„Wolna przedsiębiorczość” – Wzrost i rozwój gospodarczy

Rozdział 12 podręcznika „Wolna
przedsiębiorczość” – Wzrost i rozwój
gospodarczy
Autor: Mateusz Machaj
Poniżej przedstawiamy wersję roboczą rozdziału dwunastego podręcznika do
przedsiębiorczości,
przedsiębiorczość”.
opracowywanego
Tekst
redakcyjno-korektorskiemu,
zostanie
dlatego
w
poddany
na
ramach
projektu
skrupulatnemu
obecnym
etapie
„Wolna
opracowaniu
prosimy
przede
wszystkim o uwagi merytoryczne, dotyczące między innymi klarowności wywodu,
poprawności rozumowania, łatwości języka czy trafności przykładów etc.
#wzrost gospodarczy #rozwój gospodarczy #PKB #bogactwo
W rozdziale nauczysz się:

Czym jest wskaźnik PKB.

Jakie jest zastosowanie tego wskaźnika oraz jakie są jego ograniczenia.

Czym jest wzrost gospodarczy i czym się różni od rozwoju gospodarczego.

Dlaczego wzrost gospodarczy jest ważny.

Z czego się bierze wzrost i bogactwo.
Wzrost gospodarczy jest najważniejszą kategorią gospodarczą, opisującą
ewolucję życia człowieka. Wyraża się go najczęściej za pomocą jakiejś miary
produkcji. Ideą tej miary jest pokazanie, jak wiele dóbr i usług zostaje
wytworzonych w danym roku w jakiejś gospodarce. Taką najpopularniejszą miarą
jest wskaźnik PKB, czyli „produkt krajowy brutto”.
Sposób jego dokładnego
wyliczania jest ustalony znaną od ponad pięćdziesięciu lat metodą, która nie jest
w tym miejscu dla nas aż tak istotna. Najważniejsza jest treść tego wskaźnika —
pokazuje on bowiem w największym uproszczeniu, ile na rynku wyprodukowano
i sprzedano w danym czasie (najczęściej roku) usług i dóbr finalnych w wybranej
gospodarce.
A zatem im większy jest PKB, tym więcej sprzedano nowych dóbr i usług
w gospodarce.
Można
więc
stwierdzić,
że
zwiększone
PKB
stanowi
w przeważającej liczbie przypadków oznakę czegoś pozytywnego. PKB jest
w związku z tym jedną z możliwości na bardziej skonkretyzowaną informację
o wzroście.
Jednakże sam zakres PKB może świadczyć również o wielkości danej
gospodarki, a niekoniecznie o indywidualnym dobrobycie. Przykładowo PKB Chin
jest jednym z największych na świecie, a jednak nie możemy tej gospodarki
uznać za absolutnego lidera w poziomie życia. Dużo ważniejsze wydaje się PKB
przypadające na mieszkańca danego kraju, a więc tak zwane PKB per capita.
Oblicza się je w bardzo prosty sposób, wystarczy podzielić PKB przez liczbę
ludności. Wtedy obraz dobrobytu staje się dużo wyraźniejszy. Na czele rankingu
PKB per capita dostrzeżemy kraje rzeczywiście bogate, kojarzone ze światem
zachodnim takie jak Niemcy, Stany Zjednoczone, Norwegię, Szwajcarię, Wielką
Brytanię etc.
Jednakże i w tym wypadku nie musi to dawać pełnego obrazu, ponieważ
przy wysokim średnim PKB na głowę mówimy o wielkości uśrednionej. Trochę
podobnie jak w wypadku stonogi i człowieka — obydwa stworzenia mają
powiedzmy średnio po 51 nóg (choć w rzeczywistości wbrew nazwie stonoga
wcale nie ma stu nóg). A jednak dysproporcja między nogami jednego i drugiego
stworzenia jest dosyć spora. Analogicznie mogłoby być w przypadku krajów
o wysokim PKB per capita. Średni dochód jest bardzo wysoki, ale w dużej mierze
bogactwo mogłoby przypadać na najwyższe klasy społeczne, podczas gdy
