Jelenia GÓra,16.03.2015 dr hab. Waldemar Tyc, prof. UE we

Jelenia GÓra,16.03.2015
dr hab. Waldemar Tyc, prof. UE we Wrocławiu
Katedra Mikroekonomii, WEZiT
Uniwersytet Ekonomiczny we Wrocławiu
RECENCJA ROZPRAWY DOKTORSKIE..J PT "WPŁYW SYSTEMU GOSPODARCZEGO NA NIERÓWNOŚCI SPOŁECZNE" NAPISANEJ PRZEZ
PANIĄ
MGR JANINĘ BOLEJKO 1. Ocena problematyki
Rozprawa mgr Janiny Solejko jest rezultatem ambitnego
przedsięwzięcia
naukowego,
wymagającego
posiadającego
znaczenie teoretyczne jak i aplikacyjne. Autorka podejmuje
wyjaśnienia
ekonomicznej
socjologicznej
oraz
się więc
trudnego i istotnego problemu, nie tylko o wymiarze poznawczym, lecz
także ważnego
na
wiedzy
dla praktyki gospodarczej, jakim jest
wpływ
systemu gospodarczego
nierówności społeczne.
Nierówności
społeczne
uwarunkowań,
spektrum
społeczne
nie
są
są
w tym
tym
na
także
uwarunkowań
gospodarkę
zaś społeczne
ekonomicznych.
konsekwencje
w szerokim
Choć nierówności
mogą
być
jednak
nierówności mogą mieć
nierówności,
w
dochodowych.
potwierdzają
jednak,
życiowych.
sprawiedliwości
że
Tematyka
w
społeczeństw,
bardziej istotna od
Nie
zostało
opartej na
także
równości
społeczeństw większe "korzyści" niż
głównie
można
Dotyczy te szerokiego spektrum desygnatów
Zarówno opinie demokratycznych
szans
wyjaśniać
typowym zjawiskiem ekonomicznym, to
ekonomicznie uwarunkowane,
wpływ
zjawiskiem, które
równości
badania
badań
naukowców
dochodów dla ludzi jest
udowodnione,
ekonomicznej
że
równość
proces zapewnienia
generuje dla funkcjonowania
"koszty",
nierówności społecznych była
kontekście
jak i wyniki
i jest podejmowana przez ekonomistów,
zależności
między
nierównościami
a wzrostem
1
gospodarczym. Warto podkreślić jednak, że wyniki badań empirycznych dotyczących
oceny
wpływu nierówności na stopę wzrostu gospodarczego są często ze sobą
sprzeczne. Bez trudu
można znaleźć
istnieniu statystycznie istotnej
prace
potwierdzające,
zależności pomiędzy nierównościami społecznymi
wzrostem gospodarczym. W przypadku badania
nierównościami
gospodarczym a
zaprzeczające
jak i
społecznymi,
zależności
a
między
systemem
się
nie mniej
sprawa wydaje
dyskusyjna, choć panuje zgoda co do tego, że realizowany w określonym kraju ład
społeczno-ekonomiczny
ma wpływ na polaryzację społeczeństwa (biegunowość
społeczną)·
Choć
problematyka
wyjaśnień
nierówności społecznych
opracowań
i
społecznych,
a
podejmowanych przez przedstawicieli wszystkich nauk
szczególności
socjologii, psychologii
społecznej
ostatnio ekonomicznej analizy prawa, to nie ulega jednak
Polsce mniej obecna,
zrozumiałe.
brzmiał
badanie
badań,
jest przedmiotem licznych
niż
i ekonomii, w tym
wątpliwości, że
jest w
ma to miejsce w krajach zachodnich. Powody tego
są
Po dekadach narzuconej równości, często faktycznie pozornej, "sukces"
atrakcyjniej
niż
nierówności
zróżnicowania
"równe szanse dla wszystkich". W
kojarzyło
się
dochodów i poziomów
początkach
transformacji
z odrzuconym marksizmem. Eksponowanie
życia mogło być
traktowane jako
podważanie
wprowadzanych neoliberalnych reform rynkowych. W ostatnich lalach problematyka
nierówności stała się
się
pojawienie
emancypacji
nowych ruchów
mniejszości
społecznych,
w tym
poziom, którego
działających
podstawą
są
ostre
nierówności
pomocą współczynnika
dochodowe, znajduje jednak
Giniego
dekady 30,5, a dla porównania w Czechach 27,0, na
jeszcze
większe
zmniejszają
śre9niego
się
dla
całej
ulegają
zwiększeniu.
nierówności
na
Węgrzech
początku
24,4.
