2009 - Biuro Jakości Kształcenia UW

UNIWERSYTET WARSZAWSKI
SPRAWOZDANIE Z OCENY WŁASNEJ 2009
DZIAŁANIA NA RZECZ ZAPEWNIENIA I DOSKONALENIA
JAKOŚCI KSZTAŁCENIA W DZIEDZINIE
PROGRAMÓW NAUCZANIA I ICH EFEKTÓW
Spis treści
1. Rola sprawozdania z oceny własnej w systemie zapewnienia i doskonalenia jakości kształcenia na UW.................................... 1
2. Główne problemy ujawnione w sprawozdaniach z oceny własnej ................................................................................................ 3
3. Przykłady dobrych praktyk opisane w sprawozdaniach ................................................................................................................ 5
4. Harmonogram działań na rzecz zapewnienia jakości kształcenia, ustalony w wyniku analizy sprawozdań z oceny własnej ...... 6
1. Rola sprawozdania z oceny własnej w systemie zapewnienia i doskonalenia jakości
kształcenia na Uniwersytecie Warszawskim
Sprawozdanie z oceny własnej naleŜy do szczególnie istotnych zadań systemu zapewnienia i doskonalenia
jakości kształcenia na Uniwersytecie Warszawskim. System ten, zgodnie z preambułą Uchwały nr 240 Senatu
Uniwersytetu Warszawskiego z dnia 20 czerwca 2007 r. w sprawie systemu zapewnienia i doskonalenia jakości
kształcenia na Uniwersytecie Warszawskim, „budowany jest [...] w przekonaniu, Ŝe umacnianiu wysokiej
jakości słuŜy ocena własna, dialog, współpraca, wspieranie i upowszechnianie najlepszych rozwiązań”.
Kluczem do wysokiej jakości kształcenia na Uniwersytecie Warszawskim powinno być zatem świadome
współtworzenie kultury jakości przez wszystkich członków społeczności akademickiej, co nierozerwalnie
wiąŜe się z autonomią, tradycją i godnością społeczności akademickiej i moŜliwe jest dzięki osiąganiu
wyznaczonych przez nią celów. Realizacji tych załoŜeń słuŜy m.in. coroczne przygotowywanie sprawozdań z
oceny własnej przez Zespoły Zapewnienia Jakości Kształcenia w jednostkach organizacyjnych UW oraz przez
Uczelniany Zespół Zapewnienia Jakości Kształcenia (dalej: UZZJK).
Uchwała nr 240 Senatu Uniwersytetu Warszawskiego z dnia 20 czerwca 2007 r. wyodrębnia główne
obszary działań na rzecz zapewnienia jakości kształcenia (§ 5, ust. 1) oraz nakłada na UZZJK obowiązek
zarówno ustalenia wieloletniego harmonogramu badania tych obszarów (§ 5, ust. 2), jak i sporządzenia
formularza sprawozdania z oceny własnej w danym roku akademickim dla jednostek organizacyjnych UW (§
5, ust. 3).
Wypełniając te zapisy, UZZJK uwzględnił wewnątrzuniwersyteckie i zewnętrzne regulacje prawne
związane z uczestnictwem polskiego szkolnictwa wyŜszego w Procesie Bolońskim, a zarazem brał pod uwagę
obawy i oczekiwania wyraŜone przez przedstawicieli społeczności akademickiej Uniwersytetu w trakcie
konsultacji projektu Uchwały nr 240, zwłaszcza zaś obawy przed działaniami pozornymi i rozrostem
biurokracji oraz oczekiwania racjonalności i efektywności podejmowanych działań.
Przyjęty przez UZZJK harmonogram tematyczny sprawozdań z oceny własnej w kadencji 2008-2012
obejmuje:
– 2008/2009 – zasady zatwierdzania, monitorowania i okresowego przeglądu programów nauczania i ich
efektów;
– 2009/2010 – zasady oceniania studentów oraz funkcjonowania systemu USOS;
– 2010/2011 – zapewnienie i doskonalenie jakości kadry dydaktycznej;
– 2011/2012 – misje i strategie jednostek oraz misję i strategię uczelni.
Tak ustalona kolejność zadań pozwala podjąć zaplanowane z naleŜytym wyprzedzeniem, stopniowe i
spójne działania na poziomie jednostek oraz na poziomie centralnym, umoŜliwiające zapewnianie i
podnoszenie jakości kształcenia na UW w warunkach bliskiej juŜ reformy szkolnictwa wyŜszego w Polsce.
