docPrzedsiÚbiorczoĂĘ wbprocesie rozwoju obszarówbwiejskich
download 
Reklamacja Transkrypt
PrzedsiÚbiorczoĂĘ wbprocesie rozwoju obszarówbwiejskich
Problemy ZarzÈdzania, vol. 13, nr 4 (56): 238 – 250 ISSN 1644-9584, © Wydziaï ZarzÈdzania UW DOI 10.7172/1644-9584.56.15 PrzedsiÚbiorczoĂÊ wb procesie rozwoju obszarówb wiejskich Nadesïany: 03.07.15 | Zaakceptowany do druku: 19.08.15 Sïawomir Jarka* Rozwój maïych ib Ărednich przedsiÚbiorstw na obszarach wiejskich stanowi waĝny element kaĝdej gospodarki, dlatego wb opracowaniu skupiono siÚ na tych podmiotach. W artykule scharakteryzowano odmienne uwarunkowania rozwoju przedsiÚbiorczoĂci na terenach wiejskich, szczególnie tych oddalonych od duĝych aglomeracji miejskich. Opisano czynniki rozwoju przedsiÚbiorczoĂci. Na podstawie wyników badañ przeprowadzonych wbmaïych przedsiÚbiorstwach zbterenu województwa wielkopolskiego przedstawiono determinanty rozwoju maïych przedsiÚbiorstw, okreĂlono takĝe siïÚ konkurencyjnÈ przedsiÚbiorstw. Sïowa kluczowe: przedsiÚbiorczoĂÊ, maïe przedsiÚbiorstwa, konkurencyjnoĂÊ. Entrepreneurship in the Rural Development Process Submitted: 03.07.15 | Accepted: 19.08.15 Development of small and medium enterprises in rural areas is an important factor of economic growth, which provides abrationale to place these entities at the heart of this paper. In this paper, varied conditions of rural entrepreneurship were described, with ab focus on rural areas located far from agglomerations. The determinants of development of entrepreneurship were analysed. The factors affecting development of small enterprises were presented based on empirical data collected from small companies from Wielkopolskie Voivodeship. Keywords: entrepreneurship, small businesses, competitiveness. JEL: L26, D22 * Sïawomir Jarka – dr, Szkoïa Gïówna Gospodarstwa Wiejskiego wbWarszawie, Wydziaï Nauk Ekonomicznych. Adres do korespondencji: SGGW, Wydziaï Nauk Ekonomicznych, ul Nowoursynowska 166/7, 02-787 Warszawa; e-mail: [email protected]. PrzedsiÚbiorczoĂÊ wb procesie rozwoju obszarów wiejskich 1. Wprowadzenie Specyfika obszarów wiejskich, ich naturalny charakter determinuje rozwój maïych ibĂrednich przedsiÚbiorstw poza rolnictwem. Prowadzenie nierolniczej dziaïalnoĂci gospodarczej na obszarach wiejskich napotyka róĝnego rodzaju ograniczenia, czÚsto obcharakterze naturalnym, które utrudniajÈ prowadzenie ib rozwój funkcji pozarolniczych, wb tym przedsiÚbiorczoĂci. Obszary wiejskie na ogóï charakteryzujÈ siÚ mniejszÈ gÚstoĂciÈ zaludnienia, co utrudnia dotarcie do docelowej grupy odbiorców. Z badañ wynika, ĝe wb Polsce na obszarach wiejskich wystÚpuje niski poziom aktywnoĂci zawodowej oraz utrudniony przepïyw wzorców przedsiÚbiorczoĂci (Fedyszak-Radziejowska, 2011; Czudec, 2009). Problemem jest teĝ niskie nasycenie infrastrukturÈ rynkowÈ ibtransportowÈ, co wpïywa na wyĝszy poziom kosztów transakcyjnych przedsiÚbiorców na obszarach wiejskich. RozwiÈzaniem tych problemów moĝe byÊ skrócenie kanaïów dystrybucji oraz rozbudowa infrastruktury na wsi, co wymaga wsparcia ze strony samorzÈdów oraz introdukcji programów gospodarczych ob znaczeniu sektorowym. Rozwojowi przedsiÚbiorczoĂci na obszarach wiejskich towarzyszy zjawisko dezagraryzacji (Frenkel, 2013; Zaremba, 2008; Wojewodzic, 2014). Proces ten nie jest zjawiskiem nowym. Wedïug Halamskiej (2011) obserwuje siÚ go wbEuropie od poczÈtku XX wieku, kiedy to spoïeczeñstwa zaczÚïy traciÊ charakter rolniczy. Istnieje wiÚc potrzeba ksztaïtowania polityki wielofunkcyjnego rozwoju obszarów wiejskich wbcelu kreowania nowych miejsc pracy dla osób odchodzÈcych zb rolnictwa, ale ciÈgle mieszkañców wsi. Zapewni to zrównowaĝony rozwój tego typu obszarów wbnaszym kraju, obroni przed ich wyludnieniem. UwzglÚdniajÈc specyfikÚ rozwoju przedsiÚbiorczoĂci na terenach