4 I 2013_Layout 1

4 I 2013_Layout 1 2013-08-17 17:29 Page 1
Styczeń 2013
Metoda Procus i Block
Terapie znane i nieznane
Dzieci które mogą skorzystać z dobrodziejstw opisywanej
koncepcji to zwykle dzieci określane przez swoje środowisko jako trudne, nadwrażliwe, hiperaktywne, lękliwe, bierne, płaczliwe, impulsywne, agresywne z objawami depresji.
Terapia tą metodą mieści się w nurcie terapii integracyjnych,
w których na bazie ćwiczeń ruchowych stymuluje rozwój wielu
funkcji Ośrodkowego Układu Nerwowego, zwłaszcza w zakresie wzajemnego ich sprzężenia i integrowania. Celem i efektem
terapii jest konstrukcja i aktywizacja sieci neuronalnych, które
odpowiadają za mózgowe procesy integracyjne. W wyniku tego
dziecko osiąga możliwość optymalnego funkcjonowania
w swoim środowisku, stosownie do wieku predyspozycji psychofizycznych. Mówiąc krótko, w wymiarze klinicznym celem
terapii jest likwidowanie różnego rodzaju patologii i zaburzeń ruchu, koordynacji wzrokowo - ruchowej, zachowania, emocji, pamięci, uwagi, czytania, pisania. Psychomotoryka to dziedzina
zajmująca się teorią i metodami psychologii ruchu. Pojęcie to
składa się z dwóch słów psychika i motoryka i w ten sposób
opisuje zależność zachodzącą pomiędzy ruchem, percepcją,
uczeniem się, przeżywaniem a działaniem. Procesy umysłowe,
takie jak emocjonalność czy koncentracja oraz indywidualne
cechy osobowości wpływają na spontaniczność ruchów oraz
sposób poruszania się. Ten przyczynowo - skutkowy związek
nazywany jest psychomotoryką.
Wydział Fizjoterapii Akademii Wychowania Fizycznego we
Wrocławiu we współpracy z VI Uniwersytetem w Paryżu organizuje zajęcia z psychomotoryki, prowadzone przez psychomotoryków z Francji pod kierunkiem Profesor Renée de Lubersac - wybitnego specjalisty w tej dziedzinie. Zdaniem specjalistów francuskich, terapia psychomotoryczna nie działa bezpośrednio „na objawy” i to jest jej główną cechą. Zgodnie z zasadami obowiązującymi w naukach medycznych i paramedycznych - szuka się przyczyn zaburzeń i wówczas rozpoczyna
terapię. Bardzo ważny jest fakt, że nie ma przeciwwskazań do
psychomotoryki. Terapia psychomotoryczna nie jest skierowana
tylko do dzieci, może być stosowana bez względu na wiek,
także u osób dorosłych, mających problemy że swoją psychiką
jak i z motoryką. Za pośrednictwem sensoryczności i aktywności ruchowej ciała poprawia zaburzone funkcje umysłowe i cielesne. Terapia psychomotoryczna stanowi istotne uzupełnienie
terapeutycznych oddziaływań specjalistów fizjoterapii. Połączenie tradycyjnych metod fizjoterapeutycznych, takich jak: kinezyterapia, masaż, fizykoterapia z elementami psychomotoryki
wykorzystującymi relaksację, taniec czy metodę Orlik zwiększa
efektywność terapii. Terapia psychomotoryczna dzięki swojej
wszechstronności z powodzeniem może być wykorzystywana
przez specjalistów z zakresu medycyny, fizjoterapii, psychologii
czy psychiatrii. Podczas terapii realizowane są trzy główne
elementy: ruchowy, emocjonalny i poznawczy. Główne założenia koncepcji terapeutycznej zostały opracowane przez belgijską kinezyterapeutkę Marcelle Procus. Jej idee kontynuowane
są w praktyce klinicznej przez Michelle Block oraz dr Zofię
Kułakowską. Podczas swojej długoletniej praktyki w Belgii dr
Kułakowska spotkała się z wieloma przypadkami dzieci, którym
nie pomagały stosowane wobec nich różne formy terapii, również farmakologiczne. Najczęściej podłożem zaburzeń obserwowanych dzieci była minimalna dysfunkcja mózgu (MBD minimal brain disorder). Według Procus i Block terapia psychomotoryczna jest owocem skutecznego poszukiwania pomocy
dla małych pacjentów. Dr Zofia Kułakowska ujęła całość w zwięzłej definicji: „Terapia psychomotoryczna wg Procus i Block
jest przeznaczona dla dzieci w wieku od trzech do siedmiu lat,
a nawet do 10 roku życia, z zaburzeniami funkcjonowania, których podłożem jest minimalna dysfunkcja mózgu, spowodowana nieprawidłowością w dojrzewaniu mózgowych struktur
integracyjnych (struktur m. in. odpowiedzialnych za funkcję
somatognozji, mowy i zachowań, a także zaburzenia typu
dyslektycznego)”.
