Uczenie się i jego rezultat w świetle wyników badania uwarunkowań

OKRĘGOWA KOMISJA EGZAMINACYJNA W GDAŃSKU – WYDZIAŁ BADAŃ I ANALIZ
Teresa Kutajczyk, Okręgowa Komisja Egzaminacyjna w Gdańsku
Uczenie się i jego rezultat w świetle wyników badania uwarunkowań osiągnięć uczniów
na sprawdzianie w 2006 roku – analiza porównawcza gmin∗
Wprowadzenie
Na mocy porozumienia dyrektora Okręgowej Komisji Egzaminacyjnej w Gdańsku
i Kujawsko-Pomorskiego Kuratora Oświaty wiosną 2006 roku w ramach projektu:
„Podnoszenie skuteczności kształcenia” przeprowadzono badanie uwarunkowań wyników
sprawdzianu na terenie dziesięciu gmin (G1-G10) z dwóch powiatów: PI i PII. Wiele
zmiennych w gminach było zbliżonych. Między innymi: większość szóstoklasistów
dojeżdżała do szkół, większość ojców i matek miała wykształcenie zasadnicze zawodowe,
odsetek rodzin, które znajdowały się w trudnej sytuacji materialnej lub funkcjonowały
nieprawidłowo był porównywalny. Jednak uczniowie uzyskiwali od kilku lat różniące się
wyniki sprawdzianu – z powiatu PI wyżej średnie i średnie, z powiatu PII niskie.
Głównym celem badania szóstoklasistów było ustalenie związku wybranych czynników
kontekstowych z rezultatami sprawdzianu. Zebrane dane miały przyczynić się do rozpoznania
obszarów wymagających podjęcia wspólnych działań nadzoru pedagogicznego oraz
samorządu terytorialnego mających na celu systematyczne podnoszenie stopnia osiągnięć
uczniów kończących szkołę podstawową.
Jedną z metod badania stanowiła ankieta. Kwestionariusze wypełniło 1 205 szóstoklasistów,
61 wychowawców klas i 43 dyrektorów szkół podstawowych. Większość pytań była ze skalą
Likerta. Jej stopniom przypisano cyfry wskazane w tabeli 1.
Tabela 1. Cyfry przypisane poszczególnym stopniom skali Likerta
Tak
5
Raczej tak
4
Trudno powiedzieć
3
Raczej nie
2
Nie
1
Wskaźnik akceptacji danego stwierdzenia mógł mieć wartości od 1 (100% odpowiedzi „Nie”)
do 5 (100% odpowiedzi „Tak”). Do interpretacji wartości tego wskaźnika wykorzystano
przedziały wskazane w tabeli 2.
Tabela 2. Interpretacja wartości wskaźnika akceptacji
Przedział wartości
4,6 – 5,0
4,1 – 4,5
3,6 – 4,0
3,1 – 3,5
2,1 – 3,0
1,6 – 2,0
1,0 – 1,5
Interpretacja wskaźnika
bardzo wysoki
wysoki
wyżej zadowalający
zadowalający
niżej zadowalający
niski
bardzo niski
Analizując wyniki badania szukano odpowiedzi na trzy pytania:
1. Jak organizacja pracy szkoły wpływa na wyniki sprawdzianu?
2. Jak organizacja i przebieg procesu kształcenia wpływają na wyniki sprawdzianu?
3. Jak cechy indywidualne i środowisko życia ucznia wpływają na osiągnięcia edukacyjne,
a w szczególności na wyniki sprawdzianu?
Odpowiedzi uczniów analizowano w trzech grupach:
− grupa N – uczniowie, których wyniki sprawdzianu mieściły się w staninach 1. – 3.
− grupa Ś – uczniowie, których wyniki sprawdzianu znalazły się w staninach 4. – 6.
− grupa W – uczniowie o wynikach sprawdzianu ze staninów 7. – 9.
1
OKRĘGOWA KOMISJA EGZAMINACYJNA W GDAŃSKU – WYDZIAŁ BADAŃ I ANALIZ
Realizatorów badania wspierał Prof. dr hab. Bolesław Niemierko, który był recenzentem
projektu, narzędzi badawczych i raportu z badania. Wyniki badania zostały zaprezentowane
28 marca 2007 roku w Bydgoszczy na konferencji „Ocena i projektowanie systemu
podnoszenia jakości kształcenia w województwie kujawsko-pomorskim”. W wygłoszonym
referacie Profesor zwrócił uwagę na dwa aspekty kształcenia: emocjonalno-motywacyjny
i poznawczy. W podsumowaniu podkreślił m.in., że „skuteczność kształcenia zależy od
jakości działania edukacyjnego w obydwu aspektach”.