wiejskich, gïównym celem badañ byïo okreĂlenie determinant rozwoju mikroprzedsiÚbiorstw ib ich siïy konkurencyjnej. Badania przeprowadzono wĂród przedsiÚbiorców wb Gminie obĝenica, poïoĝonej wb województwie wielkopolskim. Odmienne warunki rozwoju przedsiÚbiorczoĂci na obszarach wiejskich, szczególnie tych oddalonych od duĝych miast (tak jak wb przypadku Gminy obĝenica), powodujÈ, ĝe proces ten napotyka wiele barier, które odbiegajÈ swoim charakterem od wystÚpujÈcych na obszarach miejskich. Ich poznanie ib zniwelowanie przyczynia siÚ do rozwoju takich gmin jak okreĂlona wb badaniach. 2. Rozwój wielofunkcyjny obszarów wiejskich Rozwój wielofunkcyjny obszarów wiejskich stanowi waĝnÈ alternatywÚ dla tradycyjnych dziaïalnoĂci zwiÈzanych zb produkcjÈ rolniczÈ ib wpïywa na dywersyfikacjÚ wiejskiej gospodarki. W tym zakresie tworzenie nowych miejsc pracy poza rolnictwem, ab wiÚc rozwój przedsiÚbiorczoĂci stanowi najwiÚkszy wkïad wbprocesie ich zróĝnicowania. Na rozwój przedsiÚbiorczoĂci Problemy ZarzÈdzania vol. 13, nr 4 (56), 2015 239 Sïawomir Jarka wpïywajÈ takĝe postawy przedsiÚbiorców, ich skïonnoĂÊ do podejmowania ryzyka ibdeterminacja wbrealizacji wstÚpnej koncepcji planowanego biznesu (Glinka ibGudkova, 2008; Wyrzykowska, 2012). Rozwój wielofunkcyjny prowadzi takĝe do oĝywienia gospodarczego obszarów wiejskich, na co wskazujÈ wb swoich badaniach Kïodziñski (2014), uczka-Bakuïa (2007) czy Woods (2013). PrzedsiÚbiorczoĂÊ ibmoĝliwoĂÊ zatrudnienia poza produkcjÈ rolniczÈ na obszarach wiejskich istotnie wpïywa na poprawÚ rozdrobnionej struktury agrarnej, co wynika zb opracowañ Frenkla (2013) oraz Nurzyñskiej (2011). Wedïug Kïodziñskiego (2014) jest on wb interesie ludnoĂci nierolniczej poszukujÈcej pracy, jak ib czïonków rodzin rolniczych niemogÈcych osiÈgnÈÊ zbpracy wbrolnictwie wystarczajÈcego dochodu ibpeïnego zatrudnienia. Wiele ostatnich badañ pokazuje, ĝe waĝnym zadaniem wielofunkcyjnego rozwoju jest teĝ utrzymanie potencjaïu ludzkiego na wsi ib zahamowanie tendencji wyludniania siÚ obszarów wiejskich (Wilkin, 2005). W literaturze wystÚpuje wiele teorii identyfikujÈcych czynniki wpïywajÈce na poziom rozwoju wielofunkcyjnego obszarów wiejskich. J. WiĂniewska sugeruje, ĝe jest on zwiÈzany przede wszystkim zb przedsiÚbiorczoĂciÈ wb obszarze rolnictwa ib polega miÚdzy innymi na modernizacji przetwórstwa spoĝywczego ib jego bazy surowcowej (WiĂniewska, 2014). Inni naukowcy podkreĂlajÈ zb kolei, ĝe rozwój wielofunkcyjny powinien przebiegaÊ poprzez znaczne wzmocnienie roli gospodarczej maïych miasteczek ibwiÚkszych osiedli, które powinny staÊ siÚ centrami oddziaïujÈcymi na otaczajÈce je tereny wiejskie (Heffner, 2009). Z badañ WiĂniewskiej wynika, ĝe rozwój przedsiÚbiorczoĂci na obszarach wiejskich jest zwiÈzany zb rozwojem rolnictwa, coraz bardziej wyspecjalizowanego. Wysokotowarowa produkcja rolnicza wpïywa na okreĂlony podziaï pracy wbrolnictwie, tworzy popyt na nierolnicze produkty oraz wyznacza poziom kulturowy wb obszarze biznesu ib ĝycia spoïecznoĂci wiejskich (WiĂniewska, 2014). Jest naturalnym etapem rozwoju gospodarczego rolnictwa iboznacza odejĂcie od tendencji obcharakterze autarkicznym. Skutkiem takiego rozwoju jest wysoki poziom specjalizacji przedsiÚbiorstw rolnych ob duĝej towarowoĂci, zdolnych do konkurowania nie tylko poprzez niski poziom cen na rynkach krajowych ib zagranicznych. W ostatnich latach, po wstÈpieniu Polski do struktur Unii Europejskiej, zwiÚkszyï siÚ odsetek przedsiÚbiorstw rolnych ob charakterze towarowym. Zbbadañ autora wynika, ĝe wiÚkszoĂÊ tych przedsiÚbiorstw wbWielkopolsce korzysta zb róĝnych form outsourcingu (Jarka, 2013). Przy czym wykorzystanie outsourcingu wb przedsiÚbiorstwach wyspecjalizowanych wb okreĂlonym kierunku produkcji byïo wyĝsze niĝ wbjednostkach wielokierunkowych. Wb zwiÈzku zb tym moĝna przyjÈÊ, ĝe wysokotowarowej produkcji rolniczej towarzyszy wzrost przedsiÚbiorczoĂci na obszarach wiejskich. PowstajÈ przedsiÚbiorstwa ĂwiadczÈce miÚdzy innymi usïugi outsourcingowe wb zakresie rachunkowoĂci, nowoczesnych technologii, komunikacji zb klientami, logistyczne. 