Unii Europejskiej, a w szerszej skali od krajów
należy
do krajów o
najwyższym
Północnej,
obecnej
Różnice
te
są
ważniejsze
nie
wyższy
od
należących
do
Poziom ten jest znacznie
OECD. Polska obok Stanów Zjednoczonych Ameryki
Turcji i Meksyku
wynosił
w porównaniu z innymi krajami europejskimi i co
a
na rzecz
w Polsce jest jego wysoki
potwierdzenie w porównywalnych danych statystycznych. Poziom
dochodów mierzony za
na
seksualnych.
że cechą zróżnicowania społecznego
Stwierdzenie,
względu
"podejrzana" jeszcze z jednego powodu - ze
Korei
Południowej,
poziomie zróżnicowania.
2
Według
danych pochodzących już z ostatnich lat wskaźnik zróżnicowania wynosił
dla 'Polski 5,83, podczas gdy w takich krajach jak Niemcy wynosił 3,96, w Czechach
3,10, w Słowacji 3,26, na Węgrzech 3,27, we Włoszech 4,2, a w Danii i Szwecji 2,72.
Jeszcze bardziej wyraziście zróżnicowanie to ilustrują dane dotyczące różnic
płacowych. W Polsce 10% zarabiających najwięcej miało płace wyższe o 794% w
stosunku do najniżej zarabiających. Stąd też wynikają oceny, że w Polsce
"realizowany
jest"
najbardziej
charakteryzujący się
ostrym
"elitarny"
zróżnicowaniem
Specyficzną cechą zróżnicowania
niestety
rozległa
i
model
neoliberalnego
kapitalizmu,
dochodowym.
nierówności społecznych
w Polsce jest
sfera ubóstwa, nazywana przez publicystów "polską biedą", a
będąca konsekwencją
pewnie tak
funkcjonującego
systemu gospodarczego, jak i
tragicznej polskiej historii ostatnich dwóch wieków! Z aktualnych danych wynika,
20% Polaków
minimum
żyje poniżej
socjalnego.
że
granicy ubóstwa, a ponad 50% nie przekracza granicy
Ponad
65%
wynagrodzenia, a 70% trzy razy mniej
Polaków
niż
wynosi
zarabia
średnia
poniżej
przeciętnego
w Unii Europejskiej.
Przytoczone dane potwierdzają, że występujący od zawsze dylemat optymalnych
relacji
między efektywnością ekonomiczną
palącym
a
sprawiedliwością społeczną
problemem dla polityków i wszystkich przedstawicieli nauk
(ekonomiczne)
jest
ważne
z dwóch powodów. Po pierwsze dlatego,
demokratycznej rewolucji oraz transformacji systemowej
społecznej
gospodarki opartej na zasadach
"sprawiedliwości społecznej". Był
to
miało
gospodarki rynkowej i
przecież
jeden z motywów
wciąż
społecznych
zróżnicowanie
Dla polskiej polityki wyzwanie jakim jest silne
jest
być
społeczne
że
celem
tworzenie
działanie
na rzecz
działania głównych
aktorów przemian systemowych.
Stąd też
stan
społeczeństwa,
dla
Polski
a
nierówności
także
potrzeba
staje
z
krytyką większości
czynnikiem dysfunkcjonalnym.
Ważna niewątpliwie
ekonomicznych spotyka
się
modernizacji
jest
niemożliwa
zahamowania procesów marginalizacji, znacznych grup
się
do
"zaspokojenia"
społecznych
bez
w wyniku silnej
polaryzacji dochodów.