W niniejszym opracowaniu przedstawiam wybrane wyniki badania dotyczące pytania 2.
Przytoczone przykłady wypowiedzi respondentów zapisałam kursywą. Fragmenty
wypowiedzi różnych osób oddzieliłam średnikami.
Wyniki sprawdzianu
W obu powiatach było duże zróżnicowanie średnich wyników w gminach (rysunek 1.).
-1,3%
PI
G1
G9 -16,3%
3,5%
G4
-4,8%
G5
-6,3%
G8
0,2%
G3
-6,8%
G7
-3,5%
G2
-7,8%
PII
-0,8%
-6,5%
G10
-20%
-15%
-10%
-5%
0%
-6,3%
G6
-15%
-10%
-5%
0%
5%
Rysunek 1. Różnice wyników sprawdzianu (w skali procentowej) w badanych gminach (G1-G10) i w kraju
Największe różnice między wynikami sprawdzianu wystąpiły w gminach G4 i G9. W dalszej
części opracowania zatem zwrócę szczególną uwagę na nie. W gminie G4 funkcjonowało
pięć szkół podstawowych (S1-S5), w gminie G9 – trzy (S6-S8). W obu gminach była zbliżona
liczba szóstoklasistów. Wszystkie szkoły były samodzielnymi szkołami podstawowymi,
w prawie wszystkich była tylko jedna klasa VI. Jedynie w szkole S7 były dwie takie klasy.
Wyniki sprawdzianu w poszczególnych szkołach i klasach (w szkole S7) przedstawia
rysunek 2.
Gmina G4
S1
Gmina G9
-4,0%
13,0%
S4
-1,3%
-0,5%
14,2%
kl.B w S7
S8
-5%
-8,3%
kl.A w S7
S5
-10%
-12,5%
S7
S2
S3
-4,3%
S6
0%
5%
10%
15%
-17,3%
-26,0%
-30% -25% -20% -15% -10% -5%
0%
Rysunek 2. Różnice wyników sprawdzianu (w skali procentowej) w szkołach zlokalizowanych na terenie
gmin G4 i G9 i w kraju
Nasuwa się pytanie, co mogło być przyczyną tak dużego zróżnicowania wyników. Niniejsza
analiza porównawcza danych z badania jest próbą ustalenia odpowiedzi na nie.
Organizacja i przebieg procesu kształcenia
Większość ankietowanych szóstoklasistów (63,6%) chętnie lub raczej chętnie chodziła do
szkoły. Na pytanie: „Czy chętnie chodzisz do szkoły?” w gminie G4 „Tak” odpowiedziało
2
OKRĘGOWA KOMISJA EGZAMINACYJNA W GDAŃSKU – WYDZIAŁ BADAŃ I ANALIZ
43% uczniów, w gminie G9 – 28%. Zróżnicowanie wartości wskaźnika akceptacji tego
stwierdzenia w poszczególnych gminach przedstawia rysunek 3.
PI
3,8
G1
PII
3,6
3,9
G7
G2
3,8
G3
3,8
G4
3,6
G8
3,5
G9
3,7
G10
3,7
3,9
G5
3,7
G6
1
3,6
2
3
4
5
wskaźnik akceptacji
1
2
3
4
5
wskaźnik akceptacji
Rysunek 3. Wskaźnik akceptacji stwierdzenia „Chętnie chodzę do szkoły"
Rozkłady odpowiedzi uczniów na pytania z dotyczące pobytu w szkole wskazały na klimat
społeczny bardziej przyjazny szóstoklasistom uczęszczającym do szkół w gminie G4.
Wartość wskaźnika akceptacji stwierdzenia: „Chętnie chodzę do szkoły” była w tej gminie
wyższa o 0,2, stwierdzenia: „W szkole czuję się bezpiecznie” o 0,7 niż w gminie G9 (rysunek
4.). W gminie G9 najniższe średnie wyniki sprawdzianu uzyskali szóstoklasiści ze szkoły S8.
Jednym z czynników negatywnie oddziaływujących na ich naukę mogła być reorganizacja
składu osobowego klasy, gdyż w ostatnim roku nauki do klasy dołączyła grupa uczniów
z sąsiedniej szkoły (8 osób). W związku z tym klasa była na etapie integracji. W grupie
nasilały się podziały klasowe i konflikty.
