Ku semiotycznym wersjom diagnostyki edukacyjnej

MARIA MENDEL
,QVW\WXW3HGDJRJLNL8QLZHUV\WHW*GDVNL
KU SEMIOTYCZNYM WERSJOM
DIAGNOSTYKI EDUKACYJNEJ
=DLQWHUHVRZDQLH GLDJQR] HGXNDF\MQ QLH Z\GDMH VL
V]F]HJyOQLH VLOQH
ZUyGSHGDJRJyZVSRáHF]Q\FKFKRFLD*ND*GHJR]QLFKFHFKXMH]DDQJD*RZDQLH
w analizy,NWyUHPR*QD]D%1LHPLHUNRNUHOLüQDMEDUG]LHMSRZV]HFKQ\PLFK
zastosowaniem, jakim jestUR]SR]QDZDQLHSU]HELHJXLZ\QLNyZNV]WDáFHQLDV]NRlnego1. WiGDüWRMDVQRNLHG\SRVWU]HJDP\SHGDJRJLN
VSRáHF]QSU]H]SU\]PDW
QDSHáQLDMFHMMWUHFL edukacji VSRáHF]QHM26WDQRZLRQDREV]DUEDGDLSUDNWyNL HGXNDF\MQHM SHGDJRJyZ VSRáHF]Q\FK Z NWyU\P DQDOL]RP SRGGDZDQ\ MHVW
NRQWHNVWNV]WDáFHQLDDZV]F]HJyOQRFL–WáRRVLJQL
üXF]QLyZVSRáHF]QHXZaUXQNRZDQLD HGXNDFML : ]ZL]NX ] W\P QLH MHVW RGNU\FLHP *H w tym miejscu
Z\UD]LFLH NU]\*XM VL
GURJL L QDVW
SXMH VSRWNDQLH SHGDJRJyZ VSRáHF]Q\FK
z GLDJQRVWDPLHGXNDF\MQ\PLNWyU]\]SRPLDUXRVLJQL
üSU]HGHZV]\VWNLPSo]QDZF]\FK RVLJQL
ü XF]QLyZ SRPLDUX G\GDNW\F]QHJR F]\QL VZRM JáyZQ
PHWRG
EDGDZF]3. „*áyZQD´QLHR]QDF]DERZLHPÄMHG\QD´D]DLQWHUHVRZDQLH
SR]QDZF]VWURQVXNFHVXHGXNDF\MQHJRQLH]DP\NDQD]DLQWHUHVRZDQLHSR]RVWaá\PL MHJR DVSHNWDPL 'ODWHJR PR*QD ] SU]HNRQDQLHP WZLHrG]Lü *H Z FHQWUXP
XZDJLLMHGQ\FKLGUXJLFKOH*\VSRáHF]Q\NRQWHNVWNV]WDáFHQLDZ\UD]LFLHZL*cy obie te subdyscypliny pedagogiki. RozwijaMVL
RQHZX]DVDGQLRQHMVZRLPL
FHODPLRGU
EQRFLZ\VSHFMDOL]RZDQHZUy*Q\FKDVSHktach rozpoznawania tego
NRQWHNVWX3R]RVWDMMHGQDNEOLVNLHVRELHLPRJ]QDNRPLFLHZVSyáJUDüZ]DjemQLHNRU]\VWDMF]Z\SUDFRZDQHMZVZRLFKREV]DUDFKZLHG]\DSDUDWXU\PHWRGoORJLF]QHM V]F]HJyáRZ\FK SRGHMü EDGDZF]\FK RU\JLQDOQ\FK PHWRG L QDU]
G]L
&KRüGODGLDJQRVW\NLZD*Q\MHVWSRPLDULGRNRQ\ZDQDZUy*Q\FKVNDODFKUHMeVWUDFMDRVLJQL
üDGODSHGDJRJLNLVSRáHF]QHM–Uy*QRURGQHZHUVMHEDGDZG]La1
2
3
Niemierko B., Horyzonty diagnostyki edukacyjnej, tekst opublikowany w niniejszym zbiorze.
Mendel M., (GXNDFMDVSRáHF]QD3DUWQHUVWZRURG]LQ\V]NRá\LJPLQ\ZSHUVSHNW\ZLHDPHU yNDVNLHM:\GDZQLFWZR$GDP0DUV]DáHN7RUX
Niemierko B., op. cit.
64
Maria Mendel
_______________________________________________________________________________________________________________________________
áDQLXSR]ZDODMF\FKQDUR]XPLHQLHLRSW\PDOL]DFM
VSRáHF]Q\FKUHODFMLSURFeVyZLVWUXNWXUNV]WDáWXMF\FKVL
Z]ZL]NX]HGXNDFMWRSU]HFLH*QLHPDP\WX
do czyQLHQLD ] SULRU\WHWDPL R Z\áF]DMF\P charakterze. W rozwoju obu tych
QXUWyZSHGDJRJLNLZ\GDMHVL
LVWRWQHE\MHGRVLHELHZ]DMHPQLH]EOL*DüLSRSU]H]
SRWHQFMDáXNV]WDáWRZDQ\ZMHGQ\PQLeXVWDQQLHZ]PDFQLDüGUXJL
0R*HWRVL
GRNRQ\ZDüPLQZWRNXZ\PLDQ\WDNLHMMDNWDGODNWyUHMRNa]M VWDáD VL
;, .RQIHUHQFMD 'LDJQRVW\NL (GXNDF\MQHM – wymiany stwarzajcej
V]HURNLHPR*OLZRFLSRVWU]HJDQLDLQWHUHVXMF\FK]DJDGQLHZVSRVyESRJá
biony,
ZLHORVWURQQLHLÄZLH*R´EH]RJUDQLF]HZ\QLNDMF\FK]UDPEDGDZF]HJRZyspecjalizowania.