Spowoduje ona – poprzez wprowadzenie krajowych ram kwalifikacji – Ŝe istotnym miernikiem jakości
kształcenia (oraz przedmiotem oceny komisji akredytacyjnych) nie będzie zgodność programu studiów ze
standardami kształcenia, lecz efekty uczenia się (learning outcomes) i ich zgodność tak z ramą
kwalifikacji, jak i z celami kształcenia określonymi przez jednostkę i zapisanymi w jej misji
(odpowiadającej misji Uniwersytetu). Tym samym zasadniczego znaczenia nabierze skuteczne działanie
1
wewnętrznych systemów zapewnienia jakości kształcenia, gwarantujące osiąganie wyznaczonych przez
jednostkę celów.
W pracach nad sprawozdaniem z oceny własnej skuteczne funkcjonowanie systemu zapewnienia i
doskonalenia jakości kształcenia na Uniwersytecie Warszawskim przejawia się w gruntownym badaniu
obszaru wskazanego w harmonogramie, które powinno być prowadzone nie tylko w warunkach ścisłego
współdziałania UZZJK z Zespołami jednostek, ale równieŜ harmonijnej współpracy UZZJK z władzami
rektorskimi, a Zespołów jednostek z władzami jednostek.
Współdziałanie UZZJK z Zespołami jednostek w r. ak. 2008/2009 nakierowane było na spójny i
konsekwentny przekaz informacji niezbędnych w pracach nad sprawozdaniem oraz na dialog słuŜący
omówieniu problemów i wymianie doświadczeń związanych z jego przygotowywaniem. SłuŜyły temu:
– spotkania robocze z przewodniczącymi Zespołów,
– wysyłka materiałów pomocniczych (począwszy od informacji prawnej na temat badanego obszaru, przez
formularz sprawozdania, po przewodniki D. Kennedy’ego Writing and Using Learning Outcomes: a Practical
Guide oraz Efekty kształcenia jako podstawa budowy programów studiów. Praktyczne informacje w oprac. A.
Wroczyńskiej),
– współorganizowane przez Biuro ds. Jakości Kształcenia (we współpracy z Pełnomocnikiem Rektora UW
ds. realizacji Procesu Bolońskiego) szkolenia i konferencje dotyczące problematyki efektów
kształcenia/uczenia się (29 października 2008 konferencja Efekty kształcenia – szanse i wyzwania dla
szkolnictwa wyŜszego w Polsce; 5 marca 2009 seminarium dla osób zaangaŜowanych w tworzenie programów
studiów: Efekty kształcenia jako podstawa budowy i oceny programów studiów; 8 czerwca 2009 konferencja
Dobre praktyki w zapewnianiu i doskonaleniu jakości kształcenia na Uniwersytecie Warszawskim 2009).
Harmonijna współpraca UZZJK z władzami rektorskimi oraz Zespołów jednostek z władzami jednostek
jest niezbędna do uzgadniania planu oraz podjęcia efektywnych działań na rzecz podnoszenia jakości
kształcenia. Zgodnie bowiem z Uchwałą 240 UZZJK pełni funkcję doradczą wobec władz Uniwersytetu
Warszawskiego, Zespoły jednostek zaś – wobec władz jednostek (§ 5, § 10). Opracowywanie sprawozdania
wymaga wnikliwego zbadania wyznaczonego obszaru, które prowadzić ma do rozpoznania mocnych i słabych
stron w dziedzinie kształcenia, a tym samym do wskazania przyjętych juŜ i godnych upowszechniania dobrych
rozwiązań (dobrych praktyk) oraz ustalenia planu i kalendarza działań doskonalących i naprawczych (Uchwała
240, § 10, ust. 2 i 3). Świadomość szczególnego znaczenia refleksji i prac na rzecz jakości kształcenia w
jednostce, wzajemne zrozumienie oraz otwarty dialog władz i Zespołu jednostki stanowią niezbywalny
warunek budowy kultury jakości na Uniwersytecie i podejmowania skutecznych działań na rzecz jakości
kształcenia.
