadowolenie ze swojego
życia niż jednostki o niskim poziomie tego potencjału. Ponadto, że osoby cechujące się wysoką
aktywnością przedsiębiorczą charakteryzują się zarówno lepszymi ocenami w kontekście ogólnego
zadowolenia z życia, jak również zadowolenia cząstkowego. Okazuje się zatem, że podejmowanie
działań przedsiębiorczych ma przełożenie na subiektywną jakość życia. Przedsiębiorcza aktywność
przejawiająca się w funkcjonowaniu jednostki ma istotne znaczenie z punktu widzenia dobrostanu
psychicznego i ogólnej życiowej satysfakcji, ponieważ daje poczucie kontroli nad życiem i zwiększa
prawdopodobieństwo skuteczności podejmowanych działań sprzyjając tym samym realizacji
stawianych sobie celów i osiąganiu znacznie więcej nie tylko w kwestiach materialnych, ale także
niematerialnych.
Zważywszy na ustalenia dotyczące związków pomiędzy przedsiębiorczością a jakością życia, a
także mając świadomość roli przedsiębiorczego podejścia do życia w kontekście realizacji celów
istotnych z punktu widzenia kształtowania jakości życia, podjęłam badania nad uwarunkowaniami
przedsiębiorczości. Uznałam bowiem, iż wiedza na temat determinant postaw i działań
przedsiębiorczych może mieć ważne znaczenie w podejmowaniu inicjatyw kształtujących jakość życia
na poziomie jednostek i zbiorowości. Wyniki badań i analiz w tym zakresie zawarłam w monografii pt.
The Role of Social Capital in the Development of Entrepreneurship. Moją intencją było zwrócenie uwagi
na rolę kapitału społecznego oraz jego komponentów, tj. zaufania, sieci oraz norm społecznych w
kreowaniu przedsiębiorczości i wskazanie tym samym, że nie jest ona jedynie właściwością
psychiczną jednostki, ale ma swoje źródła również w socjalizacji pierwotnej i wtórnej, w tym czego
doświadczamy funkcjonując w świecie społecznym. Założyłam, iż osiągnięcie sukcesu, realizowanie
stawianych sobie celów, wymagają nie tylko kapitału finansowego czy ludzkiego, ale właśnie kapitału
społecznego, który obejmuje własne wpływy, powiązania i znajomości oraz jego komponentów,
zaufania, sieci, norm społecznych. Kapitał społeczny to „to sieć powiązań, które ma do dyspozycji i
które może wykorzystać jednostka. Do sieci tej należą także osoby, na których pomoc może liczyć i do
których dana osoba ma dostęp” [Bartkowski 2007, s. 78]. Analizując związki między kapitałem
społecznym, zaufaniem, sieciami społecznymi oraz normami społecznymi a przedsiębiorczością,
10
zarówno w warstwie teoretycznej, jak i empirycznej, uwzględniłam, poza dominującą perspektywą
socjologiczną, także perspektywę psychologiczną. W celu opisu relacji między badanymi zjawiskami
społecznymi zastosowałam triangulację metod badawczych (zarówno na poziomie źródeł danych,
technik badawczych, jak i metod analizy). W pracy omówiłam współzależności między kapitałem
społecznym, jego poziomem i strukturą a przedsiębiorczością. We wszystkich analizowanych
aspektach zależności mają charakter istotnie statystyczny. Z przeprowadzonych analiz wynika, iż
wysoki poziom kapitału społecznego może wpływać stymulująco na przedsiębiorcze postawy i
działania. W monografii omówiłam również, w jaki sposób poszczególne komponenty kapitału
społecznego (zaufanie społeczne, sieci społeczne i normy społeczne) sprzyjają przedsiębiorczym
postawom i zachowaniom, wskazując tym samym na funkcjonalność analizowanych zjawisk
społecznych
w
kontekście
przedsiębiorczości.
Analizując
społeczno-kulturowe
czynniki
przedsiębiorczości zwróciłam w pracy także uwagę na znaczenie takich uwarunkowań, jak socjalizacja
oraz zmienne społeczno-demograficzne. W oparciu o przeprowadzone badania oraz analizy ustaliłam,
że do bycia przedsiębiorczym potrzeba, poza szczególnymi cechami osobowościowymi, także
właściwego otoczenia, innych ludzi i ich zasobów. Znaczenie mają, jak się okazało, również takie
zmienne, jak wiek, płeć, wykształcenie. Warto podkreślić, iż z przeprowadzonych badań, wynika
jednak, że najbardziej efektywny jest kapitał spójny, czyli zawierający wszystkie trzy komponenty
kapitału społecznego. Ta koincydencja ma znaczenie dla generowania zysków z kapitału społecznego,
także tych dotyczących postaw i działań przedsiębiorczych i może odegrać istotą rolę w kształtowaniu
jakości życia jednostek i zbiorowości.
W toku prac badawczych nad społecznymi mechanizmami warunkującymi jakość życia, a
dokładniej analizą roli przedsiębiorczości, zrealizowałam badania diagnozujące postawy i działania
przedsiębiorcze Polaków oraz mieszkańców województwa łódzkiego. Pierwsze badania, o charakterze
ogólnopolskim, zostały przeprowadzone w ramach grantu dla młodych naukowców pt.
Przedsiębiorczość Polaków – aspekt społeczny i przestrzenny. Drugie badania natomiast zrealizowane
zostały w ramach projektu współfinansowanego z Unii Europejskiej pt. Kapitał ludzki i społeczny jako
czynniki rozwoju regionu łódzkiego. Z punktu widzenia korzyści z bycia przedsiębiorczym w kontekście
jakości życia nie tylko na poziomie jednostek, ale także zbiorowości, ważne jest bowiem
diagnozowanie
potencjału
przedsiębiorczego.
Empiryczna
wiedza
na
temat
poziomu
przedsiębiorczości, specyfiki badanego zjawiska może okazać się użyteczna zarówno dla
przedstawicieli instytucji, jak i osób podejmujących inicjatywy na rzecz poprawy jakości życia
jednostek, grup i zbiorowości. Wiedza ta może mieć jednak szczególne znaczenie w kontekście
dyskusji nad kształtowaniem jakości życia w ośrodkach miejskich oraz na terenie obszarów wiejskich.
Zbiorowości miejskie, podobnie jak społeczności wiejskie muszą zmierzyć się z przeobrażeniem
struktury społeczno-gospodarczej i negatywnymi konsekwencjami mechanizmów rynkowych.
Przedsiębiorczość mieszkańców może okazać się skutecznym stymulatorem rozwoju, ale przede
11
wszystkim może wpłynąć na poprawę jakości życia, zarówno w wymiarze subiektywnym, jak i
obiektywnym, dlatego też niezwykle istotne jest zdiagnozowanie potencjału przedsiębiorczego
zarówno wśród mieszkańców miast, jak i wsi. Wnioski z przeprowadzonych badań zawarłam w dwóch
artykułach, należących do cyklu publikacji stanowiącego główne osiągnięcie naukowe. W pierwszym z
nich pt. Przedsiębiorcze działania mieszkańców wsi, dokonałam oceny przedsiębiorczości mieszkańców
wsi analizując wybrane przykłady działań przedsiębiorczych, przy czym jako grupę porównawczą
przyjęłam populację mieszkańców miast. Podjęta eksploracja dotyczyła nie tylko diagnozy potencjału
przedsiębiorczego, ale także zbadania potencjalnych uwarunkowań badanego zjawiska. Z
przeprowadzonych badań wynika, że relatywnie duży odsetek mieszkańców wsi podejmuje działania
przedsiębiorcze. Na szczególną uwagę zasługuje aktywność w sferze prowadzenia własnej działalności
gospodarczej. W odniesieniu do potencjalnych uwarunkowań badanego zjawiska w toku analiz
ustalono natomiast, że analizowany wymiar przedsiębiorczości zależy od takich zmiennych
atrybutywnych, jak: płeć, wiek i wykształcenie. W drugim artykule pt. Przedsiębiorcze postawy i
działania mieszkańców miast i ich związek z jakością życia, zdiagnozowałam potencjał przedsiębiorczy
(postawy i działania) zbiorowości miejskich, jako grupę porównawczą przyjmując populację
mieszkańców wsi. Na podstawie przeprowadzonych analiz ustaliłam, że na poziomie deklaratywnym
mieszkańcy miast jawią się jako osoby przedsiębiorcze i charakteryzujące się wyższymi ocenami w
tym względzie w porównaniu z mieszkańcami wsi. Nieco gorzej jednak kształtuje się podejmowanie
działań przedsiębiorczych, szczególnie jeśli porówna się uzyskane wyniki z przedstawicielami z
terenów wiejskich.
Z punktu widzenia badań nad społecznymi mechanizmami kształtującymi jakość życia
jednostek i zbiorowości, poza wyżej omówionymi, ważne było dla mnie także zwrócenie uwagi na
marginalizowaną, w porównaniu do dużych ośrodków miejskich oraz obszarów wiejskich, kwestię
jakości życia w małych miastach, których rola w kontekście promowanego zrównoważonego rozwoju
terytorialnego jest trudna do przecenienia. Małe miasta mają duży potencjał rozwojowy w wymiarze
ekonomicznym, demograficznym i społecznym. Głównie ze względu na to, że w porównaniu z dużymi
miastami jest ich znacznie więcej. Aby jednak małe miasta mogły sprostać oczekiwaniom, które im się
stawia decydenci powinni zadbać o poprawę jakości życia, zarówno na poziomie lokalnym, jak i
ogólnokrajowym. Kluczowe są zatem zintegrowane działania na rzecz polepszenia warunków życia w
tych miastach, jak i poprawy jakości życia ich mieszkańców. Nie jest to jednak możliwe bez
kompleksowej diagnozy potrzeb i oczekiwań mieszkańców małych miast oraz mechanizmów
warunkujących ich dobrobyt i dobrostan. Poznanie opinii w tym względzie może ułatwić
podejmowanie skutecznych działań i planowanie strategii rozwojowych, tak aby małe miasta stały się
atrakcyjnym miejscem do życia, nie tylko dla tych, którzy już tu mieszkają, ale także dla potencjalnych
mieszkańców. Wyniki badań w tym zakresie opublikowałam w artykule pt. How to Live in a Small
Town? The Quality of Life of the Inhabitants of Small Towns. W pracy podjęłam próbę połączenia
12
wątków
socjologicznych,
psychologicznych
z
geograficznymi.