=WDNLQWHQFMSRZVWDáWHQWHNVWLWDNLHFHOHPXSU]\ZLHFDM3UHF\]\jniej
U]HF]XMPXMF]DZDUWHZQLPIRUPXáRZDQHZSHUVSHNW\ZLHSHGDJRJLNLVSRáHFzQHM DQDOL]\ VáX*\ü PDM Z]PRFQLHQLX GLDJQR]\ HGXNDF\MQHM SU]H] XND]DQLH
G\QDPLNL ]QDF]H Z\EUDQ\FK HOHPHQWyZ NRQWHNVWX VSRáHF]QHJR HGXNDFML ,FK
PLJRWOLZRü4XFKZ\FRQDZSRQL*V]\FKUHIOHNVMDFK–PR*QDVG]Lü– nie pozostaQLHEH]ZSá\ZXQD]DNUHVG]LDáDQLDRUD]PHWRG\GLDJQRVW\NLHGXNDF\MQHM
(OHPHQW\NWyU\FK]QDF]HQLDE
GGDOHMDQDOL]RZDQHVNáDGDMVL
QDZ\FinekU]HF]\ZLVWRFLMDNLWZRU]ZVSyáJUDMFH]HVREZV]NROHNXOWXU\XF]QLRwVND QDXF]\FLHOVND L URG]LFLHOVND 0R*QD SRVWU]HJDü JR MDNR klimat spoáHF]Q\
V]NRá\, czyli – SU]H] DQDORJL
GR NOLPDWX VSRáHF]QHJR NODV\ parafrazuMF XM
FLH
R. Arendsa –DWPRVIHU
FKDUDNWHU\VW\F]QGODGDQHMV]NRá\WZRU]FVL
ZZ\QiNX Z]DMHPQHJR RGG]LDá\ZDQLD SRWU]HE SRV]F]HJyOQ\FK MHGQRVWHN L JUXS RUD]
instytucjonalnych norm i ról5:VSRVyERF]\ZLVW\]DWHPNOLPDWVSRáHF]Q\V]Noá\ EXGXM UHODFMH ZáDG]\ QD NWyUH – DQDOL]XMF go – PR*QD X]\VNDü SHZLHQ
ZSá\Z0RJXMDZQLDüVL
ZQLPSR]\FMHSRV]F]HJyOQ\FKPyZFyZZG\VNXUVLH
MHJREHQHILFMHQWyZRUD]SRGSRU]GNRZDQ\FKXF]HVWQLNyZV]NROQHJR*\FLD1S
klimat, który niejaNRDXWRPDW\F]QLHVDPRGHILQLXMHVL
SRSU]H]XSU]\ZLOHMRZDQ
poz\FM
QDXF]\FLHOL DXWRNUDW\F]QR-*\F]OLZ\ DXWRNUDW\F]QR-wrogi, demokratyczno-*\F]OLZ\ F]\ NOLPDW RERM
WQHJR OHVHIHU\]PX MDVQR RGGDMH UHODFM
ZáaG]\ZNWyUHM]DMPXMRQLGRPLQuMFSR]\FM
6.
,QWHUHVXMFHZ\GDMHVL
ZW\PNRQWHNFLHS\WDQLHR]QDF]HQLD które – odnoV]FVL
GRZV]\VWNLFKJUXSWZRU]F\FKVSRáHF]QRüV]NRá\–RNUHODMNRQG\FM
LFKUHODFMLD]DUD]HPNOLPDWVSRáHF]Q\V]NRá\LNRQWHNVWRVLJQL
üXF]QLyZ&LeNDZH VWDMH VL
WR MDN V NRQVWUXRZDQH MDNL NV]WDáW Z]DMHPQ\FK RGG]LDá\ZD
nauczyFLHOLXF]QLyZLURG]LFyZPRJZ\]QDF]DüF]\LZMDNLVSRVyEV]PLHnQH LWG $QDOL]\ Z W\P REV]DU]H E\á\ ZF]HQLHM GRNRQ\ZDQH7. Tu, w zgodzie
4
5
6
7
Za: Melosik Z., Szkudlarek T., 7R*VDPRüLHGXNDFMD0LJRWDQLH]QDF]H, Oficyna Wydawnicza Impuls, Kraków 1998.
Arends R.L., 8F]\P\VL
QDXF]Dü, WSiP, Warszawa 1994.
Konarzewski K., 8F]H, [w:] Sztuka nauczania, t. 1.: 6]NRáD, PWN, Warszawa 1991, s. 134–
136.
Np. Mendel M., Semiotic Consciousness and Discourse of Power in Education. Parents in
School Life: Educational Perspectives between Open and Hidden Fields of Meaning, „International Journal of Applied Semiotics” 2003, vol. 4, No 1, s. 9–27.
