Dlaczego szkoła wyższa powinna włączać uczenie się przez całe
Transkrypt
Dlaczego szkoła wyższa powinna włączać uczenie się przez całe
Dlaczego szkoła wyższa powinna Dl k ł ż i włączać LLL do swej strategii? włączać LLL do swej strategii? Seminarium Bolońskie Uniwersytet Warszawski, Warszawa, 27 maja 2013 r. Ewa Chmielecka Ekspertka Bolońska Plan prezentacji Plan prezentacji • Uwagi wstępne U i • Perspektywa LLL – LWL – – – – W kontekście ram kwalifikacji W kontekście ram kwalifikacji Europejska i krajowa Kilka przykładów Wnioski dla uczelni Uwagi wstępne: • Zmiana tematu wiodącego seminariów bolońskich d ó b l ńk h – z KRK – Na „LLL‐LWL”, inernacjonalizację i „ dywersyfikację uczelni” z KRK w tle, jako „ , j ję „ y y ję ,j narzędziami tych procesów • Wyzwania: – Dyskusja Dyskusja na temat zmian w modelu uniwersytetu: przejścia od „uniwersytetu na temat zmian w modelu uniwersytetu: przejścia od uniwersytetu badawczego” do uczelni trzeciej misji. – Pokonanie przekonania, że jakość kształcenia ma tylko jeden wymiar/znaczenie – i / i patrz wyżej t ż j – Wsparcie dla rozwijającej się dywersyfikacji uczelni – Wsparcie dla potrzeb społeczeństwa wiedzy Ramy Kwalifikacji a LLL Ramy Kwalifikacji a LLL • Ramy pozostają ważne w kontekście LLL – „ramy kwalifikacji są podstawowym narzędziem realizacji „uczenia się przez całe życie”” (EQF) – Ramy dały uczelniom możliwość większego zróżnicowania programowego – Ramy pozwalają na uzyskiwanie kwalifikacji cząstkowych Zatem nadal jest w mocy pytanie: – Jak Jak wykorzystać ramy kwalifikacji do budowy strategii LLL wykorzystać ramy kwalifikacji do budowy strategii LLL w uczelni? Uczenie się przez całe życie (LLL) Uczenie się przez całe życie (LLL) i w różnych rolach (LWL) ‐ PL • Pierwsze skojarzenia znaczeniowe: – „kształcenie „kształcenie ustawiczne ustawiczne” – dla różnych grup wiekowych i zawodowych dla różnych grup wiekowych i zawodowych – Ograniczone zastosowanie dla szkół wyższych – Przeważnie traktowane jako działalność poboczna w stosunku do kształcenia prowadzącego do dyplomów prowadzącego do dyplomów • Podstawowe formy obecne w szkołach wyższych w Polsce: – – – – Studia podyplomowe Uniwersytety trzeciego wieku Uniwersytety dziecięce … Szkolenia i inne usługi Uczenie się … (LLL+LWL) Perspektywa europejska Europejski obszar uczenia się przez całe życie* • p proces uczenia się ę rozpatrywany p y yp przede wszystkim y zp punktu widzenia osoby uczącej się, a nie instytucji i osób prowadzących kształcenie • równorzędność uczenia się w różnych formach, miejscach i okresach życia • możliwość poddania się procedurze walidacji osiągniętych efektów uczenia się - niezależnie od formy uczenia się *Making a European area of lifelong learning a reality, Komunikat Komisji Europejskiej, COM(2001) 678, listopad 2001 Narzędziem tej polityki są (między innymi) Europejskie Ramy Kwalifikacji. Uczenie się … (LLL+LWL) Perspektywa europejska – szkolnictwo wyższe • Komunikaty Bolońskie – od komunikatu z Pragi w 2001 roku LLL uznawany za kluczowy element budowy EOSzW w kontekstach: równości i spójności społecznej, y p j p j, innowacyjności/ społeczeństwa wiedzy, zwiększenia skolaryzacji i innych. • EUA – Karta LLL dla uniwersytetów (2008) • Działalność EUCEN ‐ European University Continuing Education Network (nowa nazwa: The European Association for University Lifelong Learning) • RPL i jego agendy Prague Communiqué (2001) g learning g is an essential element of the European p Higher g Education Area. In the future Europe, p , Lifelong built upon a knowledge-based society and economy, lifelong learning strategies are necessary to face the challenges of