Świeto Orderu Virtuti Militari

Święto Orderu Virtuti Militari (łac. Męstwu wojskowemu – (cnocie) dzielności żołnierskiej)
obchodzone 11 listopada to najwyższe polskie odznaczenie wojskowe, nadawane za wybitne
zasługi bojowe. Jest najstarszym orderem wojskowym na świecie, spośród nadawanych do
chwili obecnej. Ustanowiony przez króla Stanisława Augusta Poniatowskiego w dniu
22 czerwca 1792 r. dla uczczenia zwycięstwa w bitwie pod Zieleńcami po rozpoczęciu wojny
polsko - rosyjskiej przeciwko interwencji Imperium Rosyjskiego i konfederacji targowickiej,
a w obronie Konstytucji 3 maja. Dewiza orderu brzmi: Honor i Ojczyzna.
Król Polski Stanisław
August Poniatowski, twórca
Orderu Virtuti Militari
Awers Krzyża
Wielkiego
Awers gwiazdy
orderowej
Baretka
Pierwsze egzemplarze medali wykonała mennica 15 czerwca 1792 r.
Medale Virtuti Militari z 1792
Krzyż Orderu Virtuti Militari
1792
Krzyż złoty 1992
„Przyszło mi do głowy przesłać rodzaj medali owalnych, które z jednej strony mieścić będą moje
imię, a z drugiej napis „Virtuti Militari”, a które będzie można nosić, tak jak krzyże orderu Marii
Teresy, na wąskiej wstążce podobnej do wstążki orderu Św. Stanisława. Będą to medale srebrne
dla szeregowych, a złote dla oficerów” – Stanisław August Poniatowski z listu do ks. Józefa
Poniatowskiego napisanego 12 czerwca 1792 r.
Pierwsze nadania miały miejsce 22 czerwca 1792 r.; otrzymali je ks. Józef Poniatowski, mjr
Michał Wielhorski, mjr Franciszek Pouppart, mjr Stanisław Mokronowski, bryg. Eustachy
Sanguszko, płk Józef Poniatowski, ppłk Jan Grochowski, mjr Jan Krasicki, mjr Józef
Szczutowski, mjr Mikołaj Oppeln-Bronikowski, kpt. Michał Chomętowski, por. Andrzej
Gałecki, ppor. Seweryn Bukar, ppor. Sebastian Marszycki, ppor. Karol Tepfer, a wręczenie
medali nastąpiło 25 czerwca 1792 r. w Ostrogu na Wołyniu, gdzie znajdował się obóz wojsk
Rzeczypospolitej. Udekorowano nimi 15 oficerów i żołnierzy biorących udział w bitwie po
Zieleńcami, którzy, po ustanowieniu statutu, mieli stworzyć pierwszy skład kapituły orderu.
Król Stanisław August Poniatowski był Wielkim Mistrzem Orderu Virtuti Militari i z mocy
prawa kawalerem Krzyża Wielkiego.
Miał on wtedy dwie klasy: złotą – dla generałów i oficerów; srebrną – dla podoficerów
i szeregowych. Prawdopodobnie na przełomie sierpnia i września 1792 r., gdy do Warszawy
powrócił ks. Józef Poniatowski, ustanowiono statut orderu, jednocześnie zmieniono jego
kształt na formę krzyża, który z pewnymi zmianami istnieje do dziś. Statut orderu został
opracowany na podstawie statutu austriackiego Orderu Wojskowego Marii Teresy. Order miał
dzielić się na pięć klas, z czego trzy pierwsze miały formę orderową, dwa pozostałe
medalową:
I klasa – Krzyż Wielki z Gwiazdą,
II klasa – Krzyż Komandorski,
III klasa – Krzyż Kawalerski,
IV klasa – Medal Złoty,
V klasa – Medal Srebrny.