Głównym celem, którego osiągnięcie zakłada opisywana
metoda jest stworzenie lub aktywizacja sieci neuronalnych,
odpowiadających za mózgowe procesy integracyjne. W rezultacie dziecko uzyskuje zdolność do koncentracji, zdolność do
organizacji własnych czynności, ułatwienia procesów nauki,
opanowanie, pewność siebie, poczucie własnej wartości, dominację jednej ze stron ciała. Wynikiem terapii psychomotorycznej jest osiągnięcie przez dziecko możliwości optymalnego
funkcjonowania w swoim środowisku, stosownie do wieku
i predyspozycji psychofizycznych. Jej celem jest zorganizowanie, utrwalenie nowych połączeń synaptycznych. Terapia
psychomotoryczna oddziałuje na psychikę poprzez aktywność
ruchową. Aktywność ta rozpoczyna się od ciała, bo to ono ma
nieświadomą świadomość tego co dla niego dobre. „Zanim
dziecko zacznie mówić przystosowanie się do życia będzie sposobem odbierania świata zewnętrznego. Bodźce między światem zewnętrznym a dzieckiem wyzwalają emocje zaś te przekształcają się w odczucia a wszystko razem jest rejestrowane
przez układ nerwowy.
Terapia przez aktywność cielesną jest czasem jedyną
możliwością, która pozwala dotrzeć do pacjenta, niezależnie od
wieku. Istotne w psychomotoryce jest globalne spojrzenie na
jednostkę, terapia dotyczy nie tylko samego pacjenta, ale także
jego otoczenia. Jest więc to leczenie kompleksowe, czasem
z udziałem psychologa, psychiatry. Ważne jest aby w terapii
brała udział rodzina, bo musi ona nadążać za zmianami, które
zachodzą w dziecku. Terapia psychomotoryczna ma na celu tak
dobrać środki i postępowanie z pacjentem, aby całość była
adekwatna do potrzeb jednostki. Diagnozowanie powinno
odbywać się na podstawie dobrej obserwacji, która wymaga
czasu i dobrej znajomości osoby. Ważne, aby diagnoza nie była
szufladkowaniem, gdyż błędne ustalenie terapii może spowodować nasilenie problemu. Obserwacja ta nazywana jest obserwacją nieoceniającą lub bilansem psychomotorycznym.
Pierwsze spotkanie z pacjentem jest niezwykle istotne, często
od niego zleży powodzenie terapii. Dla terapeuty jest to czas,
w którym zaczyna zbierać informacje o pacjencie. Na bilans
psychomotoryczny składają się następujące elementy: napięcie
mięśniowe, lateralizacja w obrębie rąk i nóg, równowaga statyczna i dynamiczna, koordynacja ruchowa, zdolność uwagi
i koncentracji, rysowanie, pisanie, orientacja w czasie i przestrzeni, strukturalizacja czasu, rytmu. Bilans musi również ocenić
znajomość ciała nieruchomego, w ruchu, w przestrzeni a także
znajomość części ciała oraz jego schematu. Obserwujemy też
zahamowanie zależne od woli, naśladownictwo gestów lustrzane lub nielustrzane, motorykę twarzy w naśladowaniu oraz
spontaniczną zdolność do działań symbolicznych takich jak
udawanie czegoś lub kogoś. Obserwować należy całość zachowania, uwagę, współpracę z terapeutą, agresję, poziom
aktywności, stosunek do innych członków rodziny. Terapeuta
szuka przyczyn obserwowanego zachowania, tworzy terapię
adekwatną do potrzeb pacjenta, dostosowaną do wieku i rozwoju jednostki - inne będzie postępowanie u przypadku dziecka
sześcioletniego, inne u dwunastolatka. Psychomotoryka związana jest z ciałem i psychiką. Praca z ciałem powinna być połączona z werbalizacją, ciało nabiera formy, staje się sygnałem.
Komunikacja zachodzi również przez mimikę, gesty, zachowania. W czasie rozwoju ciało rejestruje doświadczenia, przeżycia, nieprawidłowo odczytuje potrzeby - jeśli nikt tego nie skoryguje. Jeśli w terapii psychomotorycznej niemożliwa jest werbalizacja to ważne aby dobrze wykorzystywać dotyk, mimikę,
spojrzenie...˝.