competitiveness and the use of new technologies and to improve social cohesion, equal opportunities and the quality of life. EUA Charter on LLL for Universities •zobowiązania ze strony uczelni •zobowiązania ą ze stronyy rządów ą oczekiwane - umożliwiające uczelniom realizację ich zobowiązań odniesienie do EUA Charter on LLL - w komunikacie ministrów (Leuven, 2009 Zobowiązania ze strony uczelni • • • • • • • • • • Embedding concepts of widening access and lifelong learning in their Embedding concepts of widening access and lifelong learning in their institutional strategies. Providing education and learning to a diversified student population. Adapting study programmes to ensure that they are designed to widen Adapting study programmes to ensure that they are designed to widen participation and attract returning adult learners. Providing appropriate guidance and counselling services. Recognising prior learning Recognising prior learning. Embracing lifelong learning in quality culture. Strengthening the relationship between research, teaching and innovation in a perspective of lifelong learning innovation in a perspective of lifelong learning. Consolidating reforms to promote a flexible and creative learning environment for all students. Developing partnerships at local regional national and international Developing partnerships at local, regional, national and international level to provide attractive and relevant programmes. Acting as role models of lifelong learning institutions. Uczenie się … (LLL+LWL) „Perspektywa” polska Dokument „Perspektywa uczenia się przez całe życie” – Roboczo przyjęty przez Komitet Rady Ministrów 18 marca 2011 r. – Nie będzie osobną „strategią”, ale zostanie podłączony do „Strategii Rozwoju Kapitału Ludzkiego” jako aneks ‐ j p g j dlatego nazwa g „Perspektywa” – Założenia ‐ do 2020 r.: • ok.. 49 % osób w wieku 30‐34 będzie miało wykształcenie wyższe lub k 49 % ób i k 30 34 b d i i ł k ł i ż l b równorzędną kwalifikację • Co najmniej 19% osób w wieku 24‐65 będzie uczestniczyć w LLL. Strategia rozwoju szkolnictwa wyższego; KRASP, 2009 • • • • Działalność edukacyjna uczelni – cele strategiczne CS1: Dostosowanie systemu kształcenia do zmieniających się potrzeb społecznych CO1.1: Upowszechnienie uczenia się przez całe życie Wspieranie p p przez p państwo idei LLL,, m.in. poprzez p p ... • Pełnienie przez uczelnie roli „integratorów” procesu uczenia się przez całe życie w różnych warunkach i okolicznościach (LWL), ... • Zapewnienie otwartości i drożności systemu szkolnictwa wyższego, m.in. poprzez odpowiednią d i d i kkonstrukcję t k j K Krajowych j hR Ram K Kwalifikacji, lifik ji ... • Dostosowanie systemu kształcenia w uczelniach do poszerzającego się kręgu potencjalnych odbiorców, ... • Oferowanie przez uczelnie możliwości kształcenia zindywidualizowanego zindywidualizowanego, ... • Wypracowanie koncepcji funkcjonowania jednostek edukacyjnych typu „uniwersytet otwarty” ... MNiSzW 2013 MNiSzW 2013 Projekt założeń projektu ustawy o zmianie ustawy – P j kt ł ż ń j kt t i i t • Prawo o szkolnictwie wyższym oraz niektórych innych ustaw (28.11.2012) • Celem proponowanej regulacji jest przede wszystkim ułatwienie dostępu do studiów wyższych osobom dojrzałym w ramach uczenia się przez całe życie: ... nowa regulacja, polegająca na potwierdzaniu przez uczelnię efektów uczenia się uzyskanych drogą inną niż formalną, czyli przez wykonywanie pracy, uczestnictwo w kursach i szkoleniach, samodoskonalenie, wolontariat itd. Uczenie się przez całe życie (LLL) i w różnych rolach (LWL) ‐ PL Programy dyplomowe i tożsamość uczelni a Programy LLL/LWL i „trzecia misja” uniwersytetu – Potrzeby społeczeństwa wiedzy – Potrzeby społeczeństwa demokratycznego – Potrzeby społeczne: krajowe i lokalne • Aktualne i przyszłe • Bezrobocie i kryzys Bezrobocie i kryzys – Potrzeby indywidualne i strategie życiowe nowych interesariuszy • • • Przygotowanie do zmiany – innowacyjność, zmiana społeczna, inne Zatrudnialność Zainteresowania indywidualne Zainteresowania indywidualne – źródła dochodów uczelni – inne LLL w Polsce i Unii Europejskiej LLL w Polsce i Unii Europejskiej W Unii Europejskiej w 2011 roku wśród osób w wieku 25‐64 lata dokształcało się 8.9 % Rekordzistami w tej dziedzinie są Skandynawowie: ‐ w Danii ponad 32%, ‐ w Szwecji – 25% ‐ w Finlandii – w Finlandii prawie 24% prawie 24% W Polsce – mniej niż 5 % j Źródło: Eurostat 2011 Uczenie się przez całe życie (LLL) i w różnych rolach (LWL) • Nowi interesariusze • Czynniki rozwoju LLL – LWL – Demografia – Wykształcenie społeczeństwa y p – Inne potrzeby społeczne • Kim Kim jest LL‐learner i dlaczego jest ważny dla jest LL‐learner i dlaczego jest ważny dla uczelni? Uczenie się przez całe życie jako odpowiedź na zachodzące zmiany demograficzne • Zachodzące zmiany demograficzne prowadzą do zmiany struktury wieku populacji – coraz więcej pracowników będzie miało 45 i więcej lat miało 45 i więcej lat • Rozwój kapitału ludzkiego powinien uwzględniać nie tylko rosnący udział młodych osób z wyższym wykształceniem rosnący udział młodych osób z wyższym wykształceniem • Zróżnicowanie aktywności edukacyjnej osób w różnym wieku może prowadzić do nierówności w zakresie kapitału ludzkiego p p g • Polityka uczenia się przez całe życie powinna uwzględniać uczenie się dorosłych i aktywność edukacyjną w każdym wieku Dlaczego perspektywa uczenia się przez całe życie jest ważna? • Rynek pracy się zmienia: k – Najpopularniejsze zawody dzisiaj nie istniały jeszcze kilka lat temu – Technologie zmieniają się coraz szybciej – g ją ę y j wykonywanie tego samego zawodu y y g g wymaga ciągłego aktualizacji posiadanej wiedzy i umiejętności • Wiedza i umiejętności nabyte w trakcie nauki stają się nieaktualne Wiedza i umiejętności nabyte w trakcie nauki stają się nieaktualne • p gą p ję Dorośli przez uczestnictwo w LLL mogą uzupełnić braki umiejętności w relacji do tych potrzebnych na rynku pracy – Często wykonywana praca odbiega od formalnego wykształcenia Czynniki demograficzne źródło: A. Chłoń‐Domińczak, wystąpienie na zgromadzeniu założycieli FRP, wrzesień 2012 300 000 300 000 Zmiana liczby osób w wieku produkcyjnym 200 000 100 000 0 45‐64 lat 23‐44 lat ‐100 000 18‐22 lat 18‐64 lat ‐200 000 ‐300 300 000 000 ‐400 000 Poziom wykształcenia i k ł i źródło: A. Chłoń‐Domińczak,2012, za Eurostat, Labour Force Survey 40 30 20 10 0 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 UE 27 Polska Uczestnictwo dorosłych w uczeniu się formalnym i pozaformalnym w 2011 r formalnym i pozaformalnym w 2011 r. źródło: A. Chłoń‐Domińczak,2012, za Eurostat, Labour Force Survey 90 0 90,0 80,0 70,0 , 60,0 50,0 40,0 30,0 20,0 10,0 00 0,0 EU SE CH LU NL DK PT NO MT FR AT DE EE IT CZ SK CY BE SI HU ES LT LV PL BG 27 ISCED 0‐2 ISCED 3‐4 ISCED 5‐6 Uczestnictwo dorosłych w uczeniu się formalnym i pozaformalnym w 2011 r według wieku pozaformalnym w 2011 r. według wieku źródło: A. Chłoń‐Domińczak,2012, za Eurostat, Labour Force Survey 90,0 80,0 70,0 60,0 50,0 40,0 30,0 20,0 10 0 10,0 0,0 25‐34 35‐44 45‐54 55‐64 Wiek i wykształcenie – połączone źródło: A. Chłoń‐Domińczak,2012, za Eurostat, Labour Force Survey Uczestnictwo w różnych formach uczenia się w 2011 r. • Aktywność edukacyjna spada z k ść d k j d wiekiem, zarówno wśród pracujących, jak i bezrobotnych • Nawet wśród osób z wyższym wykształceniem widać spadek aktywności edukacyjnej wśród osób powyżej 55 roku życia • Osoby młode z niższym wykształceniem kompensują braki na wczesnym etapie kariery zawodowej, ale potem ich uczestnictwo w LLL spada Potrzeba przejścia z działań na rzecz równowagi praca‐rodzina do praca‐rodzina‐LLL • Uczenie się przez całe życie jest ważne dla rozwoju kapitału ludzkiego w ł dl k ł l dk kontekście zmian demograficznych • Osoby młode, lepiej wykształcone stanowią relatywnie niewielką (i malejącą) część zasobów pracy • Potrzeba ukierunkowanej polityki LLL, obejmującej również starsze grupy wieku i osoby o różnym poziomie wykształcenia y y p y • Uczestnictwo w LLL jest ważne z perspektywy wydłużania aktywności zawodowej d j Kim jest LL learner wnioski Kim jest LL‐learner ‐ • LL‐learner dziś to często osoba z wyższym wykształceniem, szukająca oferty dalszego uczenia się na uczelni • Wdrażanie PRK i RPL stanowić będzie nowy impuls dla uczestnictwa w LLL uczestnictwa w LLL • Należy Należy pamiętać, że decyzje o uczestnictwie w uczeniu się pamiętać że decyzje o uczestnictwie w uczeniu się podejmują zarówno uczący się, jak i ich pracodawcy Uczenie się przez całe życie (LLL) i w różnych rolach (LWL) LL – learner cd. l d – Rosnący stopień skolaryzacji w Polsce – ponad 50% maturzystów kontynuuje edukację w szkołach wyższych – Która uczelnia zabiega o to, aby absolwenci chcieli wrócić? • jak ze studenta zrobić LL‐learnera? • Kuszenie przyszłą ofertą? • Kuszenie oferta już działającą? K i f t j żd i ł j ? – – dodatkowe elementy studiów? Elastyczność i otwartość programów? – Absolwenci jako główna grupa kandydatów na kształcenie w systemie LLL? • • • • • Co im zaoferujemy? Studia podyplomowe? Inne formy? Jakie? Na którym poziomie ram mieści się nasza oferta? Po czyjej stronie inicjatywa? Odpowiedź na potrzeby i/lub uświadamianie potrzeb? Odpowiedź na potrzeby i/lub uświadamianie potrzeb? Inne Uczelnia jako integrator” w LLL Uczelnia jako „integrator w LLL Co integruje integrator”?? Co integruje „integrator – – – – – Interesy / potrzeby uczelni i jej otoczenia Interesy/potrzeby rynku pracy i oferty uczelni Interesy / potrzeby uczelni i jej jednostek y/p y j jj interesy/potrzeby „klientów” (indywidualnych i zbiorowych) i jednostek / pracowników uczelni Strategie życiowe kandydatów na studia i pracowników uczelni A ponadto: – – – – – Prowadzi RPL w jego wszystkich wymiarach: rozpoznania kompetencji, doradztwa edukacyjnego, uznania kwalifikacji, Zarabia pieniądze Zdejmuje z pracowników uczelni troskę o dobre dopasowanie tego, do potrafią do potrzeb otoczenia i czyni to w skali uczelni Konsoliduje rozproszone jednostki uczelni we wspólnych działaniach Konsoliduje rozproszone jednostki uczelni we wspólnych działaniach Inne funkcje Marmieładow: „bo człowiek musi móc dokądś pójść” LLL – LWL – uniwersytet w czasie kryzysu ‐ Szkocja, maj 2009 • U i University of the West of Scotland it f th W t f S tl d – Centrum LLL + Centrum doradztwa i edukacji dla osób z problemami na rynku pracy (fundusze rządowe na zwalczanie bezrobocia) – Projekt VALEX Projekt VALEX – wspólnie ze szkocką KRK wspólnie ze szkocką KRK • • zapewnienia łatwiejszego powrotu do kształcenia formalnego osób o różnych kompetencjach Aktywnie wykorzystujący KRK i RPL – Cel główny oferty: oczywiście – employabilty, ale poprzez: • • • kształtowanie reflective practitioners kształtowanie reflective practitioners Uczenie mechanizmów dostosowywana się do zmiany: krytycyzmu i kreatywności, Inne „generyczne”, „tranzytywne” umiejętności – nie przyuczanie do zawodu czy miejsca pracy. – Wynik dla uczelni: • – – – – Ok 5 krotny wzrost łączny liczby uczących się na wszystkich formach edukacji Ok. 5‐krotny wzrost łączny liczby uczących się na wszystkich formach edukacji Silne centrum RPL Hasła: „nie zmuszajmy do uczenia się rzeczy, które słuchacze doskonale znają” „nie należy budzić nadmiernych nadziei kandydatom – to oferta nie dla wszystkich ‐ to jest szkolnictwo wyższe!” Podobnie w Caledonian University w Glasgow. LLL – LWL Uniwersytet Wiedeński • • • Pretenduje ‐ d j z uzasadnieniem ‐ d i i d do miana uniwersytetu badawczego, członek i i b d ł k EUCEN Co może zaoferować taki uniwersytet w ramach LLL? Czy da się to pogodzić z misją uniwersytetu badawczego? Propozycje: – związki z otoczeniem • • • • emanacja kultury wysokiej – uczelnia rozpoznawalnym ośrodkiem życia kulturalnego Wiednia Kursy oferowane politykom Kursy (na zamówienie) dla urzędników centralnego szczebla Inne – interesariusze ze świata nauki • • • światowe letnie szkoły metodologii nauk Krajowe centrum doskonalenia kadr dydaktycznych dla szkół wyższych Inne Inne LLL – LWL: szkoła zawodowa w Graz • • • Członek EUCEN C ł k EUCEN LLL jako podstawa strategii działania uczelni 3 jednostki uczelni zarządzające edukacją dla różnych grup celowych – • ZZałożenia: oferta dla każdego wieku, każdej sytuacji życiowej, stałe badanie i kreowanie potrzeb ł ż i f dl k żd i k k żd j ji ż i j ł b d i ik i b edukacyjnych – głównie lokalnych – Trzy główne grupy interesariuszy: (i) z kłopotami na rynku pracy; (ii) pracodawcy; (iii) „samorozwój”. p y y Oferta – przykłady: – – – – – – – • Doradztwo – centrum informacji o możliwościach edukacyjnych (oczywiście związane zwrotnie z ofertą uczelni, ale nie tylko). Dla odbiorcy indywidualnego i zbiorowego. Otwarte zajęcia poświęcone rozumieniu „obywatelskości” lokalnej, inne (współfinansowane przez samorząd lokalny) Programy pogłębiające kompetencje zawodowe – na zamówienie, ale i kreowane przez uczelnie po własnym rozpoznaniu potrzeb Programy nakierowane na „samorozwój” np. do niepracujących zawodowo kobiet (zdrowie, życie rodzinne…) Otwarcie oferty „dyplomowej” na cząstkowe uczestnictwo osób z zewnątrz Wiele innych. Komentarz pracownicy centrum: uczelnia najintensywniej żyje w czasie wakacji. Uwaga: oferta zawsze na poziomie 6‐7 EQF – właściwym dla szkolnictwa wyższego! LLL a jakość kształcenia LLL a jakość kształcenia • M Możliwość udostępniania studentom krótszych i żli ść d t i i t d t k ót hi łatwiejszych ścieżek uczenia się/ certyfikatów uczelnianych – 5‐ty poziom a jakość yp j • „Odsiew” jako otwarcie nowej oferty kształcenia a nie wyrzucenie ze studiów. Uczelnia powinna czuć się rzetelna: – nie nie wydawać dyplomów „ciągniętych za uszy wydawać dyplomów ciągniętych za uszy” – uruchamiać ścieżki kształcenia alternatywnego (niekoniecznie dyplomowego / pełnej kwalifikacji) • Kwalifikacje cząstkowe –wewnętrzne świadectwa uczelni. • KRK dają możliwości przypisywania takich świadectw do poziomów gwarantując drożność poziomów, gwarantując drożność. LLL w strategii uczelni „dobre rady” EUCEN: • • • Rób to! – Rób ! nie czekaj na definicje LLL, nie przejmuj się rozbieżnościami polityk! Nie bój się i k j d fi i j LLL i j j i bi ż ś i i li k! Ni bój i rozwiązań niekonwencjonalnych! Określ tożsamość uczelni (użyj U‐mappingu) Określ strategiczne cele edukacyjne twej uczelni także w kontekście Określ strategiczne cele edukacyjne twej uczelni także w kontekście: – – – „personal development” „better skills” „New opprtunities” – „second chance” twych potencjalnych interesariuszy • Przemyśl relację pomiędzy edukacją „dyplomową” a LLL – – – – – złam bariery pomiędzy nimi, jeśli potrzeba P k jk d d Przekonaj