W
badaniu
uwzględniłam
wielowymiarowy kontekst jakości życia. Ocenie poddałam nie tylko subiektywny wymiar jakości życia,
ale także atrakcyjność najbliższej przestrzeni mieszkaniowej, dostępność do usług podstawowych,
funkcjonowanie kluczowych instytucji w mieście, estetykę oraz poczucie bezpieczeństwa. Podstawę
empiryczną prezentowanych analiz stanowiły cztery badania ilościowe przeprowadzone w oparciu o
wywiad kwestionariuszowy realizowany techniką PAPI (Paper and Pencil Interview) oraz badania
jakościowe, na które składały się indywidualne wywiady pogłębione z mieszkańcami badanych miast
(70 IDI). W omawianych badaniach zastosowano zatem triangulację metod badawczych, co zapewniło
dokładniejszy pomiar zjawisk będących przedmiotem zainteresowania oraz szczegółowy ich opis oraz
interpretację wraz z kontekstem sytuacyjnym i społecznym. Celem przeprowadzonych badań oraz
analiz była ocena jakości życia mieszkańców małych miast oraz warunków życia w tego typu
jednostkach terytorialnych. Tym bardziej, iż w porównaniu z dużymi miastami są one relatywnie
rzadko podejmowanym tematem dyskusji i przedmiotem badań w kontekście jakości życia. Z
przeprowadzonych przez mnie badań wynika, że mieszkańcy badanych miast charakteryzują się
relatywnie wysokim poziomem subiektywnej jakości życia. Oznacza to, że zdecydowana większość
osób odczuwa satysfakcję zarówno z całego dotychczasowego życia, jak i jego poszczególnych
aspektów. Znacznie gorzej jednak kształtują się pozostałe aspekty jakości życia, ze szczególnym
uwzględnieniem dostępności usług, co ma niewątpliwie znaczenie w kontekście jakości życia w danym
mieście, czego dowiodła analiza danych jakościowych. Z punktu widzenia jakości życia ważne jest
zatem uwzględnienie tzw. podstawy materialnej dobrostanu i dobrobytu. Dostępność usług, ich
jakość, sposób zarządzania jednostką terytorialną itp. nie są bez znaczenia dla jakości życia. Wskazują
na to nie tylko wspomniane ustalenia, ale także wyniki badań zaprezentowane w ostatnim,
składającym się na monotematyczny cykl, artykule pt. O relacjach pomiędzy jakością zamieszkiwania a
subiektywną jakością życia – Na przykładzie mieszkańców miast. W artykule omówiłam relacje między
jakością zamieszkiwania a subiektywną jakością życia zbiorowości miejskich. Uzyskane rezultaty
wskazują na znaczenie kwestii związanych z jakością zamieszkiwania dla dobrostanu psychicznego.
Wszystkie analizowane aspekty, tj.: zadowolenie z zarządzania miastem, funkcjonowania sądów,
instytucji ochrony zdrowia, rynku pracy, infrastruktury drogowej, estetyki przestrzeni miejskiej, są w
sposób istotny statystycznie powiązane z subiektywną jakością życia. Zatem zapewnienie dobrych
warunków życia w mieście przez inwestowanie w kluczowe instytucje i obszary, jak wynika z
przeprowadzonych badań jest czynnikiem kształtującym subiektywny wymiar jakości życia
zbiorowości.
Wkład w rozwój socjologii
Za
najważniejsze
osiągnięcia
monotematycznego
cyklu
pt.
Społeczne
mechanizmy
kształtowania jakości życia jednostek i zbiorowości – zgodnie z art. 16 ust. 1 i 2 Ustawy o stopniach
13
naukowych i tytule naukowym oraz o stopniach i tytule w zakresie sztuki – stanowiące istotny wkład w
rozwój socjologii uznaję przede wszystkim pogłębienie wiedzy z zakresu społecznych determinant
dobrostanu i dobrobytu jednostek i zbiorowości oraz rozszerzenie stosowanego dotychczas w tym
obszarze pola badawczego. Na szczególną uwagę zasługują następujące ustalenia. Po pierwsze,
wskazanie na rolę zaufania społecznego, sieci społecznych, norm społecznych stanowiących podstawę
kapitału społecznego, a także samego kapitału społecznego w kształtowaniu ogólnej, subiektywnej
oraz obiektywnej jakości życia jednostek i zbiorowości. Po drugie, wskazanie na znaczenie
przedsiębiorczości, definiowanej w kategoriach zarówno postaw, jak i działań w podnoszeniu jakości
życia, tak w odniesieniu do dobrostanu psychicznego, jak i dobrobytu. Po trzecie, wskazanie na
społeczne uwarunkowania przedsiębiorczości przez uwzględnienie kapitału społecznego i każdego z
jego komponentów: zaufania, sieci, norm społecznych jako czynników wzmacniających i rozwijających
przedsiębiorcze postawy i działania, które mają istotne znaczenie w kształtowaniu jakości życia. Po
czwarte, dokonanie diagnozy potencjału przedsiębiorczego mieszkańców miast oraz wsi na podstawie
badań ogólnopolskich, a także włączenie jakości życia w kontekst badań nad małymi miastami
województwa łódzkiego, uwzględniając tym samym słabo eksplorowane dotychczas, w porównaniu
do dużych ośrodków miejskich czy też obszarów wiejskich zagadnienia, łączące perspektywę
socjologiczną z psychologiczną oraz geograficzną. Po piąte, uwzględnienie jakości zamieszkiwania,
jako ważnego czynnika mającego wpływ na jakość życia w wymiarze subiektywnym. Po szóste,
włączenie w kontekst badań nad jakością życia aspektów infrastrukturalnych, łącząc tym samym
perspektywę społeczną, nie tylko z psychologiczną, ale uwzględniając podstawę materialną
dobrostanu psychicznego. Po siódme, eksploracja czynników kształtujących jakość życia w danym
kontekście terytorialnym, tj. Łodzi oraz regionu łódzkiego.
Z punktu widzenia wkładu w rozwój nauki istotne znaczenie ma również kompilacja
teoretyczna zjawisk na poziomie dyspozycji jednostkowych z twórczą adaptacją złożonych
wskaźników kapitału społecznego, przedsiębiorczości, jakości życia i kategoryzacje kluczowych pojęć
badawczych. Wartościowe mogą zatem okazać się opracowane indeksy syntetyczne: (1) kapitału
społecznego, obejmującego trzy komponenty: ogólne zaufanie społeczne (zaufanie prywatne, zaufanie
publiczne, zaufanie zgeneralizowane), sieci społeczne (rozległość sieci, częstość kontaktów, czas
trwania
znajomości),
normy
społeczne
(podmiotowość,
prawdomówność,
wzajemność,
sprawiedliwość, tolerancja, współpraca), (2) ogólnej jakości życia obejmującej subiektywny
(zadowolenie z życia i satysfakcja z poszczególnych dziedzin życia) oraz obiektywny wymiar jakości
życia (wysokość dochodu, powierzchnia i status mieszkania, standard materialny mierzony ilością
posiadanych dóbr), (3) przedsiębiorczości, stanowiący rozszerzenie funkcjonującego w literaturze
spojrzenia na przedsiębiorczość poprzez włączenie do analizy nie tylko wykorzystywane często
wskaźniki postawy, ale także działania przedsiębiorcze i obejmujący indeks postaw przedsiębiorczych
(IPP) oraz indeks działań przedsiębiorczych (IDP), (4) jakości zamieszkiwania w mieście (IJZ)
14
obejmujący istotne aspekty funkcjonowania miasta przekładające się na jakość życia mieszkańców. Z
naukowego punktu widzenia znaczenie ma także to, że zastosowane wskaźniki mają wysoki (bliski 1)
współczynnik alfa Cronbacha, co pozwala uznać je za rzetelne narzędzia pomiarowe.
Podsumowując, zjawiska społeczne będące przedmiotem moich zainteresowań, w tym
wzajemne
zależności
między
kapitałem
społecznym
(w
ujęciu
trójkomponentowym),
przedsiębiorczością rozumianą w aspekcie społeczno-psychologicznym oraz jakością zamieszkiwania
a ogólną jakością życia (obejmującą wymiar subiektywny i obiektywny), a zatem opisane przeze mnie
mechanizmy kształtowania jakości życia stanowią nie tylko rozszerzenie dotychczasowych rozważań
teoretycznych oraz dokonań empirycznych w tym zakresie, ale zyskują pewne cechy innowacyjności.
Rozpoczęte przeze mnie studia nad omawianymi zagadnieniami, okazały się także pewnym novum w
ramach łódzkiego ośrodka socjologicznego. Podejmując się badań nad wspomnianymi powyżej
zjawiskami społecznymi, a także eksploracji ich wzajemnych relacji, zainicjowałam podejście
teoretyczne i badawcze kontynuowane do dzisiaj przez pracowników naukowych Instytutu Socjologii.
Zainteresowania naukowe dotyczące społecznych mechanizmów kształtowania jakości życia
jednostek i zbiorowości znalazły również odzwierciedlenie w badaniach realizowanych przeze mnie
na Wydziale Nauk Geograficznych w Katedrze Zagospodarowania Środowiska i Polityki Przestrzennej.
Niepodejmowane wcześniej zagadnienia kapitału społecznego, jakości życia, jakości zamieszkiwania,
przedsiębiorczości w proponowanym przeze mnie ujęciu zaczęły stanowić istotny przedmiot prac
badawczych z zakresu geografii społeczno-ekonomicznej i gospodarki przestrzennej, realizowanych w
tej
jednostce,
co
w
zestawieniu
z
socjologiczną
analizą
badanych
zjawisk
umożliwiło
interdyscyplinarne i wielowątkowe spojrzenie na zagadnienia związane z rozwojem miast i wsi.
Aplikacyjny wymiar badań
Dokonane, w wyniku przeprowadzonych przeze mnie badań, ustalenia w zakresie społecznych
mechanizmów kształtowania jakości życia jednostek i zbiorowości mają także charakter aplikacyjny.
Mogą stanowić istotne źródło wiedzy dla przedstawicieli instytucji podejmujących inicjatywy na rzecz
poprawy jakości życia jednostek i zbiorowości. Uzyskane rezultaty badawcze mogą również stać się
użyteczne dla
jednostek
poszukujących odpowiedzi na egzystencjalne
pytania o jakość życia
ludzkiego. Ma to szczególne znaczenie we współczesnym świecie, kiedy to daje się zaobserwować
wzmożenie aktywności na rzecz poprawy ludzkiego życia zarówno na poziomie mikro-, jak i mezoczy makrospołecznym, ale też wzrastającą nieustanie liczbę zachorowań na depresję, którą określa się
mianem choroby cywilizacyjnej, a tym samym drastyczne obniżenie jakości życia oraz wycofanie się z
różnego rodzaju aktywności. Wskazując na znaczenie kapitału społecznego, sieci, norm, zaufania oraz
przedsiębiorczego podejścia do życia w kształtowaniu jakości życia uprawniony wydaje się postulat
uwzględnienia wyników prowadzonych przeze mnie badań nie tylko na poziomie instytucji, ale także
15
w ramach polityki społecznej. Ze względu na przyjęty indywidualizm koncepcyjny, metodologiczny
oraz empiryczny uzyskane rezultaty mają znaczenie zarówno w kontekście zbiorowości, jak i
jednostek. Wielowymiarowość analizowanych zjawisk społecznych, będących determinantami jakości
życia oraz ich pogłębiona analiza zarówno w warstwie teoretycznej, jak i empirycznej pozwala sądzić,
że ustalenia moich badań mogą być źródłem inspiracji i wiedzy nie tylko dla tych, którzy zajmują się
jakością życia, ale także dla badaczy kapitału społecznego, przedsiębiorczości oraz przedstawicieli
instytucji podejmujących inicjatywy na rzecz budowania tych ważnych i deficytowych, szczególnie w
przypadku społeczeństwa polskiego, zasobów. Aplikacyjny charakter mają także ustalenia dotyczące
analizowanych zjawisk społecznych na poziomie zbiorowości. Wysoka jakość życia coraz częściej
uznawana jest za nadrzędny cel rozwoju na różnych szczeblach zarządzania – począwszy od
regionalnego po międzynarodowy, a pomiary poziomu jakości życia stają się nieodzownym elementem
strategii zarządzania oraz marketingu jednostek terytorialnych. Lokalni decydenci starają się poznać
oczekiwania swoich mieszkańców, aby we właściwy sposób móc im sprostać i zapewnić jak najwyższą
jakość życia. Ma to bowiem znaczenie w kontekście napływu i odpływu kapitału ludzkiego, a także
właściwego rozwoju zbiorowości terytorialnych. Uzyskane rezultaty badawcze mają zatem wymiar
poznawczy i diagnostyczny. Ze względu na zakres analizowanych zjawisk mogą mieć znaczenie dla
kreatorów życia społecznego, w tym przedstawicieli jednostek terytorialnych, ponieważ dostarczają
im wiedzy o mechanizmach kształtujących jakość życia i pokazują jednocześnie, jak niezwykle
użyteczne wydaje się twierdzenie, że „najbardziej nowoczesny kierunek myślenia to ten, który znów
odkryje pojedynczego człowieka”1. Warto podkreślić, iż ustalenia moich badań mogą stanowić źródło
wiedzy dla decydentów Łodzi i regionu łódzkiego do kształtowania polityk regionalnych oraz
podejmowania planów naprawczych. Analizy przeprowadzone zostały bowiem w oparciu o
reprezentatywne badania diagnozujące zarówno jakość życia, jak i jej determinanty.