Bezpiecznie lub raczej bezpiecznie czuło się w szkole 78,7% ogółu badanych dzieci. Na
pytanie: „Czy w szkole czujesz się bezpiecznie?” w gminie G4 „Tak” odpowiedziało 76%
uczniów, w gminie G9 – 42%. Wartość wskaźnika akceptacji tego stwierdzenia w badanych
powiatach i gminach waha się od 3,9 do 4,7 (rysunek 4.).
PI
G1
G2
G3
G4
G5
G6
4,3
4,3
4,4
4,1
4,7
4,6
4,4
1
2
4,0
4,5
PII
G7
G8
G9
G10
3,9
4,0
4,1
1
2
3
4
5
wskaźnik akceptacji
3
4
5
wskaźnik akceptacji
Rysunek 4. Wskaźnik akceptacji stwierdzenia „W szkole czuję się bezpiecznie"
Analiza ankiet uczniów wykazała, że słabym punktem pracy ogółu szkół mógł być proces
dydaktyczny zachodzący na lekcjach przedmiotów wchodzących w zakres sprawdzianu.
Większość szóstoklasistów nie wskazała lekcji z tych przedmiotów jako najczęściej ciekawe.
Najmniej interesujące były lekcje matematyki. Nie zadowala również odsetek uczniów, którzy
najczęściej rozumieli wyjaśnienia nauczycieli na analizowanych lekcjach. Często słabe
zrozumienie tego, co tłumaczyli nauczyciele na lekcjach miało odzwierciedlenie
w trudnościach z wykonaniem prac domowych. Takie problemy sygnalizowano najczęściej
z matematyki. Rysunek 5. przedstawia odsetek szóstoklasistów, którzy odpowiedzieli „Tak”
na niektóre pytania dotyczące lekcji języka polskiego i matematyki w porównywanych
powiatach i gminach.
3
OKRĘGOWA KOMISJA EGZAMINACYJNA W GDAŃSKU – WYDZIAŁ BADAŃ I ANALIZ
G2
38%
22%
G3
48%
20%
G4
53%
25%
70%
19%
G6
48%
31%
40%
60%
80%
44%
25%
G7
43%
32%
49%
30%
26%
18%
46%
21%
0%
20%
40%
60%
80%
A
B
A
B
A
B
A
B
A
B
A
B
A
B
50%
43%
76%
18%
40%
49%
41%
46%
51%
48%
54%
50%
55%
44%
0%
PII
A
B
A
B
A
B
A
B
A
B
20%
G8
PII
G7
G8
G1
48%
25%
0%
G10 G9
PI
51%
23%
G5
A
B
A
B
A
B
A
B
A
B
A
B
A
B
Matematyka
G10 G9
G6
G5
G4
G3
G2
G1
PI
Język polski
20%
A
B
A
B
A
B
A
B
A
B
40%
60%
80%
35%
51%
46%
49%
29%
49%
38%
54%
34%
52%
0%
20%
40%
60%
80%
A – Najczęściej rozumiem to, co tłumaczy nauczyciel
B – Najczęściej prace domowe sprawiają mi problemy
Rysunek 5. Procent odpowiedzi „Tak” na niektóre pytania dotyczące lekcji
Ciekawe rezultaty dało porównanie opinii szóstoklasistów z gmin G4 i G9 dotyczących lekcji
języka polskiego, historii, matematyki i przyrody. O ile średni procent wskazań lekcji tych
przedmiotów jako najczęściej interesujących był zbliżony, to w szkołach gminy G9 rzadziej
wskazywano matematykę i język polski niż w szkołach gminy G4 (tabela 3.). Podobnie
kształtowały się wartości średniego procentu wskazań lekcji, na których najczęściej
rozumiano wyjaśnienia nauczyciela – były zbliżone dla obu gmin. Jednak, gdy porównano
wskazania analizowanych przedmiotów, to znowu zauważono bardziej korzystne opinie
dotyczące języka polskiego i matematyki w gminie G4 (rysunek 5. i tabela 1.). W gminie G9
dwukrotnie mniej uczniów niż w gminie G4 najczęściej rozumiało wyjaśnienia nauczycieli
języka polskiego. W wypadku wskazań przedmiotów, z których zadania domowe najczęściej
sprawiały trudności nie zauważono istotnych różnic w porównywanych gminach. Niepokoić
może fakt, że średnio co drugi szóstoklasista sygnalizował kłopoty z odrabianiem zadań
domowych z matematyki.
