TOWARZYSTWO URBANISTÓW POLSKICH ODDZIAŁ KRAKÓW

TOW ARZYSTWO URBANISTÓW POLSKICH ODDZIAŁ KRAKÓW
P O L I T E C H N I K A K R A K O W S K A, W Y D Z I AŁ A R C H I T E K T U R Y , I N S T Y T U T A- 5
31-155 Kraków, ul. Warszawska 24, tel./fax: (12) 628-20-50, e-mail: [email protected]
J U B I L E U S Z O W Y
R O K
2 0 1 3
Kraków, 26 marca 2013 r.
Szanowna Pani Elżbieta KOTERBA
Wiceprezydent Miasta Krakowa
Kraków, Plac Wszystkich Świętych 3/4
Zarząd Krakowskiego Oddziału Towarzystwa Urbanistów Polskich pragnie podziękować
za szerokie przedstawienie warstw problemowych opracowywanego projektu Zmiany Studium
UiKZP Krakowa w ramach organizowanych przez Towarzystwo spotkań OTWARTEGO FORUM
DYSKUSYJNEGO.
Pani osobiste zaangażowanie w prezentację opracowań i dyskusję, szeroki udział
pracowników Biura Planowania Przestrzennego i Współautorów projektu Studium, w znaczący
sposób podnosiło rangę tych spotkań i umożliwiło zainteresowanym środowiskom urbanistów
zapoznanie się z kierunkiem prac nad tym dokumentem. Prezentacja tego opracowania dała
uczestnikom spotkań pogląd na proponowany charakter rozwoju Krakowa, przy czym poznanie
szczegółowych decyzji będzie możliwe niewątpliwie po jego ukończeniu. W związku z tym Zarząd
Krakowskiego Oddziału TUP, po analizie przebiegu dyskusji na spotkaniach FORUM pragnie
przekazać kilka roboczych uwag, które mogłyby wpłynąć na doskonalenie tego dokumentu
(nagranie z czterech spotkań w formie elektronicznej zostało w całości przekazane pracownikom
Biura Planowania Przestrzennego).
W momencie podejmowania prac nad Zmianą Studium w czerwcu 2008 roku Zarząd
Oddziału TUP złożył do tego opracowania wnioski i postulaty o charakterze generalnym,
ale i szczegółowym, dotyczące uściślenia polityki przestrzennej w odniesieniu do różnych
niepokojących aspektów zachodzących przemian w Krakowie. Obecnie, po prawie pięciu latach
od tamtego czasu, większość napisanych wówczas wniosków i postulatów jest nadal aktualna, być
może część z nich została uwzględniona w zapisach opracowywanego dokumentu (ale to będzie
wiadome po jego ukończeniu). W związku z tym postanowiliśmy ponownie przekazać tamte wnioski,
dodając do nich kilka nasuwających się obecnie uwag uzupełniających lub modyfikujących tamte
sformułowania (niebieski tekst, wyróżniony kursywą).
Przekazując ten materiał do wykorzystania na ręce Pani Wiceprezydent oraz Dyrektorowi
Biura Planowania Przestrzennego i Głównemu Architektowi Miasta Krakowa, Zarząd Oddziału TUP
jeszcze raz dziękuje za prezentację Studium i ze swej strony deklaruje uczestnict wo w dalszych
debatach nad tym dokumentem.
Z wyrazami szacunku,
w imieniu Zarządu Krakowskiego Oddziału
Towarzystwa Urbanistów Polskich
Prezes
Prof. zw. dr hab. inż. arch. Barbara BARTKOWICZ
W
1.
2.
3.
4.
odpisie otrzymują:
Dyrektor Biura Planowania Przestrzennego
Główny Architekt Miasta Krakowa
Strona www TUP Oddział Kraków
A/a.
TOW ARZYSTWO URBANISTÓW POLSKICH ODDZIAŁ KRAKÓW
P O L I T E C H N I K A K R A K O W S K A, W Y D Z I AŁ A R C H I T E K T U R Y , I N S T Y T U T A- 5
31-155 Kraków, ul. Warszawska 24, tel./fax: (12) 628-20-50, e-mail: [email protected]
J U B I L E U S Z O W Y
R O K
2 0 1 3
Kraków, 26 marca 2013 r.