przeciętny obywatel cieszyłby się dużo niższym poziomem życia niż przecięty
obywatel innych krajów o mniejszym zróżnicowaniu dochodu. Przykładowo
Bułgaria i Brazylia mają porównywalne PKB per capita, ale przeciętnemu
obywatelowi żyje się zdecydowanie lepiej w Bułgarii, gdyż w Brazylii bogactwo
jest bardziej skupione wśród bogatszej części społeczności.
W tym miejscu doszliśmy do pewnych ograniczeń wskaźnika PKB. Jednym
z nich jest uśrednianie bogactwa, ale są również inne. Produkt Krajowy Brutto
skupia się przede wszystkim na nowo wytworzonych dobrach, które są
sprzedawane na rynku. A to oznacza, że wszelkie dobra, które nie są nowe, lub
nie są sprzedawane na rynku, nie będą zwiększać PKB. Przykładowo darmowe
oprogramowanie, działalność wolontariatu, więzi społeczne, używane produkty
sprzedawane na aukcjach, czyste środowisko, czas wolny to tylko niektóre
z rzeczy, które mogą zwiększać nasz dobrobyt. Niestety nie sposób ich ująć w
PKB, ponieważ nie są sprzedawane na rynku nowych produktów.
Ze
względu
na
te
ograniczenie
wskaźnika
produkcji
wprowadzono
rozróżnienie na wzrost gospodarczy oraz rozwój gospodarczy. Wzrost jest
kategorią ilościową — odnosi się do zwiększenia danego miernika takiego jak PKB
— oznacza pojawienie się większej ilości czegoś (w tym wypadku dóbr). Rozwój
natomiast jest traktowany jako kategoria jakościowa — odnosi się do zmian
samych kategorii i koncentruje się bardziej na jakości życia aniżeli ilości zasobów
(np. niektórzy badacze preferują większe skupianie się na średniej długości życia
aniżeli na tym, jak wiele dóbr jest dostępnych w społeczeństwie). Dodatkowo
warto zwrócić uwagę na to, że w PKB uwzględnia się wydatki budżetu państwa
bez względu na ich sensowność, czy opłacalność. A to oznacza, że praktycznie
każde, choćby i bardzo bezwartościowe wydatki państwa, będą formalnie rzecz
biorąc zwiększać PKB.
Bez względu na to, jak duże możemy mieć zastrzeżenia do rozmaitych
pomiarów
ogólnego
poziomu
dobrobytu,
trudno
zaprzeczyć
temu,
że
społeczeństwo robi się bogatsze dzięki masowej produkcji, czyli zwiększonej
ilości towarów i usług dla ogółu społeczeństwa. Dlatego pomimo swoich
ograniczeń — z których wszyscy ekonomiści dobrze zdają sobie sprawę — PKB
pozostaje wciąż popularnym wskaźnikiem, gdyż prawie wszędzie działa dobrze
jako ilustracja różnicy między krajami bogatymi, rozwijającymi się i biednymi.
Żeby zrozumieć, dlaczego wzrost gospodarczy jest ważną kategorią,
wystarczy rozejrzeć się wokół. Otoczeni jesteśmy wieloma produktami, bez
których nasze życie byłoby niewyobrażalnie uciążliwe. Pralka, zmywarka, telefon,
komputer, lampa, kuchenka, ogrzewanie, wiertarka, Internet etc. Traktujemy te
dobra w codziennym życiu jako oczywistość, ale przez długie tysiące lat nie były
one dostępne ludziom. Co więcej, dziś na świecie pozostaje bardzo wiele
rejonów, w których te dobra nie są dostępne. To są właśnie najbiedniejsze rejony
świata (i rejony, w których PKB pozostaje na niskim poziomie). Tylko czasami na
moment stać nas na refleksję, jak ważne są to dobra, gdy zabraknie nam na
parę godzin prądu w domu.
Dostępność tych dóbr — czyli wzrost gospodarczy — dla ludzi wynika
