Szlak turystyczny

1. Biała Fabryka Ludwika Geyera
ul. Piotrkowska 282/284
Pierwsza w Łodzi wielowydziałowa fabryka z tkalnią i przędzalnią bawełny, wzniesiona w l.
1835-1838. Przy fabryce umieszczony został specjalny budynek przeznaczony na pierwszą w
mieście maszynę parową. Miała ona moc 60 KM. Budynek wzniesiony w stylu
klasycystycznym posiada otynkowane ściany, którym zawdzięcza swoją nazwę – Biała
Fabryka. Od 1960 r. w fabryce działa Centralne Muzeum Włókiennictwa gromadzące przede
wszystkim zabytkowe maszyny włókiennicze, a także dzieła sztuki związane z tkaniną. Ofertę
muzeum uatrakcyjnia Skansen Łódzkiej Architektury Drewnianej, który prezentuje zabudowę
miasta z początku XIX wieku. Od 1975 r. Muzeum jest organizatorem Triennale Tkaniny
prezentującego najnowsze światowe trendy w takiej sztuce.
czynne: wt., śr., pt. 9.00 – 17.00, sob., nd. 11.00 – 16.00, tel. +48 42 683 26 84
2. Fabryka Fryderyka Wilhelma Schweikerta
ul. Wólczańska 215
Budynek mieszczący tkalnię i przędzalnię wełny wzniesiony został w latach 90. XIX w.,
prawdopodobnie projektu Fryderyka Miksa. Kształt działki – długi i wąski – wymusił
połączenie różnych etapów cyklu produkcyjnego (przędzenie, tkanie, wykańczanie) w
jednym, bardzo dużym budynku. Współcześnie w całym dawnym kompleksie przemysłowym
Schweikertów mieszczą się obiekty należące do Politechniki Łódzkiej. Stara fabryka, dziś
siedziba aż trzech wydziałów PŁ, ze względu na swój kształt jest przez studentów nazywana
tramwajem.
3. Magazyny fabryczne Scheiblerów
Ul. Tymienieckiego 3/5
Tereny dawnego kompleksu przemysłowego Karola Scheiblera, powstałego w latach 80. i 90.
XIX w. Magazyny zlokalizowane w sąsiedztwie bielnika i wykańczalni tkanin służyły do
przechowywania wyrobów włókienniczych. Pomiędzy budynkami zachowały się pozostałości
torów kolejowych z bocznicy należącej do Scheiblerów.
Obecnie w dawnych magazynach działają ośrodki kultury: Łódź Art Center i Fabryka Sztuki,
a industrialna atmosfera sprzyja licznym projektom artystycznym i kulturalnym.
czynne: pon. – pt. 10.00 – 16.30, tel. +48 42 684 20 95
4. Elektrownia fabryczna Scheiblerów
ul. Tymienieckiego 3/7
Elektrownia wzniesiona w 1910 r., projektu inż. Alfreda Frischa. Była źródłem energii dla
wszystkich obiektów wchodzących w skład imperium przemysłowego Scheiblerów. Jest to
bardzo rzadki przykład budynku przemysłowego w stylu secesyjnym. Na uwagę we wnętrzu
zasługują: ceramika z motywami roślinnymi, geometryczne witraże czy kasetonowy strop
żelbetowy. Częściowo zachowane jest także wyposażenie, m.in. turbina firmy AEG z 1938 r.
Elektrownia ze względu na brak spełniania norm środowiskowych w 2003 r. została
wyłączona z eksploatacji. Przez kilka lat znajdowała się w niej ścianka wspinaczkowa,
obecnie obiekt wykorzystywany jest okazjonalnie na różne wydarzenia kulturalne.
5. Bielnik Tytusa Kopischa
ul. Tymienieckiego 5
Budynek wzniesiony w latach 1828-1829. Zwyczajowo nazywany Bielnikiem Kopischa, w
rzeczywistości wchodził w skład zakładu bielnikowego, ale przede wszystkim służył za
mieszkanie dla Tytusa Kopischa. Jest to jeden z najstarszych obiektów związanych z
przemysłem w Łodzi, wzniesiony w stylu klasycystycznym, z centralnie umieszczonym
trójkątnym frontonem.
Dziś obiekt służy Urzędowi Miasta Łodzi, a w jego wnętrzach zachowane zostały drewniane
elementy dawnej konstrukcji budynku.