UWAGI ROBOCZE DO PROJEKTU ZMIANY STUDIUM UiKZP KRAKOWA
PO PREZENTACJI TEGO OPRACOWANIA W RAMACH SPOTKAŃ TUP
NA OTWARTYM FORUM DYSKUSYJNYM URBANISTÓW
A. Wnioski do „Zmiany Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania
Przestrzennego Krakowa” – złożone na ręce Dyrektora Biura Planowania Przestrzennego
w momencie podejmowania prac nad Studium, tj. 30 czerwca 2008 r.
B. Dodatkowe uwagi i modyfikacje po prezentacji nowego Studium w ramach Forum TUP,
styczeń – marzec 2013 r.
W związku z rozpoczęciem prac nad zmianą Studium dla Krakowa, Zarząd Krakowskiego
Oddziału Towarzystwa Urbanistów Polskich – stosownie do celów statutowych Towarzystwa,
określonych w §8, p. 1, pp. 2 oraz p. 2, pp. 2c – składa kilka najważniejszych postulatów i wniosków
dotyczących powyższego opracowania.
I. Głównym zadaniem podejmowanej „Zmiany Studium” powinno być czytelne określenie wizji
funkcjonalno-przestrzennego rozwoju Krakowa oraz równie czytelne sformułowanie zasad
przebudowy i rozwoju struktury miejskiej, które zahamują obecny proces narastania chaosu
inwestycyjnego i nieodwracalne niszczenie unikatowych wartości kulturowych, przyrodniczych
i krajobrazowych Krakowa.
W obecnym układzie przestrzennym Kraków wyczerpał swoje możliwości czytelnych kierunków
rozwoju, a brak wolnych terenów w Śródmieściu dla lokalizacji znaczących funkcji, powoduje ich
bezładne rozrzucanie na całym obszarze miasta, przy równocześnie niebywale silnej presji
na resztki terenów niezabudowanych w jego centralnej strefie. Z tego względu Studium powinno
spełnić dwie role:
 ochronną - ograniczającą presję inwestycyjną na tereny o najwyższych wartościach
dziedzictwa kulturowego i ich ekspozycję oraz specyficzne dla Krakowa, różnorodne wartości
przyrodnicze i krajobrazowe;
 kreacyjną - wskazującą zasady krystalizacji struktury miejskiej, oparte o:
˗ czytelne wyodrębnienie terenów otwartych (tworzących nienaruszalny system
przyrodniczy), od terenów zainwestowanych;
˗ stworzenie podstaw krystalizacji rozlewającej się tkanki miejskiej, dostosowan ych
do zróżnicowanego charakteru poszczególnych obszarów.
II. W nawiązaniu do tego, rysuje się bardzo wiele wniosków o charakterze ogólnym
i szczegółowym, ale jako najważniejsze dla ocalenia charakteru i niepowtarzalnego nastroju starego
Krakowa wydaje się konieczne (oprócz zapisanych w obecnym Studium zasad ochrony środowiska
kulturowego i przyrodniczego – plansza K2) dodanie kilku generalnych i konkretnych zapisów
ustaleń dla polityki przestrzennej, ograniczających obecną swobodę przekształceń zabytkowej
tkanki (łącznie z obszarami rozwoju XIX-wiecznego i międzywojennego, czyli poszerzony obszar
„Pomnika historii”). Jako najważniejsze postulaty w tym zakresie uznano:
1. Wykluczenie możliwości nadbudowy zabytkowych i stylowych kamienic oraz zabudowywania
wnętrz kwartałów miejskich nowymi kubaturami, z podziemnymi parkingami i garażami,
w miejsce likwidowanej zieleni (vide: przebudowa otoczenia ul. Krupniczej!).
2. Kategoryczny obowiązek podporządkowania nowych obiektów uzupełniających pierzeje ulic:
istniejącej linii zabudowy, skali podziałów i wysokości, tym samym wykluczenie dominacji
nowych brył nad historyczną tkanką, a zwłaszcza nad zabytkowymi obiektami w sąsiedztwie
(vide: nowe obiekty przy ul. Kupa, w sąsiedztwie synagogi Izaaka!).