Ustalono formę noszenia krzyży na wstążce błękitnej z czarnymi obwódkami, Krzyż Wielki
był dekorowany srebrną, sześciopromienną gwiazdą, zatwierdzono uposażenie w postaci
dodatkowego podwójnego żołdu dla odznaczonych Krzyżem Złotym i dodatkowej połowy
żołdu dla odznaczonych Krzyżem Srebrnym. W myśl statutu order miał być nadawany przez
kapitułę orderu, w której skład mieli wejść kawalerowie tego orderu w kolejności ich nadania.
Pierwszy jej skład mieli stanowić odznaczeni po bitwie pod Zieleńcami. W 1792 r. król
dokonał poprawki formalnych dotyczącej nadań, uprzednio odznaczonym oficerom Krzyżem
Złotym nadano Krzyże Kawalerskie, zaś ks. Józef Poniatowski, jako jedyny, otrzymał Krzyż
Komandorski.
W 1792 r. statut orderu nie został zastosowany w praktyce, gdyż po przystąpieniu króla do
konfederacji targowickiej przestano go nadawać, pod pretekstem równości szlachty.
29 sierpnia 1792 r., w Lubomlu, konfederacja targowicka ogłosiła uniwersał zakazujący
noszenia i przyznawania orderu pod groźbą surowych kar, włącznie z utratą rang wojskowych
oraz zażądała jego zwrotu. W dniu 22 listopada 1793 r. sejm grodzieński uchylił uniwersał
konfederacji i przywrócił order, jako odznaczenie wojskowe. Ustawę uchwalono na skutek
przeoczenia, co stało się powodem odwołania posła rosyjskiego Jakoba Sieversa. Pod
naciskiem następcy Sieversa posła Osipa Igelströma król Stanisław August Poniatowski wraz
z Radą Nieustającą dla złagodzenia gniewu cesarzowej Rosji Katarzyny II rezolucją z 7
stycznia 1794 r. uchylił uchwałę sejmową. Król zabronił noszenia medali i krzyży Virtuti
Militari, nakazując ich zwrot w ciągu miesiąca pod groźbą najsurowszych kar kryminalnych.
Za kampanię 1792 r. zostało odznaczonych medalami złotymi 63 oficerów i generałów,
a medalami srebrnymi – 290 podoficerów i szeregowych. Łącznie za panowania Stanisława
Augusta Poniatowskiego odznaczono 526 osób:
Krzyżem Komandorskim – 1,
Krzyżem i Medalem Złotym – 85,
Krzyżem i Medalem Srebrnym – 440.
Krzyż Komandorski Orderu VM Jana
Henryka Dąbrowskiego z 1808 r.
Krzyż Złoty Orderu VM Michała
Pełczyńskiego z 1813 r.
W 1806 r. generał lejtnant ks. Józef Poniatowski rozpoczął starania o przywrócenie
w oddziałach polskich walczących w wojskach napoleońskich polskiego orderu wojennego.
Miano go rozpocząć nadawać za udział w kampaniach włoskiej, francuskiej i polskiej
w latach 1806-1807, lecz dopiero 26 grudnia 1806 r. dekret króla saskiego i księcia
warszawskiego Fryderyka Augusta otworzył drogę do jego nadawania i ustalono
obowiązujący do dziś podział orderu:
I klasa – Krzyż Wielki (z gwiazdą),
II klasa – Krzyż Komandorski,
III klasa – Krzyż Kawalerski,
IV klasa – Krzyż Złoty,
V klasa – Krzyż Srebrny.
W myśl statutu order otrzymał nazwę „Order Wojskowy Księstwa Warszawskiego”. Statut
początkowo określał, że ordery wyższych klas otrzymywali automatycznie oficerowie
w zależności od rangi. Krzyż Komandorski (II klasa) otrzymywał generał dywizji, Krzyż
Kawalerski (III klasa) – generał brygady, pułkownik i major.