Tabela 3. Porównanie niektórych zmiennych dla szóstoklasistów z gmin G4 i G9 w obszarze organizacji
i przebiegu procesu kształcenia
Zmienna
Średni procent wskazań lekcji
przedmiotów objętych
sprawdzianem jako najczęściej
interesujących
Średni procent wskazań lekcji
przedmiotów objętych
sprawdzianem, na których
najczęściej rozumiano
tłumaczenia nauczyciela
4
Gmina G4
Gmina G9
34,8%
(Najwięcej osób wskazało przyrodę
– 45,6%, najmniej historię –
27,8%.)
42,1%
(Najwięcej osób wskazało język
polski – 53,2% i matematykę –
50,6%, najmniej historię – 29,1%.)
35,2%
(Najwięcej osób wskazało przyrodę
– 50,0%, najmniej matematykę –
23,0% i język polski – 28,4%.)
39,9%
(Najwięcej osób wskazało historię –
50%, najmniej język polski – 26%.)
OKRĘGOWA KOMISJA EGZAMINACYJNA W GDAŃSKU – WYDZIAŁ BADAŃ I ANALIZ
Średni procent wskazań
przedmiotów objętych
sprawdzianem, z których
najczęściej problemy sprawiały
prace domowe
Liczba przypadków uczestnictwa
w kl. V–VI w wyższych niż
szkolny etapach konkursów
26,0%
(Najwięcej osób wskazało
matematykę – 48,1%, najmniej
przyrodę – 8,9%.)
28,4%
(Najwięcej osób wskazało
matematykę – 54,1%, najmniej
przyrodę – 8,1%.)
108
(15 nagród i wyróżnień)
40
(6 nagród i wyróżnień)
Szóstoklasiści z porównywanych gmin najbardziej różnili się pod względem czytania lektur
szkolnych (w gminie G4 o prawie 20% więcej uczniów je czytało) oraz uczestnictwa
w wyższych niż szkolny etapach konkursów (w gminie G4 brało w nich udział znacznie
więcej dzieci, zwłaszcza w konkursach z przedmiotów wchodzących w zakres sprawdzianu).
Uczniowie o wysokich wynikach sprawdzianu częściej rozumieli wyjaśnienia nauczycieli na
lekcjach przedmiotów wchodzących w jego zakres i zwykle rzadziej mieli problemy
z pracami domowymi. Dotyczyło to zwłaszcza lekcji języka polskiego i matematyki
(rysunek 6.).
43%
22%
51%
23%
63%
Powiat I
A
B
A
B
A
B
A
B
A
B
A
B
Matematyka
22%
22%
44%
25%
47%
43%
0%
Powiat II
43%
GrupaGrupaGrupaGrupaGrupaGrupa
W
Ś
N
W
Ś
N
Powiat II
Powiat I
GrupaGrupaGrupaGrupaGrupaGrupa
W
Ś
N
W
Ś
N
Język polski
A
B
A
B
A
B
A
B
A
B
A
B
34%
60%
49%
43%
71%
23%
24%
59%
36%
50%
62%
28%
0%
20% 40% 60% 80%
20% 40% 60% 80%
A – Najczęściej rozumiem to, co tłumaczy nauczyciel
B – Najczęściej prace domowe sprawiają mi problemy
Rysunek 6. Procent odpowiedzi „Tak” na stwierdzenia dotyczące lekcji w trzech grupach uczniów
z uwzględnieniem wyników sprawdzianu
Niepokoić może odsetek szóstoklasistów (21,6%), którym uczenie nie sprawiało
przyjemności. Może to oznaczać, że nie mieli oni zbyt rozbudzonej motywacji wewnętrznej
do wykonywania zadań związanych z procesem uczenia się, a także ponoszenia
odpowiedzialności za własny rozwój. Wychowawcy najczęściej wskazywali jako przyczynę
brak motywowania dzieci do nauki przez rodziców, ale warto przypomnieć, że z zadań
ogólnych szkoły wynika, że nauczyciele mają stwarzać uczniom warunki do nabywania
umiejętności planowania, organizowania i oceniania własnej nauki, przyjmowania za nią
odpowiedzialności. Wskaźnik akceptacji stwierdzenia „Uczenie się sprawia mi przyjemność”
wahał się od niżej zadowalającego do wyżej zadowalającego (rysunek 7.).