Formularz sprawozdania z oceny własnej 2009 odzwierciedla głębokie przekonanie UZZJK, Ŝe celem prac
nad sprawozdaniem jest diagnoza stanu jakości kształcenia w dziedzinie programów studiów i ich efektów oraz
wynikły z tej diagnozy plan konkretnych i skutecznych działań na rzecz zapewnienia i doskonalenia jakości,
nie zaś kontrola czy pomnaŜanie i obieg zbędnych dokumentów. Zgodnie z załoŜeniem przyjętym przez
UZZJK, sprawozdanie z oceny własnej powinno być tekstem zwięzłym i precyzyjnym. Weryfikację zawartych
w nim informacji i ocen Zespołu jednostki umoŜliwiają załączniki do sprawozdania oraz wyniki pierwszych
ogólnouniwersyteckich badań ankietowych przeprowadzonych wśród studentów w 2008 r.
Formularz składa się z IV części:
I. Opis sposobów budowy, zatwierdzania, weryfikacji i modyfikacji programów studiów (ze szczególnym uwzględnieniem
problematyki efektów kształcenia/uczenia się).
II. Dobre praktyki w ocenianej dziedzinie (rozwiązania sprawdzone i godne upowszechnienia).
III. Harmonogram działań w celu ulepszenia dotychczasowych lub [ew. oraz] przyjęcia nowych rozwiązań zapewniających i
doskonalących jakość kształcenia w ocenianej dziedzinie.
IV. Załączniki (pomocne UZZJK w pracach nad sprawozdaniem z oceny własnej w skali całej uczelni).
Do części I. przygotowane zostały ponadto pytania pomocnicze:
a) Budowa programów studiów I i II stopnia.
Pytania pomocnicze:
– Czy program studiów budowany jest jako struktura spójna, zhierarchizowana i nakierowana na uzyskanie załoŜonych celów?
(Czy wskazano jasne i adekwatne efekty kształcenia/uczenia się na szczeblu programu jako całości oraz w ramach jego
2
poszczególnych elementów składowych? Czy efekty kolejnych etapów programu rozplanowane są tak, by prowadziły do realizacji
załoŜonego profilu?)
– Czy efekty kształcenia/uczenia się opisano w formie jasno określonych i moŜliwych do zmierzenia kompetencji obejmujących
wiedzę, rozumienie, umiejętności, postawy?
– Czy i w jaki sposób punkty ECTS wiązane są z efektami kształcenia programu studiów?
– Czy programy studiów oraz zakładane efekty kształcenia/uczenia się na studiach stacjonarnych i niestacjonarnych są
równowaŜne?
– Czy w sylwetce absolwenta w kaŜdej prowadzonej specjalności (specjalizacji) na studiach pierwszego i drugiego stopnia
wskazane zostały kompetencje istotne dla jego zatrudnialności (employability)?
– Czy (i w jaki sposób) pracodawcy biorą udział w określaniu efektów kształcenia w ocenianej jednostce?
– Czy jednostka ma ustalone zasady i formy odbywania praktyk zawodowych?
– Na czym polega udział nauczycieli akademickich jednostki w procesie kształtowania sylwetki absolwenta, planowanych
efektów kształcenia, wynikających z nich planów studiów i programów nauczania?
– Na czym polega udział studentów w procesie kształtowania sylwetki absolwenta, planowanych efektów kształcenia,
wynikających z nich planów studiów i programów nauczania?
b) Zatwierdzanie programów studiów
Pytanie pomocnicze:
– Czy przyjęte procedury zatwierdzania programu nauczania na poziomie wydziału zakładają jego recenzję, oceniającą stopień
dopasowania projektowanych w nim rozwiązań do przyjętych załoŜeń i celów oraz zasobów jednostki (kadrowych, finansowych, sal
dydaktycznych i ich wyposaŜenia, komputerów itp.)?
c) Weryfikacja programów studiów
Pytania pomocnicze:
– W jaki sposób weryfikowane są wiedza i umiejętności absolwenta zakładane w sylwetce absolwenta?
– Czy i jaki udział w tym procesie biorą absolwenci?
– Czy i jaki udział w tym procesie biorą pracodawcy?
– Czy i w jaki sposób bada się, czy program studiów umoŜliwia osiągnięcie załoŜonych efektów kształcenia/uczenia się –
zarówno na poziomie części składowych programu, jak i całości programu?
– Czy i w jaki sposób bada się wykorzystanie efektów kształcenia na rynku pracy?
d) Modyfikacja programów studiów
Pytania pomocnicze:
– Jaka jest procedura wykorzystywania wniosków z przeglądów/weryfikacji programu studiów do jego modyfikacji?
– Jakie aspekty programu studiów poddawane są modyfikacji? Jaką rolę w ich udoskonalaniu odgrywają studenci?
