Komisja ds. Budownictwa Kość. i Ochrony Zabytków

KOMISJA DS. BUDOWNICTWA KOŚCIELNEGO I OCHRONY ZABYTKÓW
I. Aktualna sytuacja w Archidiecezji Poznańskiej
1. Chrześcijańskie świątynie czerpią swą godność
z relacji do Chrystusa a
przeznaczone są do kultu BoŜego. Są one znakiem obecności Boga wśród Jego ludu. W nich
gromadzi się wspólnota wierzących, by sprawować Eucharystię i inne sakramenty święte
oraz by słuchać Słowa BoŜego. Są one teŜ miejscem adoracji Najświętszego Sakramentu,
szczególnym miejscem wspólnotowej i indywidualnej modlitwy.
2. Kościoły i kaplice stanowią Ŝywą księgę naszej chrześcijańskiej i zarazem
narodowej kultury, a ich losy powiązane są ściśle z dziejami narodu i państwa.
Potwierdzeniem tego są losy katolickich świątyń w czasie II wojny światowej, kiedy to
prawie wszystkie, poza nielicznymi wyjątkami, zostały zamknięte dla wiernych i zamienione
na róŜnego rodzaju magazyny. Katolicy narodowości polskiej mogli korzystać, i to w sposób
bardzo ograniczony, z dwóch kościołów w Poznaniu (p.w. Matki Boskiej Bolesnej i św.
Wojciecha), a poza Poznaniem otwarty był dla nich mniej więcej jeden kościół na powiat.
Po zakończeniu działań wojennych wierni razem z ocalałymi z wojennego pogromu
kapłanami przystąpili do odbudowy uszkodzonych przez wojnę świątyń, przy czym w
niektórych wypadkach, po spaleniu, wznoszono świątynie od fundamentów (np. w Mosinie).
3. Po II wojnie światowej pojawił się problem związany ze znaczną liczbą świątyń
pozostawionych przez chrześcijan innych wyznań, przewaŜnie narodowości niemieckiej,
którzy opuścili tereny, na których dotąd zamieszkiwali. W ogromnej większości świątyniami
tymi zaopiekowały się katolickie parafie, ratując je w ten sposób przed rozbiórką, czy
przeznaczeniem na cele pozareligijne, albo przed zniszczeniem. Wiele z tych świątyń stało
się z czasem kościołami parafialnymi dla nowych mieszkańców, inne pełnią funkcję
kościołów filialnych.
4. W warunkach systemu politycznego, jaki zapanował w Polsce po II wojnie
światowej, Kościół katolicki nie mógł w sposób wolny pełnić swojej misji. Widoczne było to
bardzo wyraźnie w dziedzinie budownictwa sakralnego. Po upływie stosunkowo krótkiego
czasu od zakończenia wojny zaczęła się rozbudowa Poznania, a takŜe innych miast na
terenie Archidiecezji. Powstawały nowe osiedla, zwłaszcza o zabudowie wielorodzinnej,
blokowej, liczące dziesiątki tysięcy mieszkańców, w których nie moŜna było zbudować
nawet bardzo skromnej świątyni. Taki charakter miały w Poznaniu dzielnice Winogrady, a
później Piątkowo, Rataje, Górczyn, Grunwald, JeŜyce, Dębiec... Z innych miast szczególnie
rozwijały się liczebnie: Leszno, Śrem, Czarnków, Kościan, Swarzędz, Oborniki, a ponadto
Ostrów Wlkp. naleŜący obecnie do Diecezji Kaliskiej oraz ChodzieŜ i Murowana Goślina,
które przeszły do Archidiecezji Gnieźnieńskiej. Przez długie lata władze państwowe nie
zgadzały się na Ŝadną budowę obiektów kościelnych; dopiero w latach siedemdziesiątych
zaczęły udzielać pierwszych zezwoleń, przy czym nadal nie było zgody na obiekty nowe,
lecz pozwalano na remonty i przebudowę obiektów dotąd istniejących. W niektórych
przypadkach, w oparciu o takie pozwolenie, następowała faktycznie budowa nowego kościoła
na miejscu poprzedniego ( Poznań - p.w. św. KrzyŜa, Poznań - św. Andrzeja Boboli). Czasem
zgadzano się na budowę nowej świątyni w miejsce dotychczasowego drewnianego baraku
(Poznań – p.w. św. Jana Kantego, Poznań - św. Wawrzyńca, Poznań - Ducha Świętego,
Poznań - św. Jana Bosko, Poznań - św. Józefa, Suchy Las). Bywały przypadki, Ŝe udzielone
oficjalnie pozwolenie dotyczyło budowy domu katechetycznego, a w rzeczywistości
1
wznoszono kościół (Poznań – p.w. Pierwszych Polskich Męczenników, Leszno - św. Józefa),
co określiło specyficzną architekturę tych świątyń. Niekiedy przekształcano na kaplice
kostnice cmentarne (Poznań – cmentarze przy ul. Nowina, ul. Bluszczowej i ul. Samotnej).