6. Fabryka Markusa Silbersteina
ul. Piotrkowska 242/250
Tkalnia wzniesiona w latach 1893-1894 wg projektu Adolfa Zeligsona. Trzypiętrowy
budynek przylegał do starszej, parterowej tkalni położonej w głębi działki. Masywną bryłę
flankują dwie wieże upodabniające całość do budowli obronnej. W szczytowych partiach obu
wież znajdują się dekoracyjne inicjały założyciela fabryki: Markusa Silbersteina.
Od strony ulicy do fabryki przylega dawny budynek administracyjny, gdzie w 1907 r. jeden z
robotników zastrzelił ówczesnego prezesa zarządu spółki – Mieczysława Silbersteina. Było to
jedno z tragicznych wydarzeń związanych z protestami robotniczymi w Łodzi w latach 19051907.
7. Fabryka Zygmunta Richtera
Ul. Stefanowskiego 17
Dawna przędzalnia i wykańczalnia wełny wzniesiona przez Zygmunta Richtera etapami w
latach 1879 - 1912. W 1927 r. fabrykę zakupiła spółka braci Nauma i Borysa Eitingonów,
zmieniając profil produkcji z tkanin wełnianych na bawełniane. W budynku przędzalni u
zbiegu ulic: Radwańskiej i Stefanowskiego od zachodu i południa widoczne są detale
nawiązujące do średniowiecznej architektury obronnej.
Parter dawnej przędzalni niemal w całości wypełniają lokale gastronomiczne obsługujące
przede wszystkim studentów położonej w sąsiedztwie Politechniki Łódzkiej. Warto zajrzeć do
niektórych z nich, gdzie zachowano dawne elementy konstrukcyjne
8. Nowa Tkalnia Karola W. Scheiblera
Ul. Kilińskiego 187
Budynek tzw. Nowej Tkalni wybudowany został w latach 1898-1899, według projektu Pawła
Rübensahma. Był to ostatni z wielkich gmachów fabrycznych wchodzących w skład
imperium przemysłowego Scheiblerów. Budynek posiada najciekawszą elewację od strony
ulicy Kilińskiego, utrzymaną w stylu nawiązującym do renesansu. Najbardziej znanym
wydarzeniem w jego historii była wizyta Papieża Jana Pawła II i spotkanie z łódzkimi
włókniarkami w 1987 r.
.
9. Szpital fabryczny Scheiblerów na Księżym Młynie
ul. Milionowa 14
Pierwszy w Łodzi szpital przyfabryczny wybudowany w latach 1882-1884 przez Annę
Scheibler, wdowę po Karolu Scheiblerze. Budowla posiada kształt podkowy i bardzo
oszczędne detale architektoniczne, przede wszystkim kontrastujące z czerwonymi cegłami
tynkowane narożniki i obramienia okien. Dla upamiętnienia głównej fundatorki Anny
Scheibler, wdowy po Karolu Scheiblerze, patronką szpitala była św. Anna.
Obiekt do dzisiaj służy jako szpital. Obecnie jego patronem jest dr Karol Jonscher, zasłużony
dla Łodzi społecznik, lekarz domowy Scheiblerów i inicjator budowy szpitala.
10. Przędzalnia Karola W. Scheiblera na Księżym Młynie
ul. Tymienieckiego 25
Przędzalnia bawełny wybudowana w latach 1870-1873 była pierwszym budynkiem zespołu
przemysłowego Karola Scheiblera na Księżym Młynie. Licząca 207 metrów długości, w
momencie wybudowania była największym budynkiem przemysłowym w Łodzi i
potwierdzała dominującą pozycję Scheiblera. Architektura budynku nawiązuje do
średniowiecznej architektury obronnej, przede wszystkim dzięki umieszczonym w
narożnikach masywnym wieżom. Obecnie obiekt po trwającej kilka lat renowacji
zaadaptowany został na funkcje mieszkalne.
11. Remiza strażacka Scheiblerów na Księżym Młynie
ul. Tymienieckiego 30
Straż pożarna w zakładach Karola Scheiblera działała od 1878 r., obecny budynek
wybudowany został w latach 90. XIX w. Nad remizą dominuje wysoka wieża obserwacyjna o
cechach architektury gotyckiej. Na tyłach działki znajdują się dawne budynki mieszkalne dla
strażaków, a także ozdobna pompa.