Pytania te uwzględniają m.in. zagadnienia wskazane w kryteriach ocen przyjętych w procedurze
akredytacyjnej Państwowej Komisji Akredytacyjnej, kryteria ocen przyjęte w procedurze akredytacyjnej
Uniwersyteckiej Komisji Akredytacyjnej oraz przyjętą w ramach projektu Tuning listę zagadnień kluczowych
w pracach nad tworzeniem, realizacją i oceną programów studiów, opracowywanych według wytycznych
Procesu Bolońskiego (Wprowadzenie do projektu Tuning Educational Structures in Europe. Harmonizacja
struktur kształcenia w Europie. Wkład uczelni w Proces Boloński. FRSE 2008, s. 127-129).
2. Główne problemy ujawnione w sprawozdaniach z oceny własnej
Sprawozdania z oceny własnej z działań na rzecz zapewnienia i doskonalenia jakości kształcenia w
dziedzinie programów nauczania i ich efektów opracowane zostały przez wszystkie jednostkowe zespoły
zapewnienia jakości kształcenia na Uniwersytecie Warszawskim. Od kwietnia do września 2009 r. napłynęło
26 sprawozdań – wszystkich 19 wydziałów Uniwersytetu oraz 7 innych jednostek naukowo-dydaktycznych
(Centrum Europejskiego, Centrum Kształcenia Nauczycieli Języków Obcych i Edukacji Europejskiej, Centrum
Studiów Samorządu Terytorialnego i Rozwoju Lokalnego, Instytutu Ameryk i Europy, Instytut Badań
Interdyscyplinarnych „Artes Liberales”, Studium Wychowania Fizycznego i Sportu, Szkoły Języków Obcych).
W zdecydowanej większości wypadków sprawozdania powstawały w dobrej lub bardzo dobrej
współpracy jednostkowego zespołu zapewnienia jakości i władz jednostki. Niemniej stopień zaangaŜowania
zespołów jednostek w wykonywane zadanie był róŜny – obok zespołów w pełni świadomych jego znaczenia
dla rzeczywistego podnoszenia jakości kształcenia w jednostce i aktywnie współdziałających z Biurem ds.
Jakości Kształcenia i UZZJK (m.in. w ramach szkoleń i spotkań roboczych) są równieŜ zespoły mniej aktywne
3
oraz (wprawdzie nieliczne) takie, które pracę nad sprawozdaniem postrzegają jako jałowe zadanie natury
biurokratycznej, a nie jako moŜliwość koniecznej i skutkującej konkretnymi działaniami refleksji.
Przedstawiony przez zespoły opis sposobów budowy, zatwierdzania, weryfikacji i modyfikacji programów
studiów na wydziałach i w innych jednostkach Uniwersytetu Warszawskiego został ukierunkowany – za
sprawą pytań zawartych w formularzu sprawozdania – na problematykę efektów kształcenia/uczenia się.
Zaledwie w kilku wypadkach, jak świadczą sprawozdania, namysł nad programami studiów jednoznacznie
wiąŜe się z dobrą znajomością tego zagadnienia i zarazem potrzebą praktycznego zastosowania wiedzy o
efektach uczenia się. JednakŜe i w tych kilku wypadkach uwzględnienie efektów kształcenia/uczenia się w
mniejszym stopniu charakteryzuje dotychczasowe prace nad programami, przewaŜnie zaś traktowane jest jako
pilny postulat na najbliŜszą przyszłość.
Przyczyną tego stanu rzeczy wydaje się przede wszystkim wciąŜ trwający proces przechodzenia od
modelu studiów wyŜszych realizujących ściśle szczegółowe standardy kształcenia dla poszczególnych
kierunków (począwszy od 2002 r.) do modelu studiów wpisujących się w krajową ramę kwalifikacji (wciąŜ
jeszcze nie ogłoszoną) – budowanych zatem z wykorzystaniem kategorii efektów uczenia się, w
warunkach znacząco zwiększonej autonomii jednostek projektujących program studiów i tym samym
odpowiedzialnych za jego skuteczność i zgodność efektów uczenia się z krajową ramą kwalifikacji oraz
misją jednostki i Uniwersytetu. Wszystkie sprawozdania stwierdzają zbieŜność programów nauczania z
obowiązującymi standardami ogłoszonymi 12 lipca 2007. Zaledwie w nielicznych wspomniano o
uszczegółowieniu opisu sylwetki absolwenta w stosunku do opisu zawartego w standardach. Niewykluczone,
Ŝe jednym z niekorzystnych skutków obowiązywania standardów kształcenia jest przekonanie, Ŝe namysł nad
programem studiów powinien prowadzić przede wszystkim do określenia jego zgodności z obowiązującymi
standardami, w mniejszym zaś stopniu do odpowiedzi na pytanie, jak wypełnia on cele kształcenia wyznaczone
przez jednostkę.