Zdarzało się teŜ, Ŝe wierni wymuszali zgodę na powstanie nowej świątyni dokonując
adaptacji budynku mieszkalnego (Luboń – p.w. św. Maksymiliana Kolbego), bądź budynku
gospodarczego (Jerka). Sytuację tamtego czasu dobrze charakteryzują słowa Sługi BoŜego
Jana Pawła II wypowiedziane w czasie konsekracji kościoła w Krakowie - Mistrzejowicach,
jaka miała miejsce podczas jego pielgrzymki do Polski w 1983 roku: Pamiętam pierwsze
początki tego trudnego, po ludzku ryzykownego dzieła, które łączyły się z salką katechetyczną
i do niej dołączonym zadaszeniem na ołtarz. Odprawiałem przy tym ołtarzu pierwszą
mistrzejowicką pasterkę w1971 roku. Do salki przychodziły dzieci i młodzieŜ na
katechizację, przy ołtarzu, pod gołym niebem, gromadzili się – przy bardzo róŜnej pogodzie –
parafianie, z coraz to bardziej rozbudowującego się Osiedla Mistrzejowice.
5. Przełom w budownictwie kościelnym (w wyniku dokonujących się w Polsce zmian
społeczno-politycznych) nastąpił dopiero z początkiem lat osiemdziesiątych. Wtedy teŜ
Archidiecezja Poznańska, podobnie jak inne diecezje w Polsce, podjęła ogromny wysiłek,
próbując zaradzić potrzebom narosłym w tej dziedzinie przez całe dziesiątki lat. Na
przestrzeni dwudziestu kilku lat zbudowano ponad 70 kościołów i około 50 kaplic, a
ponadto wiele domów parafialnych, kaplic cmentarnych i domów pogrzebowych. Część z
tych budowli, po zmianie granic Archidiecezji Poznańskiej, znalazła się w Diecezji Kaliskiej
i Archidiecezji Gnieźnieńskiej.
6. Zadanie budowy kościołów powierzano najczęściej kapłanom młodym, z
kilkuletnim doświadczeniem duszpasterskim, którzy otrzymując takie zlecenie musieli się
uczyć naraz wielu rzeczy: załatwiania formalności prawnych związanych z przejęciem terenu
pod budowę, rozmów z architektami, załatwiania pozwoleń z wielu urzędnikami,
nabywania i gromadzenia materiałów, organizowania ludzi, gromadzenia środków. Trzeba teŜ
podkreślić, Ŝe wszystkie obiekty sakralno-kościelne budowano wyłącznie z ofiar wiernych,
bez Ŝadnych dotacji i subwencji ze strony państwa.
7. Synod wyraŜa w sposób uroczysty podziękowanie i uznanie tak duszpasterzom,
jak i wiernym świeckim, którzy nie szczędząc ofiar duchowych i materialnych oraz własnej
pracy angaŜowali się w ciągu minionych lat i nadal to czynią przy wznoszeniu kościołów,
kaplic i innych obiektów kościelnych. Ich wysiłki zasługują na najwyŜszy szacunek
obecnych i przyszłych pokoleń.