z jednego istotnego czynnika: innowacji, które były przez lata (i ciągle są)
wprowadzane
przez
przedsiębiorców.
Żyjemy
w
świecie,
w
którym
nieustannie są produkowane masowe towary dostępne dla szerokiego grona
odbiorców. W tym tkwi główna przyczyna wzrostu produkcji dóbr i usług, które
co roku sprzedaje się masowo w krajach rozwijających się i bogatych. W wyniku
postępu w innowacjach i konkurowaniu przez przedsiębiorców przez ostatnie
stulecia średni poziom życia przeciętnego obywatela zwiększył się od kilkunastu
do kilkudziesięciu razy.
Dokładna liczba zależy od rodzaju szacunków i jest do pewnego stopnia
arbitralna. Trudno bowiem porównywać bardzo różne epoki życia człowieka,
odległe od siebie o 200 lat. Jednocześnie jednak nie sposób zakwestionować, jak
ogromną
różnicę
czyni
w
naszym
życiu
fakt
masowej
produkcji
przez
przedsiębiorców dóbr i usług, które jesteśmy w stanie nabyć w sklepach. Nasze
problemy dotyczące codziennego materialnego życia sprowadzają się dzięki temu
do tego, że nasz telefon nie ma jakiejś najnowszej funkcji, albo że musimy
zapłacić za serwis naprawy pralki. Tymczasem w wielu miejscach na świecie
codziennym
problemem
jest
konieczność
gromadzenia
wody,
następnie
ogrzewania jej przy ognisku po to, by móc dokonać podstawowej czynności:
prania, co pochłania wiele godzin. My natomiast wciskamy klawisz i pranie „robi
się samo”. Dzięki temu oszczędzamy mnóstwo czasu i możemy poświęcić się
masie innych czynności. Oto kwintesencja wysokiego wzrostu gospodarczego,
który tak trudno dostrzec w codziennej rutynie.
Pralka i pranie to bardzo lubiany i popularny przykład tego, jak masowa
produkcja w systemie gospodarki kapitalistycznej podniosła nasz poziom życia
(a na dodatek zmieniła radykalnie życie kobiet i pozwoliła im na większą
emancypację).
Dotyczy
to
jednak
wielu
innych
przykładów.
W
krajach
rozwiniętych dostęp do żywności nie jest problemem ze względu na masową
produkcję narzędzi, kombajnów, nawozów, które sprawiają, że jeden rolnik jest
w stanie wytworzyć bardzo szybko znacznie większą produkcję niż rolnik dwieście
lat temu.
Z tego powodu główna siła napędowa wzrostu kryje się za działalnością
przedsiębiorców, którzy konkurując na rynku, starają się odnajdywać możliwe
najbardziej
opłacalne
i
tanie
sposoby
dostarczania
klientom
użytecznych
produktów.
Ramka: Czy wiesz, że… wiele przykładów w historii gospodarczej świata
zaprzecza stwierdzeniu, że kraj, aby się rozwijać, potrzebuje strategicznych
surowców naturalnych, albo pomocy kapitału międzynarodowych instytucji?
Najlepszymi
kontrprzykładami
z
bogatych
krajów
są
Niemcy
i
Japonia.
Japończycy praktycznie w ogóle nie mają surowców naturalnych, a Niemcy po
drugiej wojnie światowej (mimo tzw. planu Marshalla) musiały więcej płacić
zagranicznym instytucjom niż od nich otrzymywały. Z kolei wiele przykładów
krajów z Azji i Afryki pokazuje, że mając surowce naturalne i otrzymując
zagraniczną pomoc, można doświadczać braku szybkiego wzrostu.
Ramka 2: Tabelka z krajami o najwyższym PKB per capita w danym roku.
Zadania:

Co to jest wskaźnik PKB?

Czego PKB nie uwzględnia?

Z czego wynika wzrost gospodarczy?

Dlaczego wzrost jest istotny dla naszego życia?