Po dokładnej renowacji obiekt przekształcony został na centrum biurowe. Do dziś zachowany
został pierwotny wygląd budynku, łącznie z oryginalnymi drzwiami dawnych wozowni i
gongiem alarmowym na wieży.
12. Domy robotnicze Scheiblerów na Księżym Młynie
ul. Księży Młyn
Osiedle robotnicze na Księżym Młynie, powstało w latach 1873-1875, rozbudowane w latach
1885-1889. Stanowi uzupełnienie całego kompleksu przemysłowego, na który składają się
fabryka, rezydencja przemysłowca oraz obiekty socjalne i techniczne. Najstarsza część składa
się z 3 rzędów domów mieszkalnych, pomiędzy którymi znajdują się zabudowania
gospodarcze. Mieszkania w tym miejscu przeznaczone były wyłącznie dla rodzin majstrów
oraz wykwalifikowanych robotników pracujących w fabryce Scheiblerów.
Typowy dom na Księżym Młynie składał się 4 mieszkań jednoizbowych (po 25 m²) i 4
dwuizbowych (po 40 m²) na każdej kondygnacji. W takich mieszkaniach w jednej izbie
mieszkało przeciętnie 5 do 7 osób.
13. Szkoła fabryczna Scheiblerów na Księżym Młynie
ul. Księży Młyn 13/15
Szkoła dla dzieci robotników z fabryki Scheiblera, otwarta w 1876 r. Była pierwszą tego typu
w Łodzi. Budynek szkoły stanowił element osiedla Księży Młyn, zamykający aleję
prowadzącą od przędzalni do domów mieszkalnych. Gmach szkoły składa się z kilku
budynków dostawianych w kolejnych latach, tworzy harmonijną całość i nawiązuje do
architektury całego kompleksu.
Szkoła fabryczna Scheiblerów nie tylko przekazywała dzieciom wiedzę. Ważnym celem było
związanie robotników z zakładem, a także przekonanie młodych ludzi o podjęciu w tym
samym miejscu pracy. Obecnie gmach nadal służy edukacji, mieści się tu zespół szkół
ponadgimnazjalnych.
14.Sklep fabryczny Scheiblerów na Księżym Młynie
ul. Księży Młyn
Budynek sklepu fabrycznego, wybudowany w 1882 r. Pracownicy zakładów Scheiblera
posiadali specjalne książeczki sklepowe uprawniające do dokonywania zakupów w sklepie,
nazywanym zwyczajowo konsumami. Oprócz produktów spożywczych, w większości
pochodzących z folwarku Scheiblera, sprzedawane były tu firmowe resztki i wybrakowane
towary po obniżonych cenach. Zysk ze sprzedaży przeznaczony był na kasę zapomogową dla
pracowników fabryki.
Obecnie w części dawnego sklepu działa wydawnictwo Księży Młyn. Przy budynku zaczyna
się nietypowa uliczka nawiązująca do symbolu wydawnictwa – „Koci Szlak”.
15. Beczki Grohmana
ul. Targowa 46
Monumentalna brama wzniesiona w latach 1894-1896, prawdopodobnie według projektu
Franciszka Chełmińskiego. Prowadziła do dawnej tkalni Ludwika Grohmana. Swoim
wyglądem nawiązuje do surowej średniowiecznej architektury obronnej, równocześnie zdobi
ją kilka delikatnych secesyjnych latarni. U podstawy bramy znajdują się dwie szerokie
kolumny, zwane „Beczkami Grohmana”. Przypominają one szpule nici wykorzystywane w
fabryce.
Plotki na temat bogactwa rodziny Grohmanów doprowadziły do powstania legendy na temat
olbrzymiego skarbu ukrytego w Beczkach. W rzeczywistości brama miała symbolizować siłę
fabryki, a równocześnie wywołać wrażenie na przekraczających ją robotnikach.
16. „Centrala” zespół fabryczny Karola Scheiblera
Pl. Zwycięstwa 2
Na terenie parku miejskiego w 1854 r. wydzierżawiona została działka Karolowi
Scheiblerowi. W tym miejscu rozpoczęła się niesamowita kariera tego przemysłowca.
Pierwszą fabryką była przędzalnia bawełny, wybudowana w latach 1855-1856. Nowością
były nieotynkowane i niemal pozbawione dekoracji elewacje, co kontrastowało ze starszymi
klasycystycznymi fabrykami działającymi w Łodzi. W kolejnych latach kompleks został
powiększony o tkalnię i wykańczalnię. Ze względu na położenie fabryki przy głównej
siedzibie rodziny Scheiblerów, cały teren określany był nazwą „Centrala”.