Analiza sprawozdań oraz wyników pierwszej ogólnouniwersyteckiej ankiety badającej opinię studentów
na temat warunków kształcenia na Uniwersytecie Warszawskim (2008) pozwala wyodrębnić dziewięć
istotnych następstw braku zarówno dobrej znajomości zagadnień efektów kształcenia/uczenia się, jak i ich
wykorzystywania w budowie, zatwierdzaniu, realizacji, weryfikacji i modyfikacji programów studiów:
1) Niemal wszystkie sprawozdania opisują programy studiów jako spójne, odznaczające się hierarchiczną
strukturą i właściwie zaplanowaną kolejnością etapów, ale tylko nieliczne napomykają o przyjętych przez
jednostkę celach kształcenia. Niezdefiniowanie efektów uczenia się i dla programu studiów jako całości, i dla
jego części składowych powoduje, Ŝe przeświadczenie o jego spójności – być moŜe w pełni odpowiadające
stanowi faktycznemu – trudne jest do przekonującego uzasadnienia.
2) Brak zdefiniowanych efektów uczenia się sprawia zarazem, Ŝe opinia studentów o spójności programu
odbywanych studiów (w badaniach z 2008 r. wyraŜająca się dla całego Uniwersytetu średnią oceną 0,8 w skali
od –3 do +3) nie jest tak miarodajna, jak mogłaby być wówczas, gdy student miałby moŜliwość zestawiania
rzeczywistych efektów uczenia się, ich następstwa i hierarchii w ramach całych studiów z efektami
kształcenia/uczenia się projektowanymi dla całego programu studiów i jego etapów.
3) Niezdefiniowanie efektów kształcenia/uczenia się dla poszczególnych przedmiotów uniemoŜliwia
przypisanie im punktacji ECTS w sposób odpowiadający wymogom Zarządzenia nr 3 Rektora Uniwersytetu
Warszawskiego z dnia 18 stycznia 2007 r. w sprawie Uniwersyteckiego Systemu Punktów zaliczeniowych
zgodnego ze standardami Europejskiego Systemu Transferu i Akumulacji Punktów – ECTS. Zarządzenie to
głosi, Ŝe „Liczba punktów ECTS danego przedmiotu odpowiada średniemu nakładowi pracy studenta
niezbędnemu do osiągnięcia zakładanych efektów kształcenia” (§ 9). Świadomość obowiązywania tego zapisu,
wiąŜącego ECTS nie tylko z nakładem pracy studenta, lecz takŜe z efektami kształcenia/uczenia się, znalazła
odzwierciedlenie w nielicznych sprawozdaniach.
4) Bez określenia mierzalnych efektów uczenia się dla studiów stacjonarnych i niestacjonarnych znacznie
utrudnione jest badanie ich równowaŜności, postrzeganej przez zespoły jednostek w ściślejszym związku z
wymiarem godzinowym zajęć.
5) Budowanie programu studiów i sylwetki absolwenta bez definiowania efektów kształcenia/uczenia się
całego programu, jego etapów, modułów, pojedynczych elementów nie skłania do szerszego udziału
nauczycieli akademickich i studentów w tym procesie oraz w procesie weryfikacji i modyfikacji programu. Co
znamienne, wskazywana przez większość jednostek – zapewniona ustawowo i statutowo – znacząca obecność
4
studentów w organach kolegialnych Uniwersytetu Warszawskiego nie gwarantuje takiego ich zaangaŜowania
w prace nad programem, które w badaniach ankietowych oni sami określiliby jako satysfakcjonujące.
Przekonują o tym wyniki ogólnouniwersyteckiego badania ankietowego z 2008 r.: średnia ocena wpływu
studentów na program studiów w jednostce wyniosła (dla całego Uniwersytetu) –0,9 w skali od –3 do +3.