Zaprezentowane w monotematycznym cyklu refleksje teoretyczne, jak również ustalenia
empiryczne mogą stać się inspiracją do dalszych badań w zakresie wspomnianych zagadnień, zarówno
jeśli chodzi o kwestię koncepcyjną, jak i metodologiczną. W swoich publikacjach nie ograniczałam się
bowiem jedynie do zarysowania i omawiania określonych koncepcji, ale starałam się je zweryfikować,
stosując do tego głównie autorskie narzędzia badawcze, a także zaawansowane analizy statystyczne.
W celu rzetelnego opisu relacji pomiędzy badanymi zjawiskami społecznymi stosowałam triangulację
metod badawczych (zarówno na poziomie źródeł danych, technik badawczych, jak i metod analizy).
1
W. Gombrowicz, Dzienniki, t. 1-3,Wydawnictwo Literackie, Kraków, 1986.
16
V POZOSTAŁE OSIĄGNIĘCIA NAUKOWO-BADAWCZE (ARTYSTYCZNE)
a) Zainteresowania naukowe
Społeczne aspekty rozwoju zbiorowości terytorialnych
Istotnym tematem moich dociekań naukowych są społeczne mechanizmy rozwoju zbiorowości
terytorialnych, którymi interesowałam się już w trakcie studiów magisterskich. Jako studentka
uczestniczyłam m.in. w projekcie badawczym finansowanym przez Komitet Badań Naukowych pt.
Kapitał społeczny i partycypacja obywatelska a rozwój gospodarczy gmin na obszarach wiejskich
województwa łódzkiego, realizowanym w Katedrze Wsi i Miasta UŁ, który w istotnym stopniu wpłynął
na moje dalsze zainteresowania naukowe. Na podstawie danych zebranych w tym projekcie
przygotowałam pracę magisterską pt. Aprobata wybranych norm społecznych na obszarach wiejskich
województwa łódzkiego.
Przed uzyskaniem stopnia doktora opublikowałam 6 artykułów dotyczących społecznych
aspektów rozwoju wiejskich zbiorowości terytorialnych. Dotyczyły one m.in. zaufania społecznego,
norm społecznych stanowiących podstawę kapitału społecznego oraz podmiotowości i ukazały się
m.in. w takich czasopismach, jak „Wieś i Rolnictwo”, „Studia Regionalne i Lokalne”, Ruch Prawniczy,
Ekonomiczny i Socjologiczny”.
Najistotniejszym wyrazem moich zainteresowań dotyczących społecznych mechanizmów
rozwoju zbiorowości terytorialnych były rozpoczęte w 2007 r. dociekania naukowe w zakresie kapitału
społecznego, przedsiębiorczości oraz jakości życia mieszkańców Łodzi. Zarówno wybór przedmiotu, jak
i terenu badań miał swoje uzasadnienie i był podyktowany wzrastającą rolą pozaekonomicznych
determinant rozwoju, jak również niekorzystną sytuacją społeczno-gospodarczą Łodzi. Upatrując w
społecznych mechanizmach źródeł rozwoju zbiorowości wielkomiejskiej oraz sposobów radzenia sobie
z ułomnościami systemu społeczno-gospodarczego przygotowałam projekt badawczy pt. Kapitał
społeczny a postawy przedsiębiorczości i jakość życia mieszkańców Łodzi, który został sfinansowany ze
środków Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego w ramach grantu dla młodych naukowców.
Pozyskane w 2009 r. dofinansowanie pozwoliło na przeprowadzenie reprezentatywnych badań
ilościowych wśród mieszkańców Łodzi diagnozujących kapitał społeczny, postawy i działania
przedsiębiorcze, aktywność społeczną, polityczną, organizacyjną, jakość życia w wymiarze
subiektywnym oraz obiektywnym, a także strukturę społeczno-demograficzną. Na podstawie
autorskich narzędzi badawczych przeprowadzone zostały badania kwestionariuszowe, które zostały
uzupełnione o indywidualne wywiady pogłębione oraz badania psychologiczne. Ze względu na szeroki
zakres badań tylko część zebranych danych stała się podstawą do przygotowania rozprawy doktorskiej
pt. Kapitał społeczny i przedsiębiorczość a jakość życia mieszkańców Łodzi. Pozostałe wyniki badań
zostały opisane w przygotowanych przeze mnie publikacjach książkowych i stanowiły rozwinięcie
17
wątków podjętych w dysertacji. Pierwsza publikacja pt. Kapitał społeczny a przedsiębiorcze postawy i
działania mieszkańców Łodzi (s. 237) ukazała się w 2012 r., natomiast druga monografia, tj. Kapitał
społeczny a jakość życia. Na przykładzie zbiorowości wielkomiejskiej (s. 244) w 2013 r. Obie książki
zostały wydane przez Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego.
Pierwsza z nich poświęcona jest diagnozie kapitału społecznego oraz ocenie potencjału
przedsiębiorczego mieszkańców Łodzi, a także relacjom zachodzącym między analizowanymi
zjawiskami społecznymi. Poza podstawową charakterystyką badane zjawiska, tj. kapitał społeczny oraz
przedsiębiorczość, poszczególne ich wymiary i elementy zostały przeanalizowane z punktu widzenia
potencjalnych uwarunkowań, głównie społeczno-demograficznych. Dopełnieniem tej charakterystyki
było przestrzenne ujęcie kapitału społecznego oraz przedsiębiorczości. Oba zjawiska zostały powiązane
ze zmienną ekologiczną, której empirycznym wyznacznikiem stały się jednostki osiedlowe Łodzi w
podziale na dzielnice. W pracy zrealizowano dwa cele, deskryptywny i aplikacyjny. Wnioski płynące z
zawartych wyników i podjętych rozważań pozwoliły określić zasoby kapitału społecznego łodzian,
poziom przedsiębiorczości, a także uwarunkowania analizowanych zjawisk społecznych. Realizując
aplikacyjny cel badań wskazałam, że wiedza na temat użyteczności kapitału społecznego może stanowić
przyczynek do powszechnego wykorzystywania w praktyce nowych form kapitału, które mogą być
istotnym uzupełnieniem nadmiernie eksploatowanego kapitału ludzkiego będąc jednocześnie swoistym
remedium na problemy społeczno-ekonomiczne miasta. W książce zwróciłam także uwagę na istotę
przedsiębiorczości, która staje się niemal wymogiem współczesnego świata i która umożliwia
skuteczne działanie w wielu aspektach życia społecznego. Z punktu widzenia rozwoju miasta
przedsiębiorcze jednostki mogą odegrać ważną rolę, szczególnie teraz, gdy tak intensywnie zabiega się
o partycypację społeczną i zaangażowanie mieszkańców w procesy wytyczające kierunki rozwojowe
miast.
W kontekście zainteresowań nad rozwojem zbiorowości terytorialnych duże znaczenie ma
książka Kapitał społeczny a jakość życia. Na przykładzie zbiorowości wielkomiejskiej, w której analizuję
związki kapitału społecznego z jakością życia mieszkańców Łodzi. Poza kompleksową diagnozą
kapitału społecznego, jego poziomu i struktury dokonuję diagnozy dwóch wymiarów jakości życia
badanej zbiorowości: subiektywnego i obiektywnego. Analizuję zatem dobrostan psychiczny oraz
dobrobyt łodzian wskazując na jego uwarunkowania, w tym te społeczno-demograficzne. Monografia
ma zarówno charakter opisowy, umożliwiający bliższe poznanie badanych zjawisk, jak i aplikacyjny,
pozwalający na podjęcie stosownych kroków m.in. przez miejskich decydentów, w celu zwiększenia
poziomu kapitału społecznego, jak i podniesienia dobrostanu i poziomu życia mieszkańców Łodzi.
Tym bardziej, że poza charakterystyką badanych zjawisk, eksploracją ich uwarunkowań o charakterze
atrybutywnym
dokonuję
prezentacji
uzyskanych
wyników
w
wymiarze
przestrzennym.
Przedstawiciele odpowiednich instytucji zyskują zatem istotną wiedzę, która właściwie spożytkowana
może się przyczynić do znalezienia skutecznych rozwiązań problemowych dotyczących wielu sfer
18
życia społecznego mieszkańców Łodzi. Włączenie w działania na rzecz poprawy jakości życia badanej
zbiorowości kapitału społecznego może przynieść pozytywne rezultaty w kontekście dobrostanu i
poziomu życia. Z ustaleń wynika jednak, że w celu zwiększenia skuteczności podejmowanych inicjatyw
należy uwzględnić to, że poziom jakości życia we wszystkich trzech wymiarach, tj. subiektywnym,
obiektywnym i ogólnym, jest najwyższy wówczas, gdy ma się do czynienia z kapitałem spójnym, a nie
rozproszonym.
Kolejnym
przykładem
moich
zainteresowań
społecznymi
aspektami
rozwoju
było
przygotowanie w 2015 r. publikacji pt. Społeczno-kulturowe czynniki rozwoju miast, wydanej w ramach
czasopisma „Studia Miejskie”, której jestem redaktorem tematycznym. Inspiracją do podjęcia
wspomnianej problematyki były toczące się współcześnie debaty dotyczące przyszłości ośrodków
miejskich, wyzwań i zagrożeń, z jakimi przychodzi im się mierzyć, a także kierunku ich rozwoju.