PI
G1
G2
G3
G4
G5
G6
3,3
3,0
3,5
3,4
3,6
3,0
3,3
1
2
PII
3,3
3,5
G7
G8
3,2
G9
3,3
3,3
G10
1
2
3
4
5
wskaźnik akceptacji
3
4
5
wskaźnik akceptacji
Rysunek 7. Wskaźnik akceptacji stwierdzenia "Uczenie się sprawia mi przyjemność"
5
OKRĘGOWA KOMISJA EGZAMINACYJNA W GDAŃSKU – WYDZIAŁ BADAŃ I ANALIZ
Warto podkreślić, że uczenie się sprawiało przyjemność największemu odsetkowi
szóstoklasistów ze szkoły S5, w której średni wynik sprawdzianu mieścił się w staninie 8.
Dyrektorzy szkół z obu powiatów stwierdzili, że nauczyciele przedmiotów objętych
sprawdzianem stosowali wewnątrzszkolne zasady oceniania zadań otwartych zgodne
z zasadami stosowanymi przez egzaminatorów. W obu powiatach zbliżona była średnia liczba
co najmniej dobrych śródrocznych ocen z czterech przedmiotów objętych sprawdzianem na
jednego ucznia (rysunek 8.). Ponieważ wyniki sprawdzianu nie wykazały zbliżonego poziomu
osiągnięć dzieci, można sądzić, że nauczyciele stawiali im różne wymagania na poszczególne
stopnie szkolne.
PI
G1
G3
1,8
1,9
G5
G6
2,0
G8
2,1
G4
1,9
G7
1,7
G2
1,8
PII
1,9
1,5
G9
1,7
G10
1,7
0
1
2
3
4
1,7
0
1
2
3
4
Rysunek 8. Średnia liczba co najmniej dobrych śródrocznych ocen z czterech przedmiotów objętych sprawdzianem
na jednego ucznia
Sytuacja ta wystąpiła szczególnie wyraźnie w gminach G4 i G9 (rysunek 9.).
Gmina G4
Gmina G9
1,7
S1
2,3
S2
S4
1,3
2,6
1
2,1
kl. A w S7
S5
0
1,9
S7
1,1
S3
1,2
S6
2
3
4
kl. B w S7
1,6
S8
1,6
0
1
2
3
4
Rysunek 9. Średnia liczba co najmniej dobrych śródrocznych ocen z czterech przedmiotów objętych
sprawdzianem na jednego ucznia w szkołach (klasach) z gmin G4 i G9
Najczęściej w szkołach analizowano wyniki sprawdzianów pod kątem stopnia zgodności z
ocenami wewnątrzszkolnymi, w tym śródrocznymi. Zauważono pewne różnice w tych
pracach między porównywanymi gminami. W Gminie G9 w jednej szkole (S7) nie
dokonywano takich analiz wcale, a w innej (S8) zauważono, że wyniki osiągane przez
uczniów w szkole nie mają przełożenia na wyniki osiągane na sprawdzianie. Natomiast we
wszystkich szkołach gminy G4 analizowano korelację ocen wewnątrzszkolnych i wyników
sprawdzianu. Dyrektorzy podkreślali: Ciągła, systematyczna analiza wyników sprawdzianów
pod kątem stopnia zgodności z ocenami wewnątrzszkolnymi.; Wyniki ze sprawdzianu
zewnętrznego są zbliżone z ocenami śródrocznymi i rocznymi. Podawali też bardziej
konkretne przykłady działań podjętych po analizie wyników sprawdzianu. Na przykład:
Zwiększono ilość zadawanych prac, wymagających samodzielnego poszukiwania źródeł
informacji i selekcji materiału.
Uwagi dotyczące sprawdzianu
Dyrektorzy szkół jak i wychowawcy klas najczęściej pisali o przyczynach niskich wyników
sprawdzianów – upatrywali się ich zarówno po stronie uczniów, jak i w ich sytuacji rodzinnej.
6
OKRĘGOWA KOMISJA EGZAMINACYJNA W GDAŃSKU – WYDZIAŁ BADAŃ I ANALIZ
W powiecie PII podawano: Bezrobocie (35%); 80% dzieci pochodzi z rodzin
popegeerowskich.; Nieporadność rodziców.; Patologie w rodzinie. Podkreślano to zwłaszcza
w szkołach o najniższych wynikach sprawdzianu. W powiecie PI rzadziej usprawiedliwiano
wyniki sprawdzianu bezrobociem i złą sytuacją materialną rodzin, zaś częściej pisano
o uwarunkowaniach ze strony samych uczniów i wspierania ich w nauce przez rodziców oraz
różnych działaniach podejmowanych w szkołach. Zauważano również pozytywne aspekty
sprawdzianów, m.in. możliwość wykorzystania wniosków z analizy wyników do
modyfikowania
działań
dydaktyczno-wychowawczych,
weryfikacji
czynników
pedagogicznych wpływających na efekty kształcenia oraz systematycznego badania wiedzy
i umiejętności uczniów. Stwierdzono, że: wychowawcy lepiej przygotowani do pracy szukają
rozwiązania problemów, starają się wzmocnić system wartości dziecka i jego rodziców.