3
2. Charakterystyka merytoryczna rozprawy
Recenzowana dysertacja
składa się
ze
wstępu, pięciu rozdziałów, zakończenia
oraz bibliografii, spisu tabel, schematów, rysunków i wykresów. Praca obejmuje 214
stron tekstu podstawowego i 34 strony przypisane
pozostałym częściom
pracy.
W rozdziale pierwszym Autorka podjęła się konceptualizacji i wyjaśnienia
zjawiska nierówności społecznych, a w szczególności nierówności ekonomicznych.
Rozdział
poświęcony
drugi
gospodarczych,
został
ze szczególnym
rozdziale trzecim Doktorantka
typologii
charakterystyce
uwzględnieniem
dokonała
roli
diagnozy stanu
w wybranych krajach z wykorzystaniem mierników
Rozdział
poświęcony
czwarty
systemu gospodarczego a
został
a także
w gospodarce. W
nierówności
ekonomicznych
nierówności
dochodowych.
związków
omówieniu
nierównościami,
państwa
systemów
między
liberalizacją
związków między nierównościami
dochodowymi a wskaźnikami makroekonomicznymi. W rozdziale piątym z kolei,
dokonano oceny
nierówności społecznych
i ekonomicznych w
kontekście stabilności
makroekonomicznej, gospodarczej i społecznej.
Przyjęty
przez
Doktorantkę
zakres tematyczny rozprawy jest bardzo szeroki, a
gdyż łączy
przy tym interdyscyplinarny,
pracy jest wyjaśnienie (Autorka
użyła określenia "prześledzenie"?) zależności między
systemem gospodarczym a poziomem
Jak
już podkreślono,
kontekście
wymiar ekonomii, socjologii i prawa. Celem
nierówności.
cel rozprawy
postawionej hipotezy
należy uznać
stwierdzającej,
za ambitny, szczególnie w
że
wysoki
systemu gospodarczego prowadzi do wysokiego poziomu
dochodowych.
Autorka
charakteryzują
się
dodaje,
kraje
Istotnie, poprzeczka
Cel i hipoteza badawcza
jak i ideologicznej czy
sposobie traktowania
odnoszą się
wręcz
i
liberalizacji
ale i
mniejszą
zawieszona wysoko!
do argumentacji tak natury ekonomicznej
moralnej. Chodzi
nierówności
poziomie
nierówności
została
liberalizacji
nierówności społecznych
o wysokim
nie tylko wysokim poziomem
stabilnością ekonomiczną. ..
czyli
że
stopień
oczywiście
prezentowane przez
myśl socjaldemokratyczną, marksistowską
o generalne
główne
filozofie
różnice
w
społeczno,
z jednej strony, a z drugiej liberalizm,
konserwatyzm. W ogromnym uproszczeniu, o ile dla zwolenników idei wymienionych
w pierwszej
kolejności nierówności są
zjawiskiem
niepożądanym
i
wymagającym
4
podjęcia interwencji zmierzającej do ich usunięcia, o tyle zwolennicy myśli liberalnej
czy konserwatywnej traktują je jako zjawisko naturalne i nieuniknione czy nawet, z
mające
pewnych punktów widzenia,
nierówności
funkcja
działania
służące
-
skłonienie
pozytywne konsekwencje (np. motywacyjna
także
jako szkodliwe.
uzależnieniem
Prowadzą
bowiem do
(mobilność społeczna), mogą
naturalnych mechanizmów wyrównawczych
skutkować
W tym drugim przypadku
likwidacji nierówności, a przynajmniej niektóre ich formy są
oceniane nie tylko jako niepotrzebne, ale
osłabienia
aktywności).
jednostek do
beneficjentów od pomocy zewnętrznej. Taką logikę
myślenia można zastosować także
w odniesieniu do zorientowanej na spójność
polityki gospodarczej.