8. Potrzeba budowy nowych kościołów nie przestała istnieć. Są jeszcze osiedla, które
od dawna potrzebują świątyń, a dotąd z róŜnych powodów ich nie posiadają. Taka sytuacja
istnieje szczególnie w Poznaniu na osiedlu Pod Lipami (dawna nazwa: „Wielkiego
Października”) oraz na osiedlu Dębina („Klin Dębiecki”). Prowadzone są usilne starania , by
sprawy te ostatecznie rozwiązać. W międzyczasie powstały nowe potrzeby spowodowane
dalszą rozbudową Poznania , szczególnie jego obrzeŜy (Poznań - Nowe Miasto, Suchy Las osiedle Grzybowe, Dąbrówka - Palędzie, Kamionki, Plewiska). Potrzeba taka istnieje takŜe w
rejonie Swarzędza, w Śremie, Kościanie i Szamotułach. Osobnym zagadnieniem jest
potrzeba kościoła akademickiego w nowym kampusie uniwersyteckim Poznań - Morasko.
9. Po przemianach społeczno-politycznych w Polsce w 1989 r. uległy zmianie
przepisy prawne odnoszące się do budownictwa kościelnego. Konkordat między Stolicą
Apostolską i Rzeczpospolitą Polską podpisany 28 lipca 1993 roku stwierdza: Kościół ma
2
prawo do budowy, rozbudowy i konserwacji obiektów sakralnych i kościelnych oraz
cmentarzy – zgodnie z prawem polskim. O potrzebie budowy świątyni i o załoŜeniu cmentarza
decyduje biskup diecezjalny lub inny właściwy ordynariusz (art. 24). W sposób bardziej
szczegółowy sprawy te omawia Ustawa o stosunku Państwa do Kościoła w RP z 17 maja
1989 r.
10. Aktualnie buduje się w Archidiecezji Poznańskiej 12 kościołów, w tym dwa z
nich stanowią własność zgromadzeń zakonnych, ale będą pełniły funkcję kościołów
parafialnych (Poznań – osiedle RóŜany Potok, kościół KsięŜy Chrystusowców i Poznań – ul.
Małoszyńska, kościół Misjonarzy Świętej Rodziny).
11. Równolegle do budowy nowych kościołów trwają prace przy świątyniach juŜ
istniejących. Prowadzi się prace remontowe i restauracyjne. Wielu kościołom przywrócono
pierwotne piękno. Po Soborze Watykańskim II wszystkie kościoły dostosowano do nowych
wymogów liturgicznych. Na początku stawiano zwykle ołtarze „soborowe” tymczasowe, z
drewna – zastępując je z czasem ołtarzami właściwymi, trwałymi, z czym wiązała się
zazwyczaj przebudowa prezbiterium. Obecnie duŜo uwagi poświęca się równieŜ konserwacji
ołtarzy, figur i obrazów. Ogólnie moŜna stwierdzić, Ŝe domy BoŜe w Archidiecezji
Poznańskiej są zadbane i otoczone naleŜytą troską zarówno kapłanów jak i wiernych.
12. Specjalne miejsce w trosce o zabytkowe świątynie zajmują kościoły drewniane,
których jest w Archidiecezji Poznańskich około 60. Większość z nich znajduje się w
parafiach wiejskich, często o mniejszej liczbie mieszkańców. Kościoły te wymagają
szczególnej opieki chroniącej je zwłaszcza przed poŜarem. Dowodem troski Archidiecezji
Poznańskiej o kościoły drewniane jest wyposaŜenie wszystkich tego rodzaju świątyń w
aparaturę sygnalizującą ewentualny poŜar oraz w aparaturę preciwłamaniową.
13. Z mandatu Arcybiskupa Poznańskiego zarówno nad budową nowych kościołów
jak i nad pracami remontowymi dawnych świątyń czuwa Archidiecezjalna Komisja
Budowlano - Konserwatorska. Obowiązkiem Komisji jest opiniowanie projektów nowych
kościołów i innych budynków kościelnych oraz projektów dotyczących prac remontowych i
konserwatorskich przy kościołach. SłuŜy ona takŜe pomocą kapłanom podejmującym takie
prace.
14. Prace remontowe i konserwatorskie przy świątyniach zabytkowych wymagają
ponadto zgody Państwowej SłuŜby Ochrony Zabytków. Sprawy te reguluje Ustawa o
ochronie zabytków i opiece nad zabytkami, Dz. U. Nr 162 z 2004 roku.