Szóstoklasiści przekazali opinie o stopniu trudności sprawdzianu oraz opisali swoje wrażenia
związane z rozwiązywaniem zadań egzaminacyjnych.
Co trzeci ankietowany uznał sprawdzian za trudny lub raczej trudny. Również dla co
trzeciego ucznia był on łatwy lub raczej łatwy. Pozostałe osoby nie miały zdania na ten temat.
W tym wypadku wystąpiła różnica między powiatami – sprawdzian był trudny (suma
odpowiedzi „Tak” i „Raczej tak”) w opinii 26,0% pytanych z powiatu PII i 39,7% badanych
z powiatu PI. Szóstoklasiści pisali między innymi: Sprawdzian był trudny, okropnie trudny.
(wynik 27 pkt). Fajnie mi się pisało, ale sprawdzian był trudny i było mało czasu. (wynik 30
pkt); Sprawdzian był łatwy. (wynik 35 pkt). Zróżnicowanie opinii szóstoklasistów z badanych
powiatów i gmin o trudności sprawdzianu ilustruje rysunek 10.
PI
3,2
PII
G1
3,1
G7
G2
2,8
G3
3,1
G4
3,1
G5
2,9
2,8
G8
3,0
G9
2,8
G10
2,9
3,7
G6
3,0
1
2
1
2
3
4
5
wskaźnik akceptacji
3
4
5
wskaźnik akceptacji
Rysunek 10. Wskaźnik akceptacji stwierdzenia „Sprawdzian był trudny”
Podczas sprawdzianu większość ankietowanych (71,0%) miała dobre samopoczucie, 13,1%
uczniów nie czuło się dobrze, a 14,7% nie miało zdania na ten temat. W obu powiatach
wskaźnik akceptacji stwierdzenia „Podczas sprawdzianu miałem dobre samopoczucie” był
wyżej zadowalający. W poszczególnych gminach odsetek pytanych, którzy odpowiedzieli
negatywnie mieścił się w przedziale od 7,4% w gminie G10 do 28,2% w gminie G5.
Szóstoklasiści informowali: Nikt mi nie przeszkadzał, dobrze się czułem.; Cały czas się
trzęsłam, ale wytrzymałam.; Byłam trochę zdenerwowana. Miałem dobre samopoczucie.;
Ogólnie byłem zadowolony i miałem dobre samopoczucie.; Trochę się bałam, ale nie było tak
źle. Wartość wskaźnika akceptacji stwierdzenia „Podczas sprawdzianu miałem dobre
samopoczucie” w gminie G9 była o 0,2 wyższa niż w gminie G4.
Czas pisania sprawdzianu był wystarczający dla 67,1% szóstoklasistów: Czasu mi
wystarczyło.; Rozwiązałem cały sprawdzian w określonym czasie. Innego zdania było 22,7%
osób: Było mało, a nawet bardzo mało czasu.; Za mało czasu. Nie zdążyłam rozwiązać
niektórych zadań.; 60 minut to za mało czasu, aby rozwiązać 25 pytań o tak długiej treści.;
Moim zdaniem czas powinien być trochę dłuższy. Wartości wskaźnika akceptacji stwierdzenia
„Czas pisania sprawdzianu był wystarczający” w badanych gminach przedstawia rysunek 11.
7
OKRĘGOWA KOMISJA EGZAMINACYJNA W GDAŃSKU – WYDZIAŁ BADAŃ I ANALIZ
PI
3,7
PII
3,8
3,9
G7
3,9
G2
3,9
G8
3,9
G3
3,9
G1
G4
4,1
G5
G9
3,8
G10
3,8
2,8
G6
4,1
1
2
1
2
3
4
5
wskaźnik akceptacji
3
4
5
wskaźnik akceptacji
Rysunek 11. Wskaźnik akceptacji stwierdzenia „Czas pisania sprawdzianu był wystarczający”
Niektórzy uczniowie przekazali opinie o przebiegu sprawdzianu: Na sprawdzianie była cisza
i dobrze się mi pisało.; Sprawdzian był fajnie zorganizowany.; Moje wrażenia są raczej dobre,
ponieważ była cisza, która jak myślę pomogła mi się skupić; Sprawdzian był ciekawy, podobał
mi się. Mogłabym pisać go jeszcze raz.