Fryderyk August, jako książę warszawski mógł nadawać order bez żadnych ograniczeń. Po
pierwszym okresie nadawania orderu ten sposób nadawania orderów niejako automatycznie
został zmieniony i od rozkazu z 22 lutego 1808 r. ministra wojny Księstwa Warszawskiego,
ks. Józefa Poniatowskiego, zaczęto go nadawać za konkretne jednostkowe czyny bohaterskie
na polu walki. 10 października 1812 r. został wydany w sprawie orderu ostatni dekret, w myśl
którego każdy podoficer i szeregowy odznaczony Krzyżem Złotym lub Srebrnym miał prawo
pobierać roczną pensję, do czasu awansu na oficera, lub w przypadku zwolnienia ze służby
wojskowej – dożywotnio. W okresie Księstwa Warszawskiego wykształcił się również sposób
nadawania i wręczania orderu, jako szczególnej uroczystości odbywającej się przed frontem
jednostki, w której służy odznaczony żołnierz.
W okresie Księstwa Warszawskiego nadano łącznie 2569 orderów Virtuti Militari, w tym:
I klasy – Krzyż Wielki – 2,
II klasy – Krzyż Komandorski – 10,
III klasy – Krzyż Kawalerski – 504,
IV klasy – Krzyż Złoty – 23,
V klasy – Krzyż Srebrny – 1130.
Joanna Żubr, ur. w 1761 r. sierż. piechoty z 4 kompanii 2
batalionu 2 Pułku Piechoty Legionów, była pierwszą kobietą,
mianowaną na ten stopień wojskowy (obcięła włosy i płeć
ukrywała pod męskim mundurem) i pierwszą odznaczoną orderem
Virtuti Militari. Podczas szturmu fortecy w Zamościu 19 maja
1809 r., przedostała się na czele grupy żołnierzy przez ukryte
wejście w okolicach Bramy Lwowskiej i wdarła się na mury
zdobywając armatę. Za czyn ten została odznaczona przez księcia
Józefa Poniatowskiego Orderem Virtuti Militari V Klasy (miała
wówczas prawie 50 lat). Następnie służyła w 17 Pułku Piechoty
Księstwa Warszawskiego, z Dywizją Wielkopolską brała udział w
kampanii rosyjskiej 1812 r. W czasie odwrotu Napoleona spod
Moskwy została oddzielona od swojej jednostki, wydostała się z
Rosji na własną rękę. Latem1813 r. dołączyła do polskich
oddziałów w Saksonii, gdzie służyła aż do traktatu pokojowego w
Fontainebleau. Brała udział w siedemnastu bitwach i oblężeniach.
Wróciła z mężem, z którym rozpoczęła wojny, do Polski i osiedlili
się w Wieluniu, gdzie zmarła w 1852 r. w wieku około 90 lat
podczas epidemii cholery.
Po utworzeniu Królestwa Polskiego na mocy Konstytucji Królestwa Polskiego order przy
zachowaniu statutu otrzymał nazwę Order Wojskowy Polski, nadawano go uczestnikom
kampanii 1812, 1813 i 1814. Wnioski w sprawie orderów rozpatrywała specjalna Komisja
Rządowa Wojny. Na mocy dekretu z 5 czerwca 1817 r. utrzymano przywilej dożywotniej
pensji dla podoficerów i szeregowych a dodatkowo oficer odznaczony tym medalem nabywał
prawo do uzyskania szlachectwa. N nadano 1213 orderów, a proces nadawania zakończono
około 1820 r.
Krzyż Złoty Orderu VM
z 1815
Krzyż Kawalerski Orderu Virtuti
Militari z 1831
Krzyż Srebrny Orderu
VM z przywróconym
symbolem Pogoni, z
1812 lub 1831 r.
