W opracowaniu zostały omówione dzieje ateńskiego

Zarys dziejów ateńskiej historii wychowania. Paideia od Sokratesa do Zenona.
Mikołaj Krasnodębski
W opracowaniu zostały omówione dzieje ateńskiego wychowywania z perspektywy warsztatu
historii filozofii.
Z recenzji prof. dr hab. Władysława Misiaka (UW):
Zastosowane kluczowe pojęcie paidei dla całej recenzowanej książki zostało w sposób
jednoznaczny zdefiniowane: „paideia jako powstały w starożytnej Grecji fenomen
integralnego wychowania i wykształcenia człowieka”. Według mojej oceny to zasadnicze
pojęcie zostało konsekwentnie zastosowane zarówno w płaszczyźnie metateorii wychowania,
jak i teorii „średniego zasięgu”. Przyjęty tok prowadzonych analiz nie ma jedynie charakteru
prezentacji tego, co już „ustalone” w różnych szkołach naukowych filozofii i naukach o
wychowaniu (czym grzeszy wiele innych ujęć podręcznikowych), lecz występują istotne próby
nowej interpretacji i polemiki ze strony Autora. (…) Ujmowanie wielu zagadnień w analizach
Autora odznacza się także przeciwstawianiem się obiegowym, często spłycającym ujęciom
szkół filozoficznych czy samych filozofów (vide przypadek Diogenesa). Na tle zaniechań i
zaniedbań w dziedzinie wychowania i kształcenia, a także w dziedzinie upowszechniania i
rozumienia aktualności myśli filozofii starożytnej, już we Wstępie Autor formułuje kluczowe
stwierdzenie dla całości dalszych rozważań i analiz poczynionych w podręczniku. „Paideia
wiąże ze sobą całokształt humanistycznego wykształcenia, także tych „sztuk”, które dziś
uległy zapomnieniu, chociaż są bardzo potrzebne, na przykład retoryka, która była nie tylko
koniecznym i podstawowym wykształceniem polityków, ale również podstawowym warsztatem
pracy pedagogów”. W moim przekonaniu w sposób niezwykle istotny podnosi wartość
poznawczą i uatrakcyjnia recepcje podręcznika zamysł ciągłego nawiązywania do
podstawowych idei filozofii starożytnej w dziedzinie paidei i wskazywania korzyści płynących
z tego faktu dla współczesnych czytelników.
Z recenzji ks. prof. dr hab. Tomasza Stępnia (UKSW):
Już na samym początku trzeba stwierdzić, że praca M. Krasnodębskiego jest dziełem, które w
bardzo udany sposób łączy kompetencje i poziom rozprawy naukowej z przystępnym i jasnym
sposobem podawania przedstawianych treści. Dlatego też jest to pozycja, która z
powodzeniem może służyć jako podręcznik akademicki. (…) Już samo pierwsze zadanie
zasługiwałoby na pochwałę, ponieważ wciągu ostatnich dziesięcioleci znacząco rozwinęły się
badania nad filozofią starożytną i ciągle brakuje podręczników, które prezentowałyby
aktualny obraz filozofii tamtego okresu (…). Osobnym problemem jest zagadnienie historii
pedagogiki i tutaj właśnie, w moim przekonaniu, ukazuje się największa wartość omawianej
książki. Do tej pory nie było bowiem na polskim rynku podręcznika, który jednocześnie byłby
napisany przez historyka filozofii dysponującego odpowiednim warsztatem i jednocześnie
uwrażliwionego na problemy szeroko pojętej paidei. M. Krasnodębski wysuwa nowe tezy
odnoszące się do historii wychowania (…), których broni w swoich rozważaniach, proponując
własną dobrze uzasadnioną wizję historii wychowania w Atenach. Kolejną zaletą omawianej
pracy jest to, że autor nie poprzestaje na prezentacji poglądów autorów starożytnych, ale
nieustannie poszukuje tego, co w ich dziedzictwie pozostaje, jest aktualne.
Spis treści:
Wstęp
1. Uzasadnienie podjęcia tematu
1.1. Paideia
1.2. Arete jako fundament paidei
1.3. Znaczenie klasycznej ateńskiej paidei
2. Uwagi o stanie badań
3. Omówienie metody i struktury pracy
4. Podjęte zadania i cele
1. Sokrates
1. Nieprzemijająca fascynacja osobą i dziełem Sokratesa
2. Antropologia i etyka wstępem do paidei
3. Enkrateia i autarkia – wychowanie duszy człowieka
4. Metody i rezultaty sokratejskiego wychowania duszy
5. Eros i paideia
6. Paideia zainspirowana etyką Sokratesa: mniejsze szkoły sokratejskie
2. Platon
1. Paideia od teorii idei do teorii państwa
2. Filozofia matematyki jako droga do paidei
2.1. „Drugie żeglowanie” jako podróż do świata idei poprzez „liczby”
2.2. Liczby idealne i byty matematyczne jako droga oddziaływania Demiurga i jako sposób
dotarcia do niego
3. Paideia w służbie polis – polityczny i państwowy wymiar wychowania
3.1. Krytyka tradycyjnej paidei
3.2. Paideia strażników i władców
4. Metafora jaskini i jej pedagogiczny wymiar
4.1. Teologia naturalna Platona jako zwieńczenie jego teorii wychowania
5. Konsekwencje wynikające z nowej paidei
3. Arystoteles
1. Paideia wpisana w teleologiczną wizję człowieka
1.1. Teoria szczęścia i kontemplacja
1.2. Cnoty i wady
1.3. Człowiek „słusznie dumny”, czyli wielkoduszność
1.4. Cechy mędrca na podstawie I Księgi Metafizyki
1.5. Przyjaźń i jej odmiany
2. Moralne konsekwencje paidei
3. Kalokagathia i mimesis
4. Próba oceny arystotelesowskiej paidei
5. Czy filozofia moralna Stagiryty i sformułowana w jej obrębie paideia jest wciąż aktualna?
4. Diogenes – „Pies”
1. Ewolucja poglądów Diogenesa, czyli cynizm praktyczny
2. Człowiek i jego natura
2.1. Szczerość i niczym nieskrępowana wolność
2.2. Pogarda dla przyjemności
2.3. Diogenesa ideał mędrca
3. Słabe strony cynizmu Diogenesa
5. Epikur
1. Epikur i jego stosunek do wielkich systemów ateńskiej filozofii i paidei
2. Etyka najważniejszą z nauk
3. Paideia w Ogrodzie
3.1. Nauka o przyjemności i bólu
3.2. Ataraksja i ideał mędrca jako cel i wzór postępowania wychowawczego
3.3. Przyjaźń jako środowisko wychowawcze
3.4. Pochwała życia na „uboczu”, czyli nauka postawy ubóstwa i ascezy
3.5. Stosunek do bogów i Absolutu
4. Znaczenie epikurejskiej paidei
6. Zenon
1. Założenia i cele szkoły Zenona
2. Physis – logos – arete
2.1. Aretologia jako paideia
2.2. Czyn moralny człowieka i jego ocena
2.3. Prawo naturalne i jego konsekwencje w stanowionym prawie rzymskim
3. Kosmopolityzm i społeczna paideia
4. Stoicki ideał mędrca jako model wychowawczy
5. Pedagogiczne przesłanie stoicyzmu Zenona
Zakończenie
Słownik autorów starożytnych
Bibliografia
I. Źródła
II. Opracowania
III. Wybrane publikacje M. Krasnodębskiego z zakresu historii i filozofii wychowania
Spis ilustracji