Wzmożone zainteresowanie problematyką miejską uwidacznia się bowiem zarówno w refleksji
naukowej, jak i w dyskursie publicznym i jest egzemplifikacją intensywnych zmian zachodzących w
polskich miastach. W tym kontekście wysoce uzasadnione wydają się zarówno teoretyczne
rozważania, jak i empiryczne dociekania dotyczące czynników mających istotne znaczenie dla rozwoju
miast, szczególnie tych mniej eksplorowanych w dyskursie naukowym i publicznym, którym
poświęcony jest wspomniany tom „Studiów Miejskich”. Cechuje go zarówno wielowątkowość, jak
interdyscyplinarne ujęcie tematu, jakim jest rozwój miast. Wśród autorów tekstów znaleźli się
socjologowie, geografowie oraz ekonomiści, którzy w typowy, dla reprezentowanej dyscypliny, sposób
przyczynili się do wzbogacenia namysłu naukowego o nowe idee i aspekty polityki rozwoju miast
stanowiąc tym samym przyczynek do dalszych kierunków badań. W tomie opublikowałam dwa teksty
dotyczące społecznych czynników rozwoju miast, tj. zaufania społecznego i przedsiębiorczości,
przygotowane na podstawie badań ilościowych zrealizowanych wśród mieszkańców miast
województwa łódzkiego. W artykule pt. Czy warto ufać innym? Wybrane funkcje zaufania społecznego
na przykładzie zbiorowości miejskich zwróciłam uwagę na funkcjonalność zaufania społecznego w
kontekście bardzo ważnych aspektów rozwoju, jak umiejętność współpracy, partycypacja społeczna,
aktywność polityczna, przedsiębiorczość oraz jakość życia. Analizą objęłam dwa wymiary tego
zaufania – zgeneralizowane, do większości ludzi, oraz wertykalne, do instytucji odgrywających ważną
rolę w zaspokajaniu potrzeb mieszkańców miast, stanowienia norm społecznych oraz struktur władzy.
Są to rodzaje zaufania, którym przypisuje się potencjał rozwojowy w kontekście struktur lokalnych i
regionalnych, a które niestety kształtują się na bardzo niskim poziomie zarówno w Polsce, jak i w
badanych miastach województwa łódzkiego. Z przeprowadzonych badań wynika, że zaufanie
społeczne pozytywnie wpływa na aktywność społeczną i polityczną, jakość życia, przedsiebiorczość, a
także chęć współpracy z innymi. Zatem zaufanie społeczne to istotny zasób, który może być niezwykle
użyteczny w kontekście realizacji celów jednostkowych, grupowych, jak również na poziomie
zbiorowości.
19
Drugi artykuł pt. Przedsiębiorcze postawy i działania mieszkańców miast i ich związek z jakością życia,
stanowi elementem cyklu i został scharakteryzowany w pierwszej części autoreferatu. Kontynuacją
zainteresowań dotyczących społecznych aspektów rozwoju zbiorowości terytorialnych jest
przygotowany przeze mnie projekt badawczy pt. Społeczne czynniki rozwoju małych miast, który
zamierzam złożyć do Narodowego Centrum Nauki.
Poza omówionymi powyżej publikacjami związanymi z danym obszarem zainteresowań należy
wymienić:
1. Mularska-Kucharek M., Brzeziński K., The Economic Dimension of Social Trust, European
Spatial Research and Policy, Wydawnictwo UŁ, 2016 – artykuł przyjęty do druku.
2. Mularska–Kucharek M., Wiktorowicz J., Entrepreneurship of Rural Residents in Poland, Acta
Scientiarum Polonarum, Oeconomia, Wydawnictwo SGGW, 2015.
3. Mularska–Kucharek M., Analiza norm stanowiących podstawę kapitału społecznego. Na
przykładzie gmin wiejskich woj. łódzkiego, „Zeszyty Wiejskie”, z. 18, 2013.
4. Mularska–Kucharek M., The Social and Institutional Space of Łódź, [w:] Lviv and Łódź at the
Turn of 20th Century. Structure of Social Space, M. Habrel, M. Mularska-Kucharek (red.), Wydawnictwo
UŁ, Łódź, 2013.
5. Mularska-Kucharek M., The Differentiation of Types of Social Capital in the Area of Lodz,
Studia Regionalia KPZK PAN, t. 38, Warszawa, 2013.
6. Mularska–Kucharek M., Brzeziński K., Trust and Socio-Economic Development of Communes
in the Province of Lodz, [w:] Cultures of Trust, O. Kozlova, K. Izdebska (red.), Szczecin 2013.
7. Mularska–Kucharek M., Kapitał społeczny a jakość życia, „Polityka Społeczna”, 40(466), nr 1,
2013.
8. Mularska–Kucharek M.,
Korzyści z zaufania społecznego, „Zeszyty Wiejskie”, z. 17,
Wydawnictwo UŁ, 2012.
9. Mularska–Kucharek M., Kapitał społeczny mieszkańców Łodzi w ujęciu przestrzennym, Folia
Geographica Socio–Oeconomica, Wydawnictwo UŁ, t. 12, Łódź, 2012.
Jakość życia mieszkańców miast
Ten obszar dociekań naukowych, zgłębiany przeze mnie zarówno teoretycznie, jak i
empirycznie związany jest przede wszystkim z wyzwaniami, przed jakimi stają współczesne miasta,
szczególnie w zakresie jakości życia, która jak wynika przygotowywanych i przyjmowanych
dokumentów przez różne szczeble władzy, w tym m.in. strategie rozwojowe na poziomie lokalnym i
regionalnym, stanowi istotny cel rozwojowy. W przypadku poziomu ogólnokrajowego warto
wspomnieć chociażby o Krajowej polityce miejskiej, dokumencie opracowanym przez Ministerstwo
Infrastruktury i Rozwoju, mającym stanowić wytyczne do dalszego rozwoju polskich miast. Z kolei
odnosząc się do skali międzynarodowej, wymienić należy chociażby Kartę lipską. Mając na uwadze
20
zwiększające się zainteresowanie problematyką miejską, ale też jakością życia zainicjowałam w 2014
r. przygotowanie tomu pt. The Socio-Spatial Dimension of Quality of Life in the City, który ukazał się w
pierwszym kwartale 2016 r. w ramach czasopisma angielskojęzycznego Studia Regionalna KPZK PAN.
Do współpracy zaprosiłam zarówno socjologów, jak i geografów zajmujących się problematyką
miejską, ponieważ moją intencją było zaprezentowanie wyników badań oraz refleksji naukowych
dotyczących jakości życia w kontekście społeczno-przestrzennym. Przedstawione teksty dotyczyły
percepcji wybranych części miasta przez mieszkańców Łodzi, integracji społecznej w kontekście
przestrzeni publicznej, a także przywiązania mieszkańców do miasta postprzemysłowego.
Zaprezentowano także wyniki badań dotyczące jakości życia w wielkich osiedlach mieszkaniowych,
małych miastach oraz wskazano na społeczne i przestrzenne mechanizmy kształtowania wysokiej
jakości życia w ośrodkach miejskich. W tomie opublikowałam trzy własne prace, w tym jedną we
współautorstwie. Poza dwoma artykułami włączonymi do cyklu, tj. pt. How to Live in a Small Town?
The Quality of Life of the Inhabitants of Small Towns oraz Benefits of Social Trust in the Context of
Subjective Quality of Life, przygotowałam artykuł razem z Ewą Szafrańską, pt. Selected Aspects of the
Quality of Life of the Inhabitants of Large Housing Estates in Łódź. Socio-Spatial Context. W tekście
zostały scharakteryzowane społeczno-przestrzenne aspekty jakości życia mieszkańców wielkich
osiedli mieszkaniowych w Łodzi. W celu dokładnego zobrazowania badanego zjawiska analizą objęto
ocenę atrakcyjności najbliższej przestrzeni mieszkaniowej, jak i jakość zamieszkiwania. Celem
artykułu było po pierwsze, poznanie opinii mieszkańców wielkich osiedli mieszkaniowych na temat
zamieszkiwanego osiedla, a po drugie uzyskanie wiedzy na temat
poziomu zadowolenia z
funkcjonujących na terenie Łodzi kluczowych instytucji, dostępności do usług podstawowych i
ponadpodstawowych, estetyki przestrzeni miejskiej oraz infrastruktury drogowej, poziomu
bezpieczeństwa, a także zaufania społecznego.
Omówione powyżej publikacje nie wyczerpują listy prac dotyczących jakości życia. Wśród
pozostałych wymienić należy:
1. Mularska–Kucharek M., Wybrane aspekty jakości życia w Uniejowie w opinii mieszkańców,
„Biuletyn Uniejowski”, t. 4, Wydawnictwo UŁ, 2014.
2. Szafrańska E., Mularska-Kucharek M., Wybrane aspekty jakości życia w wielkich osiedlach
mieszkaniowych Łodzi, [w:] Poziom i jakość życia w dobie kryzysu, Z. Wyszkowska, M. Gotowska (red.),
Wydawnictwo UTP, Bydgoszcz, 2013.
3. Mularska-Kucharek M., Brzeziński K., Jakość życia w kontekście emocjonalnego przywiązania
do miejsca zamieszkania. Studium przypadku miasta Łodzi, Studia Regionalne i Lokalne – artykuł
przyjęty do druku.
4. Mularska-Kucharek M., Brzeziński K., Quality of Life in Lodz – Selected Aspects, [w:]
Development and Structure of Urban Space – the Case of Lodz and Tibilisi, T. Marszał, J. Salukvadze
(red.), Wydawnictwo UŁ, 2016 – artykuł przyjęty do druku.
21
Przedsiębiorczość – postawy i działania
Przedsiębiorczość była przedmiotem moich zainteresowań już pod koniec studiów
magisterskich, głównie ze względu na doświadczenia zawodowe związane z pracą w bankowości,
którą podjęłam na czwartym roku studiów i współpracą z osobami prowadzącymi działalność
gospodarczą. Uczestniczyłam wówczas w wielu kursach i szkoleniach dotyczących przedsiębiorczości,
głównie tej w ekonomicznym ujęciu. Zdobywana wiedza, jak również praca z przedsiębiorcami, a
jednocześnie z osobami przedsiębiorczymi były bez wątpienia impulsem do podjęcia tematyki
przedsiębiorczości na polu naukowym. Zainteresowaniom tym zawsze towarzyszyło jednak łączenie
nauki z praktyką, czego wyrazem jest aktywność publikacyjna w tym zakresie, jak i zaangażowanie w
projekty promujące przedsiębiorczość.
Podsumowaniem moich blisko 10-letnich naukowych i praktycznych zainteresowań
przedsiębiorczością jest książka pt. The Role of Social Capital in the Development of Entrepreneurship,
Science Publishing Group, New York, 2015 s. 184. Powiązanie kapitału społecznego z
przedsiębiorczością wynikało przede wszystkim z inklinacji o charakterze aplikacyjnym, tj.
eksplorowania potencjalnych uwarunkowań postaw i działań przedsiębiorczych, które mogłyby
wpłynąć na skuteczność inicjatyw promujących przedsiębiorczość. Inspiracją do podjęcia tego typu
wątków w pracy naukowej były doświadczenia związane z udziałem w projektach finansowanych z
Unii Europejskiej wspierających przedsiębiorczość oraz kilkuletnia współpraca z Urzędami Pracy w
zakresie szkoleń dla osób zakładających własną działalność. Warto podkreślić, że pierwsze badania
dotyczące tych aspektów przeprowadziłam w 2007 r. z osobami zamierzającymi założyć działalność
gospodarczą, a także z tymi, którzy prowadzili własną firmę. Miały one charakter badań pilotażowych,
podobnie jak te, które zrealizowałam w roku 2008. Materiał zebrany w ramach tych badań przyczynił
się do sformułowania wstępnej wersji koncepcji badawczej pracy doktorskiej, a także przygotowania
wniosku o grant promotorski do Narodowego Centrum Nauki pt. Kapitał społeczny a postawy
przedsiębiorczości i jakość życia mieszkańców Łodzi. Uzyskane dofinansowanie umożliwiło
przeprowadzenie reprezentatywnych badań ilościowych i jakościowych, które stanowiły istotne
źródło wiedzy z zakresu przedsiębiorczości. Bardzo ważne były także ustalenia płynące z badań
ogólnopolskich zrealizowanych w 2013 r. w ramach projektu Przedsiębiorczość Polaków – aspekt
społeczny i przestrzenny diagnozujących postawy i działania przedsiębiorcze Polaków.