Obecnie kompleks nie pełni już funkcji produkcyjnych. Działa tu wiele niewielkich
podmiotów gospodarczych.
17. Fabryka Winklera i Gaertnera
ul. Sienkiewicza 82/84
Budynek fabryki wyrobów dzierzganych (pończoszniczych) Winklera i Gertnera wzniesiony
na przełomie XIX i XX w. W 1919 r. fabrykę przejęli bracia Naum i Borys Eitingonowie,
utrzymując ten sam rodzaj produkcji. Również po II wojnie światowej w tym miejscu działały
zakłady pończosznicze „Zenit”.
Dawna fabryka obecnie zamieniona została na centrum biznesowe. Do przeszłości nawiązuje
utrzymana dawna nazwa „Zenit”.
18. Fabryka Józefa Balle
ul. Sienkiewicza 72
Budynek wzniesiony ok. 1892 r. wg projektu Stefana Lemené, rozbudowany o część
południową w 1989 r. wg projektu Lwa Lubotynowicza. Mieściła się tutaj fabryka taśm
gumowych Józefa Balle, a od 1909 r. fabryka tkanin technicznych Michała Nutkiewicza.
Obiekt wybudowany z charakterystycznej czerwonej cegły posiada bardzo skromne dekoracje
w postaci fryzu i zdobień nad oknami.
Współcześnie odnowiony budynek stanowi siedzibę łódzkiego oddziału Gazety Wyborczej
oraz stacji radiowych Złote Przeboje i TOK FM.
19. Fabryka Towarzystwa Akcyjnego Łódzkiej Manufaktury Nici
Ul. Niciarniana 2/6
Najstarsza część fabryka nici powstała w latach 1897 – 98, w kolejnych latach zespół był
stopniowo rozbudowywany. Początkowo należał do spółki założonej przez Juliusza
Kunitzera, Juliusza i Ludwika Heinzlów oraz petersburskiego kupca Lejzora Lourie. Na
początku XX w. kontrolę nad fabryką przejęła firma Newska Manufaktrura Nici
reprezentująca kapitał angielski. Stojąca przy ul. Niciarnianej przędzalnia bawełny łączy
cechy średniowiecznej architektury obronnej i secesji. Na tyłach kompleksu fabrycznego
znajduje się osiedle dawnych domów robotniczych.
Jest to jedna z nielicznych łódzkich fabryk, która cały czas kontynuuje pierwotną działalność
– dziś działa tu Fabryka Nici „Ariadna” S.A.
20. Dom robotników Juliusza Heinzla
ul. Tuwima 23/25
Dom mieszkalny wzniesiony w 1879 r., prawdopodobnie projektu Otto Gehliga, dla
robotników pracujących w fabryce Juliusza Heinzla przy ul. Piotrkowskiej 104. Ze względu
na brak miejsca przy fabryce dom wybudowano w pewnym oddaleniu. Architektura budynku
nawiązuje do renesansu oraz średniowiecznej architektury obronnej. Godne uwagi jest
również podwórze, gdzie oprócz bogatej zieleni zachowane zostały stare piętrowe komórki.
21. Elektrownia EC1
Ul. Targowa 1/3
Pierwsza miejska elektrownia w Łodzi uruchomiona w 1907 r. Najstarsza maszynownia z lat
1906-1907 posiada strop żelbetowy, był to pierwszy budynek na ziemiach polskich z taką
konstrukcją. W latach 1929-1930 elektrownia została powiększona poprzez budowę w
zachodniej części kompleksu tzw. Nowej Centrali. Na rogu ulic Targowej i Tuwima
umieszczona została siedziba dyrekcji Elektrowni Łódzkiej z salą kasową, dziś służącą
Łódzkiemu Zakładowi Energetycznemu.
Obecnie trwają prace związane z projektem Nowe Centrum Łodzi, w ramach którego teren
dawnej elektrowni zostanie przekształcony na strefę związaną z kulturą. Już działa w tym
miejscu studio filmowe Se-ma-for, przy którym zorganizowane zostało Muzeum Bajki.
22. Fabryka Ferdynanda Göldnera
ul. Rewolucji 1905 r. 52
Od 1883 r. działała niewielka przędzalnia wigonii wytwarzająca surowiec do produkcji
pończoch i trykotaży. W kolejnych latach budynek ten został powiększony, wybudowana
została również tkalnia wyrobów gumowych. Trzypiętrowa przędzalnia posiada wyjątkową
elewację od strony ul. Rewolucji 1905 r. – przypomina ona budynek mieszkalny.