Pojawiły się też stwierdzenia, które mogą być radami dla następnych szóstoklasistów: Gdy
weszłam do sali byłam trochę przestraszona, ale gdy otrzymałam test uspokoiłam się. (wynik 32
pkt); Sprawdzian był trudny, ale uczyłem się i myślę, że wypadłem dobrze. (wynik 38 pkt);
Przygotowywałam się dość długo i myślę, że będę zadowolona z jego wyniku. (wynik 36 pkt);
Na sprawdzianie czułem się bardzo dobrze, ponieważ przez cały rok byłem przygotowywany do
tych testów i wiedziałem, że napiszę dobrze. (wynik 33 pkt); Nie było czego się bać.
Wystarczyło uważnie czytać polecenia i teksty. (wynik 38 pkt); Niezbyt się przejmowałem
testami. Dopiero w ostatnim tygodniu zacząłem się przygotowywać. (wynik 29 pkt); Jestem
zadowolony, że napisałem ten test. Dzięki niemu dowiedziałem się, co umiem, a czego nie.
(wynik 35 pkt).
Podsumowanie i wnioski
Analiza danych z badania pozwala na stwierdzenie, że na różnice średnich wyników
sprawdzianu w poszczególnych gminach miały wpływ głównie cechy indywidualne
i środowisko życia uczniów, a w szczególności środowisko rodzinne dzieci i ich motywacja
do uczenia się. W pewnym stopniu przekładało się to również na atmosferę pracy szkół, do
których one uczęszczały. Jednak do tych różnic mogła przyczynić się również jakość działań
edukacyjnych tak w aspekcie poznawczym, jak i emocjonalnym. Można tu wymienić między
innymi wewnątrzszkolny system oceniania oraz systemy dydaktyczne nauczycieli
przedmiotów wchodzących w zakres sprawdzianu.
Ciekawe wyniki przyniosła analiza odpowiedzi szóstoklasistów na pytania dotyczące
sprawdzianu. Jej wyniki wydają się na pierwszy rzut oka nie pokrywać z jego rezultatami.
Chociaż uczniowie z powiatu PI uzyskali wyższe wyniki, częściej pisali, że sprawdzian był
trudny, zaś ich rówieśnicy z powiatu PII dość często nie potrafili określić stopnia trudności
sprawdzianu. Ten rozkład odpowiedzi może świadczyć o większym zaangażowaniu
emocjonalnym podczas sprawdzianu dzieci z powiatu PI, co również mogło mieć związek
z uzyskaniem przez nie wyższych wyników. Fakt, że 13,1% szóstoklasistów nie miało
dobrego samopoczucia podczas sprawdzianu może świadczyć o braku odporności na stres
egzaminacyjny. Wrażenia ze sprawdzianu osób, które niechętnie chodziły do szkoły, częściej
były negatywne.
Duże różnice wyników sprawdzianu w gminach G4 i G9 mogły wynikać między innymi
z innych tradycji kulturowych regionów, innych koncepcji pedagogicznych organów
prowadzących szkoły i innych stylów zarządzania (patrz: Suplement na końcu opracowania).
8
OKRĘGOWA KOMISJA EGZAMINACYJNA W GDAŃSKU – WYDZIAŁ BADAŃ I ANALIZ
W gminie G4 był bardziej przyjazny klimat społeczny szkół, więcej osób wspierało
nauczycieli i wychowawców w procesie kształcenia, więcej uczniów uczestniczyło
w konkursach na etapach wyższych niż szkolny i większa była częstotliwość kontaktów
rodziców z wychowawcą ich dziecka (najmniej rodziców kontaktowało się z wychowawcą
w szkole o najniższym wyniku sprawdzianu – S8). Szóstoklasiści bardziej poważnie
potraktowali sprawdzian, a jednocześnie potrafili lepiej zaplanować pracę w wyznaczonym
czasie.
Po analizie wyników badania można sformułować następujące wnioski dotyczące procesu
kształcenia:
1. Atmosfera pracy szkoły i jej akceptacja przez dzieci, a w szczególności przyjemność
chodzenia do niej i poczucie bezpieczeństwa ma słaby, ale prosty związek z wynikami
sprawdzianu.