Ku semiotycznym wersjom diagnostyki edukacyjnej
65
_______________________________________________________________________________________________________________________________
z WHPDW\N NRQIHUHQFML UR]SDWU\ZDQH PRJ E\ü NZHVWLH V]F]HJyáRZH 3U]HGH
ZV]\VWNLPZDUWRFLRZHZ\GDMHVL
SRVWDZLHQLHW\FKNWyUHGRW\F]]ZL]NXNOiPDWX VSRáHF]QHJR V]NRá\ XNV]WDáWRZDQHJR SU]H] RNUHORQH ]QDF]HQLD L LFK
]PLHQQRü]RVLJQL
FLDPL– nie tylko poznawczymi –XF]QLyZ-DNLPR*HE\ü
DNWXDOQLHVSRáHF]Q\NOLPDWV]NRá\LMDNZQLPPR*HSU]HELHJDüLFKURzwój, rozpoznawany we wszystkich jego sferach, zarówno intelektualnej, jak emocjonalnej
LIL]\F]QHM"1DVXNFHVHGXNDF\MQ\XWR*VDPLDQ\]*\FLRZ\PVNáDGDMVL
EoZLHPZV]HONLHRVLJQL
FLDXF]QLyZ5R]ZD*DQLHSRWHnFMDOQRFLZW\P]DNUHVLH
jako kierunek NRQIHUHQF\MQHMG\VNXVMLPRJáRE\VWDQRZLüGDOV]\UH]XOWDWSUH]HnWRZDQHMQL*HMUHIOHNVML
0R*QDZQLHMVNXSLüVL
QD]QDF]HQLDFKZL*F\FKVL
]WUZDMFUHIRUP
HGXNDFML(OHPHQW]PLDQ\MDNLUHIRUPDWDZQRVLZ*\FLHV]NRá\PR*HE\üSU]yM
W\ MDNR RNROLF]QRü VSU]\MDMFD LFK XFKZ\FHQLX Z G\QDPLFH NWyU RNUHOD
ÄQRZD´LÄVWDUD´U]HF]\ZLVWRü
= W\P ]DáR*HQLHP RUD] ] QDVWDZLHQLHP QD XWU]\P\ZDQLH VHPLRW\F]QHM
wra*OLZRFL QD ]QDN8 Z GDOV]HM F]
FL WHNVWX QD SRGVWDZLH NLONX SU]\NáDGyZ
zaczerpni
tych z rod]LPHM U]HF]\ZLVWRFL RZLDWRZHM UHDOL]RZDQD MHVW SUyED
DQDOL]\ZDUXQNyZZMDNLFKSRZVWDM]QDF]HQLDNV]WDáWXMFHPDMFZ]Jodzie
z UHIRUPXOHF]PLDQLHUHODFM
V]NRáD–URGRZLVNRQDXF]\FLHOH– rodzice.
$QDOL]
ZWHQVSRVyEXNLHUXQNRZDQPR*QDWDN*HQD]ZDüDQDOL]G\VNXUVX
GOD NWyUHM SROH VWZDU]D REHFQRü NU\W\F]QHM SHUVSHNW\Z\ RUD] UR]XPLHQLD G\sNXUVX MDNR VSHáQLDMFHJR VL
Z GRZROQ\FK WHNVWDFK NXOWXURZ\FK L ZL*FHJR
UHODFMHZáadzy9.
3RGGDQH DQDOL]LH ]QDNL PRJ E\ü RGF]\W\ZDQH MDNR V\VWHP SR]ZDOaMF\
Z\RGU
EQLRQUHODFM
RSLVDüLUR]XPLHü=QDF]F\HOHPHQWRZHJRV\VWHPX]QaNyZVWDQRZLSURMHNWRUD]UHJXODFMHZ\NRQDZF]HUHIRUP\HGXNDFML]DSRF]WNoZDQHM Z U 6WZLHUG]HQLD EH]SRUHGQLR RGQRV]FH VL
GR UHODFML V]NRáD –
URGRZLVNRQDXF]\FLHOH– rodzice, w tekstach poddanych analizie (projekt reforP\UR]SRU]G]HQLDZ\NRQDZF]H0(1L6VEDUG]ROLF]QH:WUHFLpomaraF]RZHM NVL*HF]NL jak eufemistycznie projekt reformy nazywali nauczyciele,
PR*QD]QDOH(üZLHOHGRZRGyZQDWR*HUHIRUPDHNVSRQXMHNDWHJRULHZVSyáRdSRZLHG]LDOQRFLLZ]DMHPQRFLZHGXNDFML10:LHORü]DSLVyZGRüV]F]HJyáRZR
XMPXMF\FK SURFHV ZáF]DQLD URG]iFyZ RUD] V]HU]HM UR]XPLDQHM VSRáHF]QRFL
lokalnej – na prawach partnerów –ZV]NROQHGXNDFM
G]LHFLMHVWQDSUDZG
LmSRQXMFD11.
'OD SU]\NáDGX UHIRUP
RZLDWRZHJR V\VWHPX SURILODNW\NL L RSLHNL QDG
G]LHFNLHP QD]\ZD VL
ÄSURURG]LQQ´ ]D MHGHQ ] QDMZD*QLHMV]\FK MHM FHOyZ
8
9
10
11
0\O
WX R VHPLRW\FH JáyZQLH Z SRVWVWUXNWXUDOQ\P QXUFLH RSLV\ZDQ\P PLQ Z /HFKWH -
PanRUDPDP\OLKXPDQLVW\F]QHM.VL*NDL:LHG]D.UDNyZF]\%HOVH\&Poststructuralism. A very short introduction, Oxford University Press, Oxford 2002.