kadrę do uczenia w trybie LLL i bi LLL Otwórz ofertę „dyplomową” na innych słuchaczy – tam, gdzie to możliwe Utwórz możliwości uznawania dokonań spoza edukacji formalnej (RPL) wykorzystaj to! Wyceniaj wszystkie kursy w ECTS, zapewnij drożność, gdzie to możliwe Wyceniaj wszystkie kursy w ECTS, zapewnij drożność, gdzie to możliwe – inne LLL w strategii uczelni „dobre rady” EUCEN: • Przemyśl relację pomiędzy uczelnią a jej otoczeniem: śl l j i d l i j j i – Określ kierunki rozwoju twego otoczenia, przemyśl co może go wesprzeć – W szczególności jakie są potrzeby związane z rozwojem kapitału ludzkiego • Na rynku pracy • Dla wsparcia społeczeństwa obywatelskiego • Indywidualnych potrzeb grup zaniedbanych (emeryci, emigranci….) – Szukaj powiązań z innymi sektorami edukacji Szukaj powiązań z innymi sektorami edukacji – Szukaj powiązań z rynkiem pracy – ale prowadź własne jego analizy • Określ grupy celowe i sposób pozyskiwania potencjalnych interesariuszy – – – – – Otwórz przyjazne centra doradztwa („integrator”) O ó j d d ( i ”) Wykorzystaj narzędzia zarządzania HR do rekrutacji kandydatów Związuj studentów/absolwentów z uczelnią, kształć ich w systemie LLL Zastosuj kreatywnie ramy kwalifikacji Zastosuj kreatywnie ramy kwalifikacji Rozpowszechniaj wiedzę o RPL.. RPL • Recogniton of Prior Learning – Nazwa polska? ‐ patrz propozycje zmian ustawowych • ZZmiany w nowelizacji do nowelizacji ustawy PSW z 2011 r. i li ji d li ji t PSW 2011 wprowadzają możliwość prowadzenia RPL przez uczelnie – Są dobre praktyki Są dobre praktyki – patrz europejska sieć RPL patrz europejska sieć RPL • Czego możemy oczekiwać? Czego powinniśmy się obawiać? • • Do 2018 r. każdy kraj UE przedstawi raport o wdrożeniu walidacji efektów uczenia y j p p j się zdobytych poza edukacja formalną (patrz Rekomendacja PE z listopada 2012). Fazy i formy raportowania – EQF AG. Czy uda się nam to zrobić rzetelnie? y ę „Automatyczne” uznawanie kwalifikacji zagranicznych • Pierwsze kroki – – Patrz subsidiary text of …“RECOMMENDATION ON THE USE OF QUALIFICATIONS FRAMEWORKS IN THE RECOGNITION OF FOREIGN QUALIFICATIONS” Q KONFERENCJA KONWENCJI LIZBOŃSKIEJ W SPLICIE W CZERWCU 2013 • Warunki: – Wdrożona w pełni krajowa rama kwalifikacji – Wdrożony w pełni system zapewniania jakości Wdrożony w pełni system zapewniania jakości – Wdrożony RPL • Perspektywa ? Podsumowanie • K Kształcenie związane z realizacją idei LLL ‐ ł i i li j id i LLL szansa na rozwój ój (przetrwanie?) uczelni w warunkach – niżu niżu demograficznego demograficznego – możliwego, stopniowego „wysychania” tradycyjnych źródeł przychodu – sprzyjających uwarunkowań związanych ze wzrostem poziomu wykształcenia społeczeństwa wykształcenia społeczeństwa • Nie ma uniwersalnej strategii realizacji idei LLL (tak jak nie ma j j g j ) uniwersalnej misji i strategii rozwoju uczelni), ale • LLL powinno czym prędzej znaleźć należne miejsce w strategii rozwoju uczelni © Przedstawione tu idee są oparte m.in. na doświadczeniach autorki zdobytych w trakcie prac i dyskusji prowadzonych przez Zespół Ekspertów Bolońskich, p y j p y p p p , EQF Advisory Group i innych. SSzczególnie inspirujące dla ostatecznego kształtu prezentacji okazały się ól i i i j dl k ł ji k ł i materiały, wystąpienia i komentarze prof. Andrzeja Kraśniewskiego oraz dr Tomasza Saryusza‐Wolskiego. Stanowią one częściową lub całkowitą treść niektórych prezentowanych tu przezroczy. Szczególne podziękowania dla dr Agnieszki Chłoń‐Domińczak za Szczególne podziękowania dla dr Agnieszki Chłoń Domińczak za przygotowanie „demograficznej” części tej prezentacji. Dziękuję za uwagę! Dziękuję za uwagę! [email protected]