240 DOI 10.7172/1644-9584.56.15 PrzedsiÚbiorczoĂÊ wb procesie rozwoju obszarów wiejskich SzczególnÈ formÚ prowadzenia dziaïalnoĂci usïugowej na obszarach wiejskich stanowiÈ wyspecjalizowane przedsiÚbiorstwa ĂwiadczÈce usïugi produkcyjne wb produkcji roĂlinnej ib zwierzÚcej za pomocÈ sprzÚtu ob wysokiej wydajnoĂci jednostkowej. Taki rozwój przedsiÚbiorczoĂci jest powiÈzany zb rozwojem technologicznym wb rolnictwie, dostÚpnoĂciÈ wysokowydajnych maszyn ib urzÈdzeñ. Efektywna eksploatacja nowoczesnych rozwiÈzañ technologicznych, wykorzystanie efektu skali dziaïalnoĂci sprawia, ĝe Ărodki te mogÈ byÊ racjonalnie uĝyte jedynie wbjednostkach prowadzÈcych dziaïalnoĂÊ na duĝÈ skalÚ. Z ekonomicznego punktu widzenia ich wykorzystanie nawet wbczÚĂci wysokotowarowych przedsiÚbiorstw rolnych byïoby niezasadne. Przykïadem moĝe tu byÊ specjalistyczny zbiór roĂlin okopowych za pomocÈ kombajnu ob duĝej wydajnoĂci czy Ăwiadczenie usïugi suszenia ziarna za pomocÈ wydajnych suszarni mobilnych. 3. Warunki prowadzenia dziaïalnoĂci gospodarczej zb perspektywy Banku ¥wiatowego InteresujÈce podejĂcie do oceny warunków zakïadania dziaïalnoĂci gospodarczej moĝna znaleěÊ wb corocznie przygotowywanym Raporcie Banku ¥wiatowego „Doing Business”. Raport przygotowywany jest na podstawie dziesiÚciu nastÚpujÈcych wskaěników (The World Bank, 2015): – zakïadanie firmy – zakres procedur, czas realizacji procesu, – uzyskiwanie pozwoleñ na budowÚ – czas realizacji ib koszty, – dostÚp do energii elektrycznej– czas ib koszt, – rejestrowanie wïasnoĂci – procedury, czas ib koszt, – dostÚp do kredytu – wymagania instytucjonalne, – ochrona inwestorów mniejszoĂciowych – zakres, – pïacenie podatków – podejĂcie holistyczne do sytemu podatkowego M¥P, – handel zagraniczny – uwarunkowania dla eksporterów ib importerów, – dochodzenie naleĝnoĂci zb umów – procedury, czas ib koszt, – prawo upadïoĂciowe ib naprawcze. Metodologia raportu Banku ¥wiatowego zakïada uĂrednienie wskaěników, ab nastÚpnie budowÚ kompleksowego wskaěnika ïatwoĂci prowadzenia dziaïalnoĂci gospodarczej, wedïug którego Polska wb 2014 r. zajÚïa 32. miejsce na 183 kraje. W zestawieniu Polska znalazïa siÚ wĂród 21 pañstw, które dokonaïy postÚpów wbminimum trzech analizowanych obszarach. Do najwaĝniejszych zmian wb Polsce wb ostatnim czasie zaliczono: – obniĝkÚ kosztów podïÈczania do sieci elektroenergetycznej, – uznawalnoĂÊ elektronicznych wypisów zb ksiÈg wieczystych, – zwiÚkszenie przepustowoĂci portu wb Gdañsku. Przedstawione dane sugerujÈ, ĝe sytuacja wb Polsce wb zakresie uruchomienia ibprowadzenia dziaïalnoĂci gospodarczej ulegïa poprawie, jednak nie we wszystkich ocenianych obszarach (rysunek 1). Problemy ZarzÈdzania vol. 13, nr 4 (56), 2015 241 Sïawomir Jarka 2014 160 140 120 100 80 60 40 20 0 2015 135137 81 87 61 64 39 39 46 41 35 35 54 52 30 32 Dochodzenie należności z umów Handel zagraniczny Płacenie podatków Ochrona inwestorów mniejszościowych Dostęp do kredytu Rejestracja działalności Dostęp do energii elektrycznej Uzyskiwanie zazwoleń budowlanych 14 17 Rozpoczynanie działalności gospodarczej Ranking Doing Business 30 32 Prawo upadłościowe i naprawcze 80 85 Rys. 1. Polska wb 2014 ib 2015 r. wb rankingu „Doing Business” Banku ¥wiatowego ib wb rankingach czÈstkowych wb poszczególnych kategoriach. ½ródïo. opracowanie na podstawie M. Masior (2014). Komentarz do wyników rankingu Doing Business 2015 dla Polski. Analiza FOR. Warszawa: FOR s. 5–6. Pozycja Polski wb 2015 r. ulegïa pogorszeniu, Polska znalazïa siÚ na 32.b miejscu, spadajÈc zb 