Por. Van Dijk T., Dyskurs: struktura i proces, PWN, Warszawa 2002.
Ministerstwo Edukacji Narodowej, Reforma systemu edukacji w Polsce. Projekt, WSiP, Warszawa 1998.
Ibidem, s. 7, 21, 36–40.
66
Maria Mendel
_______________________________________________________________________________________________________________________________
SU]\MPXMFRGWZRU]HQLHQDWXUDOQHMRGSRZLHG]LDOQRFL]DORVG]LHFNDNWyUSRQoVLüSRZLQQ\RVRE\PXQDMEOL*V]HURG]LFHEOL*V]DLGDOV]DURG]LQDFLDáDVSRáHFzQHLLQVW\WXFMHORNDOQHDZUD]LHNRQLHF]QRFL– przedstawiciel administracji puEOLF]QHM PR*OLZLH QDjQL*V]HJR V]F]HEOD D QLH SRQDGORNDOQH RUJDQ\ L LQVW\WXFMH
U]GRZH12.
:WUHFLSRPDUDF]RZHMNVL*HF]NL SURMHNWRZDQHG]LDáDQLDUHIRUPDWRUVNLH
Z]DNUHVLHZ\FKRZDQLDLNV]WDáFHQLDZSURVWZ\QLNDM]QHJDW\ZQHMRFHQ\DNWuDOQHMV\WXDFMLZ\FKRZDZF]HMV]NRá\DZUyGSRGVWDZRZ\FKSU]\F]\QLSU]HMawów tego stanu wymieniono EUDN ZVSyáSUDF\ V]NRá\ L GRPX URG]LQQego13.
W ]ZL]NX]W\PGRPURG]LQQ\SURSRQXMHVL
WUDNWRZDüMDNREH]Z]JO
GQ\SULoU\WHWZZ\FKRZDQLXPáRGHJRF]áRZLHND, a w stosunku do rodziców ekspoQXMHVL
ich prawo do GHF\GRZDQLDRFDá\PSURFHVLHZ\FKRZDQLDG]LHFNDUyZQLH*RW\P
jego nurcie, który dokonujHVL
ZV]NROH14.
-DVQHMHVWZW\PZLHWOH*HSROVNDUHIRUPDRULHQWXMHVL
QD]PLDQ
UHODFML
V]NRáD– dom, nauczyciele –URG]LFH&]\QLWRMHGQDNZVSRVyENWyU\Z\ZRáXMH
DPELZDOHQFM
=MHGQHMVWURQ\JáRVLMDNZ\*HM*HZ\FKRZDQLHLQDXF]DQLHSowinny byüQLHUR]áF]QHZSUDNW\FHV]NRá\DURODGRPXZHGXNDFMLG]LHFNDPD
E\üDEVoOXWQ\PSULRU\WHWHP=GUXJLHMVWURQ\QDWRPLDVWáDWZRZGRNXPHQWDFK
0(1]QDOH(üXM
FLDSU]\ZRáXMFHQDP\OG]LDáDQLDV]NRá\RJUDQLF]DMFHZSá\Z
GRPX:UyG]DU]G]HZ\NRQDZF]\FKPLQLVWHUVWZDRGQRV]F\FKVL
FLOHGR
tej – w deklaracjach – priorytetowej relacji, mamy Z\áF]QLHWDNLHNWyUHGRW\F]
wychowania15DMHGQ\P]QDMEDUG]LHMVSHNWDNXODUQ\FKSUDNW\F]Q\FKUR]ZL]D
SU]\M
W\FK Z UDPDFK UeIRUP\ Z RGQLHVLHQLX GR SRZ\*V]\FK ]DáR*H VWDáR VL
]REOLJRZDQLHV]NyáGROHJLW\PRZDQLDVL
SURJUaPHPZ\FKRZDZF]\PPDMF\P
E\ü G]LHáHP ZVSyáWZRU]RQ\P SU]H] F]WHU\ URGRZLVND XF]QLyZ QDXF]\FLHOL
URG]LFyZRUD]ORNDOQHMZVSyOQRW\=EDUG]LHMV]F]HJyáRZHJRSU]HND]XQDXF]yFLHOH GRZLHG]LHOL VL
MHGQDN *H SURJUDP SRZiQLHQ VNáDGDü VL
] Uy*QRURGQHJR
W\SX UHJXODPLQyZ L Z\ND]yZ RERZL]NyZ16, a te – jak wiadomo – ÄSLV] VL
saPH´ 5DSRUW SRGVXPRZXMF\ SLHUZV]\ HWDS UHIRUP\ ]DZLHUDá LQIRUPDFM
*H
]DOHGZLHURG]LFyZXF]HVWQLF]\áRZSUacach nad powstawaniem programów
wychowawczych17. Tylko 76% osób zapytanych o znajoPRüRZ\FKSURJUDPyZ
VWZLHUG]LáR*H]QDLFKWUHüDJáyZQHFHOHZQLFK]DZDUWHDNFHSWXMHMHG\QLH
DQNLHWRZDQ\FK=SU]\ZRá\ZDQHJRZ\*HMUDSRUWXZ\QLND*HGRNXPHQW\WHRSUacowywali wáDFLZLH VDPL QDXF]yFLHOH SRPLMDMF Z W\P ]DUyZQR XF]QLyZ MDN
LFKURG]LFyZRUD]ORNDOQHURGRZLVNR3U]\F]\PG\UHNWRU]\V]NyáX]QDOL*HSUoJUDP\Z\FKRZDZF]HXZ]JO
GQLDMG]LDáDQLDSURILODNW\F]QHZ]aNUHVLH]DJUR*H
12
13
14
15
16
17
Ibidem, s. 21.