15. W niektórych przypadkach, gdy kościół ma szczególną wartość zabytkową,
parafie mogą uzyskać pomoc finansową na podejmowane prace z funduszy państwowych i
samorządowych, co zwłaszcza dla małych parafii jest duŜą pomocą. W ostatnim czasie
pojawiła się takŜe moŜliwość korzystania z funduszy strukturalnych Unii Europejskiej
przeznaczonych na ochronę dziedzictwa narodowego.
16. Stan kościoła parafialnego i wszystkich budynków kościelnych jest przedmiotem
szczególnego zainteresowania przy okazji wizytacji kanonicznej. Dekrety powizytacyjne
zawierają między innymi wskazania dotyczące stanu tych budynków i prac, które naleŜy
podjąć.
3
17. Problemy związane z utrzymaniem w naleŜytym stanie mienia kościelnego
podejmowane są równieŜ w ramach konferencji z udziałem kapłanów. Omawia się je takŜe
z członkami Parafialnych Rad Ekonomicznych jeden raz w roku, w kilku rejonach, na
spotkaniach o charakterze formacyjno- instruktaŜowym.
2. Nauka Kościoła
NAUKA KOŚCIOŁA
18. Chrystus przez swoją śmierć i zmartwychwstanie stał się prawdziwą i doskonalą
świątynią Nowego Przymierza i zgromadził lud nabyty. Ten lud święty zebrany w jedności
Ojca, Syna i Ducha Świętego jest Kościołem, czyli świątynią Boga, zabudowaną z Ŝywych
kamieni, gdzie Ojciec doznaje czci w Duchu i prawdzie. Słusznie, więc od dawna nazywa się
„kościołem” takŜe budynek, w którym zbiera się wspólnota chrześcijańska, aby słuchać
Słowa BoŜego, razem się modlić,, przystępować do sakramentów świętych oraz sprawować
Eucharystię. Jako widzialna budowla, dom ten jest szczególnym znakiem Kościoła
pielgrzymującego na ziemi i obrazem Kościoła przebywającego w niebie (OPK)
19. KaŜdy kościół powinien posiadać tytuł. MoŜe nim być: Przenajświętsza Trójca,
Pan nasz Jezus Chrystus pod wezwaniem tajemnicy z Jego Ŝycia lub imienia juŜ
wprowadzonego do liturgii świętej, Duch Święty, Najświętsza Maryja Panna pod jakimś
wezwaniem w liturgii świętej juŜ przyjętym, Święci Aniołowie, Święty wpisany w
Martyrologium Rzymskim lub umieszczony w prawnie zatwierdzonym Dodatku, nie moŜe
być nim Błogosławiony bez specjalnego indultu Stolicy Apostolskiej. Tytuł kościoła
powinien być tylko jeden, z wyjątkiem tych Świętych, którzy razem są umieszczani w
kalendarzu (OPK).
20. Zasady projektowania i budowania kościołów określają dokumenty Soboru
Watykańskiego II, zwłaszcza Konstytucja o liturgii Sacrosanctum Concilium (KL). Podają je
takŜe instrukcje Stolicy Apostolskiej, zwłaszcza Papieskiej Komisji d.s. Kościelnych Dóbr
Kultury (PK). Szczegółowe wskazania w tym zakresie przekazuje Nowe ogólne
wprowadzenie do Mszału Rzymskiego (OWMR). Zawierają je takŜe Normy postępowania w
sprawach sztuki kościelnej, wydane przez Konferencję Episkopatu Polskim (NPSK).
Dokumenty te dotyczą dawnej sztuki kościelnej, która słuŜy Kościołowi w jego misji
ewangelizacyjnej. Znajduje się w nich polecenie zachowania pamięci o przeszłości i
strzeŜenia dziedzictwa kulturowego Kościoła oraz zachęta do wspierania współczesnej
twórczości, świadczącej o wierze i obecności Kościoła w kulturze współczesnej.
21. Świątynia ma w otoczeniu innych budynków stanowić wyraźny znak obecności
Boga wśród ludzi. Dlatego jej plan i bryła ma róŜnić się od architektury mieszkalnej i
uŜytkowej (NPSK 3). Ma teŜ być miejscem, w którym społeczność wiernych gromadzi się na
słuchanie Słowa BoŜego i celebrację sakramentów, dlatego plan budynku ma wyraŜać
hierarchiczną strukturę zgromadzenia, zróŜnicowanie funkcji, a równocześnie ma budować
wewnętrzną i organiczną jedność wiernych (OWMR 294).