W kontekście moich zainteresowań przedsiębiorczością niezwykle użyteczne i jednocześnie
inspirujące było podjęcie studiów podyplomowych z doradztwa zawodowego w Instytucie Psychologii
UŁ i przygotowanie pracy dyplomowej pt. Struktura postaw przedsiębiorczych mieszkańców Łodzi.
Wyrazem moich zainteresowań przedsiębiorczością są także teoretyczne refleksje i
empiryczne dociekania w zakresie wpływu przedsiębiorczości na jakość życia. W tym celu w latach
2013-2014 przeprowadziłam badania zarówno ilościowe, jak i jakościowe z przedsiębiorcami, a
22
dotyczyły one relacji między przedsiębiorczością a jakością życia w wymiarze subiektywnym,
obiektywnym oraz ogólnym.
Poza wymienionymi publikacjami z zakresu przedsiębiorczości przygotowałam następujące
teksty:
1. Mularska-Kucharek M., Rola zaufania społecznego w kreowaniu postaw przedsiębiorczych,
„Przedsiębiorczość i Zarządzanie”, 2016.
2. Mularska-Kucharek M., Społeczne uwarunkowania postaw przedsiębiorczych, „Edukacja
Ekonomistów i Menedżerów”, 2016 - artykuł przyjęty do druku.
3. Mularska-Kucharek M., Entrepreneurial Activities of Rural Residents, Journal of
Agribusiness and Rural Development, 2016.
4. Mularska–Kucharek M., Postawa przedsiębiorcza a wykształcenie, Humanizacja Pracy, 2
(268) 2012.
Problematyka jakości życia oraz aktywizacji zawodowej osób w wieku 50+
Ważnym aspektem moich naukowych zainteresowań, łączących w dużej mierze naukę z
praktyką jest problematyka osób 50+ w zakresie jakości życia oraz aktywizacji zawodowej.
Potwierdzeniem tych zainteresowań jest zarówno aktywność naukowa, jak i pozanaukowa. W 2013 r.
opublikowałam we współautorstwie artykuł pt. Czy starszej generacji żyje się gorzej? Ocena
subiektywnej jakości życia osób w wieku 50+, diagnozujący dobrostan psychiczny starszych
mieszkańców Łodzi. Analizie zostały poddane dwa wymiary tej jakości, ogólne zadowolenie z życia
oraz satysfakcja z poszczególnych jego aspektów. Artykuł ukazał się w Pracach Naukowych
Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu
Zainteresowanie problematyką jakości życia osób starszych znalazło również odzwierciedlenie
w powierzonej mi w ostatnim czasie funkcji redaktora naukowego Serii Gerontologii wydawanej w
ramach Wydawnictwa Naukowego UŁ. Pierwszy tom pt. Jesień życia-wiosna możliwości. Przewodnik po
późnej dorosłości ukaże się pod koniec czerwca 2016 r. Podejmując się przygotowania poradnika dla
osób starszych i ich opiekunów, mającego na celu poprawę ich jakości życia mogłam wykorzystać
wiedzę zarówno naukową, jak i praktyczną. W tomie zostanie opublikowany także artykuł mojego
autorstwa pt. Starość nie radość? O umiejętności dostrzegania pozytywnych aspektów życia, którego
celem jest zwrócenie uwagi na społeczne i psychologiczne aspekty dobrostanu psychicznego
warunkującego jakość życia osób starszych.
W kontekście aktywizacji osób 50+ opublikowałam tekst (we współautorstwie) w Polityce
Społecznej pt. Przedsiębiorczość osób w wieku 50 plus. W artykule dokonana została ocena potencjału
przedsiębiorczego Polaków w wieku 50+, przy czym jako grupę porównawczą przyjęto populację
dorosłych Polaków w wieku poniżej 50 lat. Zaprezentowano wyniki badań diagnozujących postawy i
działania przedsiębiorcze osób starszych. Podstawę empiryczną prezentowanych analiz stanowiły
23
badania ogólnopolskie zrealizowane przez Centrum Badań Opinii Społecznej na zlecenie Uniwersytetu
Łódzkiego w ramach grantu z dotacji dla młodych naukowców pt. Przedsiębiorczość Polaków - aspekt
społeczny i przestrzenny.
W ramach zainteresowań problematyką aktywizacji osób 50+ mam na swoim koncie udział w
wielu projektach, tych naukowych i tych o charakterze aplikacyjnym, krajowych i międzynarodowych.
Między innymi w 2011 r. zostałam zaproszona do udziału w projekcie dotyczącym osób 50+ pt.
Employability and Health Precaution for Older Long-term Unemployed People (50 Fit). Pełniłam w
projekcie funkcję eksperta ds. społecznych ze strony polskiego partnera. W ramach projektu
uczestniczyłam w dwóch międzynarodowych konferencjach, a także seminariach roboczych. W
ubiegłym roku zainicjowałam natomiast i współkoordynowałam przygotowanie dwóch projektów o
charakterze międzynarodowym również z zakresu aktywizacji osób 50+. Obydwa projekty
przygotowane zostały z partnerami krajowymi i zagranicznymi i są finansowane z Europejskiego
Funduszu Społecznego. Rolę instytucji pośredniczącej pełni Centrum Projektów Europejskich. Celem
głównym pierwszego projektu pt. STAY. Wsparcie aktywności zawodowej osób 50+ w przedsiębiorstwie.
Zdrowy i zmotywowany pracownik – zadowolony pracodawca jest wypracowywanie i wdrożenie
nowych rozwiązań, powstałych dzięki współpracy z partnerami zagranicznymi służących utrzymaniu
aktywności zawodowej osób po 50 roku życia zatrudnionych w mikro-, małych i średnich
przedsiębiorstwach zlokalizowanych na terenie Polski. Celem drugiego projektu pt. Aktywne
zawodowo 50+. Kompleksowe wsparcie aktywności zawodowej kobiet 50+ pozostających bez
zatrudnienia, jest poprawa sytuacji na rynku pracy kobiet w wieku 50+ w zakresie zwiększenia ich
zatrudnienia w wyniku opracowania i wdrożenia innowacyjnego i unikatowego narzędzia we
współpracy z partnerem ponadnarodowym.
b) Projekty naukowo-badawcze
Aktywność w projektach naukowo-badawczych podejmowałam już w trakcie studiów
magisterskich. Poza udziałem w projekcie Kapitał społeczny i partycypacja obywatelska a rozwój
gospodarczy gmin na obszarach wiejskich województwa łódzkiego uczestniczyłam także w fazie
terenowej projektu realizowanego w ramach Programu Ramowego Unii Europejskiej pt. CORASON - A
Cognitive Approach to Rural Sustainable Development - the Dynamics of Expert and Lay Knowledge. W
trakcie studiów doktoranckich miałam z kolei możliwość udziału w projekcie Wzmocnić szanse i
osłabić
transmisję
biedy
wśród
mieszkańców
miast
województwa
łódzkiego
–
WZLOT,
współfinansowanym przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
uczestnicząc w fazie badawczej i przeprowadzając badania jakościowe.
Po ukończeniu studiów doktoranckich realizowałam lub brałam udział w następujących
projektach naukowo-badawczych:
24
• Projekt badawczy Społeczne mechanizmy rozwoju miast – na przykładzie badań w
województwie łódzkim - finansowany w ramach badań naukowych ze środków dotacji celowej na
prowadzenie badań naukowych lub prac rozwojowych oraz zadań z nimi związanych, służących
rozwojowi młodych naukowców (MNiSW), przyznany przez Wydział Nauk Geograficznych, 2016r.
• STAY. Wsparcie aktywności zawodowej osób 50+ w przedsiębiorstwie. Zdrowy i zmotywowany
pracownik – zadowolony pracodawca – główny wykonawca projektu; projekt współfinansowany ze
środków UE w ramach Programu POWER, 2016 r.
• Projekt badawczy Przedsiębiorczość a jakość życia – na przykładzie badań w regionie
łódzkim, finansowany w ramach badań naukowych ze środków dotacji celowej na prowadzenie badań
naukowych lub prac rozwojowych oraz zadań z nimi związanych, służących rozwojowi młodych
naukowców (MNiSW), przyznany przez Wydział Nauk Geograficznych w 2015 r.
• Projekt pt. Wyciągamy dzieci z bramy – konceptualizacja badań społecznych, finansowany
przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego, 2015 r.
• Projekt badawczy pt. Jakość życia w mieście, finansowany w ramach badań naukowych ze
środków dotacji celowej na prowadzenie badań naukowych lub prac rozwojowych oraz zadań z nimi
związanych, służących rozwojowi młodych naukowców (MNiSW), przyznany przez Wydział Nauk
Geograficznych w 2014 r.
• Projekt pt. Analiza instytucji wystawiających sztukę współczesną – analiza desk research,
opracowanie metodologii badań; finansowany przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego,
2014 r.
• Projekt badawczy pt. Przedsiębiorczość Polaków. Aspekt społeczny i przestrzenny finansowany w ramach badań naukowych ze środków dotacji celowej na prowadzenie badań
naukowych lub prac rozwojowych oraz zadań z nimi związanych, służących rozwojowi młodych
naukowców (MNiSW), przyznany przez Wydział Nauk Geograficznych w 2013 r.
• Projekt badawczy pt. Wyrównywanie szans na rynku pracy dla osób 50+ - na zlecenie MPiPS,
UŁ – partner projektu; współpraca przy opracowywaniu danych, udział w organizacji panelu
dyskusyjnego podsumowującego etap badawczy projektu (lata 2012 -2013).
• Projekt badawczy pt. Przestrzenne zróżnicowanie jakości życia mieszkańców Łodzi
finansowany w ramach badań naukowych ze środków dotacji celowej na prowadzenie badań
naukowych lub prac rozwojowych oraz zadań z nimi związanych, służących rozwojowi młodych
naukowców (MNiSW), przyznany przez Wydział Nauk Geograficznych w 2012 r.
• Grant promotorski Kapitał społeczny a przedsiębiorczość i jakość życia mieszkańców Łodzi
finansowany przez Narodowe Centrum Nauki – główny wykonawca projektu (2009-2012).
Poza wyżej wymienionymi projektami realizowałam także badania własne finansowane w
ramach działalności statutowej Katedry Zagospodarowania Środowiska i Polityki Przestrzennej:
25
• Kapitał społeczny i przedsiębiorczość - 2015 r.
• Jakość życia mieszkańców Łodzi – 2014 r.
• Jakość życia w małych miastach województwa łódzkiego – 2013 r.