30. wb 2014b r. JednoczeĂnie miara bliskoĂci wskazuje na minimalnÈ poprawÚ – zb73,36% do 73,56%. Wskaěnik ten okreĂla ïatwoĂÊ prowadzenia dziaïalnoĂci gospodarczej wbodniesieniu do hipotetycznego kraju, który osiÈgaïby najwyĝsze wyniki we wszystkich badanych obszarach. Peïny obraz sytuacji moĝna uzyskaÊ dopiero na poziomie rankingów ibwskaěników poszczególnych obszarów regulacji. NajniĝszÈ ocenÚ wystawiono regulacji procesu zwiÈzanego zbuzyskaniem pozwolenia na budowÚ (137. miejsce) wb2015br., ab najwyĝszÈ wb zakresie dostÚpnoĂci do kredytu (pozycja 17.). ¥wiadczy to ob dobrej dostÚpnoĂci M¥P do róĝnych produktów bankowych. Jednak na podstawie badañ autora moĝna stwierdziÊ, ĝe gorsze warunki pod tym wzglÚdem majÈ przedsiÚbiorstwa prowadzÈce dziaïalnoĂÊ na obszarach wiejskich. 4. Metody badawcze ib charakterystyka badanej zbiorowoĂci Materiaï badawczy uzyskano wb 2014 r. za pomocÈ ankiet skierowanych do mikroprzedsiÚbiorców prowadzÈcych dziaïalnoĂÊ gospodarczÈ na terenie Gminy obĝenica, wbpóïnocno-wschodniej Wielkopolsce. Zgodnie zbUstawÈ zbdnia 2 lipca 2004 r. obswobodzie dziaïalnoĂci gospodarczej (Dz.U. zb2004 r. Nr 173, poz. 1807, art. 104) za mikroprzedsiÚbiorcÚ uwaĝa siÚ przedsiÚbiorcÚ, który wb co najmniej jednym zb dwóch ostatnich lat obrotowych zatrudniaï Ăredniorocznie mniej niĝ 10 pracowników oraz osiÈgnÈï roczny obrót netto ze sprzedaĝy towarów, wyrobów ibusïug nieprzekraczajÈcy równowartoĂci wbzïotych 2 milionów euro, lub sumy aktywów jego bilansu sporzÈdzonego na koniec jednego zbtych lat nie przekroczyïy równowartoĂci wbzïotych 2bmilionów euro. 242 DOI 10.7172/1644-9584.56.15 PrzedsiÚbiorczoĂÊ wb procesie rozwoju obszarów wiejskich W systemie Centralnej Ewidencji ib Informacji ob DziaïalnoĂci Gospodarczej na terenie gminy zarejestrowano 496 dziaïalnoĂci gospodarczych, zb których aktywnie prowadzi dziaïalnoĂÊ 328, co stanowi 66%. W polu obserwacji znalazïy siÚ przedsiÚbiorstwa prowadzÈce dziaïalnoĂÊ na obszarach wiejskich, które ïÈcznie wĂród aktywnie dziaïajÈcych stanowiïy 43%, tj. 141 przedsiÚbiorstw. Jednostki te sÈ zaliczane do grupy mikroprzedsiÚbiorstw. Badania przeprowadzono wĂród losowo dobranych podmiotów, przy czym uwzglÚdniono ich udziaï wbstrukturze rodzajowej przedsiÚbiorstw gminy obĝenica. W tabeli 1 przedstawiono liczbÚ przedsiÚbiorstw wedïug zakresu prowadzonej dziaïalnoĂci oraz wielkoĂÊ próby badawczej. W docelowej próbie badawczej znalazïy siÚ 32 przedsiÚbiorstwa, co stanowi okoïo 22% jednostek prowadzÈcych dziaïalnoĂÊ na obszarach wiejskich. Rodzaj prowadzonej dziaïalnoĂci gospodarczej Produkcja Liczba przedsiÚbiorstw Liczba przedsiÚbiorstw wb próbie badawczej 8 2 Usïugi (szeroki zakres) 51 10 Handel 38 8 Budownictwo 24 5 Rolnictwo 11 5 Turystyka 5 1 LeĂnictwo 4 1 141 32 Razem Tab. 1. Liczba przedsiÚbiorstw na obszarach wiejskich gminy obĝenica wedïug rodzaju dziaïalnoĂci wb 2014 r. ½ródïo: opracowanie wïasne. PrzedsiÚbiorstwa zajmujÈce siÚ produkcjÈ stanowiïy wbpróbie badawczej okoïo 6% ibzajmowaïy siÚ miÚdzy innymi produkcjÈ opakowañ drewnianych, wyrobów tartacznych oraz zbkorka ibsïomy (duĝa podaĝ surowców na rynku lokalnym), produkcjÈ róĝnych rodzajów mebli, produkcjÈ wyrobów miÚsnych, produkcjÈ wyrobów tytoniowych, produkcjÈ surówki ib ĝelazostopów. Pozostaïe podmioty gospodarcze miaïy charakter usïugowy, wĂród nich najwiÚcej byïo firm handlowych ib budowlanych (tabela 1). Na uwagÚ zasïuguje dziaïalnoĂÊ przedsiÚbiorstw usïugowych wbobszarze rolnictwa ibleĂnictwa, które wb badanej populacji stanowiïy ponad 10%. PrzedsiÚbiorstwa te rozpoczÚïy wb wiÚkszoĂci swojÈ dziaïalnoĂÊ wb ostatniej dekadzie, ab wiÚc po wstÈpieniu naszego kraju do struktur unijnych. Moĝna przyjÈÊ, ĝe wb duĝej czÚĂci sÈ to firmy, które wykorzystaïy nadarzajÈce siÚ okazje rynkowe. DziaïajÈ wbobszarze specjalistycznych usïug