Ma wreszcie ułatwiać
wykonywanie czynności liturgicznych, oraz osiągnięcie czynnego uczestnictwa wiernych
(KL 124; OWMR 288).
4
22. W wystroju kościoła istotną zasadę stanowi dąŜenie raczej do szlachetnej
prostoty aniŜeli do przepychu. Elementy zdobnicze powinna cechować prawdziwość rzeczy.
Obok słuŜenia pouczaniu wiernych mają one odpowiadać godności świętego miejsca
(OWMR 292). Natura i piękno miejsca oraz urządzenie wnętrza winny sprzyjać poboŜności
i ukazywać świętość sprawowanych misteriów (OWMR 294).
23. Naczelną zasadą, o którą naleŜy oprzeć przestrzenne kształtowanie nowej
świątyni winno być
uczestnictwo wiernych w Eucharystii według obowiązujących
przepisów liturgicznych. Urządzenie wnętrza kościoła powinno odpowiadać potrzebom
naszych czasów i uwzględniać zasady, jakie stosuje się obecnie w miejscach odbywania
zgromadzeń ( ławki, ogrzewanie; OWMR 293).
24. Wyodrębnione podwyŜszeniem lub wystrojem prezbiterium ma być odpowiednio
obszerne dla swobodnego sprawowania Eucharystii. W prezbiterium naleŜy wyodrębnić
wyraźnie : miejsce Ofiary Eucharystycznej, miejsce
liturgii Słowa i miejsce
przewodniczenia.
25. Miejscem Ofiary Eucharystycznej jest jeden ołtarz tak ustawiony, aby stanowił
centrum, ku któremu spontanicznie zwraca się uwaga całego zgromadzenia. Ołtarz
powinien być stały, to znaczy tak złączony z posadzką, by nie mógł być przesuwany. Mensa
ołtarza powinna być z naturalnego kamienia, a jej podstawa moŜe być wykonana z
dowolnego, ale godnego, szlachetnego i trwałego materiału. Przepisy przewidują takŜe
moŜliwość uŜywania ołtarza przenośnego, lecz tylko na czas przejściowy. NaleŜy zachować
zwyczaj składania pod poświęconym ołtarzem relikwii Świętych (OWMR 298-303).
26. Ambona – stałe miejsce głoszenia Słowa – ma skupiać spontanicznie uwagę
wiernych. Winna być umieszczona w miejscu dobrze widocznym. Kształtem nie powinna
przypominać przenośnego pulpitu (OWMR 309).
27. Miejsce przewodniczenia ma unaocznić rolę kapłana-celebransa kierującego
modlitwą i przewodniczącego liturgicznemu zgromadzeniu. Ma znajdować się najlepiej u
szczytu prezbiterium i być zwrócone w stronę ludu, chyba, Ŝe struktura świątyni lub inne
okoliczności to uniemoŜliwiają. Nie powinno przypominać tronu. Obok naleŜy przewidzieć
miejsca dla koncelebrujących kapłanów, dla diakonów, lektorów, ministrantów (OWMR
310).
28. W projektowaniu kościoła naleŜy przewidzieć miejsce przechowywania
Najświętszego Sakramentu w tabernakulum umieszczonym w części kościoła odpowiednio
godnej, przyozdobionej i sprzyjającej modlitwie. Tabernakulum ma być jedno, nieruchome,
mocne, nieprzeźroczyste, bezpiecznie zamykane. MoŜe być umieszczone w prezbiterium lub
w odrębnej kaplicy łatwo dostępnej z nawy kościoła (OWMR 314-317; IDZ 1).
29. Chrzest jest sakramentem włączenia do ludu BoŜego, dlatego dla chrzcielnicy w
nowo budowanym kościele parafialnym naleŜy przewidzieć godne miejsce, w prezbiterium,
albo w osobnej kaplicy stosownie obszernej, lub inne miejsce w kościele takie, aby chrzest
mógł być udzielany z uczestnictwem wielu osób i na widoku wiernych (OCD 10 i19; OCWD
19,25 i 26).