• Warunki i jakość życia mieszkańców wielkich osiedli mieszkaniowych w Łodzi – 2013 r. –
projekt realizowany we współpracy z dr Ewą Szafrańską z Wydziału Nauk Geograficznych UŁ.
c) Konferencje
Od momentu rozpoczęcia studiów doktoranckich uczestniczyłam w sposób aktywny w 25
konferencjach naukowych i seminariach, na których wygłaszałam referaty lub brałam udział w
panelach dyskusyjnych czy też prowadziłam warsztaty naukowe. Poza tym uczestniczyłam w 15
konferencjach w sposób bierny. Ze względu na moje zainteresowania, zarówno udział w
konferencjach, jak i seminariach cechuje swoista interdyscyplinarność.
Po uzyskaniu stopnia doktora uczestniczyłam aktywnie w 7 konferencjach i seminariach:
• II Międzynarodowa Konferencja Innowacje w Polityce Społecznej, ESPAnet, X 2015, Łódź;
referat: Przedsiębiorczość Polaków w wieku 50 plus – postawy i działania.
• EURA Annual Conference – Transforming Cities, Transformative Cities; IX 2015, Rumunia;
referat: Trust and Civic Participation in Postindustrial Cities of Central and Eastern Europe (współautor:.
Paweł Starosta,).
• 14 Festiwal Nauki, Techniki i Sztuki - seminarium pt. Łódź w świetle wyników badań
zawartych w pracach doktorskich; IV 2014, Łódź; referat: Kapitał społeczny, przedsiębiorczość i jakość
życia mieszkańców Łodzi w świetle wyników badań własnych.
• Konferencja pt. Poziom i jakość życia w dobie kryzysu, II 2013, Bydgoszcz; referat: Wybrane
aspekty jakości życia w wielkich osiedlach mieszkaniowych Łodzi (współautor: Ewa Szafrańska).
• Konferencja międzynarodowa pt. Humanizacja pracy w społeczeństwach nowoczesnych
technologii i elastycznych form pracy, VI 2013, Łódź; referat: Postawa przedsiębiorcza a subiektywna i
obiektywna jakość życia.
• Piąta Konferencja Międzynarodowa Quality of Life pt. Jakość życia a zrównoważony rozwój;
X 2012, Wrocław; referat: Czy starszej generacji żyje się gorzej? Ocena subiektywnej jakości życia osób
w wieku 50+ (współautor: dr Justyna Wiktorowicz).
• Konferencja międzynarodowa Narody, regiony, organizacje – kultury zaufania; XI 2012,
Szczecin, referat: Trust and Socio-Economic Development of Communes in the Province of Lodz
(współautor: Kamil Brzeziński).
26
d) Nagrody i wyróżnienia
Moja aktywność naukowa jest doceniania przez środowisko akademickie. W 2016 r. zostałam
zgłoszona przez Radę Wydziału Nauk Geograficznych do Nagrody Polskiej Akademii Nauk za Wybitne
Osiągnięcia Przyczyniające się do Rozwoju Nauki dla Młodych Uczonych Pracujących na Terenie
Województwa Łódzkiego. W 2015 r. uzyskałam trzyletnie stypendium Ministra Nauki i Szkolnictwa
Wyższego dla wybitnych młodych naukowców. W tym samym roku otrzymałam nagrodę Rektora UŁ z
Funduszu Spójności za książkę Social Capital and Quality of Life. W 2013 r. dostałam nagrodę Rektora
II stopnia za cykl publikacji dotyczących kapitału społecznego, a w 2014 r. również nagrodę II stopnia
za cykl publikacji z zakresu jakości życia. Dwie moje książki, tj. Kapitał społeczny a postawy i działania
przedsiębiorcze mieszkańców Łodzi oraz Kapitał społeczny a jakość życia. Na przykładzie zbiorowości
wielkomiejskiej zostały zgłoszone
do
nagrody im. Stanisława
Ossowskiego.
W 2014 r.
reprezentowałam Wydział Nauk Geograficznych w konkursie o Nagrodę Fundacji Uniwersytetu
Łódzkiego za szczególne osiągnięcia naukowe. Od 2013 r. jestem wyróżniana przez Dziekana WNG za
dorobek publikacyjny. W 2012 r. otrzymałam wyróżnienie za rozprawę doktorską pt. Kapitał
społeczny a przedsiębiorczość i jakość życia mieszkańców Łodzi, przyznane przez Dziekana Wydziału
Ekonomiczno-Socjologicznego.
e) Współpraca z zagranicą
W odniesieniu do współpracy z zagranicą na szczególną uwagę zasługuje udział w projekcie
międzynarodowym Employability and Health Precaution for Older Long-term Unemployed People (50
Fit) finansowanym przez Komisję Europejską w ramach programu Grundtvig „Uczenie się przez całe
życie” (Lifelong Learning Programme - LLP). Celem projektu było zaprezentowanie metod
pedagogicznych i dydaktycznych, a także najlepszych praktyk oraz doświadczeń związanych z
wprowadzaniem profilaktyki zdrowotnej do kursów zawodowych i reintegracyjnych dla osób
długotrwale bezrobotnych powyżej 45 roku życia. Jako ekspert ds. społecznych konsultowałam
rozwiązania przygotowywane przez polskiego partnera, brałam udział w merytorycznym
przygotowaniu międzynarodowej konferencji organizowanej w Polsce oraz uczestniczyłam w
seminarium w Niemczech.
Ponadto, przygotowując projekty (STAY. Wsparcie aktywności zawodowej osób 50+ w
przedsiębiorstwie. Zdrowy i zmotywowany pracownik – zadowolony pracodawca oraz Aktywne
zawodowo 50+. Kompleksowe wsparcie aktywności zawodowej kobiet 50+ pozostających bez
zatrudnienia) finansowane z Europejskiego Funduszu Społecznego w ramach IV Osi Programu
Operacyjnego Wiedza Edukacja Rozwój pt. Innowacje społeczne i współpraca ponadnarodowa
współpracowałam z następującymi partnerami zagranicznymi: University of Strathclyde (Wielka
27
Brytania), Newcastle University Business School (Wielka Brytania), Instituto de Soldadura e Qualidade
(Portugalia).
Współpraca międzynarodowa, poza tą związaną z realizacją projektów, dotyczy także
aktywności publikacyjnej. Po pierwsze, w 2013 r. uczestniczyłam jako współredaktor w
przygotowaniu tomu polsko–ukraińskiego pt. Lviv and Łódź. At the Turn of 20th Century. Structure of
Social Space, Wyd. UŁ, s: 154. Po drugie, moja monografia Social Capital and Quality of Life, wydana
przez Wydawnictwo UŁ w koedycji z Wydawnictwem UJ, dystrybuowana jest w wersji papierowej
przez Columbia University Press oraz w wersji elektronicznej (e-książka) przez Cambridge University
Press. Jednym z recenzentów wspomnianej książki jest profesor Uniwersytetu w Michigan, socjolog
Wayne Baker. Dodatkowo, ostatnia moja książka pt. The Role of Social Capital in the Development of
Entrepreneurship została wydana przez amerykańskie wydawnictwo Science Publishing Group. Po
opublikowaniu książki otrzymałam propozycję przygotowania zeszytu tematycznego pod moją
redakcją w ramach czasopisma Social Sciences & Psychology.
VI OSIĄGNIĘCIA DYDAKTYCZNE ORAZ POPULARYZATORSKIE
a) Osiągnięcia dydaktyczne
Doświadczenie dydaktyczne zdobywałam zarówno w ramach struktur Uniwersytetu
Łódzkiego, jak i innych instytucji edukacyjnych. Prowadzenie zajęć dla studentów rozpoczęłam w roku
akademickim 2006/2007. Podjęłam wówczas współpracę z Wyższą Szkołą Kupiecką i prowadziłam
zajęcia dla studentów studiów zaocznych i dziennych z takich przedmiotów, jak: Podstawy socjologii
oraz Socjologia mikrostruktur.
Od momentu rozpoczęcia studiów doktoranckich (2006/2007) prowadziłam także zajęcia na
Wydziale Ekonomiczno-Socjologicznym oraz Wydziale Nauk Geograficznych. W pierwszym przypadku
były to ćwiczenia oraz konwersatoria dla studentów Socjologii, Gospodarki przestrzennej oraz
Stosunków międzynarodowych z Podstaw socjologii, Negocjacji handlowych oraz Społecznokulturowych uwarunkowań gospodarki przestrzennej. Na Wydziale Nauk Geograficznych prowadziłam
wówczas zajęcia na trzech kierunkach studiów z Podstaw socjologii dla geografów.
W latach 2008-2010 współpracowałam także z Wyższą Szkołą Cosinus. Oprócz ćwiczeń z zakresu
socjologii prowadziłam Metody badań socjologicznych. Od 2010 r. pracowałam w ramach umów
cywilnoprawnych w Zamiejscowym Ośrodku Dydaktycznym Uniwersytetu Łódzkiego w Sieradzu. W
ramach blisko 4-letniej współpracy realizowałam zajęcia z Technik pracy umysłowej, Socjologii oraz
Dynamiki zmian współczesnego społeczeństwa polskiego.
28
W roku akademickim 2009/2010 i 2010/2011 współpracowałam z Uniwersytetem Medycznym w
Łodzi. Dwukrotnie prowadziłam warsztaty integracyjne z elementami komunikacji interpersonalnej
dla studentów rozpoczynających studia.
Od momentu zatrudnienia na Wydziale Nauk Geograficznych (2009) realizowałam zajęcia
z
Podstaw socjologii dla studentów Gospodarki przestrzennej, Geomonitoringu oraz Geografii, a także
Metod społecznych w gospodarce przestrzennej i Technik negocjacyjnych na kierunku Turystyka i
rekreacja. Od roku akademickiego 2012/2013 realizuję autorskie wykłady do wyboru dla studentów
Gospodarki przestrzennej z Zarządzania kapitałem społecznym i ludzkim oraz z Komunikacji i
partycypacji społecznej w gospodarce przestrzennej. Od 5 lat współprowadzę także ćwiczenia terenowe
z geografii społeczno-ekonomicznej.
W roku akademickim 2013/2014 prowadziłam konwersatorium dla studentów socjologii Wydziału
Ekonomiczno-Socjologicznego pt. Kształtowanie osobowości poprzez innowacyjność i kreatywność.
Ponadto, w latach 2012-2014 w zakresie dydaktyki współpracowałam ze Społeczną Akademią
Nauk. Prowadziłam zajęcia w ramach studiów podyplomowych, takich jak: Profesjonalny Menedżer
Biznesu - Intro MBA, Zarządzanie Zasobami Ludzkimi, Trener Biznesu, Zarządzanie Procesami
Sprzedaży, Prawo Pracy i Ubezpieczeń Społecznych. Wśród prowadzonych przeze mnie przedmiotów
znalazły się: Trening komunikacji, Kierowanie zespołami pracowniczymi, Trening umiejętności
kierowniczych, Asertywność pracowników działu kadr.
Zajęcia dydaktyczne prowadziłam także w ERUDIO-Centrum Kształcenia Ustawicznego, głównie w
ramach kursów specjalistycznych i kwalifikacyjnych dla pielęgniarek i położnych. Współpraca ta
obejmuje lata 2009-2013. W tym czasie zrealizowałam następujące zajęcia: Elementy socjologii,
Mediacje i rozwiązywanie konfliktów, Socjologia rodziny.
Prowadzone przeze mnie zajęcia były i są pozytywnie oceniane przez studentów, czego
potwierdzeniem są wyniki ankiet ewaluacyjnych.