6) Bez namysłu nad programami studiów w kategoriach efektów uczenia się, a tym samym nad
kompetencjami przedmiotowymi i ogólnymi kształtowanymi w toku realizacji programu, niełatwo świadomie
przygotować absolwenta do znalezienia i utrzymania pracy. Kształtowanie bowiem kompetencji istotnych dla
zatrudnialności (employability) absolwenta nie oznacza przysposobienia do wykonywania konkretnego
zawodu. Tymczasem w zdecydowanej większości sprawozdań zatrudnialność utoŜsamiana jest z
przygotowaniem zawodowym, co wynika z wciąŜ obowiązujących zapisów Prawa o szkolnictwie wyŜszym,
zgodnie z którymi studia pierwszego i drugiego stopnia prowadzą do uzyskania tytułu zawodowego (licencjata
i magistra).
7) Brak zdefiniowanych, moŜliwych do wiarygodnego zmierzenia efektów kształcenia/uczenia się dla
całego programu studiów utrudnia weryfikację wiedzy i umiejętności absolwenta. Rozpatrywanie jego
potencjału decydującego o zatrudnialności w kategoriach efektów uczenia się (i tym samym kompetencji)
ułatwiłoby zarazem prowadzenie badań ankietowych wśród absolwentów i pracodawców. Badania takie,
istotne w pracach nad programami studiów, postulowane są w większości sprawozdań.
8) Bez zdefiniowania efektów kształcenia/uczenia się programu studiów pierwszego i drugiego stopnia
znacznie trudniej realizować ideę studiów drugiego stopnia jako studiów otwartych dla absolwentów studiów
licencjackich róŜnych kierunków.
9) Projektowanie programu studiów bez definiowania efektów kształcenia/uczenia się zarówno dla całego
programu, jak i jego etapów, modułów i pojedynczych elementów ułatwiłoby stworzenie kwestionariusza
recenzji programu. Kwestionariusz ten umoŜliwiałby efektywne recenzowanie projektu programu studiów
takŜe przez recenzentów wewnętrznych. Dyskusji bowiem na posiedzeniach organów kolegialnych
Uniwersytetu, które uchwalają, opiniują lub zatwierdzają programy studiów, nie sposób uznać – wbrew
stwierdzeniom zawartym w niektórych sprawozdaniach – za recenzję programu. Recenzja zewnętrzna zaś w
warunkach konkurencji licznych szkół wyŜszych w Polsce jest rozwiązaniem budzącym uzasadnione
zastrzeŜenia.
3. Przykłady dobrych praktyk opisane w sprawozdaniach
Szczególne znaczenie dobrych praktyk w działaniach jednostek na rzecz wysokiej jakości kształcenia
podkreśla preambuła Uchwały nr 240 Senatu Uniwersytetu Warszawskiego z dnia 20 czerwca 2007 r. w
sprawie systemu zapewnienia i doskonalenia jakości kształcenia na Uniwersytecie Warszawskim. Wśród
istotnych załoŜeń systemu wymienia się tutaj przekonanie o konieczności wykorzystywania dobrych
doświadczeń jednostek w zapewnianiu jakości kształcenia oraz o potrzebie umacniania wysokiej jakości
kształcenia poprzez wspieranie i upowszechnianie najlepszych przedsięwzięć.
W ścisłym związku z przygotowanymi przez jednostki sprawozdaniami z oceny własnej 8 czerwca 2009 r.
odbyła się druga konferencja Dobre praktyki w zapewnianiu i doskonaleniu jakości kształcenia na
Uniwersytecie Warszawskim. Na konferencji tej, umoŜliwiającej zespołom zapewnienia jakości przedstawianie
przyjętych w jednostkach i godnych upowszechnienia rozwiązań, zaprezentowane zostały referaty ukazujące
m.in., jak tworzyć spójny, zhierarchizowany i nakierowany na osiągnięcie zamierzonych celów program
studiów, jak dokonywać oceny dorobku studenta, motywując go do wyboru własnej ścieŜki edukacyjnej, oraz
jak nawiązywać pomocny studentom i absolwentom jednostki dialog z pracodawcami.
1) Przykład głębokiej modyfikacji dwu specjalności realizowanych na jednym z wydziałów dowodzi, Ŝe
zawarte w formularzu sprawozdania z oceny własnej pytania pomocnicze (dotyczące budowy, zatwierdzania,
weryfikacji i modyfikacji programów studiów) ściśle przystają do praktyki zespołu zaangaŜowanego w
reformę programu studiów.