30. NaleŜy przewidzieć w kościele
sakramentu pokuty. (OWMR 312).
takŜe
5
odpowiednie miejsce do sprawowania
31. Nie moŜna teŜ zapomnieć o miejscu dla zespołu śpiewaczego oraz dla organów
(OWMR 313).
32. Umieszczanie w świątyniach wizerunków Chrystusa i Matki BoŜej, a takŜe
Świętych Pańskich jest nie tylko zgodne ze starą tradycją Kościoła, ale teŜ chwalebne.
NaleŜy jednak zadbać o to, aby nadmierna liczba obrazów nie odwracała uwagi od
liturgicznej celebracji. Nie naleŜy umieszczać kilku wizerunków tej samej osoby (KL 125).
Nowe dzieła sztuki we wnętrzu kościoła winny być zgodne z teologicznie poprawnym
programem ikonograficznym ( KL 124).
33. NaleŜy zabiegać o to, aby dzieła sztuki sakralnej umieszczane w kościołach, były
znakami i symbolami najwyŜszych spraw (KL 2, 7). Taką rolę mogą spełniać tylko dzieła
sztuki wysokiej klasy. Aby głosić orędzie, które powierzył mu Chrystus, Kościół potrzebuje
sztuki. Musi bowiem sprawiać, aby rzeczywistość duchowa, niewidzialna, BoŜa, stawała się
postrzegalną, a nawet w miarę moŜliwości pociągająca. Musi zatem wyraŜać w zrozumiałych
formach to, co samo w sobie jest niewyraŜalne. OtóŜ sztuka odznacza się sobie tylko
właściwą zdolnością ujmowania wybranego aspektu tego orędzia, przekładania go na język
barw, kształtów i dźwięków, które wspomagają intuicję człowieka patrzącego (...) Sam
Chrystus często posługiwał się obrazami w swoim przepowiadaniu, co było w pełni zgodne z
logiką Wcielenia, w którym On sam zechciał się stać ikoną niewidzialnego Boga ( List 12).
Dzięki sztuce sakralnej tworzonej przez prawdziwych artystów ujawnia się lepiej znajomość
Boga, a głoszenie Ewangelii staje się dla umysłów ludzi zrozumialsze (KK 62).
34. Kościół Ŝadnego stylu w sztuce i architekturze nie uwaŜał za swój własny. TakŜe
sztuka naszej epoki moŜe się rozwijać w Kościele, byleby z naleŜną czcią i szacunkiem
słuŜyła świątyniom i obrzędom świętym (KL 7). Sztuka sakralna jest prawdziwa i piękna, gdy
przez formę odpowiada swojemu właściwemu powołaniu, jakim jest ukazywanie i
uwielbienie, w wierze i w adoracji, transcendentnej tajemnicy Boga, niewidzialnego,
najwyŜszego piękna Prawdy i miłości, objawionego w Chrystusie. Prawdziwa sztuka sakralna
skłania człowieka do adoracji, modlitwy i miłowania Boga Stwórcy i Zbawiciela, Świętego i
Uświęcającego. Podobnie jak kaŜde inne działanie ludzkie, sztuka nie ma sama w sobie
absolutnego celu, lecz jest podporządkowana ostatecznemu celowi człowieka i przezeń
uszlachetniana (KKK 2501n).
3. Zadania stojące przed Archidiecezją Poznańską
35. Decyzję o budowie nowego kościoła podejmuje Arcybiskup Poznański, który
zgodnie z obowiązującym prawem, występuje w tej sprawie do kompetentnych władz
administracyjnych.
36. Działka przeznaczona pod budowę kościoła powinna być wystarczająco obszerna,
aby swobodnie mogła pomieścić nie tylko sam kościół, ale takŜe budynki pomocnicze
(katechetyczne, duszpasterskie, biurowe, mieszkalne, gospodarcze), nadto winna być
wyposaŜona w niezbędne uzbrojenia wodno-kanalizacyjne i energetyczne. WaŜną rzeczą jest
zabezpieczenie odpowiedniego miejsca pod parking.
6
37. Prace projektowe związane z budową nowego kościoła powinny być poprzedzone
analizą socjologiczno-religijną parafii, potrzeb duszpasterskich, sytuacji ekonomicznej, oraz
obejmować kompleksowe i perspektywiczne opracowanie całego zespołu zabudowań
kościelnych. Ich rodzaj i wielkość naleŜy przewidzieć w opracowanym dla poszczególnego
przypadku programie uŜytkowym, który wymaga aprobaty Kurii Metropolitalnej.