Po wybuchu powstania listopadowego wznowiono nadawanie orderu, który otrzymał uchwałą
Sejmu z 19 lutego 1831 r. nazwę Order Virtuti Militari. Pierwsze nadanie orderu nastąpiło
3 marca 1831 r., a ostatnie najprawdopodobniej w październiku 1831 r., bo ostatni naczelny
dowódca powstania listopadowego gen. dyw. Maciej Rybiński nadawał ordery na emigracji
już po upadku powstania. Po klęsce powstania car Rosji Mikołaj I zniósł order, ustanawiając
31 grudnia 1831 r. Polski Znak Honorowy, którego odznaka była kopią Orderu Virtuti
Militari, lecz nie było to odznaczenie w rozumieniu orderu wojennego, a na pewno nie
polskie. Rozkazem z 12 stycznia 1832 r. Mikołaj I zdegradował Order Virtuti Militari do
rangi rosyjskiej odznaki Polska Odznaka Zaszczytna za Zasługi Wojenne, którą nadano
w liczbie ponad 100 tysięcy uczestnikom tłumienia powstania listopadowego. Ustanowiony
przez Mikołaja I po upadku powstania listopadowego Medal za Wzięcie Szturmem Warszawy
w 1831 roku noszony był na wstędze orderowej Orderu Wojskowego Polski.
W okresie powstania listopadowego uhonorowano ogółem 3863 osoby, w tym:
II klasy – Krzyżem Komandorskim – 1
III klasy – Krzyżem Kawalerskim – 105
IV klasy – Krzyżem Złotym – 1794
V klasy – Krzyżem Srebrnym – 1963
Krzyżem Komandorskim odznaczony
został gen dyw. Jan Skrzynecki za
bitwę pod Wawrem i Dębem Wielkim
Srebrnym Krzyżem (V klasy) odznaczona została
Józefa Kluczycka (służyła, jako Józef Kulczycki)
– st. asystent chirurga 10 Pułku Piechoty Liniowej
(później
secundo
voto
Józefa
Daniel
z Mazurkiewiczów Rostkowska); dwukrotnie
ranna w bitwie pod Grochowem
Krzyżem Srebrnym (V klasy) uhonorowano również Bronisławę Czarnowską – kadeta
z 1 Pułku Jazdy Augustowskiej; przebrana w męski ubiór walczyła w obronie Warszawy.
W dniu 3 marca 1831. Złoty Krzyż Virtuti Militari otrzymał syn Napoleona i Marii
Walewskiej – Aleksander Colonna Walewski.
Po odzyskaniu niepodległości w 1918 r. Sejm Ustawodawczy Rzeczypospolitej Polskiej na
mocy ustawy z dnia 1 sierpnia 1919 r. o ustanowieniu orderu wojskowego „Virtuti Militari”
wskrzesił order nadając mu nazwę Orderu Wojskowego Virtuti Militari. Zgodnie z ustawą
przywrócone zostało dawne znaczenie orderu jako nagrody [...] czynów wybitnego męstwa
i odwagi, dokonanych w boju i połączonych z poświęceniem się dla dobra Ojczyzny[...].
Restytuowany order zachował dawny, wprowadzony w okresie Księstwa Warszawskiego,
podział na pięć klas oraz ich nazwy. W ustawie określono podstawowe parametry orderu,
zasady jego noszenia, kwalifikacje czynów, za które żołnierze mogli otrzymać poszczególne
klasy orderu oraz prawa i przywileje odznaczonych. W ustawie ustalono, że żołnierz mógł
otrzymać order poszczególnej klasy za następujące czyny:
Krzyż Wielki z Gwiazdą – I klasy – wódz za zwycięstwo w walnej bitwie,
zakończonej zupełną porażką nieprzyjaciela lub za bohaterską obronę, która
rozstrzygnęła o losach operacji strategicznych;
Krzyż Komandorski – II klasy – dowódca za zwycięstwo taktyczne lub mężną
i skuteczną obronę trudnej pozycji;
Krzyż Kawalerski – III klasy – oficer, podoficer, lub szeregowy, posiadający już
Krzyż Złoty (IV klasy) za umiejętne kierowanie oddziałem, połączone z czynem
wybitnego męstwa i z narażeniem życia;
Krzyż Złoty – IV klasy – oficer, za umiejętne dowodzenie oddziałem, połączone
z osobistym czynem wybitnego męstwa i z narażeniem życia lub podoficer względnie
szeregowy, posiadający już Krzyż Srebrny (V klasy) za czyn wybitnego męstwa,
połączony z narażeniem życia;
Krzyż Srebrny – V klasy – oficer, podoficer lub szeregowy za czyn wybitnego
męstwa, połączony z narażeniem życia.