Jak już wspominaliśmy prezentując obraz kliniczny, terapia
przeznaczona jest szczególnie dla dzieci mających trudności
ruchowe charakteryzujące się słabą koordynacją ruchową,
niezręcznością bądź dużą męczliwością. Terapią powinny być
objęte również dzieci cierpiące z powodu opóźnionego rozwoju
mowy i trudności w porozumiewaniu się, wyraźne opóźnienie
znajomości schematu własnego ciała, zaburzenia lateralizacji
czy brak orientacji w przestrzeni i czasie. Do podjęcia terapii
kwalifikuje również brak wiary w siebie, niska samoocena,
trudności w nawiązywaniu prawidłowych relacji z otoczeniem,
problemy z funkcjonowaniem w grupie rówieśniczej oraz zaburzenia zachowania (nadpobudliwość ruchowa lub emocjonalna, trudności z koncentracją uwagi, nadwrażliwość emocjonalna, płaczliwość, bierność, impulsywność itp.). Zajęcia tera-4-
peutyczne odbywają się w przystosowanej do ćwiczeń sali
gimnastycznej. Zwykle prowadzona jest w grupach liczących
do 5 osób. Dzieci zwykle dzielone są na grupy wiekowe młodszą w której uczestniczą dzieci do piątego roku życia i
starszą z dziećmi w wieku od pięciu do dziesięciu lat. Podział
na małe grupy pozwala traktować problemy poszczególnych
dzieci w sposób indywidualny a jednocześnie uczy je sposobów
funkcjonowania w małej społeczności. Działając w grupie dzieci
stymulowane są do nieustannego wysiłku, mają możliwość
współdziałania z rówieśnikami, naśladowania a także porównywania się z innymi dziećmi. Grupa jest „otwarta”, tzn. gdy jedno
dziecko kończy terapię inne może przyjść na to miejsce.
Stwarza to możliwość zapobiegania powstawania niezdrowych,
niepożądanych więzi emocjonalnych między terapeutą i dzieckiem. Pozwala też dziecku na uświadomienie sobie, że z najsłabszego może stać się najlepszym w grupie. Ma to wielką
wartość w odniesieniu do samooceny dziecka. Bardzo często
bywa, że dzieci, które codziennie odmawiają indywidualnej
współpracy, podejmują taką aktywność w grupie. Taki rodzaj
grupowej terapii pozwala dziecku zbliżyć się do naturalnych
sytuacji, z którymi spotykają się funkcjonując w szkole, przedszkolu czy grupie rówieśniczej na tzw. podwórku. Zwykle cykl
terapeutyczny obejmuje trzydzieści półtoragodzinnych spotkań
odbywających się dwa razy w tygodniu. Zaleca się by spotkania
odbywały się cyklicznie, zawsze o stałej porze i w te same dni
tygodnia. W zajęciach nie biorą udziału rodzice. Po zakończeniu
cyklu terapeutycznego lekarz, który skierował dziecko na
terapię powinien ocenić postępy, których dziecko dokonało
uczestnicząc w terapii.
Dziękuję administratorom portalu rehabilitacja.pl za informacje dotyczące terapii psychomotorycznej. W niniejszym artykule cytuję również obficie fragmenty pochodzące z materiałów szkoleniowych - Teoria i praktyka terapii psychomotorycznej wg M. Procus i M. Block oraz fragmenty pracy prezentowanej na konferencji Człowiek, medycyna, kultura fizyczna, która odbyła się we Wrocławiu w 2002 roku. Autorzy cytowanej pracy to: Magdalena Lis, Anna Łuszczek, dr Grażyna Dąbrowska, dr Ryszard Jasiński. Jej konsultantem naukowym był
prof. Renée de Lubersac. Czytelników zainteresowanych
szerszą lekturą na ten temat zachęcam do sięgnięcia po
wydaną niedawno w Gdańsku publikację Andrzeja i Jolanty
Majewskich „Zarys Psychomotoryki” oraz „Psychomotoryka
ruch pełen znaczeń” autorstwa Małgorzaty Sekułowicz, Joanny
Kruk-Lasockiej oraz Lesława Kulmatyckiego, wydaną przez
Wydawnictwo Naukowe Dolnośląskiej Szkoły Wyższej.
Terapia psychomotoryczna powinna być zlecana przez
lekarza neurologa, który w procesie diagnozowania wykluczyć
powinien wszelkie przeciwwskazania do jej zastosowania.
Zachęcając naszych czytelników do bliższego zapoznania się
z możliwościami terapeutycznymi oferowanymi przez Psychomotoryczną koncepcję terapeutyczną pozostaję z szacunkiem
i życzeniami sukcesów w usprawnianiu naszych dzieci.
Andrzej Migda