2. Istnieje prosta zależność przyczynowo-skutkowa między atrakcyjnością lekcji dla
uczniów, zrozumieniem przez nich zagadnień omawianych przez nauczycieli, łatwością
radzenia sobie z pracami domowymi i wynikami sprawdzianu.
3. Dodatnio na wyniki sprawdzianu może wpływać wysoki poziom dydaktyczny lekcji,
a w szczególności:
− stosowanie form i metod pracy zwiększających zaciekawienie lekcją
− dostosowanie języka i doboru treści tłumaczonych przez nauczycieli oraz prac
domowych do możliwości poznawczych dzieci
− trafne ustalenie wymagań edukacyjnych i rzetelne ocenianie osiągnięć uczniów
− rozwijanie umiejętności z obszarów standardów wymagań egzaminacyjnych,
a w szczególności czytania ze zrozumieniem
− uwzględnienie zasad oceniania zadań otwartych stosownych przez egzaminatorów
w ocenianiu zewnętrznym
− rozwiązywanie przykładów zadań egzaminacyjnych i zestawów egzaminacyjnych z lat
poprzednich.
4. Uzyskaniu wyższych wyników sprawdzianu może sprzyjać wykorzystywanie wniosków
z analiz rezultatów sprawdzianów w latach poprzednich i innych badań przyrostów
osiągnięć uczniów w pracy dydaktycznej.
Suplement
Zwróciłam się z prośbą do osób odpowiedzialnych za edukację w organach prowadzących
szkoły zlokalizowane na terenie gmin G4 i G9 o udzielenie odpowiedzi na pytania dotyczące
wspomagania szkół w procesie kształcenia. Otrzymałam odpowiedzi tylko z gminy G4.
Z odpowiedzi tych wynika między innymi, że
− wszystkie dzieci miały możliwość poddania się badaniom w poradni psychologicznopedagogicznej
− dzieci były zachęcane do czytania lektur szkolnych i innych książek między innymi
poprzez organizowanie konkursów czytelniczych i literackich, przydzielanie nagród
książkowych dla najlepszych czytelników, opracowywanie przez uczniów albumów
o wybranych pisarzach, przedstawianie przez nich treści przeczytanej książki w taki
sposób, aby zachęcić innych do jej przeczytania
− zabezpieczono środki w budżecie gminy na nieodpłatne posiłki dla dzieci (96% korzystało
z nich w szkołach)
− uczniowie byli motywowani do nauki między innymi poprzez pochwałę na apelach
szkolnych, listy gratulacyjne dla rodziców uczniów za wyniki w nauce, przyznawanie
stypendium finansowego
9
OKRĘGOWA KOMISJA EGZAMINACYJNA W GDAŃSKU – WYDZIAŁ BADAŃ I ANALIZ
− podejmowane były działania w zakresie emocjonalno-motywacyjnego aspektu działań
edukacyjnych, na przykład: podawano przykłady i ukazywano perspektywy lepszego życia,
włączano uczniów w przygotowywanie akademii, konkursów, imprez środowiskowych
i akcji charytatywnych
− podejmowano działania w zakresie poznawczego aspektu działań edukacyjnych, na
przykład: organizowano wycieczki (szkoły miały możliwość nieodpłatnego korzystania
z gimbusa), korzystano z technologii multimedialnych, organizowano zajęcia z ciekawymi
ludźmi
− rodzice i przedstawiciele różnych instytucji byli zachęcani do współpracy ze szkołą
w zakresie kształcenia dzieci między innymi poprzez zajęcia otwarte dla rodziców,
spotkania przedstawicieli różnych instytucji z uczniami, zapraszanie ich na uroczystości
szkolne i włączanie w liczne działania szkół.
Literatura
B. Niemierko: Perspektywy badań psychologicznych, dydaktycznych, socjologicznych
wspomagających system egzaminowania zewnętrznego, Biuletyn Badawczy 1/2004, Pracownia
Ewaluacji CKE, Warszawa 2004 (patrz: www.cke.edu.pl)
J. Brzeziński: Metodologia badań psychologicznych, PWN, Warszawa 1999
K. Konarzewski: Jak uprawiać badania oświatowe. Metodologia praktyczna, WSiP, Warszawa 2000
E. Babbie: Badania społeczne w praktyce, PWN, Warszawa 2005
∗
Materiał zamieszczony w książce pod redakcją Bolesława Niemierki i Marii Krystyny Szmigel: „Uczenie się
i egzamin w oczach uczniów”, wydanej przez Polskie Towarzystwo Diagnostyki Edukacyjnej, 2007 r.
10