Rzecznik Praw Dziecka Ewa Sowińska Pan Roman Giertych

Warszawa,
6 listopada 2006 r.
RZECZPOSPOLITA POLSKA
Rzecznik Praw Dziecka
Ewa Sowińska
Ul. Śniadeckich 10, 00-656 Warszawa
Tel.: 696 55 44, fax. 629 60 79
ZBA-500-31/06/JS
Pan
Roman Giertych
Wiceprezes Rady Ministrów
Minister Edukacji Narodowej
W nawiązaniu do niepokojących nas wszystkich oraz bulwersujących opinię publiczną
wydarzeń odnotowanych ostatnio w polskich szkołach, pragnę zwrócić uwagę Pana Premiera na
problem merytorycznego przygotowania pedagogów i nauczycieli do wyzwań dotyczących
szeroko rozumianego bezpieczeństwa dzieci i młodzieŜy oraz na konieczność podjęcia w tym
zakresie pilnych kroków zaradczych.
Rola i znaczenie pedagogicznej wiedzy i umiejętności rozumienia tych wyzwań w zakresie
bezpieczeństwa uczniów na poszczególnych etapach edukacji szkolnej i skutecznego radzenia
sobie z nimi wydawać by się mogły sprawą oczywistą zajmującą istotne miejsce w procesie
kształcenia w szkołach wyŜszych prowadzących kierunek pedagogiczny.
Jednak w tym samym czasie, gdy przez Rząd RP i Ministerstwo Edukacji Narodowej
podejmowane są systemowe działania na rzecz poprawy bezpieczeństwa w szkołach, na stronie
internetowej Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa WyŜszego w dniu 25 października 2006 r.
pojawiły się zaprojektowane przez Radę Główną Szkolnictwa WyŜszego standardy kształcenia
pedagogów, z których to standardów usunięto przedmioty decydujące o jakości pedagogicznego
przygotowania do pracy z dziećmi i młodzieŜą w szkole w zakresie szeroko rozumianego
bezpieczeństwa zdrowotnego i rozwojowego.
Treści programowe związane z całokształtem bezpieczeństwa dzieci przypisane były dotąd
w standardach kształcenia na studiach pedagogicznych biomedycznym podstawom wychowania
i rozwoju (biomedycynie) jako przedmiotowi podstawowemu oraz edukacji zdrowotnej jako
przedmiotowi kierunkowemu.
Jako Rzecznik Praw Dziecka wiem, Ŝe interdyscyplinarne środowiska naukowe
zaangaŜowane w badania, prowadzące zajęcia ze studentami pedagogiki, opracowujące
podręczniki akademickie, mają świadomość narastających problemów psychomedycznych wśród
dzieci i młodzieŜy i doceniają ogromną rolę pedagogów jako współpartnerów w obszarze zdrowia
publicznego niezbędnych w prowadzeniu profilaktyki pierwotnej adresowanej do populacji dzieci
i młodzieŜy, a takŜe w wypełnianiu zadań w zakresie profilaktyki wtórnej związanej z wczesnym
wykrywaniem zagroŜeń i zaburzeń zdrowia i rozwoju oraz w zakresie profilaktyki trzeciorzędowej
mającej na celu ograniczanie zdrowotnych następstw chorób i zaburzeń w stanie zdrowia uczniów.
TakŜe w biurze Rzecznika Praw Dziecka opracowane zostały analizy badawcze oparte na
danych
Głównego Urzędu Statystycznego(GUS), instytutów naukowych i organizacji
międzynarodowych. Wyniki tych badań napawają troską co do stanu zdrowia dzieci i młodzieŜy
we wszystkich jego wymiarach – somatycznym, psychicznym, duchowym i społecznym.
Niepokój ten narasta w związku z docierającymi ostatnio do opinii publicznej zjawiskami
dziejącymi się w naszych szkołach.
Wg danych GUS długotrwałe problemy zdrowotne ma 16,9% spośród 2045,5 tys. dzieci
w wieku 5-9 lat; 18,3% spośród 2537,3 tys. dzieci w wieku 10-14 lat; oraz 14,8% spośród 2980,5
tys. młodzieŜy w wieku 15-19lat, co łącznie daje liczbę 1250,0tys. dzieci w wieku 5 – 19 lat. Wg
tych samych wyników badań GUS na choroby przewlekłe cierpi w analogicznych przedziałach
wiekowych 24,3%, 25,0% oraz 20,6% dzieci i młodzieŜy, co łącznie daje liczbę 1750 tys.
przewlekle chorych w wieku 5 – 19 lat.