Można odnieść wrażenie, że
się
za
równością społeczną,
uproszczeń,
się,
które
czynią
każdym
konfliktują,
ale także
się
Wydaje
konstytuuje
staje,
społecznych
że
a niekiedy nawet
owa
jednostronność
równości
w
integrują
innowacyjność
aby nie
nierówności.
na takim poziomie, aby
mieć
nie tylko
rozwijają społeczeństwo.
ideologiczność,
systemów gospodarczych.
dopatrywać się
Z jednej strony poziom
pozytywny
gospodarki, a z drugiej strony
zdusić
i
nie
utrudnia wnikliwe wejrzenie w rozmaite
kontekście zróżnicowań
pewnego optymalnego poziomu
być
potężnych
nierówności
i swego rodzaju
W zdaniu na s. 220 Autorka stwierdza, ... "można
powinien
wielu
iż nierówności
razie nie pomaga, dostrzec jej,
frazeologię egalitarystyczną,
dysfunkcje polityki
uczestniczką
nolens volens
w nastawieniu do kwestii
konstruują,
również,
się
opowiadająca
z tej zasady rodzaj dogmatu i teoretycznego fatum. Wydaje
że jednostronność
pozwala, a w
Autorka, tak silnie i tak jednoznacznie
wpływ
nierówności
rozwoju gospodarczego i nie
rozbić
nie
na
nierówności
konkurencyjność
mogą być
struktury
istnienia
i
za wysokie,
społecznej
danego
kraj'u." Dalej pisze, że .. "istnienie nierówności dochodowych może być zjawiskiem
korzystnym, tylko i wyłącznie pod warunkiem,
że będą
sprawiedliwe, co oznacza,
że
nie powinno być znacząco dużego wykluczenia społecznego, a sytuacja materialna
najbiedniejszych powinna
Stwierdzenia te
mogące stanowić
przywołują równocześnie
Polska
rosła
w
siłę
się poprawiać"
element niedzielnego kazania w
wspomnienia z czasów PRL, gdy
a ludziom
się żyło
kościele,
głoszono hasło:
Aby
dostatnio!
5
Doktorantka włożyła wysiłek w zgromadzenie i wykorzystanie w rozprawie
rozległej literatury przedmiotu pochodzącej z kilku subdyscyplin nauk społecznych i
za to
należą
jej
się słowa
uznania.
Skonstruowała też
wiele
obliczeń, zestawień,
tabel
i wykresów, które w zamierzeniu miały wyjaśnić i uporządkować omawiane problemy.
Autorka nie stroni od formułowania własnych ocen i komentarzy, co zasługuje na
podkreślenie
pochwałę.
i
Część
tych ocen i komentarzy
wyraża
wyłącznie
"ide'ologiczną poprawność interpretacyjną" zaś część ma cechy oryginalności i może
inspirować
innych badaczy do kontynuowania prac
podjętych
przez
Ooktorantkę.
badań
3. Ocena metody
Zarówno koncepcja merytoryczna, jak i logiczna pracy oraz układ pracy są
Rozdziały
poprawne.
mimo,
że część
i
podrozdziały korespondują
zawartych
treści
jest moim zdaniem
Literatura wykorzystana w pracy jest
sobą
ze
i
tworzą logiczną całość
zbędna.
właściwa
i adekwatna do przedmiotu
dysertacji. W pracy wykorzystano 301 pozycji literaturowych i 30
powołań
na strony
internetowe.
Autorka konsekwentnie
podejście
dążyła
badawcze umocowane, nie jak
oparciu o dane statystyczne, lecz w
przekonaniach,
świat,
który
ideałach
uważany
podkreśla
głównej
i preferencjach.
że
w analizie struktury i korelacji w
Przypomną,
ze przekonanie to
jest za prawdziwy przez jego nosiciela.
czegoś
że
Ideał określa
lubimy
nie lubimy w ogóle. W tym
coś
kontekście
redystrybucji dochodów, podatków progresywnych, czy też interwencji
zewnętrznym, wręcz
powiązanych
się
ze
zła
i
niesprawiedliwości.
sobą bezpośrednio
proces produkcji, wymiany i
życia społecznego.,
lub
podziału
pośrednio,
produkcji i
mają być
niż coś
ujawnia
się
zwiększenia
państwa.
przez co
kreśli
czymś
obszar
Niepotrzebnie! Bo jest to
układ
instytucji, przez które dokonuje
usług.