38. Powstający w oparciu o zatwierdzony program uŜytkowy projekt koncepcyjny
winien być owocem pracy projektantów, władz kościelnych oraz przyszłej wspólnoty
parafialnej. Powinien nawiązywać do wielowiekowych doświadczeń Kościoła w dziedzinie
architektury sakralnej, wzbogaconych o nowe elementy współczesnych osiągnięć w
dziedzinie estetyki i techniki budowlanej.
39. Przygotowany projekt koncepcyjny kościoła, po zatwierdzeniu przez Arcybiskupa
Poznańskiego, stanowi podstawę do opracowania projektu budowlanego, technicznego i
rysunków szczegółowych, które takŜe wymagają zatwierdzenia podobnie jak wystrój
prezbiterium.
40. Kapłan, któremu zlecono kierowanie budową, zobowiązany jest do zachowania
obowiązujących przepisów zawartych w polskim prawie budowlanym.
41. Po zakończeniu budowy obiektu sakralnego, wymaga on poświęcenia lub
przynajmniej błogosławieństwa, z zachowaniem przepisów liturgicznych. NaleŜy równieŜ
sporządzić dokument stwierdzający dokonanie poświęcenia lub błogosławieństwa obiektu.
Jeden egzemplarz dokumentu naleŜy przechować w archiwum parafii, drugi w archiwum
Kurii. NaleŜy teŜ doprowadzić do odbioru budynku kościoła przez kompetentne władze
budowlane.
42. Kościoły i kaplice winny być utrzymane w naleŜytej czystości (por. KPK kan.
1220 par.1). Nie naleŜy w nich umieszczać Ŝadnych zbędnych sprzętów. Przedmioty słuŜące
do uświetnienia kultu (jak chorągwie, feretrony, baldachim) mają być przechowywane w
oddzielnym pomieszczeniu.
43. W zakrystii, która ma być estetycznie urządzona, przechowuje się przedmioty
niezbędne do sprawowania liturgii. NaleŜy równieŜ dbać o stan argenterii sakralnej, czystość
szat liturgicznych oraz bielizny kielichowej. Oddzielna szafa powinna słuŜyć
przechowywaniu szat ministranckich.
44. śadne zabytki, nawet wycofane z kultu, nie mogą być zabierane do prywatnego
uŜytku, sprzedawane, ani darowane. Mogą natomiast, a nawet powinny być zdeponowane w
Muzeum Archidiecezjalnym, gdzie znajdą właściwe warunki przechowywania i
zabezpieczenia przed zniszczeniem (NPSK 2, IDZ 2).
45. Obiekty sztuki i przedmioty kultu będące w gestii Kościoła muszą być
zabezpieczone przed kradzieŜą i zniszczeniem przez odpowiednie zamknięcie pomieszczeń,
w których się znajdują, a takŜe przez system alarmowy (NPSK 4, IDZ 2).
46. Jednym z koniecznych sposobów ochrony zabytków jest ich inwentaryzacja, która
winna zawierać szczegółowy opis przedmiotu oraz dokumentację fotograficzną.
Dokumentację przechowuje się w biurze parafialnym, a jej kopię naleŜy przekazać do
archiwum Kurii Metropolitalnej (NPSK 5 i 6, PK s.31).
7
47. Rządca kościoła odchodzący z zajmowanego stanowiska przekazuje następcy
wszystkie obiekty sztuki, zabytkowe przedmioty wraz z ich dokumentacją inwentaryzacyjną.
Z aktu tego sporządza się protokół, który naleŜy przechować w biurze parafialnym, a jego
kopię przekazać do akt Kurii Metropolitalnej.
48. Zaginięcie zabytku, obiektu sztuki lub przedmiotu wyposaŜenia kościoła naleŜy
zgłosić natychmiast Kurii Metropolitalnej, a takŜe policji. W przypadku zaginięcia obiektu
figurującego w ewidencji Państwowej SłuŜby Ochrony Zabytków, naleŜy fakt ten zgłosić
takŜe Konserwatorowi Wojewódzkiemu (NPSK 9).