wsparcia produkcji roĂlinnej ibzwierzÚcej (sÈ to usïugi mechanizacyjne za pomocÈ wysokowydajnego sprzÚtu), napraw ibkonserwacji maszyn iburzÈdzeñ (m.in. konserwacja urzÈdzeñ chïodniczych). Problemy ZarzÈdzania vol. 13, nr 4 (56), 2015 243 Sïawomir Jarka AnkietÚ wysïano ïÈcznie do 32 przedsiÚbiorstw, abodpowiedzi uzyskano od 28, wbtym od wszystkich prowadzÈcych dziaïalnoĂÊ usïugowÈ dla rolnictwa. WiÚkszoĂÊ badanych przedsiÚbiorstw prowadzi dziaïalnoĂÊ wb sektorach rozproszonych, nie majÈ wysokiego udziaïu rynkowego. PrzedsiÚbiorcy ci deklarowali, ĝe zasiÚg ich dziaïalnoĂci jest przede wszystkim lokalny. Z jednej strony sÈ to podmioty, które pokonaïy relatywnie niskie bariery wejĂcia do sektora, ale zbdrugiej strony nie sÈ wbstanie efektywnie wykorzystaÊ efektu ekonomii skali lub krzywej doĂwiadczenia. Podczas przetwarzania danych empirycznych posïuĝono siÚ metodÈ analizy opisowej, porównawczej ib graficznej. W tabeli 2 przedstawiono charakterystykÚ próby badanych przedsiÚbiorstw majÈcych swojÈ siedzibÚ ib prowadzÈcych dziaïalnoĂÊ na obszarach wiejskich gminy obĝenica. Wyszczególnienie Liczba przedsiÚbiorstw Udziaï procentowy 1–9 28 100,00 ponad 9 – – 9 32,14 19 67,86 6 21,43 14 50,00 Ărednie 8 28,57 wyĝsze – – 18 64,00 Liczba zatrudnionych PïeÊ kobieta mÚĝczyzna Wyksztaïcenie podstawowe zawodowe WïaĂciciel lub wspóïmaïĝonek prowadzi gospodarstwo rolne Tab. 2. Charakterystyka próby badawczej przedsiÚbiorców zb gminy obĝenica. ½ródïo: opracowanie wïasne. Z danych przedstawionych wb tabeli 2 wynika, ĝe badane jednostki zaliczane sÈ do mikroprzedsiÚbiorstw, wb których zatrudnienie wynosi do 9b pracowników. WielkoĂÊ struktur organizacyjnych jest zgodna zb zakresem geograficznym prowadzenia dziaïalnoĂci, który ma charakter lokalny, co wbpraktyce oznacza operowanie na rynku gminnym. PrzedsiÚbiorstwa te sÈ wb wiÚkszoĂci prowadzone przez mÚĝczyzn (prawie 70%), ab udziaï kobiet wynosi okoïob30%. Spora grupa przedsiÚbiorców ma wyksztaïcenie Ărednie – wbzbiorowoĂci stanowi ona 50%, przy czym relatywnie lepiej wyksztaïcone 244 DOI 10.7172/1644-9584.56.15 PrzedsiÚbiorczoĂÊ wb procesie rozwoju obszarów wiejskich sÈ kobiety prowadzÈce swoje mikroprzedsiÚbiorstwa. Co piÈte przedsiÚbiorstwo jest prowadzone przez osoby zbwyksztaïceniem zawodowym, natomiast wb grupie badanych jednostek nie ma przedsiÚbiorców zb wyksztaïceniem wyĝszym. 5. Wyniki badañ W 2010 r. Polska byïa krajem ob najwiÚkszej liczbie nowo powstaïych przedsiÚbiorstw. W caïej dekadzie 2003–2012 liczba przedsiÚbiorstw nowo powstaïych byïa wyĝsza niĝ zlikwidowanych (PARP, 2014), co Ăwiadczy obdobrych warunkach do podejmowania decyzji obprowadzeniu firm. PrzedsiÚbiorstwa, które uczestniczyïy wb badaniach, powstaïy wb tym korzystnym dla polskiej przedsiÚbiorczoĂci okresie. Badane przedsiÚbiorstwa prowadzÈ dziaïalnoĂÊ wb Wielkopolsce, wb regionie, który od lat utrzymuje siÚ zb czoïówce krajowej województw pod wzglÚdem syntetycznego wskaěnika rozwoju przedsiÚbiorczoĂci. Wskaěnik ten zbudowano na podstawie 26 zmiennych dotyczÈcych liczebnoĂci przedsiÚbiorstw, liczby osób pracujÈcych, wielkoĂci przychodów, kosztów ib nakïadów inwestycyjnych (PARP, 2014). Poziom wskaěnika przedstawiono na rysunku 2. 83,3 Pomorskie 23,9 Warmińsko-mazurskie 45,9 Zachodniopomorskie 43,3 Lubuskie 45,1 Kujawsko-pomorskie 40,8 Podlaskie 85,6 Mazowieckie 71,5 Wielkopolskie 38,7 Łódzkie 58,1 Dolnośląskie 44,6 Opolskie 65,6 Śląskie 26,2 Lubelskie 39,7 Świętokrzyskie 59,2 Małopolskie 29,5 Podkarpackie Rys. 2. Poziom syntetycznego wskaěnika rozwoju przedsiÚbiorczoĂci wb Polsce wedïug województw. ½ródïo: opracowano na podstawie PARP. (2014). Raport ob stanie sektora maïych ibĂrednich przedsiÚbiorstw wbPolsce wblatach 2012–2013. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Instytutu Technologii Eksploatacji – PIB. Problemy ZarzÈdzania vol. 13, nr 4 (56), 2015 245 Sïawomir Jarka Ze wzglÚdu na podjÚty problem badawczy wb badaniach uczestniczyïy firmy, które funkcjonujÈ na obszarach wiejskich. Ponad 65% zb nich dziaïalnoĂÊ rozpoczÚïa po wstÈpieniu Polski do UE. SÈ to przedsiÚbiorstwa, które poradziïy sobie zb syndromem JWP – jednego wspaniaïego pomysïu, który rozstrzyga przydatnoĂÊ planowanego biznesu wb pierwszym okresie jego funkcjonowania. Z drugiej strony jednostki te dysponujÈ na tyle dïugim staĝem rynkowym, aby moĝna byïo potwierdziÊ ich przydatnoĂÊ ibĝywotnoĂÊ na rynku, na którym operujÈ. Wszystkie badane podmioty to mikroprzedsiÚbiorstwa, tzn. zatrudniajÈce mniej niĝ 10 pracowników bÈdě wbogóle nie zatrudniajÈce pracowników najemnych. W tabeli 3 pokazano siïÚ konkurencyjnÈ przedsiÚbiorstw, rozumianÈ jako zdolnoĂÊ do zwiÚkszania przychodów operacyjnych ib zysków, wzrostu udziaïu rynkowego oraz dynamiki inwestycji. Poziom inwestycji pozwala okreĂliÊ tempo rozwoju przedsiÚbiorstw, ab wiÚc takĝe zdolnoĂÊ do zwiÚkszania wartoĂci rynkowej. Znaczny wzrost Maïy wzrost Znaczny spadek Maïy spadek Bez zmian WielkoĂÊ sprzedaĝy 4 13 3 7 1 Wynik finansowy 4 11 4 8 1 15 3 5 4 1 8 10 3 5 2 Wyszczególnienie WielkoĂÊ inwestycji Udziaï wb rynku Tab. 3. Siïa konkurencyjna przedsiÚbiorców wb gminie obĝenica. ½ródïo: opracowanie wïasne. OceniajÈc kierunek zmian siïy konkurencyjnej badanych przedsiÚbiorstw na podstawie danych zbtabeli 3, moĝna stwierdziÊ ĝe okoïo 40% zbnich deklarowaïo wzrost sprzedaĝy. Naleĝy zauwaĝyÊ, ĝe tylko 36 % przedsiÚbiorstw (15 na 28) osiÈgnÚïo wyĝszy poziom zysku, co wbzestawieniu zbpoprzednim wskaěnikiem Ăwiadczy ob niĝszej efektywnoĂci kosztowej prowadzonej dziaïalnoĂci. Potwierdza siÚ wiÚc teza ob niezbyt korzystnych uwarunkowaniach kosztowych prowadzenia biznesu na obszarach wiejskich. Pozytywnie naleĝy oceniÊ deklaracje przedsiÚbiorców wb zakresie wykorzystania róĝnych form outsourcingu, który poprawia racjonalnoĂÊ prowadzonej dziaïalnoĂci. Wszystkie badane jednostki wykorzystywaïy co najmniej jeden rodzaj dziaïalnoĂci outsourcingowej. Badani przedsiÚbiorcy zostali zapytani takĝe ob dziaïalnoĂÊ inwestycyjnÈ wb swoich jednostkach. Okazaïo siÚ, ĝe ponad 70% przedsiÚbiorców deklarowaïo wzrost wartoĂci inwestycji, co naleĝy uznaÊ za zjawisko korzystne. Jednak gdy siÚ ocenia poziom tych inwestycji, byï on doĂÊ przeciÚtny, wynosiï Ărednio okoïo 21 tys. zï. W sektorze M¥P przeciÚtna war246 DOI 10.7172/1644-9584.56.15 PrzedsiÚbiorczoĂÊ wb procesie rozwoju obszarów wiejskich toĂÊ inwestycji wb 2011 r. wynosiïa 45 tys. zï (PARP, 2014). Niĝszy poziom inwestycji zwiÈzany byï zb doĂÊ pasywnÈ strategiÈ finansowania rozwoju firm. Na rysunku 3 przedstawiono czynniki ograniczajÈce rozwój wbbadanych firmach. Przy okreĂlaniu barier wb prowadzeniu dziaïalnoĂci gospodarczej respondenci mogli wskazaÊ wiÚcej niĝ jednÈ odpowiedě, stÈd wb zestawieniu tych wyników liczba odpowiedzi jest wiÚksza niĝ liczba respondentów. WĂród barier rozwoju najczÚĂciej wymieniano wysokie oprocentowanie kredytów, które wskazaïo aĝ 96% przedsiÚbiorców. Wynika to zb faktu, ĝe przedsiÚbiorcy korzystali przede wszystkim zb oferty banku lokalnego, banku spóïdzielczego, który nie miaï konkurencyjnych produktów finansowych dedykowanych sektorowi M¥P. PrzedsiÚbiorcy podkreĂlali zwïaszcza wystÚpujÈce dysproporcje miÚdzy wysokim poziomem oprocentowania kredytów, abniskim poziomem oprocentowania lokat bankowych. PrzedsiÚbiorcy zwracali uwagÚ takĝe na problemy zb utrzymaniem pïynnoĂci finansowej, zwiÈzane ze ĂciÈganiem naleĝnoĂci, przy czym nie stosowali wbtym zakresie nowoczesnych narzÚdzi, takich jak faktoring. ¥wiadczy to obwystÚpowaniu na duĝÈ skalÚ syndromu braku odpowiednich kompetencji wbpierwszych latach dziaïania firm. KolejnÈ barierÈ rozwoju byï niski popyt na rynku