Ibidem, s. 37.
Ibidem.
M.in. Korab K., Reforma programowaÄ:\FKRZDZFD´QU'REU]\VND-Wychowanie w szkole. Projekt, MEN, Warszawa 1998.
Korab K, op. cit., s. 9.
Dzierzgowska I., Edukacja. Raport 1997–2001, MEN, Warszawa 2001, s. 53.
Ku semiotycznym wersjom diagnostyki edukacyjnej
67
_______________________________________________________________________________________________________________________________
URGRZLVNRZ\FK”18, czego – z uwagi na ewidentne odseparowanie otoczenia
w tworzeniu tych dokumentów –QLHPR*QDSU]\Mü]DMHGQR]QDF]QH]SRGHMPoZDQLHP]DSRZLDGDQ\FKG]LDáDZVSyOQLH]ORNDOQZVSyOQRWFRE\áRE\RF]\ZiFLHZVND]DQHZP\OSURMHNWRZDQ\FK]aáR*HUHIRUP\
Praktyki tego rod]DMXVWZDU]DMJUXQWGODQLHMHGQR]QDF]QRFLSRFLJDMFHM
]DVREDPELZDOHQFM
ZSRVWDZDFKQDXF]\FLHOLLLQQ\FKJUXSZVSyáLVWQLHMF\FK
w szkoOH=QDF]HQLDZ]DMHPQ\FKUHODFMLZW\PJáyZQLHV]NRáD– dom, wskutek
tego rodzaju „impulsów” legislacyjnych, semioW\F]Q\FK ]QDF]F\FK VWDM VL
PJOLVWH D LFK ÄUR]MDQLDQLHP´ ] GX* VZRERG W\P ZL
NV] LP PQLHM MHGQo]QDF]QHVUHJXODFMH]DMPXMVL
Z\VSHFMDOL]RZDQLspeakers, prezenterzy reformyMDNPR*QDRNUHOLüV]HURNLHJURQRPyZFyZZW\PREV]DU]HPLQNRQVultantów metodycznych, wi]\WDWRUyZ NXUDWRU\MQ\FK L VDPRU]GRZ\FK X*\ZDMF
w W\P NRQWHNFLH WHUPLQX * .UHVVD19. Prezenterzy reformy PLHQLF\ VL
MHM
]QDZFDPLSUDNW\F]QLHNU\MVL
SRGMHMSDUDVROHP]DIDNWZSURZDG]HQLDUHIRrmy legitymizuje wszelkie iFK G]LDáDQLD ] QL ]ZL]DQH G]L
NL NWyU\P ] MHGQHM
strony reforma, z drugiej –RQLVDPLVWDMVL
ZD*QL:FKDRVLH]PLDQ\RQLMHGQL
Z\GDMVL
ZLHG]LHüF]\PUHIRUPDMHVWLMDNMÄURELü´PrezenterzyUy*QLHUR]uPLHMF\LUy*QLHZ\NRU]\VWXMF\ZáDVQ\SU]HND]RSHUXM]Uy*QLFRZDQ\PL]QaF]F\PL L VSUDZLDM *H ]QDF]HQLD VWDM VL
Sá\QQH D ]DUD]HP QLH]Z\NOH G\QaPLF]QHZVZRMHM]PLHQQRFLPLJRWOLZH
,QQ\P]QDNLHPZVSyáWZRU]F\PV\VWHPRNWyU\PWXPRZDMHVWQSZ\Gana w 2000 r. broszurowa publikacja ówF]HVQHJR0(1SRZL
FRQDUROLURG]iców
w reformowanej szkole. Teksty tego rodzaju, jak wynika m.in. z analiz Kressa
i YDQ/HHXZHQDIRUPRZDQHVQLHW\ONROLQJZLVW\F]QLHDOHLZL]XDOQLHL]QDF]
speF\ILF]QNRPELQDFMRUD]NRPSOHNVRZ\PXNáDGHPNWyU\Z\PDJD]áR*RQ\FK
RGSRZLDGDMF\FK PX DQDOL] -DN WZLHUG] RZL DXWRU]\ WHNVW\ WH QLH V pisane,
lecz –F]
VWR]GX*\PSLHW\]PHP– projektowaneLZLHORNDQDáRZRPXOWLPRGDlnie) artykuáRZDQH20.
„Rodzice w szkole” –WHPDWZWUHFLUHIRUPDWRUVNLHJRSURMHNWXNOXF]Rwy,
QLHRWU]\PDáQDZHWSRSXODUQHJRVWDQGDUGRZHJRXM
FLDMDNRW]Zzeszyt reformy21.