3. Ograniczenie lawinowej przebudowy kamienic na hotele i hostele, biura i instytucje – w celu
ochrony żywego miasta i jego tożsamości – przed przetworzeniem zabytkowego Krakowa
na „kombinat obsługi turystów i miejsce taniej rozrywki”.
4. Ochronę otoczenia Wisły przed dalszą obudową jej brzegów wielkimi kubaturami – w celu
zachowania ekspozycji najstarszych zabytków i panoram Krakowa oraz bliskich i dalekich
wglądów krajobrazowych.
5. Dla utrzymania i poprawy jakości środowiska miejskiego – bezwzględną ochronę drzew i niskiej
zieleni w obszarze śródmieścia, zarówno w kwartałach zabudowy, jak i w publicznej przestrzeni
miasta oraz przeznaczenie na zieleń i rekreację pozyskiwanych terenów powojskowych
i poprzemysłowych.
6. W przebudowie śródmieścia i jego otoczenia należy ograniczyć chaotyczną budowę
tzw. „apartamentowców” bez zapewnienia im stosownych terenów zieleni i parkingów, gdyż
realizacja samych kubatur obciąża sąsiednie tereny parkowaniem i znacznym wzrostem
użytkowników.
7. W celu ochrony historycznej sylwety i charakteru Krakowa, wzorem takich miast jak Wenecja,
Florencja czy Waszyngton, należy zrezygnować z budowania obiektów wysokich
(ponad 11 kondygnacji), które są obcym elementem w skali Krakowa.
Realizacja wymienionych wyżej postulatów i wniosków wymaga wypracowania
jednoznacznych sformułowań polityki przestrzennej zapisanej w Studium, broniącej niepowtarzalnej
wartości Krakowa, jego nastroju i tożsamości, dzięki którym Kraków, jako pierwsze miasto
europejskie, został wpisany w 1978 roku na Listę UNESCO.
Odniesienie bezpośrednie w Studium polityki przestrzennej Krakowa – do rangi tego zapisu: jako
„dziedzictwa przyrody i kultury Świata” – jest na tyle jednoznacznym przesłaniem i mocnym
argumentem, że może w wielu przypadkach stanowić odpór dla presji inwestycyjnych
motywowanych doraźnym zyskiem, a zagrażających ponadczasowym wartościom Krakowa.
Drugim istotnym argumentem jest konieczność zapewnienia prawidłowych warunków życia
mieszkańcom (jeden z głównych celów Studium) – a te warunki pogarsza przebudowa śródmieścia
(vide: punkt 1, 2, 3, 5) oraz spekulacyjna budowa tzw. „apartamentowców” (vide: punkt 6), gdyż
na własnych działkach z reguły nie spełniają odpowiednich standardów urbanistycznych.
Specyficznym i całościowym problemem jest ochrona historycznej sylwety Krakowa (vide:
punkt 7), na której ekspozycję należy zwrócić uwagę nie tylko od strony zachodniej i południowej,
gdyż wymagają ochrony panoramy oglądane od strony północnej (z Witkowic i północnych osiedli
Nowej Huty, tj. Mistrzejowic i Krzesławic), od strony wschodniej z Czyżyn (nadmiernie
zabudowywanych w Studium) oraz z wielu punktów wschodniego odcinka doliny Wisły, a także
od strony południowo-wschodniej, również z obszaru Płaszów-Rybitwy (co jest także argumentem
przeciw budowie wysokościowców w tym centrum).
III. W zakresie krystalizacji struktury funkcjonalno-przestrzennej Krakowa, wydaje się konieczne
przy Zmianie Studium:
1. Wyznaczenie terenów nowego centrum miejskiego poza obszarem Śródmieścia, co może być
znaczącym impulsem rozwoju, a także zmniejszy obecną presję inwestycyjną i komunikacyjną
na strefę centralną Krakowa.