lokalnym. CzÚĂÊ przedsiÚbiorstw (okoïo 60%) spotkaïa siÚ juĝ zbproblemem nasycenia rynku lokalnego. MuszÈ one rozwijaÊ geograficzny zakres swojej dziaïalnoĂci ib aktywizowaÊ wb sposób bardziej komplementarny sprzedaĝ, aby utrzymaÊ tendencje rozwojowe. Jest to waĝne zagadnienie wb obliczu planowanych inwestycji. Wysokie oprocentowanie kredytów 100 96 80 Nasycenie rynku, konkurencja 60 89 Problemy z płynnością finansową 40 20 21 0 36 61 Biurokracja 46 Niski popyt 46 Wysokie koszty zatrudnienia wykwalifikowanych pracowników Podatki i opłaty Rys. 3. Bariery przedsiÚbiorczoĂci wbujÚciu procentowym wskazañ przedsiÚbiorców. ½ródïo: opracowanie wïasne. Problemy ZarzÈdzania vol. 13, nr 4 (56), 2015 247 Sïawomir Jarka Naleĝy zauwaĝyÊ, ĝe badane jednostki rejestrowaïy dziaïalnoĂÊ gospodarczÈ wb tradycyjny sposób, wypeïniajÈc wïaĂciwe wnioski wb kilku instytucjach. Obecnie jednak wbtym obszarze instytucjonalnym odnotowano spory postÚp. Praktycznie rejestracja dziaïalnoĂci gospodarczej odbywa siÚ bezosobowo, jest to proces zdygitalizowany ib dokonuje siÚ przez wypeïnienie wniosku na platformie internetowej (platforma internetowa firma.gov.pl dziaïa od 1 lipca 2011 r. na podstawie przepisów ustawy obswobodzie dziaïalnoĂci gospodarczej, umoĝliwia rejestracjÚ dziaïalnoĂci wb sposób zdalny). Równie wysoki poziom dotyczyï problemów zb utrzymaniem pïynnoĂci finansowej. Pozostaïe bariery wymienione przez badane podmioty miaïy mniejsze znaczenie (wskazywaïa na nie mniej niĝ poïowa respondentów). Dotyczyïy m.in. wysokoĂci podatków, którÈ oceniano takĝe poprzez pryzmat stawki na ubezpieczenie spoïeczne pracowników. Respondenci postulowali, aby na obszarach wiejskich stosowaÊ tylko tzw. maïy ZUS, tj. stawkÚ preferencyjna przysïugujÈcÈ przedsiÚbiorcom wbpierwszym roku prowadzenia dziaïalnoĂci. Jako pewne zaskoczenie moĝna odnotowaÊ wskazanie okoïo 1/3 respondentów, ĝe barierÈ wb rozwoju ich biznesu jest dostÚp do wykwalifikowanych pracowników najemnych. Tego rodzaju problemy jednak sÈ typowe dla czÚĂci jednostek dziaïajÈcych lokalnie, które nie mogÈ bÈdě nie potrafiÈ zbudowaÊ oferty rynkowej dla szerszego krÚgu odbiorców. WartoĂÊ rynkowa UPS (unikalnej propozycji sprzedaĝy) ma ograniczony zasiÚg, wb zwiÈzku zb tym takie przedsiÚbiorstwa nie sÈ wb stanie konkurowaÊ wb zakresie strategii dyferencjacji. ReasumujÈc wyniki badañ, naleĝy wziÈÊ pod uwagÚ, ĝe rozwój przedsiÚbiorczoĂci nie wystÈpi wb kaĝdej gminie wiejskiej, gdyĝ nie ma do tego ani odpowiednich warunków, ani teĝ potrzeby. W wiÚkszoĂci wypadków rozwój przedsiÚbiorczoĂci, wchodzÈcy wbskïad rozwoju wielofunkcyjnego obszarów wiejskich, powinien przebiegaÊ poprzez znaczne wzmocnienie roli gospodarczej maïych miejscowoĂci, które powinny staÊ siÚ centrami oddziaïujÈcymi na otaczajÈce je tereny wiejskie. 6. Wnioski Na podstawie studiów literaturowych moĝna stwierdziÊ, ĝe obszary wiejskie charakteryzujÈ siÚ duĝÈ specyfikÈ, która wpïywa na poziom przedsiÚbiorczoĂci, na inicjowanie zakïadania nowych firm oraz moĝliwoĂci ich rozwoju. Wielofunkcyjnemu rozwojowi przedsiÚbiorczoĂci na obszarach wiejskich towarzyszy zjawisko dezagraryzacji, obserwowane juĝ od poczÈtku XX wieku, kiedy to spoïeczeñstwa zaczÚïy traciÊ charakter rolniczy. Wszystkie badane przedsiÚbiorstwa zaliczane sÈ do grupy mikroprzedsiÚbiorstw ib prowadzÈ dziaïalnoĂÊ na obszarach wiejskich, ab wiÚkszoĂÊ zb nich rozpoczÚïa dziaïalnoĂÊ po wstÈpieniu Polski do UE. 248 DOI 10.7172/1644-9584.56.15 PrzedsiÚbiorczoĂÊ wb procesie rozwoju obszarów wiejskich CzÚĂÊ badanych jednostek Ăwiadczy m.in. usïugi outsourcingowe dla producentów rolnych, wykorzystujÈc wb ten sposób nadarzajÈce siÚ okazje rynkowe. DziaïajÈ wb obszarze specjalistycznych usïug wsparcia produkcji roĂlinnej ib zwierzÚcej. WĂród determinant rozwoju najczÚĂciej wymieniano wysokie