Zdecydowana większość dzieci z długotrwałymi problemami zdrowotnymi oraz dzieci
przewlekle chorych uczęszcza do publicznych przedszkoli i szkół, gdzie powinna zetknąć się
z nauczycielami przygotowanymi do rozumienia i odpowiedniego radzenia sobie z codziennymi
problemami tych dzieci w procesie kształcenia, wychowania i w wymiarze profilaktyki. Równie
waŜne są umiejętności pedagogów i nauczycieli w profilaktyce urazów na terenie szkół
i w niesieniu pierwszej pomocy przedmedycznej.
Dane uzyskane w ramach międzynarodowych badań zachowań zdrowotnych uczniów
(HBSC) z 2002 roku wskazują, Ŝe 28% uczniów w wieku 11, 13 i 15 lat co najmniej 1 raz w ciągu
ostatnich 12. miesięcy korzystało z pomocy medycznej z powodu wypadków. Spośród uczniów,
którzy doznali urazu 49% uczniów doznała go podczas wykonywania ćwiczeń sportowych,
17% gdy chodzili lub biegali, ale nie było to związane z ćwiczeniami fizycznymi, a 12% w czasie
jazdy na rowerze. Najczęstszym miejscem wypadku uczniów była szkoła/boisko szkolne - 35%.
Wyniki badań HBSC wykazują takŜe, iŜ 30,3% uczniów w wieku 11–15 lat w Polsce było
ofiarami dręczenia przez innych uczniów w szkole, w tym 10,3% często, to znaczy co najmniej
2-3 razy w miesiącu.
Wiek dorastania jest okresem realizacji zachowań, czasami ryzykownych. Utrwalone w tym
okresie rozwoju postawy i zachowania mogą wywrzeć wpływ na całe przyszłe Ŝycie. Wyniki
badań HBSC wskazują, Ŝe w ciągu ostatnich 12 miesięcy w bójkach brało udział 38,9% uczniów
w wieku 11–15 lat. Szczególnie niepokojące jest częstsze podejmowanie przez polską młodzieŜ
bójek z nieznajomymi. Z tych samych badan wynika, Ŝe 37,0% uczniów było sprawcami
dręczenia innych uczniów w szkole, w tym 12,0% często. Łącząc dane na temat uczestników
bójek i sprawców dręczenia stwierdzono, Ŝe w Polsce co najmniej jedno z tych dwóch
agresywnych zachowań dotyczyło 54,3% uczniów, w tym u 21,7% występowały oba te
zachowania. Są w Polsce klasy i szkoły, gdzie nasilenie przemocy jest minimalne oraz klasy
i szkoły, gdzie zjawisko to znaczne przekracza wskaźniki ogólnopolskie.
Problemy zdrowia psychicznego w okresie dorastania przejawiają się nie tylko w formie
agresji i przemocy wobec innych osób ale takŜe są przyczyną agresji wobec samego siebie.
W Polsce samobójstwa stanowią corocznie przyczynę kilkuset zgonów dzieci i ludzi młodych
przed 19. rokiem Ŝycia. Wg GUS w kolejnych latach 2003–2005 notowano ponad czterysta
zamachów samobójczych u dzieci i młodzieŜy do 19. roku Ŝycia (odpowiednio 401; 427 i 405 w tym dzieci w wieku 14 lat i młodszych było odpowiednio 52; 55 i 56). Porównania z innymi
krajami UE nie są korzystne dla Polski.
Często podłoŜem targnięcia się na własne Ŝycie są depresje. Stany depresyjne wśród dzieci i
młodzieŜy przyczyniają się na ogół do pogorszenia osiągnięć edukacyjnych, do zachowań
antyspołecznych, naduŜywania alkoholu, narkomanii oraz do cięŜkich zaburzeń odŜywiania.
Depresja naraŜa młodzieŜ na cierpienie psychiczne, stwarza zagroŜenie próbą samobójczą,
zaburzeniami w funkcjonowaniu społecznym, zwłaszcza w tak waŜnym dla tej populacji,
funkcjonowaniu w szkole i w grupie rówieśniczej. Rozpowszechnienie depresji wynosi w Polsce
16% u dzieci dwunastoletnich, 19,0% u piętnastoletnich i prawie 30% u dziewiętnastoletniej
młodzieŜy.
Wg danych Instytutu Psychiatrii i Neurologii (IPiN) w 2004 roku w poradniach zdrowia
psychicznego, odwykowych i uzaleŜnień od substancji psychoaktywnych leczono z powodu
zaburzeń psychicznych ogółem 138529 dzieci w wieku 0 - 18 lat. Zwraca uwagę fakt, iŜ liczba
dzieci w wieku 0–18 lat leczonych ambulatoryjnie z powodu zaburzeń psychicznych była
w 2004 roku niemal dwukrotnie wyŜsza niŜ liczba takich pacjentów w populacji 0-19 lat
w roku 2000.