Od roku akademickiego 2013/2014 wypromowałam 11 studentów z tytułem licencjata i dwóch
magistrantów. Obecnie pełnię funkcję promotora w 8 pracach na studiach I stopnia oraz 4 na studiach
II stopnia. W latach 2013-2015 zrecenzowałam 10 prac licencjackich.
Od 2014 r. jestem promotorem pomocniczym w przewodzie doktorskim mgr Agnieszki Świątek.
Promotorem rozprawy doktorskiej pt. Postawy obywatelskie mieszkańców Łodzi i Iwanova – struktura i
uwarunkowania, jest dr hab. Paweł Starosta, prof. nadzw. UŁ.
b) Osiągnięcia popularyzatorskie i współpraca z praktyką
Równolegle do działalności naukowo-badawczej, dydaktycznej i organizacyjnej prowadzę aktywną
działalność popularyzującą naukę oraz inicjatywy na rzecz łączenia sfery naukowej z praktyką
gospodarczą. Działalność ta obejmuje w szczególności współpracę z licznymi instytucjami,
29
organizacjami pozarządowymi oraz firmami i trwa od czasów studiów doktoranckich do dzisiaj. W
latach 2006-2016 współpracowałam m.in. z takimi instytucjami, jak: Urząd Miasta Łodzi, Urząd
Marszałkowski w Łodzi, Powiatowe Urzędy Pracy w Łodzi, Powiatowe Centra Pomocy Rodzinie,
Fundacja św. Brata Alberta (O.Łódź), Agencja Rozwoju Regionu Kutnowskiego, Zakład Ubezpieczeń
Społecznych, Akademicki Ośrodek Inicjatyw Artystycznych, Polskie Towarzystwo Psychoterapii
Skoncentrowanej na Rozwiązaniu, prowadząc dedykowane szkolenia i warsztaty (m.in. z zakresu
kompetencji interpersonalnych oraz przedsiębiorczości), a także świadcząc usługi doradcze i
konsultacyjne. W ramach współpracy z ww. instytucjami uczestniczyłam także w przygotowaniu
wniosków aplikacyjnych oraz realizowaniu projektów unijnych, a także brałam udział w spotkaniach
dotyczących prac nad dokumentami służącymi formułowaniu polityk lokalnych. W latach 2012-2013
współpracowałam z Wydziałam Strategii i Analiz UM Łodzi w zakresie przygotowania strategii
społeczeństwa obywatelskiego. Brałam także aktywny udział w seminarium dotyczącym opracowania
Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta Łodzi (2014). W ramach
konsultacji i doradztwa miałam możliwość upowszechniania wyników zrealizowanych przeze mnie
prac badawczych nie tylko wydziałom pracującym nad rozwojem Łodzi, ale także Wydziałowi Rozwoju
Przedsiębiorczości i Miejsc Pracy UM Łodzi oraz Fundacji Rozwoju Przedsiębiorczości, Agencji
Rozwoju Regionu Kutnowskiego.
W 2014 r., na zaproszenie prezesa Łódzkiego Towarzystwa Naukowego, prof. dr. hab. Stanisława
Liszewskiego, wzięłam czynny udział w debacie pt. Łódź w świetle wyników badań zawartych w
pracach doktorskich, zorganizowanej w ramach 14. Festiwalu Nauki i Sztuki w Łodzi. Podczas debaty
zaprezentowałam wyniki swoich badań dotyczących kapitału społecznego, przedsiębiorczości oraz
jakości życia mieszkańców Łodzi, wskazałam praktyczne możliwości wykorzystania rezultatów
badawczych oraz przedstawiłam opinię na temat współczesnego postrzegania Łodzi i możliwości
poprawienia wizerunku miasta.
W 2015 r. wygłosiłam wykład dla członków Polskiego Towarzystwa Psychoterapii Skoncentrowanej
na Rozwiązaniu pt. Rola kapitału społecznego i przedsiębiorczości w podejściu skoncentrowanym na
rozwiązaniu. Istotnym aspektem tego spotkania była dyskusja na temat zastosowania wiedzy z
zakresu mechanizmów kształtujących przedsiębiorczość w kontekście pracy psychoterapeutycznej
zarówno z jednostką, jak i grupą. Rozszerzyło to perspektywę pracy biorących udział psychologów,
pedagogów i psychoterapeutów o te istotne, jakkolwiek marginalizowane przez nich wcześniej,
aspekty.
W latach 2006-2016 uczestniczyłam w 15 projektach unijnych dotyczących m.in. ekonomii
społecznej, przedsiębiorczości, podniesienia kompetencji interpersonalnych oraz zawodowych grup
zagrożonych wykluczeniem społecznym, jak również pracowników instytucji i firm z terenu
województwa łódzkiego oraz uczniów szkół ponadgimnazjalnych. Wśród tego typu aktywności na
szczególną uwagę zasługuje międzynarodowy projekt Employability and Health Precaution for Older
30
Long-term Unemployed People (50 Fit). W pozostałych projektach angażowałam się najczęściej w
udzielanie merytorycznych konsultacji na etapie przygotowywania aplikacji, prowadzenie szkoleń
oraz warsztatów. Beneficjentami tych projektów byli głównie pracownicy instytucji i firm, młodzież, a
także osoby bezrobotne, niepełnosprawne, bezdomne. Udział w tych projektach był dla mnie istotnym
polem współpracy w zakresie łączenia nauki z praktyką, ale także źródłem inspiracji do
podejmowania nowych wątków badawczych w zakresie poprawy jakości życia jednostek, grup, czy też
kształtowania postaw przedsiębiorczych. Wśród tego typu projektów warto wymienić przede
wszystkim:
• Aktywni gospodarczo w obszarze ekonomii społecznej - projekt kierowany do osób bezrobotnych z
woj. łódzkiego (2008-2010).
• Jesteśmy aktywni – projekt kierowany do osób niepełnosprawnych z Powiatowego Centrum
Pomocy Rodzinie w Pajęcznie (2011).
• Podniesienie kwalifikacji zawodowych pracowników firmy SPEDIMEX (2011-2012).
• Rozwój kadr firmy „SPOŁEM” Łódzkiej Spółdzielni Spożywców w Łodzi (2011).
• Miasto przyjazne organizacjom pozarządowym dla pracowników 5 urzędów miast w ramach Projektu
„NOVUS” – program rozwoju administracji samorządowej Warszawy, Poznania, Lublina, Ełku i Łodzi”
(2012).
• Nowe tory – projekt dla podopiecznych Towarzystwa św. Brata Alberta w Łodzi oraz osób
zagrożonych wykluczeniem społecznym (2013).
• Dobra edukacja szansą na rozwój zawodowy – projekt kierowany do uczniów Zespołu Szkół
Ponadgimnazjalnych w Poddębicach (2013).
• Projekt ogólnopolski Wyciągamy dzieci z bramy, którego celem było przygotowanie dzieci i
młodzieży do aktywnego uczestnictwa w kulturze i w życiu społecznym (2015), współfinansowany
przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego.
• Projekt I Turniej przedsiębiorczości młodzieży powiatu kutnowskiego - twój biznes przyszłością
regionu dla uczniów klas I szkół ponadgimnazjalnych z powiatu kutnowskiego finansowany przez
Narodowy Bank Polski (2016).
W 2015 r. w ramach współpracy z Akademickim Ośrodkiem Inicjatyw Artystycznych, Agencją Rozwoju
Regionu
Kutnowskiego
oraz
Wydziałem
Ekonomiczno-Socjologicznym
UŁ
zainicjowałam
przygotowanie projektu w ramach konkursu „Innowacje społeczne i współpraca ponadnarodowa”, pt.
AKTYWNE ZAWODOWO 50+. Kompleksowe wsparcie aktywności zawodowej kobiet 50+ pozostających
bez zatrudnienia, którego celem jest wypracowywanie i wdrożenie nowych rozwiązań, powstałych
dzięki współpracy z partnerem zagranicznym mających na celu zwiększenie efektywności działań na
rzecz aktywizacji zawodowej kobiet 50+ pozostających bez zatrudnienia. W ramach tego samego
konkursu brałam także udział w przygotowaniu projektu pt. STAY. Wsparcie aktywności zawodowej
osób 50+ w przedsiębiorstwie. Zdrowy i zmotywowany pracownik - zadowolony pracodawca, którego
31
celem jest podniesienie aktywności osób w wieku powyżej 50 lat w MŚP na terenie całej Polski. W
obydwu projektach byłam współodpowiedzialna za opracowanie wniosku aplikacyjnego pod kątem
formalnym oraz merytorycznym.
Uczestniczyłam także w przygotowaniu projektu pt. START DLA MŁODYCH - aktywizacja społeczna i
zawodowa młodzieży NEET powiatu kutnowskiego, łowickiego i łęczyckiego, finansowanego ze środków
europejskich w ramach Programu Operacyjnego Wiedza Edukacja Rozwój we współpracy z Agencją
Rozwoju Regionu Kutnowskiego.
W roku 2016 wzięłam udział w promowaniu przedsiębiorczości wśród osób młodych wygłaszając na
zaproszenie prezes Agencji wykład dla uczniów z regionu kutnowskiego, którego celem było
kształtowanie postaw przedsiębiorczych. W tym samym roku wygłosiłam także dwa wykłady w
ramach III Łódzkich Senioraliów.
Ponadto, w ramach współpracy z praktyką przeprowadziłam w latach 2006-2016 ponad 3000
godzin szkoleń oraz warsztatów, m.in. z komunikacji interpersonalnej, przedsiębiorczości,
asertywności, negocjacji handlowych, obsługi klienta, rozwiązywania konfliktów. Po uzyskaniu stopnia
doktora prowadzę głównie warsztaty dla kadry kierowniczej średniego i wyższego szczebla, zarówno
instytucji państwowych, samorządowych, jak i szeroko pojętego biznesu. Realizuję szkolenia z zakresu
motywacji, zarządzania emocjami, kształtowania postaw przedsiębiorczych, radzenia sobie ze
stresem, zarządzania czasem itp. Szkolenia prowadzę na podstawie autorskich programów, w których
wykorzystuję zarówno wiedzę socjologiczną, jak i psychologiczną, czy też psychoterapeutyczną. W
ramach ww. współpracy opracowałam dwa skrypty dla kadry zarządzającej Efektywne zarządzanie
zespołem pracowniczym (2013) oraz Radzenie sobie w sytuacjach trudnych i wymagających zwiększonej
mobilizacji (2014).
W kontekście popularyzowania wiedzy i współpracy z praktyką istotne znaczenie mają także moje
działania w zakresie psychoterapii. Od dwóch lat współpracuję z terapeutami, psychoterapeutami
udzielając konsultacji, prowadząc warsztaty, czy szkolenie train the trainers, dzieląc się swoją wiedzą
dotyczącą mechanizmów kształtujących jakość życia jednostki. Istotne znaczenie ma również moja
praktyka psychoterapeutyczna, którą rozpoczęłam w 2013 r. Pracując z osobami znajdującymi się w
różnych sytuacjach kryzysowych, o niskim poczuciu szczęścia, zadowolenia z życia i jego aspektów,
mogłam w sposób bezpośredni obserwować, że moje ustalenia dotyczące znaczenia kapitału
społecznego, zaufania społecznego, sieci społecznych, postaw przedsiębiorczych dla subiektywnej, a
także obiektywnej jakości życia mają niezwykle istotne znaczenie. Pod wpływem tych doświadczeń w
dużym stopniu w swojej pracy naukowej skupiłam się na zgłębianiu relacji pomiędzy komponentami
kapitału społecznego, tj. zaufaniem, normami i sieciami społecznymi, przedsiębiorczością a jakością
życia.