OpraFRZDQ\]RVWDáMHG\QLHZSRVWDFLVNáDGDQHMXERJLHMZ]DSLV\XORWNL%URV]XUD
o rodzicach w szkoleMDNGRWGMHG\QDSXEOLNDFMDUHIRUP\ZFDáRFLWHPXWHPaWRZLSRZL
FRQDJáRVLSRWU]HE
LNRQLHF]QRüLFKREHFQRFLZWZRU]HQLXSUogramów wychowawczych oraz – ogólnie –SRWU]HE
LFKZVSyáSUDF\]HV]NRá
2SUDFRZDQLHJáRVLFRJáRVLDNV]WDáWZ\GDZQLF]\PyZLFR]XSHáQLHLQQeJR1LHWU]HEDE\ü]RULHQWRZDQ\PZLQQ\FKZ\GDZQLFWZDFKGRW\F]F\FKUHIRr18
19
20
21
Ibidem.
Kress G., Linguistic process and the mediation of „reality”: the politics of newspaper language, [w:] G. Leitner (red.), International Journal of the Sociology of Language. Language
and Mass Media, nr 40, Mouton Publishers, Berlin – New York – Amsterdam 1993, s. 45–54.
Kress G., van Leeuwen T., Front Pages: (The Critical) Analysis of Newspaper Layout, [w:]
A. Bell, P. Garrett (red.), Approaches to Media Discourse, Oxford – Malden: Blackwell Publishers 1998, s. 187–219.
Chodzi tu o wydawane przez MEN numerowane zeszyty z serii Biblioteczka Reformy.
68
Maria Mendel
_______________________________________________________________________________________________________________________________
P\E\]DXZD*\ü*HRW\FKÄZD*Q\FK´MHMXF]HVWQLNDFKWUDNWXMHEDUG]RVNURPQD
uboga koORU\VW\F]QLHSR]EDZLRQDLOXVWUDFMLXORWNDÄ&]\WD´VL
]QLHMSRSURVWX
*H]DUyZQRRSLV\ZDQDZQLHMURODURG]LFyZMDNRQLVDPLZV]NROHWUakWRZDQLV
LPDME\üUyZQLHÄXORWQLH´]GDZNRZRLSRGU]
GQLH
=QDF]FH–WRWDODNRQLF]QDIRUPXáDV]HURNLHJRRWZDUFLDDOHMHGQRF]HQLH
SUHF\]\MQHJR]DZ
*HQLD=QDF]HQLHZQLHMVL
IRUPXMFH–WRSU]\ZL]DQLHURG]iców do domu, z którego niejako nie pR]ZDODLPVL
Z\MüERZHV]OLE\GRV]Noá\-HVWWR]DPNQL
FLHLFKZZ\FKRZDZF]HMUROLGRNRQXMFHVL
SRSU]H]ZLGRFzQ\ZW\PSU]HND]LHSRG]LDáV]NROQHMHGXNDFMLQDVSUDZ\SRGOHJDMFHZSá\ZRZL
URG]LFyZGRPZ\FKRZDQLHLQD]DJDGQLHQLDRGWHJRZSá\ZX wolne, pozostajFHZU
NDFKQDXF]\FLHOLV]NRáDQDXF]DQLH
:W\PFRGRWGDQDOL]RZDQRZLGDüSHZLHQáDFXFK]QDF]F\FKXWZRU]oQ\SU]H]QLHVSyMQRFLQDWXU\OHJLVODF\MQHMSRZFLJOLZRüWUHFLLIRUP]DSoUHGQLFWZHPNWyU\FKSUH]HQWRZDQDMHVWURODURG]LFyZLWG7DNLH]QDF]FHSR]ZaODMQDSU]HZLG\ZDQLH]QDF]RQ\FKF]\OL]UR]XPLHQLHFR]QaF]\UHODFMDV]NRáD–
dom.
:FDáRFLRZ\PRJOG]LHPR*QDRGF]\WDüV\VWHP]QDNyZG]LDáDMF\UHSXlV\ZQLHLZ\NOXF]DMFRZREHFURG]LFyZ– nomen omen – ZVSyáJRVSRGDU]\V]NRá\
i UyZQRU]
GQ\FKSDUWQHUyZQDPRF\XVWDZ\RV\VWHPLHRZLDW\]URUD]
SURMHNWXL]DU]G]HZ\NRQDZF]\FKUHIRUP\–DZHGáXJ.RQVW\WXFML
RP –RVyERGSRZLHG]LDOQ\FK]DG]LHFNRZW\PUyZQLH*]DWHP]DMHJRHGXNDFM
NiespójQRüW\FK]QDF]HRUD]Z\]QDF]DQDSU]H]QL]PLHQQRüUXFKOLZRü oraz
SU]HZLG\ZDOQLHGX*DG\QDPLND]QDF]HSRQRZQLHQDVXZDVNRMDU]HQLH]migotliZRFLNWyUMDNRWHUPLQRGQRV]F\VL
GR]QDF]HRSisali –ZVSRPQLDQLMX*–
Z.Melosik i T.Szkudlarek22.