Tak
tego systemu ekonomicznego decyduje charakter instytucji i
Wyznacza on zestaw celów, jakie
na
najlepsze
a szczególnie "kapitalizm", jest dla Autorki
wyalienowanym z
biednych ludzi na oceanie
pogląd
bardziej
determinacja Doktorantki w poszukiwaniu argumentów na rzecz
System gospodarczy,
eklektyczne
mierze w Jej systemie wartości, czyli na:
sytuacje. Preferencja natomiast, to stwierdzenie,
innego oraz
stosując
do konfirmacji hipotezy
więc
o podstawach
więzi między
nimi.
przez niego realizowane, mechanizm i
6
strukturę
procesu podejmowania decyzji) mechanizm alokacji zasobów oraz wzorce
podziału
wytworzonych
być
wartości.
mają być
produkowane i jak
liberalnej
każdy
obywatel ma
więc
Rozstrzyga
co, w jaki sposób i dla kogo ma
dzielone efekty pracy. W krajach demokracji
zagwarantowaną równość polityczną,
natomiast rynek
zapewnia nam efektywną gospodarkę, choć jednocześnie niestety ... prowadzi
często
do
nierówności,
Można oczywiście
w tym ekonomicznych.
będących
pytanie. czy jest to wina systemu, czy ludzi
zadać
sobie
rozwiązań
benifiicie.bJiami
systemowych?
nierówności
Antidotum na
jest
oczywiście
instrumenty polityki ekonomicznej. Niestety
redystrybucja dochodów poprzez
ceną
redystrybucji jest marnotrawstwo
wytworzonego dochodu w postaci tzw. "wycieków", przez które rozumiemy: koszty
administracyjne,
osłabienie bodźców
społeczno-ekonomiczne
pytanie, czy koszty te
koszty.
oszczędzania
do pracy i do
Ekonomiści
dotychczas nie
znają
oraz ... inne
odpowiedzi na
przewyższają osiągnięte korzyści, gdyż odpowiedź
na to
pytanie ma wybitnie normatywny charakter.
4. Ocena formalna opracowania
Generalnie, formalna strona
załączników
nie
układu
budzą zastrzeżeń.
stosowaniu formy gramatycznej
obok formy bezosobowej czy
też
strona pracy jest poprawna,
pracy,
języka,
Rażący
odnoszącej się
przypisów, spisu literatury i
jest jednak brak konsekwencji w
do autora pracy (forma osobowa
liczba pojedyncza obok liczby mnogiej). Techniczna
zaś
zakończenie
właściwie
zredagowane jest
i
kompetentnie.
nierówności
Sukcesem naukowym Autorki jest dokonanie oceny poziomu
dochodowych z wykorzystaniem mierników
wyjaśnienie zależności
Na
uwagę
tychże
i związków miedzy miernikami
zasługuje
też
wykorzystanie w rozprawie
wysiłek
rozległej
Doktorantki
nierówności,
nierówności
włożony
literatury przedmiotu
jak
również
dochodowej.
w zgromadzenie
pochodzącej
z kilku
subdyscyplin nauk ekonomicznych.
Wysoko oceniam pracowitość Doktorantki i rzetelność badań empirycznych
przeprowadzonych przez
formułowania własnych
Autorkę
pracy.
ocen i komentarzy, co
Mgr Janina Solejko nie stroni od
zasługuje
na
podkreślenie
i
pochwałę·
7
Część
z nich ma cechy oryginalności i może inspirować innych badaczy do
kontynuowania prac podjętych przez Doktorantkę.
4. Konkluzja
Podsumowując,
Janinę
Bolejko
spełnia
wymogi
stwierdzam, że rozprawa doktorska przygotowana przez mgr
pt. "Wpływ systemu gospodarczego na nierówności społeczne"
określone
wart. 13 ust. 1 Ustawy z dnia 14 marca 2003 r. o
stopniach naukowych i tytule naukowym oraz stopniach i tytule w zakresie sztuki i
może
być
dopuszczona do kolejnych etapów
postępowania
o nadanie stopnia
doktora nauk ekonomicznych w dyscyplinie ekonomia.
8