2. Ze względu na wymaganą dostępność komunikacyjną i potrzeby terenowe poszukiwanie
miejsca na nowe centrum Krakowa jest wskazane w nawiązaniu do drugiej pętli kolei,
na terenach poprzemysłowych o różnym charakterze.
W przygotowywanym dokumencie Studium wyznaczono trzy nowe centra, o korzystnych
lokalizacjach. Oprócz koncentracji wielofunkcyjnych usług w sąsiedztwie lotniska w Balicach,
największy potencjał rozwoju w najbliższym czasie posiada nowe centrum Płaszów-Rybitwy,
bezpośrednio związane z linią kolejową i autostradą o międzynarodowym znaczeniu w kierunku
wschodnim (w przyszłości także południowym), o korzystnych możliwościach powiązań
komunikacyjnych z całym miastem i przyszłym obszarem metropolitalnym.
Dodatkowym atutem jest sąsiedztwo koncentracji mieszkalnictwa Bieżanów-Prokocim, duże tereny
kolejowe do przebudowy, sąsiedztwo atrakcyjnych terenów rekreacyjnych (łącznie z wodami
termalnymi) oraz bliskość Niepołomic w wieloma atutami.
Trzecia lokalizacja centrum w obszarze „Nowa Huta Przyszłości” posiada bardzo wiele
atrakcyjności dla kierunkowego rozwoju Krakowa w obecnym i przyszłym stuleciu! Ten aspekt jest
podnoszony w wielu dyskusjach gdyż ta lokalizacja centrum może odegrać podobną rolę jak
La Dèfense w Paryżu, ale jak tamta realizacja wymaga wielopłaszczyznowego przygotowania
i kompetentnego sterowania rozwojem. W przeciwnym razie, wielka szansa „nowego otwarcia” dla
przyszłościowego rozwoju Krakowa zostanie zaprzepaszczona.
3. Podstawę przebudowy i krystalizacji chaotycznie zainwestowanych obszarów miasta powinny
stanowić wyznaczone i skomponowane ciągi i zespoły wielofunkcyjnych usług (a nie drogi) –
usytuowane wewnątrz, a nie na styku dzielnic, co może stać się zalążkiem i szansą wewnętrznej
integracji oraz podstawą budowania własnej tożsamości dzielnic strukturalnych.
4. Dopełnienie i krystalizacja wewnętrznej struktury dzielnic i ich fragmentów, powinna się opierać
o wyznaczone i przyjęte zasady kompozycji, wprowadzające czytelność układów
urbanistycznych, osiąganą przez wprowadzenie obowiązujących regulacji dla nowych inwestycji.
Podane wyżej uwagi (punkt 3 i 4) są nadal aktualne, gdyż dalsza obudowa usługami
głównych dróg o ruchu przyspieszonym (np. Wielicka, Zakopiańska, Al. Jana Pawła II czy
Al. Pokoju) nie zmieni ich w atrakcyjne miejskie ulice, gdyż ich główną funkcją nadal pozostanie
przyspieszony ruch kołowy o dużym natężeniu. Obudowa usługami takich dróg nie stworzy nowych
przestrzeni publicznych, nie są nimi także parkingi przy wielkich marketach. Z tego względu
faktyczna krystalizacja wewnętrznej struktury dzielnic wymaga weryfikacji części założeń przyjętych
w Studium, w oparciu o wypracowaną koncepcję odbudowy kompozycyjnej i zasady integracji
wewnętrznej poszczególnych dzielnic miasta.
IV. Spośród wielu zaleceń wnoszonych przez różne gremia odnośnie rozwiązań komunikacji
w Krakowie, jako najsłuszniejsze zasady należy przyjąć:
1. Położenie głównego nacisku na rozwój środków sprawnego transportu publicznego ( tramwaj,
autobus, wykorzystanie kolei), przy równoczesnym ograniczeniu użytkowania indywidualnego
samochodu w ruchu miejskim, a zwłaszcza w Śródmieściu.
2. Wielokrotnie opracowywana, ale niedostatecznie realizowana koncepcja i polityka rozwoju
sprawnego transportu w ujęciu systemowym wymaga przemyślanego rozmieszczenia parkingów
strategicznych, skorelowanego z rozwojem sprawnej sieci transportu publicznego na całym
obszarze miasta.