3RVWU]HJDMFU]HF]\ZLVWRüMDNRW
ZNWyUHM]QDF]HQLDPLJRF], w sposób
RF]\ZLVW\QLHVWZDU]DMFSRGVWDZGRG]LDáDQLDLQWHJUXMFHJRV]NROQZVSyOQRW
XPR*OLZLDVL
XFKZ\FHQLHNOLPDWXV]NRá\ZNWyU\PWUZDá\PHOHPHnWHPVWDMHVL
UR]]LHZ SRPL
G]\ W\P FR JáRV]RQH D W\P FR UHDOL]RZDQH Z SUDNW\FH ]D
ucznioZLH NV]WDáWXM VZRMH RVLJQL
FLD SRWHQFMDOQLH UR]JU\ZDMF SU]H*\ZDQH
NRQIOLNW\ORMDOQRFLV]NRáDvsGRPLVWDMFVL
podwójnymi agentamiFLHUSLFyPL ZVNXWHN U]XWXMFHJR QD FDáH *\FLH GRZLDGF]HQLD FDáRFLRZHM RGSRZLHdzi
behawioralnejW]QNRPSOHNVX]DFKRZDPDMF\FKQDFHOXRGFL
FLHVL
RGV]NRá\
–URGRZLVNDGDOHNLego i wrogo ustosunkowanego wobec domu23.
:DUWRUyZQLH*]DXZD*\ü*HV\VWHP]QDNyZRNUHORQ\Z\*HMMDNRUHSXlV\ZQ\ ZREHF URG]LFyZ RGZ]RURZXMH PyZLF M
]ykiem teorii M. Foucaulta,
opisywane przez niego praktyki repartycji, tzn. skoordynowanego manipulowaQLD ]DU]G]DQLD L NLHURZDQLD OXG(PL24 (GXNDF\MQH G\VF\SOLQ\ Z VSRáHF]QR22
23
24
Meliosik Z., Szkudlarek T., op. cit.
Relvas A.P., Sousa L., PURFHVNRPXQLNDFMLPL
G]\V]NRáDURG]LQ, „Kwartalnik Pedagogiczny” 1998, nr 1–2, s. 167–168.
Foucault M., Discipline and Punish: The Birth of the Prison, Penguin Press, London [wyd.
polskie: 1DG]RURZDüLNDUDü1DURG]LQ\ZL
]LHQLD, Warszawa 1977, 1993.
Ku semiotycznym wersjom diagnostyki edukacyjnej
69
_______________________________________________________________________________________________________________________________
FLDFKZNWyU\FKG]LDáDMSRVáXJXMVL
Z\UDILQRZDQ\PLF]
VWRQLH]Z\NOHZyP\lnymi technikami25:DQDOL]RZDQ\PNRQWHNFLHPR*QDSRQRZQLHSU]\ZoáDü ZVSRPQLDQ\FK MX* prezenterów reformy NWyU]\ G\VWU\EXXMF L ]DSRUHGQLF]DMFZHZáDVQ\FKLQWHUSUHWDFMDFKZLHG]
RUHIRUPLHLZL]MDFKZFLHODQLDMHM
w *\FLHZHIHNFLH–WU]\PDMV]NRá
pod panoptycznym RNLHPZáDG]\. Podobne
UHIOHNVMHUR]ZLMDáZVZRLFKEDGDQLDFKDQJLHOVNLFKUHDOLyZRZLDWowych S. Ball26.
'RLGHQW\F]Q\FKNRQNOX]MLSURZDG]WDN*HDQDOL]\SU]HVWU]HQLV]NRá\ZNWyUHM–
MDN VL
RND]XMH – URG]LFH PDM VZRMH PLHMVFH SRG XVWDZLF]Q NRnWURO OXE QLH
PDMJRZFDOH27.
.RQNOXGXMFFR–QDSRGVWDZLHSU]\EOL*RQ\FKZ\*HMIUDJPHQWyZU]HF]\ZiVWRFL –PR*QDSRZLHG]LHüR]QDF]HQLDFKNRQVWUXXMF\FKUHODFM
QDXF]\FLHOH–
URG]LFHRNOLPDFLHVSRáHF]Q\PV]NRá\RDWPRVIHU]HZNWyUHMNV]WDáWXMVL
RVLgni
cia uczniów?
=SHZQRFLPR*QDVWZLHUG]Lü*HGDOV]HMHMUR]SDWU\ZDQLHGRNRQywane z
Uy*Q\FK SHUVSHNW\Z SR]QDZF]\FK ]Z\NRU]\VWDQLHPPLQDSDUDWXU\SRPLDUoZHM NWyU G\VSRQXMH DNWXDOQLH GLDJQRVW\ND HGXNDF\MQD PD V]DQV
SU]\QLHü
Já
ERNZLHG]
RRVLJQL
FLDFKXF]F\FKVL
G]LHFL:LHG]DSRZVWDMFD]SRPiQL
FLHPWaNLFKMDN]DSURSRQRZDQHSRGHMFLHGRNRQWHNVWXNV]WDáFHQLDZ\GDMHVL
ERZLHPQLHSHáQD:VNR]DNURMRQHDQDOL]\Z\EUDQ\FKIUDJPHQWyZQDV]HMU]eF]\ZLVWRFLSU]HGVWDZLRQHZW\PRSUDFRZDQLXPRJVWDQRZLüSHwne otwarcie
QDGLDJQRVW\F]QHEDGDQLDNRQVHNZHQFMLMHM]QDF]HZRGQLHVLHQLXGRSRVW
SyZ
XF]QLyZ5HODFMDNWyUDNRQVWUXXMHVL
SRPL
G]\V]NRáLGRPHPGDOHNDMHVW–
MDNZ\ND]Dá\PLQSU]HSURZDG]RQHZ\*HMDQDOL]\–RGPDMF\FKMSODVW\F]QLH
Z\UD]LüPHWDIRUmostu, czy ZL
]L.