Punkt wyjścia prac nad udoskonaleniem specjalności stanowiła próba objaśnienia słabnącego
zainteresowania tymi ścieŜkami studiów. Przeprowadzone wśród studentów badania ankietowe wskazywały
m.in. na niekorzystne ich zdaniem proporcje pomiędzy wiedzą teoretyczną a umiejętnościami praktycznymi
5
uzyskiwanymi w toku studiów, na zaburzenia struktury programu, która powinna odznaczać się spójnością,
logicznym następstwem etapów i właściwą hierarchizacją efektów uczenia się, na zbyt słabe przygotowanie
absolwentów do potrzeb rynku pracy. Reforma programów rozpoczęła się od – uwzględniającego zastrzeŜenia
i oczekiwania studentów – głębokiego namysłu nad sylwetką absolwenta specjalności. Wyznaczenie celu
studiów (w postaci efektów kształcenia/uczenia się) umoŜliwiło sprawną modyfikację ich programu, w
której istotną rolę odegrały m.in. analiza pokrewnych programów studiów na przodujących uczelniach
zagranicznych oraz recenzja zewnętrzna programu sporządzona przez specjalistów reprezentujących rynek
pracy.
2) Wartym upowszechnienia sposobem oceny, eksponującym indywidualny wymiar studiów i
motywującym studenta do określenia własnej ścieŜki edukacyjnej, jest metoda portfolio, wiarygodnie
dokumentująca jego osiągnięcia na kolejnych etapach edukacji i odzwierciedlająca obraną przez niego
koncepcję samokształcenia. Pozwala ona poznać udokumentowane (a nie jedynie deklarowane)
zainteresowania studenta, w nim samym zaś wyrabia umiejętność samooceny oraz świadomego i
odpowiedzialnego wyboru zajęć. Metoda portfolio, dobrze sprawdzona i szczególnie godna zalecenia w
wypadku indywidualnego kształcenia interdyscyplinarnego, moŜe być wykorzystywana równieŜ w wypadku
tradycyjnych kierunków studiów, na których – zgodnie z obowiązującymi standardami – znaczną część zajęć
stanowią zajęcia do wyboru. Przyczynia się ona do rozwijania kompetencji istotnych dla zatrudnialności
przyszłych absolwentów, kształtując ich odpowiedzialność i zdolność do świadomego samodoskonalenia.
3) Dobrym przykładem owocnego dialogu pomiędzy jednostką Uniwersytetu a pracodawcami są targi
pracy organizowane przez jeden z wydziałów oraz aktywna działalność jego zespołu ds. studenckich praktyk
zawodowych. Targi pracy umoŜliwiają zaproszonym firmom prezentację oferty pracy oraz praktyk
zawodowych, a zarazem przedstawienie oczekiwań wobec przyszłych absolwentów, które mogą być
wykorzystane w pracach nad modyfikacją programów studiów. Stanowią jednocześnie forum dialogu,
pozwalające przekonywać pracodawców o korzyściach zatrudniania absolwentów odznaczających się
określonymi kompetencjami osiągniętymi w trakcie studiów. Skuteczna zaś komunikacja zespołu ds.
studenckich praktyk zawodowych z firmami i instytucjami badawczymi spowodowała, Ŝe ponad dwadzieścia z
nich wyraziło gotowość przyjęcia studentów wydziału na praktyki zawodowe. Rzeczywisty dialog z
pracodawcami daje więc szansę nie tylko poznania sprecyzowanych juŜ oczekiwań rynku pracy wobec
Uniwersytetu, ale takŜe obustronnie korzystnego kształtowania tych oczekiwań.
4. Harmonogram działań na rzecz zapewnienia jakości kształcenia, ustalony w
wyniku analizy sprawozdań z oceny własnej
Do istotnych celów sprawozdania z oceny własnej naleŜy zarówno pobudzenie do wnikliwego namysłu
nad badanym obszarem działań na rzecz zapewnienia jakości kształcenia, jak i do opracowania planu
konkretnych przedsięwzięć, słuŜących doskonaleniu jakości kształcenia na Uniwersytecie Warszawskim oraz
umoŜliwiających usuwanie zjawisk niepoŜądanych i naprawę niedostatków. W wyniku przeprowadzonej przez
UZZJK analizy sprawozdań przygotowanych przez zespoły jednostek ustalono – w porozumieniu z władzami
rektorskimi Uniwersytetu Warszawskiego – następujący harmonogram działań:
1) Powołanie zespołu w celu opracowania nowego ogólnouniwersyteckiego formularza opisu przedmiotu
(formularza sylabusa), uwzględniającego problematykę efektów kształcenia/uczenia się i wykorzystywanego w
USOSweb (termin: październik 2009).