Przyjęta w Studium i stopniowo realizowana polityka zwiększenia transportu publicznego jest
korzystna, ale wymaga:
˗ rozmieszczenia większej ilości parkingów strategicznych po wschodniej stronie miasta;
˗ znacznej rozbudowy systemów komunikacji łączących projektowane centra z całym układem
miejskim. Dotyczy to zwłaszcza zespołu usług Płaszów-Rybitwy, ale jest warunkiem powstania
centrum „Nowa Huta Przyszłości” i wschodniego kierunku rozwoju Krakowa.
Odnośnie planowanej budowy metra rysują się dwie uwagi:
˗ wschodni odcinek linii północnej metra powinien sięgać do centrum „Nowa Huta Przyszłości”
z przewidywanym przedłużeniem do lotniska w Pobiedniku, a południowy do centrum PłaszówRybitwy;
˗ spięcie linii północnej metra z linią południową powinno raczej przechodzić w rejonie dworców
(kolej, autobus) po wschodniej stronie Starego Miasta, a nie po stronie zachodniej, gdyż zapewni
lepszą integrację systemów transportu w skali miasta i co najmniej regionu.
3. W obszarze Śródmieścia i w rejonach koncentracji usług, rozwiązania przestrzenne i techniczne
dla ruchu kołowego powinny zagwarantować pierwszeństwo i wygodę pieszym użytkownikom
(co także ma na celu zniechęcenie do użytkowania samochodów w Śródmieściu).
4. W komunikacji lotniczej, oprócz rozwoju portu lotniczego w Balicach należy także zwrócić uwagę
na lotnisko sportowe w Pobiedniku, którego niewielka rozbudowa i otwarcie dla małego ruchu
lotniczego oraz lepsze połączenie z miastem może mieć znaczenie dla kontaktów w biznesie
oraz poszerzenie oferty turystycznej o atrakcyjne „loty widokowe”.
Wykorzystanie lotniska w Pobiedniku i jego rozbudowa dla różnych celów wymaga podjęcia
działań, które ochronią te i sąsiednie tereny przed zabudowaniem, być może wymaga to korekty
granic administracyjnych w tym obszarze, ale jest to przedsięwzięcie o kapitalnym znaczeniu dla
atrakcyjności wschodnich terenów rozwojowych Krakowa i warto podjąć takie przedsięwzięcie.
Składając tych kilka uwag i wniosków mamy świadomość, że zaledwie dotykają niektórych
problemów miasta, a wnioski szczegółowe częściowo przekraczają kompetencje dokumentu
Studium. Jednakże ich ujęcie generalne w odniesieniu do obszarów chronionych byłoby próbą
ograniczenia nadmiernie liberalnej polityki przestrzennej.
Mając na uwadze ponadczasowe wartości Krakowa i dobro jego mieszkańców, Zarząd
Krakowskiego Oddziału Towarzystwa Urbanistów Polskich wyraża gotowość społecznej współpracy
i wspierania Zespołu Autorskiego opracowującego Studium w dążeniu do optymalnych rozstrzygnięć
projektowych.
Kraków, 30.06.2008 r .
Z wyrazami szacunku
Pozostałe uwagi wynikające z dyskusji na spotkaniach FORUM.
1. Koncentracja znaczących funkcji metropolitalnych (oprócz obecnego ich rozproszenia
w obszarze śródmiejskim Krakowa) powinna znaleźć się w najlepiej dostępnym miejscu w ruchu
miejskim i zewnętrznym. Ze względu na obecne możliwości, takim miejscem wydaje się
planowane centrum Płaszów-Rybitwy (sąsiedztwo kolei, możliwości powiązania trasą S-7
obwodowej trasy autostradowej północnej z południową).
Rozpatrując kierunkowe aspekty rozwoju, lepszą lokalizacją byłoby centrum „Nowa Huta
Przyszłości” wraz z możliwościami potencjalnych przekształceń całego obszaru
poprzemysłowego dawnej huty (ewenement na skalę światową!).