0R*QDSU]\SXV]F]Dü*HZZLHWOHZLGRF]QHMZLHORFLDSU]HGHZV]\VWNLP
QLHVSyMQRFL]QDF]HGRW\F]F\FKZVSyáLVWQLHQLDW\FKURGRZLVNZV]NROHLSUoFHVLHHGXNDFMLPRJRQHUR]ZLMDüVL
EDUG]LHMZSRF]XFiu zachowywanej wobec
siebie ambiwalencji postaw oraz – co za tym idzie –QLHFK
FLLREDZQL*Z]aMHPQRFLZVSyáRGSRZLHG]LDOQRFLLZVSyáSUDF\:VSyáSUDFDV]NRáD– dom naWRPLDVWMDNJáoV]OLF]QHRSUDFRZDQLDEDGDZF]H28VWDQRZLQLH]E
GQ\ZDUXQHN
optymalL]DFMLNV]WDáFHQLDLMHVWLVWRWQ\PNRPSRQHQWHPRVLJQL
üXF]QLD
0LJRWOLZRü ]QDF]H MDNR NRQG\FMD DQDOL]RZDQHM U]HF]\ZLVWRFL PR*H
NV]WDáWRZDüNOLPDWVSRáHF]Q\]EOL*RQ\GRURGRZLVNDFKDRVX –MDNJUXS
ZNWó-
25
26
27
28
Ibidem.
Ball S. (red.), Foucault and Education: Discipline and Knowledge, Routledge, London [wyd.
polskie: Foucault i edukacja. Dyscypliny i wiedza, Oficyna Wydawnicza Impuls. Kraków
1992, 1994].
Mendel M., 2ZVSyáJRVSRGDU]DFKEH]SRODF]\OLRXVSRáHF]QLHQLXV]NRá\SU]H]MHMRWZDUFLHQD
rodziców >Z@ , 6DJDQ 0 &]HSF]\VNL :VSyáF]HVQH LQWHUSUHWDFMH UHJLonu, Wydawnictwo
8**GDVN
3RULFKSU]HJOGZ0HQGHO0(GXNDFMDVSRáHF]QD, op. cit .
70
Maria Mendel
_______________________________________________________________________________________________________________________________
rej panuje silnie odczuwane poczucie braku ]DXIDQLD ZREHF MHM F]áRQNyZ RUD]
]ZL]aQHJR]QLPQLHXVWDQQHJRO
NXRSLVXMH%1HYLOOH29.
2JUDQLF]DMF\ZSá\ZWHJRURG]DMXURGRZLVNDQDVXNFHV\XF]QLDZ\GaMHVL
HZLGHQWQ\ L SRZLQLHQ E\ü XZ]JO
GQLDQ\ Z GLDJQR]LH HGXNDF\MQHM :D*ne jest
]DWHPE\UR]XPLHüMMDNRWDNUHMHVWUDFM
RVLJQL
üXF]QLyZNWyUDGRNRQ\ZDáaE\VL
ZFLVá\PSRZL]DQLX]NRQWHNVWHP]QDF]eQLRZ\PNV]WDáWXMF\PNOLPDW
VSRáHF]Q\V]NRá\ZNWyU\PRSLV\ZDQDZW\PWHNFLHUHODFMDV]NRáD– dom odJU\ZDNOXF]RZURO
Chodzi o uprawianie diDJQRVW\NLZIRUPXOHNWyUPR*QDE\áRE\RNUHOLü
MDNRZHUVM
VHPLRW\NLHGXNDF\MQHM2GLDJQRVW\N
ZNWyUHMVWDZLDQRE\S\WDQLD
RWRMDNLHVGLDJQRVW\NDMDNRUHMHVWUDFMDDOHLFR]QDF]GLDJQRVW\NDVHPLoW\F]QDRVLJQL
FLDXF]QLyZZGDQ\PNRQWHNFLHZVSRáHF]QHMU]HF]\ZiVWRFL
budowanej przez znaki.
0R*QDXF]\QLü]W\FKVWZLHUG]HSHZLHQSRVWXODWDGUHVRZDQ\WDNGRGLaJQRVWyZHGXNDF\MQ\FKMDNSHGDJRJyZLLQQ\FKEDGDF]\VSRáHF]Q\FK3RVWXODW
PDMF\ NRQFHQWURZDü LFK Z\VLáNL LQWHJURZDü GRFLHNDQLD VáX*FH UR]umieniu
RVLJQL
üXF]QLyZLGRFKRG]HQLXGRZDUXQNyZZNWyU\FKVNXWHF]QLHPRJá\E\
E\üXVXZDQHSU]HV]NRG\EORNXMFHLFKRSW\PDOQ\NV]WDáW
Marek E., 8G]LDáNRPXQLNDFMLHGX NDF\MQHMQDXF]\FLHOLZNUHRZDQLXNOLPDWXVSRáHF znego klasy szkolnejÄ)\FLH6]NRá\´QUV–8.
29