49. Wiele dzieł sztuki będących własnością Kościoła wymaga pilnych zabiegów
konserwatorskich. Wszelkie prace konserwatorskie musi poprzedzić zgoda Kurii
Metropolitalnej i Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków. Bez wyraźnej (na piśmie) zgody
tych urzędów, które potwierdzają wykonawcę i program zamierzonych prac, nie naleŜy
podejmować działań przy obiekcie zabytkowym. Wykonawcą prac konserwatorskich moŜe
być jedynie uprawniony specjalista, a cały proces konserwacji powinien być szczegółowo
udokumentowany (NPSK 2). Z toku postępowania konserwatorskiego sporządza się protokół
z dokumentacją technologiczną i fotograficzną, którego jeden egzemplarz zostaje w archiwum
parafii, a drugi składa się w Kurii Metropolitalnej.
50. Tak samo postępuje się przy naprawach, rekonstrukcji i przeróbkach budowli
zabytkowych, oraz konserwacji dekoracji rzeźbiarskiej i malarskiej wnętrz kościelnych
(NPSK 11).
51. Opieką naleŜy otoczyć przydroŜne krzyŜe, figury i kapliczki. NaleŜycie utrzymane
stanowią widomy znak poboŜności parafian i gorliwości duszpasterzy. W parafii powinna teŜ
znajdować się ich pełna dokumentacja
52. Ratio studiorum dla seminarzystów nie moŜe pomijać edukacji w dziedzinie
historii sztuki (zwłaszcza kościelnej), w dziedzinie ochrony i konserwacji zabytków, a takŜe
zasad budownictwa kościelnego.
53. Umieszczenie zagadnień z dziedziny ochrony i konserwacji zabytków w programie
egzaminów proboszczowskich powinno uświadamiać kandydatom na ten urząd obowiązujące
normy.
54. WaŜne zadanie ma do spełnienia duszpasterstwo środowisk twórczych, które
winno przybliŜać artystom spojrzenie Kościoła na sztukę sakralną.
Wykaz dokumentów:
IDZ
Arcybiskup Poznański, Instrukcja dotycząca zabezpieczenia obiektów
sakralnych przed włamaniem i kradzieŜą, a zwłaszcza ochronienia
Najświętszego Sakramentu przed profanacją, 9 sierpnia 2004 r.
Jan Paweł II
List do artystów, 4 kwietnia1999, L`Osservatore Romano wyd. pol.
8
(5-6/1999)
KK
Sobór Watykański II, Konstytucja dogmatyczna o Kościele, Lumen gentium,
W: Sobór Watykański II. Konstytucje, dekrety, deklaracje. Poznań
1968.
KKK
Katechizm Kościoła Katolickiego. Pallottinum Poznań 1994
KL
Sobór Watykański II, Konstytucja o liturgii świętej, Sacrosanctum Concilium
W: Sobór Watykański II. Konstytucje, dekrety, deklaracje. Poznań
1968.
KPK
Kodeks Prawa Kanonicznego, Pallottinum 1984.
NPSK
Konferencja Episkopatu Polski, Normy postępowania w sprawach sztuki
kościelnej 25 stycznia 1973 r., potwierdzone jako obowiązujące
pismem Sekretariatu Konferencji z dnia 15 stycznia 1993 r.
OCD
Obrzędy Chrztu Dzieci, dostosowane do zwyczajów diecezji polskich, wydanie
trzecie, Księgarnia św. Jacka, Katowice 1994
OCWD
Obrzędy Chrześcijańskiego Wtajemniczenia Dorosłych, dostosowane
do zwyczajów diecezji polskich, Księgarnia św. Jacka, Katowice 1988.
OPK
Obrzędy poświęcenia kościoła
OWMR
Nowe Ogólne wprowadzenie do Mszału Rzymskiego, Pallottinum, Poznań
2004.
PK
Papieska Komisja ds. Kościelnych Dóbr Kultury , pisma z 2002 i 2004,
W: „Biuletyn Kościelnych Dóbr Kultury” nr 1, Warszawa 2005.
Ustawa o stosunku Państwa do Kościoła Katolickiego w Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 17
maja 1989 r. (Dz.U. z1989 r. Nr 29 poz. 154 ze zmianami).
Ustawa o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami, Dz. U. Nr 162 z 2004 roku.
9