Współcześnie obydwa gmachy fabryczne połączone są obszernym patio.
Obecnie dawna fabryka służy Akademii Humanistyczno-Ekonomicznej. W jej wnętrzach
działa także Centrum Sztuki „Patio”, promujące sztukę współczesną.
23. Imperium Izraela K. Poznańskiego
ul. Ogrodowa 17
Kompleks przemysłowy tworzony od 1872 r. Pierwszym budynkiem była tkalnia z szedowym
dachem, zastosowanym tutaj pierwszy raz w Łodzi. Najbardziej okazałym gmachem jest
stojąca wzdłuż ul. Ogrodowej przędzalnia, powstała w latach 1876-1878, prawdopodobnie
według projektu Juliusza Junga. Symbolem całego kompleksu jest monumentalna brama przy
ul. Ogrodowej prowadząca na teren dawnej fabryki. Oprócz budynków przemysłowych w
skład kompleksu wchodzi rezydencja rodziny Poznańskich, kantor fabryczny, domy dla
robotników, a także szkoła i szpital.
Dawny kompleks przemysłowy został zrewitalizowany i obecnie jest wykorzystywany przez
centrum handlowo-rozrywkowo-kulturalne Manufaktura. Historię tego miejsca można poznać
w Muzeum Fabryki. Warto również odwiedzić Muzeum Sztuki ms² z imponującą kolekcją
sztuki nowoczesnej.
czynne: kompleks handlowy: pon. – sob. 10.00 – 22.00, ndz. 10.00 – 21.00,
Muzeum Fabryki: wt. – pt. 9.00 – 19.00, sob. – ndz. 11.00 – 19.00
Muzeum Sztuki ms²: wt. 10.00 – 18.00, śr. – ndz. 12.00 – 20.00
24. Domy robotnicze Izraela K. Poznańskiego
Ul. Ogrodowa 24, 26, 28
Domy dla robotników pracujących w fabryce Izraela K. Poznańskiego, budowane w latach
1879-1913, prawdopodobnie wg projektu Juliusza Junga i Dawida Rosenthala. Ich
architektura nawiązuje do całego kompleksu fabrycznego. Ze względu na brak rozległego
terenu przy fabryce były to najwyższe domy robotnicze w Łodzi.
Najstarszy z domów został otynkowany. Kolejne, ze względów oszczędnościowych nadal
posiadają elewacje z czerwonej cegły. Wszystkie do dziś pełnią funkcję mieszkalną.
25. Fabryka Ernsta Wevera
ul. Kopernika 1/3
Fabryka składa się z dwóch połączonych budynków: starszego z 1880 r. stojącego wzdłuż ul.
Kopernika oraz nowszego z 1903 r. na rogu ulic Wólczańskiej i Kopernika, prawdopodobnie
projektu Fryderyka Miksa. Początkowo w fabryce produkowane były guziki, a następnie
wyroby pasmanteryjne. Nowszy budynek posiada bardzo rzadko spotykaną architekturę,
łączącą neogotyk i modernizm.
26. Fabryka Juliusza Kindermanna
ul. Łąkowa 23/25
Budynek przędzalni bawełny wzniesiony w 1897 r. Masywną trzypiętrową budowlę flankują
wysokie wieże zwieńczone krenelażami. Całość nawiązuje do średniowiecznej architektury
obronnej. Szczyt centralnej części budynku zdobi informacja z datą wybudowania fabryki. W
głębi posesji w późniejszych latach dobudowany został niski budynek tkalni z ciekawą
secesyjną elewacją frontową.
Obecnie w dawnej przędzalni działa hotel Focus, a w dawnej tkalni planowane jest stworzenie
centrum konferencyjnego.
27. Fabryka Adolfa Daube
ul. Wólczańska 128/130
Budynek tkalni wzniesiony ok. 1910 r. był częściąfabryki wyrobów wełnianych Adolfa
Daubego. Architektura budynku nawiązuje do historyzmu, równocześnie zawiera już
elementy modernistyczne. Jest to widoczne m.in. poprzez zastosowanie bardzo dużych
otworów okiennych.
Współcześnie obiekt został starannie odnowiony i pełni funkcję centrum biznesowego.