oprocentowanie kredytów, które wskazaïo aĝ 96 % przedsiÚbiorców. Wynika to zbfaktu, ĝe przedsiÚbiorcy korzystali przede wszystkim zboferty banku lokalnego, który nie miaï konkurencyjnych produktów finansowych dedykowanych sektorowi M¥P, ab zwïaszcza mikroprzedsiÚbiorcom. Siïa konkurencyjna badanych przedsiÚbiorstw wynika przede wszystkim zb dostosowania oferty do potrzeb lokalnych odbiorców. SÈ to jednostki dziaïajÈce wb obrÚbie dobrze zdefiniowanych nisz rynkowych, czÚsto wykorzystujÈ potencjaï surowcowy badanych obszarów wiejskich. Bibliografia Czudec, A. (2009). Ekonomiczne uwarunkowania rozwoju wielofunkcyjnego rolnictwa. Prace Naukowe Wydziaïu Ekonomii Uniwersytetu Rzeszowskiego. Monografie ib Opracowania, (6/191). Fedyszak-Radziejowska, B. (2011). Rola drobnych gospodarstw rolnych wbbudowie kapitaïu spoïecznego na wsi. WieĂ ib Rolnictwo, 3 (152), 139–156. Frenkel, I. (2012). LudnoĂÊ wiejska. W: I. Nurzyñska ibJ. Wilkin (red.), Polska wieĂ 2012. Warszawa: Fundacja na rzecz Rozwoju Polskiego Rolnictwa FDPA. Glinka, B. ibGudkova, S. (2008). Sukces wbdziaïaniu przedsiÚbiorców: percepcja, wymiary, implikacje. Problemy ZarzÈdzania, 2 (20), 101–114. Halamska, M. (2011). Transformacja wsi 1989–2009: zmienny rytm modernizacji. Studia Regionalne ib Lokalne, 2 (44), 5–25. Heffner, K. (2009) Rola maïych miast wb rozwoju obszarów wiejskich – porównania europejskie. W: J. Poczobut (red.), Specyfika odnowy maïych ibĂrednich miast wbPolsce (s. 59–74). Kraków: Stowarzyszenie Forum Rewitalizacji. Jarka, S. (2013). Wykorzystanie outsourcingu wb przedsiÚbiorstwach wielkoobszarowych wbWielkopolsce. Roczniki Ekonomii Rolnictwa ibRozwoju Obszarów Wiejskich, 100b(2), 88–96. Kïodziñski, M. (2014). PrzedsiÚbiorczoĂÊ pozarolnicza na wsi wbprocesie wielofunkcyjnego rozwoju obszarów wiejskich. WieĂ ib Rolnictwo, 1 (162), 97–112. uczka-Bakuïa, W. ib Idczak, J. (2005). Pomoc publiczna wb zakresie wielofunkcyjnego rozwoju obszarów wiejskich. W: M. Kïodziñski (red.), Rolnictwo ab rozwój obszarów wiejskich (319–327). Szczecin: IERWiR PAN. Masior, M. (2014). Komentarz do wyników rankingu Doing Business 2015 dla Polski. Analiza FOR. Warszawa: FOR. Nurzyñska, I. (2011). Rola instytucji wbprocesie promowania ibrozwoju przedsiÚbiorczoĂci na terenach wiejskich. WieĂ ib Rolnictwo, 3 (152), 106–126. Oleksyn, T. (2012). PrzedsiÚbiorczoĂÊ jako kategoria zïoĝona. Jak jÈ rozwijaÊ? Problemy ZarzÈdzania, 10 (1, t. 2), 8–25, http://dx.doi.org/10.7172.1644-9584.36.1. PARP. (2014). Raport obstanie sektora maïych ibĂrednich przedsiÚbiorstw wbPolsce wblatach 2012–2013. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Instytutu Technologii Eksploatacji – PIB. The World Bank. (2014). Doing Business 2015, Going Beyond Efficiency. Waszyngton: Bank ¥wiatowy. Problemy ZarzÈdzania vol. 13, nr 4 (56), 2015 249 Sïawomir Jarka Wilkin, J. (2005). O potrzebach ib zasadach tworzenia wizji rozwoju polskiej wsi. Polska wieĂ 2025. Wizja rozwoju. Warszawa: IRWiR PAN. WiĂniewska, J. (2014). KonkurencyjnoĂÊ przedsiÚbiorstw zb obszarów wiejskich wb województwie wielkopolskim. Gospodarka Narodowa, 3 (271), 81–110. Wojewodzic, T. (2014). Dezagraryzacja produkcyjno-ekonomiczna gospodarstw rolnych wb Polsce – próba pomiaru zjawiska. Journal of Agribusiness and Rural Development, 4 (34), 213–223. Woods, M. (2013). Rural development, globalization and European regional policy: perspectives from DERREG Project. Geographia Polonica, 86 (2), 1–11. Wyrzykowska, B. (2012). PrzedsiÚbiorczoĂÊ intelektualna jako kompetencja wspóïczesnego menedĝera. Zeszyty Naukowe SGGW wb Warszawie. Ekonomika ib Organizacja Gospodarki, (100), 25–36. Zaremba, W. (2008). Uwarunkowania rozwoju przedsiÚbiorczoĂci na obszarach wiejskich zagroĝonych marginalizacjÈ. Problemy ZarzÈdzania, (2), 154–169. 250 DOI 10.7172/1644-9584.56.15