2. W kształtowaniu struktury funkcjonalno-przestrzennej Krakowa, podstawowym zadaniem jest
skupienie się na specyficznym i trudnym klimacie Krakowa (!), w tym dużej ilości cisz, groźnych
zarówno latem, jak i zimą. Jest to istotne zjawisko dotyczące zdrowia (a nawet zagrożenia życia)
mieszkańców i przyjezdnych. W tym względzie najważniejszym zadaniem jest weryfikacja
struktury miasta (istniejącej i planowanej) pod kątem lepszego przewietrzania, w tym:
˗ zapewnienie szerokiego korytarza przewietrzania wzdłuż Wisły oraz
˗ dwóch kierunków dopływu powietrza: doliną Wilgi od południa i doliną Rudawy z kierunku
północno-zachodniego (konieczna ich ochrona przed zabudowaniem);
˗ ze względu na szczelnie obudowaną dolinę Prądnika (Białuchy) konieczne jest zatrzymanie
dalszego zabudowywania pasa terenów otwartych od Batowic przez lotnisko i Park Lotników
do Wisły, o podstawowym znaczeniu dla przewietrzania Krakowa (świadomie i skutecznie
chronionych przed zabudową w PRL-u), a także
˗ skuteczną ochronę doliny Dłubni, Potoku Kościelnickiego i innych cieków, ze względu na ich
rolę : klimatyczną, ekologiczną, strukturalną i rekreacyjną.
3. Przyjęta nadrzędna zasada, że Kraków ma być „miastem zwartym” jest bardzo słusznym
założeniem pod warunkiem:
˗ zapewnienia możliwie optymalnych warunków przewietrzania miasta (wymienionych wyżej
w punkcie 2);
˗ zachowania czytelnej i poprawnej struktury terenów zabudowanych i terenów otwartych
w poszczególnych dzielnicach miasta, w tym zarówno korytarzy ekologicznych, jak i terenów
wypoczynku mieszkańców.
Spełnienie wymienionych postulatów ma fundamentalne znaczenie dla prawidłowego rozwoju
Krakowa, gdyż obecnie pod hasłem budowy „zwartego miasta” są wypełniane wielkimi
kubaturami tzw. apartamentowców i biurowców wszystkie niezabudowane tereny w śródmieściu,
w osiedlach blokowych i jednorodzinnych, czego widocznym skutkiem jest powiększanie chaosu,
a często pogarszanie warunków życia mieszkańców.
4. Zaprezentowany w Studium podział Krakowa na 63 jednostki strukturalne być może ma spełnić
określone cele, ale na razie nie są jasne kryteria delimitacji tych jednostek, ponieważ
zróżnicowanie ich charakteru (niemal pod każdym względem) nie pozwala odnieść ich granic lub
obszarów do charakterystycznej struktury fragmentów Krakowa (lub jego dzielnic).
Nie jest także zrozumiałe jak można określić zasady kształtowania struktury niektórych
jednostek, obejmujących równocześnie zespoły kulturowe lub przyrodnicze wymagające
skutecznej ochrony, jak i tereny intensywnych przekształceń.
Przyjęte obszary jednostek strukturalnych być może dostarczają korzystnych danych
statystycznych lub innych, ale nie odzwierciedlają charakterystycznej struktury funkcjonalnoprzestrzennej, czy przestrzenno-kompozycyjnej Krakowa.
Zestawione uwagi robocze i poruszone wątpliwości przez Zarząd Oddziału TUP
po spotkaniach w ramach FORUM DYSKUSYJNEGO, być może okażą się bezprzedmiotowe przy
szczegółowej analizie dokumentu Studium.
Przygotowanie tych uwag dla Zespołu Autorskiego do wykorzystania miało na celu
przyczynienie się do doskonalenia dokumentu Studium dla dobra mieszkańców oraz zachowania
i utrwalenia ponadczasowych wartości Krakowa, będących atutem jego rozwoju. Z powyższych
względów Zarząd Oddziału TUP deklaruje swój udział (w miarę potrzeby) w dalszych debatach nad
tym dokumentem.
W imieniu Zarządu Oddziału TUP
Prezes
Prof. zw. dr hab. inż. arch. Barbara BARTKOWICZ