Przytoczone powyŜej oparte na naukowych dowodach wyniki badań dobitnie potwierdzają
potrzebę pilnego wzmocnienia wiedzy i umiejętności pedagogów w zakresie edukacji zdrowotnej,
promocji zdrowia oraz profilaktyki chorób i zagroŜeń zdrowotnych widzianych z perspektywy
poszczególnych okresów rozwojowych dziecka.
Stąd całkowicie zaskakująca i pośrednio zagraŜająca bezpieczeństwu polskich uczniów
jest moim zdaniem próba usunięcia biomedycyny i edukacji zdrowotnej ze standardów
kształcenia pedagogów
Ze względu na wagę problemu zwracam się do Pana Premiera z gorącą prośbą o podjęcie
działań na rzecz utrzymania biomedycyny i edukacji zdrowotnej w standardach kształcenia
pedagogów w szkołach wyŜszych i stworzenia warunków do rozwoju dydaktyki w tych obszarach.
Moim zdaniem istnieją racjonalne przesłanki uzasadniające potrzebę rozwaŜenia moŜliwości
wprowadzenia tych treści programowych do standardów kształcenia wszystkich nauczycieli.
Podzielam opinie i postulaty środowisk naukowych, aby formalne zapisy programowe
w standardach kształcenia pedagogów w zakresie biomedycyny i edukacji zdrowotnej
były,
w trakcie wykładów i ćwiczeń, wypełnione takimi treściami szczegółowymi, które umoŜliwiają
studentom pedagogiki: przyswojenie wiedzy na temat rozwoju ontogenetycznego człowieka,
okresów rozwojowych, uwarunkowań genetycznych, paragenetycznych i środowiskowych
rozwoju; nabycie umiejętności oceny wskaźników rozwoju, diagnozowania zagroŜeń i problemów
zdrowotnych istotnych z punktu widzenia rozwoju i wychowania; przyswojenie wiedzy i
umiejętności kształtowania prozdrowotnych postaw i zachowań zdrowotnych i wiedzy na temat
zapobiegania i zwalczania zachowań autodestrukcyjnych, ze szczególnym uwzględnieniem
patologii społecznych; nabycie umiejętności diagnozowania postaw i zachowań negatywnie
rzutujących na rozwój i wychowanie; stosowania metod prewencyjnych; uświadomienie miejsca
i roli edukacji zdrowotnej w procesie kształcenia, wychowania i profilaktyki głównych zagroŜeń
i problemów zdrowotnych, w tym roli i zadań edukacji terapeutycznej; nabycie i utrwalenie
wiedzy i umiejętności diagnozowania potrzeb w zakresie edukacji zdrowotnej, metodologii
opracowywania, planowania, realizowania i ewaluowania programów edukacji zdrowotnej.
Jako lekarz zdaje sobie sprawę z faktu, Ŝe tylko w trakcie zajęć z biomedycyny i edukacji
zdrowotnej prowadzonych przez odpowiednio przeszkolonych reprezentantów świata medycyny
(nie tylko lekarzy) istnieje moŜliwość zapoznania studentów pedagogiki z punktem widzenia
zdrowia publicznego, m.in. na:1) zdrowie prokreacyjne; 2) zdrowie psychiczne dzieci i młodzieŜy
i zaburzenia rozwoju psychicznego dzieci i młodzieŜy, upośledzenie umysłowe; 3) zdrowie
środowiskowe; 4) niepełnosprawność i rehabilitację zdrowotną i społeczną; 5) problematykę
HIV/AIDS i zakaŜenia przenoszone drogą płciową; 6) zapobieganie i ograniczanie skutków
urazów zamierzonych i niezamierzonych; 7) edukację w zakresie zabezpieczenia miejsca
wypadku i udzielania pierwszej pomocy przedmedycznej w przypadku utraty przytomności,
krwawienia i krwotoku, stłuczenia, skręcenia, zwichnięcia, złamania, zatrucia, oparzenia, udaru
cieplnego, odmroŜenia, poraŜenia prądem elektrycznym, ukąszenia, utonięcia, obraŜeń
wielomiejscowych, wstrząsu anafilaktycznego.
We wszystkich systemowych działaniach na rzecz bezpieczeństwa dzieci w szkołach, w tym
na rzecz odpowiedniego przygotowania pedagogów do skutecznego radzenia sobie z wyzwaniami
rozwojowymi i zdrowotnymi, które są istotne w szkolnym procesie nauczania i wychowywania,
moŜe Pan Premier liczyć na pełne wsparcie ze strony Rzecznika Praw Dziecka. Moje biuro jest
przygotowane do zaproponowania konkretnych treści programowych kształcenia w zakresie
biomedycznych podstaw rozwoju i wychowania oraz edukacji zdrowotnej.