2) Ogłoszenie Zarządzenia Rektora Uniwersytetu Warszawskiego w sprawie ogólnouniwersyteckiego
formularza opisu przedmiotu (termin: grudzień 2009).
3) Nowelizacja Zarządzenia nr 3 Rektora Uniwersytetu Warszawskiego z dnia 18 stycznia 2007 r. w
sprawie Uniwersyteckiego Systemu Punktów zaliczeniowych zgodnego ze standardami Europejskiego Systemu
Transferu i Akumulacji Punktów – ECTS, uwzględniająca najnowsze zmiany w przewodniku dla
uŜytkowników ECTS i precyzująca m.in. zasady i kryteria oceniania w powiązaniu z efektami uczenia się
(termin: grudzień 2009).
4) Przeprowadzenie szkolenia dla nauczycieli akademickich UW nt. nowego formularza opisu przedmiotu
oraz nowego przewodnika dla uŜytkowników ECTS (termin: listopad 2009).
6
5) Przygotowanie przez Biuro Zawodowej Promocji Absolwentów seminarium umoŜliwiającego
prodziekanom ds. dydaktyki, pełnomocnikom ds. praktyk oraz członkom zespołów zapewnienia jakości w
jednostkach poznanie oczekiwań pracodawców i ich opinii nt. kształcenia na UW (termin: grudzień 2009).
6) Przygotowanie we współpracy m.in. Biura ds. Jakości Kształcenia, Biura Pełnomocnika ds. Realizacji
Procesu Bolońskiego, Biura Zawodowej Promocji Absolwentów konferencji z udziałem ekspertów bolońskich,
przedstawicieli pracodawców i absolwentów nt. problematyki zatrudnialności absolwentów Uniwersytetu
Warszawskiego, ze szczególnym uwzględnieniem efektów uczenia się i kompetencji absolwentów wydziałów
humanistycznych (termin: kwiecień 2010).
7) Wprowadzenie do oferty zajęć ogólnouniwersyteckich dla studentów przedmiotu Aktywne poruszanie
się po rynku pracy (15 godz.), przygotowanego przez Biura Zawodowej Promocji Absolwentów (zajęcia w
semestrze letnim r. ak. 2009/2010).
8) Przeprowadzenie spotkania warsztatowego dla nauczycieli akademickich UW nt. wypełnianie nowego
formularza opisu przedmiotu (termin: kwiecień 2010).
9) Przeprowadzenie badań wśród absolwentów UW na temat jakości kształcenia i ich losów na rynku
pracy. Badanie pilotaŜowe przygotowane we współpracy Biura Zawodowej Promocji Absolwentów z
Pracownią Ewaluacji Jakości Kształcenia (termin opracowania raportu z wyników badań: maj 2010).
10) Przeprowadzenie badań wśród pracodawców na temat jakości kształcenia na UW, ich oczekiwań i
zapotrzebowania na absolwentów kierunków. Badanie pilotaŜowe przygotowane we współpracy Biura
Zawodowej Promocji Absolwentów z Pracownią Ewaluacji Jakości Kształcenia oraz z Biurem ds. Jakości
Kształcenia (termin opracowania raportu z wyników badań: lipiec 2010).
11) Ciągła rozbudowa serwisu www.biurokarier.edu.pl we współpracy z polskimi uniwersytetami w
ramach MUCI oraz upowszechnianie informacji o serwisie.
12) Przeprowadzenie w jednostkach badań ankietowych wśród studentów w celu weryfikacji efektów
kształcenia i punktacji ECTS (termin realizacji: czerwiec 2011).
13) Przeprowadzenie w jednostkach badań ankietowych wśród studentów w celu uzyskania ich opinii o
spójności programów studiów (termin realizacji: czerwiec 2011).
14) Opracowanie harmonogramu działań prowadzących do przygotowania szkoleń dla doktorantów
rozpoczynających studia oraz nauczycieli akademickich rozpoczynających pracę na UW (termin: listopad
2009).
W imieniu Uczelnianego Zespołu Zapewnienia Jakości Kształcenia
Paweł Stępień
dr hab. Paweł Stępień, prof. UW
Przewodniczący Uczelnianego Zespołu Zapewnienia Jakości Kształcenia
Sprawozdanie zaakceptowane przez Rektora Uniwersytetu Warszawskiego,
prof. dr hab. Katarzynę Chałasińską-Macukow, w dniu 3 listopada 2009 r.
7