Zaangażowanie w inicjatywy na rzecz popularyzowania wiedzy, jak również współpraca z
praktyką są dla mnie nieocenionym źródłem doświadczeń, a także inspiracji do podejmowania
32
nowych wątków badawczych. Dają mi też szansę dzielenia się wynikami badań oraz przemyśleniami
naukowymi z szerszym gronem odbiorców. Współpracę tę bardzo sobie cenię i zamierzam
kontynuować.
VII OSIAGNIĘCIA ORGANIZACYJNE
Staram się aktywnie uczestniczyć nie tylko w życiu naukowym, ale także w pracach
organizacyjnych na rzecz katedry, wydziału, jak również społeczności akademickiej. Aktywność ta
dotyczy mniej lub bardziej sformalizowanych inicjatyw i ma dość zróżnicowany charakter. Za
zaangażowanie i inicjatywę w wypełnieniu obowiązków służbowych oraz wkład pracy na rzecz
Wydziału Nauk Geograficznych UŁ otrzymałam nagrodę Dziekana WNG.
Podejmowane przeze mnie działania organizacyjne dotyczą m.in. kwestii związanych z promocją
kierunku Gospodarka przestrzenna oraz Wydziału Nauk Geograficznych UŁ. W latach 2011-2012
współorganizowałam wykłady otwarte na kierunku Gospodarka przestrzenna dla kandydatów na
studia. Od 2012 r. pełnię funkcję członka Komisji ds. Promocji Wydziału Nauk Geograficznych UŁ.
Od kilku lat aktywnie uczestniczę także w budowaniu relacji między uczelnią a biznesem.
Współtworzyłam Radę Pracodawców i Biznesu funkcjonującą przy Wydziale Nauk Geograficznych. Od
momentu powołania Rady, czyli od 2013 r. pełnię obowiązki sekretarza.
Biorę udział w pracach Ośrodka Badawczego Europejskiej Polityki Przestrzennej i Rozwoju Lokalnego
w Uniwersytecie Łódzkim. Jestem członkiem Polskiego Towarzystwa Socjologicznego oraz Polskiego
Towarzystwa Psychoterapii Skoncentrowanej na Rozwiązaniu.
Moja aktywność organizacyjna dotyczy także inicjatyw skierowanych bezpośrednio do studentów. W
2009 r. zainicjowałam warsztaty integracyjne dla studentów przyjętych na studia I stopnia z zakresu
Gospodarki przestrzennej. Warsztaty te od samego początku cieszą się dużym zainteresowaniem
studentów.
Dwukrotnie
organizowałam
także
szkolenia
z
zakresu
rozwoju
kompetencji
interpersonalnych dla studentów I i II stopnia. Nawiązałam również współpracę z absolwentami
Szkoły Trenerów KRT, którzy przeprowadzili dla studentów cykl szkoleń dotyczących rozwoju
osobistego. Poza tym, opracowałam narzędzie do monitorowania losów absolwentów Wydziału Nauk
Geograficznych.
W 2015 r. aktywnie uczestniczyłam w przygotowaniu dokumentacji aplikacyjnej w ramach
konkursu ogłoszonego przez Narodowe Centrum Badań i Rozwoju. Projekt ten, adresowany do
studentów Wydziału Nauk Geograficznych pt. Wsparcie Zawodowego Rozwoju Studentów - WZRoSt,
służył podniesieniu kompetencji kluczowych z punktu widzenia oczekiwań rynku pracy oraz
pracodawców. Na etapie aplikacji byłam odpowiedzialna za stronę merytoryczną projektu, ze
szczególnym uwzględnieniem kompetencji interpersonalnych oraz przedsiębiorczych.
33
Od momentu zatrudnienia w Katedrze Zagospodarowania Środowiska i Polityki Przestrzennej
włączałam się w prace dotyczące organizowania konferencji, spotkań naukowych, seminariów,
publikacji.
W
latach
2014-2015
byłam
członkiem
komitetu
organizacyjnego
konferencji
międzynarodowej Patterns of Local Development – Local Spatial Policy.
W latach 2012-2013 byłam zaangażowana w przygotowanie polsko-ukraińskiej publikacji, której
jestem współredaktorką, pt. Lviv and Łódź in the Turn of 20th Century. Structure of Social Space,
wydanej przez Wydawnictwo UŁ. W roku 2014 brałam udział w przygotowaniu leksykonu łódzkich
geografów. W 2015 r. zainicjowałam przygotowanie dwóch zeszytów tematycznych w czasopismach
naukowych zapraszając do współpracy interdyscyplinarny zespół badaczy zajmujących się
problematyką miejską. Obecnie, we współpracy z dr Iwoną Pielesiak przygotowuję publikację pt.
Ageing in Urban Environment, która zostanie opublikowana w serii wydawniczej Space-SocietyEconomy do końca 2016 r.
Od 2014 r. pełnię funkcję recenzenta w czasopiśmie Humanizacja Pracy, od 2015 r. w
Horyzontach Polityki, a od roku 2016 w Zeszytach Naukowych SGGW Problemy Rolnictwa Światowego.
W 2015 r. nawiązałam współpracę z Wydawnictwem Łódzkim jako redaktor naukowy Serii
Gerontologicznej przygotowując publikację dotyczącą osób starszych. W projekt zaangażowałam
zarówno naukowców, jak praktyków reprezentujących różne instytucje. W 2016 r. zostanie
opublikowany pierwszy tom tej serii pt. Jesień życia - wiosna możliwości. Przewodnik po późnej
dorosłości, którego jestem współredaktorką.
VIII PODSUMOWANIE
Mój dorobek naukowy obejmuje 4 autorskie monografie, w tym dwie w języku angielskim, 2
monografie we współautorstwie, 2 redakcje czasopism monotematycznych, 7 rozdziałów w pracach
zbiorowych oraz 342 artykuły naukowe, opublikowane głównie w wysoko punktowanych
czasopismach znajdujących się na liście Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego, w tym 12 w
języku angielskim. 14 tekstów opublikowałam przed uzyskaniem stopnia doktora, w tym 11
artykułów w czasopismach, głównie ogólnopolskich, takich jak: Wieś i Rolnictwo, Studia Lokalne i
Regionalne, Ruch Ekonomiczny, Prawniczy i Socjologiczny. Łączna suma punktów za publikacje wynosi
aktualnie 3823, po skorygowaniu o wkład współautorów 3324. Łączna liczba cytowań według Google
Scholar wynosi 32, a wskaźnik Hirscha 4.
2
Łącznie z przyjętymi do druku.
Łącznie z przyjętymi do druku.
4
Ze względu na to, że prawie wszyscy współautorzy uwzględnionych artykułów (poza dr Ewą Szafrańską, z którą
opublikowałam dwa teksty) afiliowani są poza Wydziałem Nauk Geograficznych, sumaryczna liczba pkt. MNiSZW kształtuje się
na poziomie 371 pkt.
3
34
Zarówno aktywność publikacyjną, jak projektową czy też organizacyjną podejmowałam od
momentu rozpoczęcia drogi naukowej. Od uzyskania stopnia doktora dodatkowo angażuję się w
inicjatywy na rzecz popularyzacji nauki, a także współpracy z otoczeniem społeczno-gospodarczym.
Aktywności te zamierzam kontynuować także w przyszłości. Bez wątpienia praca naukowa jest moją
pasją, jednak niezwykle cenię sobie współpracę z praktyką, ponieważ stanowi cenne źródło inspiracji i
doświadczeń w zakresie moich naukowych zainteresowań i dostarcza wielu dowodów na aplikacyjny
charakter podejmowanych przeze mnie badań.
Literatura
Andrews F. M., 1976, Research on the Quality of Life. University of Michigan, Michigan.
Argyle M., 1987, The Psychology of Happiness. Methuen, London.
Borys T., 2001, Jakość życia jako kategoria badawcza i cel nadrzędny, [w:] Jak żyć, A. Wachowiak (red.). Wydawnictwo
Fundacji Humaniora, Poznań.
Campbell A., Converse P., Rodgers W., 1976, The Quality of American Life: Perceptions, Evaluations, and Satisfactions. Russel
Sage Foundation, New York.
Czapiński J., 1994, Psychologia szczęścia. PTP, Warszawa.
CBOS, 2014, Zaufanie w relacjach międzyludzkich, Warszawa.
Daszykowska J., 2007, Jakość życia w perspektywie pedagogicznej. Oficyna Wydawnicza „Impuls”, Kraków.
Daszykowska J., 2007, Jakość życia w perspektywie pedagogicznej. Oficyna Wydawnicza „Impuls”, Kraków.
Derbis R., 2007, Poczucie jakości życia a zjawiska afektywne. Wydawnictwo Uczelniane Wyższej Szkoły Gospodarki,
Bydgoszcz.
Derbis R. (red.), 2014, Oblicza jakości życia. Wydawnictwo im. Stanisława Podobińskiego Akademii im. Jana Długosza,
Częstochowa.
Diener E., 2000, Subjective Well-Being: The Since of Happiness and a Proposal for a National Index. „American Psychologist”,
Vol. 55 (1).
Growiec K., 2015, Ile szczęścia dają nam inni ludzie? Więzi społeczne a dobrostan psychiczny. Wydawnictwo Naukowe PWN,
Warszawa.
Halpren D., 2005, Social capital, Polity Press, Cambridge.
Kaleta A., Knieć W., 2007, Jakość życia i edukacja. Wydawnictwo Uczelniane Wyższej Szkoły Gospodarki, Bydgoszcz.
Kolman R., 2002, Jakość życia na co dzień. O umiejętności kształtowania jakości swojego życia. OPO Sp. z o.o., Bydgoszcz.
Kowalik S. (red.), 2007, Społeczne konteksty jakości życia. Abedik, Bydgoszcz.
Land K., Michalos A., Sirgy J. (red.), 2012, Handbook of Social Indicators and Quality of Life Research. Springer, New York.
Miasta
przyszłości.
Wyzwania,
wizje,
perspektywy,
2011,
Unia
Europejska,http://ec.europa.eu/regional_policy/conferences/citiesoftomorrow/index_en.cfm, pobrano 09.11.2015.
OECD, 2001, The Well-Being of Nations: The Role of Human and Social Capital, Education and Skills, OECD Centre for
Educational Research and Innovation, Paris.
Ostasiewicz W., 2004, Ocena i analiza jakości życia. Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej im. O. Langego, Wrocław.
Słaby T., 1990, Poziom życia, jakość życia. „Wiadomości Statystyczne”, nr 6.
Sztompka P., 2007, Zaufanie. Fundament społeczeństwa. Wydawnictwo Znak, Kraków.
Wiatrak A. P., 2003, Pojęcie przedsiębiorczości, jej cele i rodzaje, [w:] Uwarunkowania rozwoju przedsiębiorczości – szanse i
zagrożenia, K. Jaremczuk (red.). Wydawnictwo PWSZ, Tarnobrzeg.
Wnuk M., Marcinkowski J. T., 2012, Jakość życia jako pojęcie pluralistyczne o charakterze interdyscyplinarnym. Probl. Higieny i
Epidemiologii, t. 93 (1).
35