Sejm postanowił m.in. że każdy kawaler orderu (bez względu na klasę i inne pobory
otrzymywane z tytułu wykonywanej pracy) będzie otrzymywał dożywotnio roczną pensję
orderową w wysokości 300 zł (w tej wysokości była wypłacana do 1939 r.). Ponadto
przyznano im przywilej pierwszeństwa przy przydziale ziemi, obejmowaniu posad
rządowych, przyjmowaniu do zakładów dla inwalidów oraz uzyskiwaniu dla dzieci miejsc
stypendialnych w rządowych placówkach oświatowych i zakładach wychowawczych.
Kawalerowie orderu Virtuti Militari mieli prawo do honorów ze strony wojskowych równych
stopniem, a nie posiadających orderu. Podoficerowie i szeregowi odznaczeni tym Krzyżem
mieli prawo awansowania na stopień oficerski, o ile posiadali odpowiednie kwalifikacje.
Awansowani na tych warunkach podoficerowie i szeregowi zachowywali wszystkie prawa
oficerów służby czynnej. Jednakże byli zobowiązani w ciągu roku po zakończeniu wojny
złożyć stosowny egzamin na stopień oficera rezerwy.
Wszyscy odznaczeni Orderem Virtuti Militari tworzyli zgodnie z ustawą braterski zespół pod
nazwą „Zgromadzenie Kawalerów Orderu Virtuti Militari” z Kanclerzem Orderu i Kapitułą
na czele. Kapitułę tworzyło dwunastu najstarszych kolejnością kawalerów czterech klas
starszych (po trzech z każdej klasy). Przewodniczącym Kapituły z tytułem Kanclerza mógł
być najstarszy klasą i kolejnością kawaler orderu (był nim marszałek Józef Piłsudski, jako
jedyny Polak odznaczony Krzyżem Wielkim z Gwiazdą). Decyzja o nadaniu orderu od 1920 r.
należała do Naczelnika Państwa, przy czym I, II i III klasę nadawał on na wniosek Kapituły,
a klasę IV i V – na wniosek dowództwa dywizji. Ustawa z 1919 r. ustanowiła Święto Orderu
na dzień 3 maja.
W dniu 22 stycznia 1920 r. w rocznicę wybuchu powstania styczniowego odbyła się pierwsza
dekoracja Krzyżami Srebrnymi, uhonorowano nimi wszystkich członków kapituły.
Najmłodszym kawalerem tego orderu został wówczas pośmiertnie 13 letnie Orlę Lwowskie
Antoś Petrykiewicz. Następne nadania odbywały się w kolejnych latach; w 1923 r.
przyznawanie orderów zakończono.
Po 1926 r. odznaczeni musieli nosić pełne odznaki orderu, nawet na mundurze polowym.
25 marca 1933 r. Sejm RP uchwalił nową ustawę o Orderze Virtuti Militari, którą ogłoszono
8 maja tegoż roku. Ustawa przeniosła Święto Orderu na 11 listopada oraz zmieniła jego
nazwę na Order Wojenny Virtuti Militari. Wprowadzone zostały zmiany w wyglądzie odznak
orderowych, precyzyjniej określono warunki przyznawania poszczególnych klas orderu,
uzależnione od funkcji odznaczonego i kwalifikacji czynu.
Poszczególne klasy orderu mogły być przyznawane w następujący sposób:
Krzyż Wielki – I klasa – mógł otrzymać naczelny wódz za zwycięską wojnę,
wyjątkowo już po jej zwycięskim zakończeniu dowódca armii lub wyższy dowódca za
całokształt pracy wojennej przy wykazaniu się wybitnymi wynikami
w poszczególnych kampaniach;
Krzyż Komandorski – II klasa – mógł otrzymać dowódca armii albo wyższy dowódca,
wyjątkowo dowódca grupy, dywizji lub równorzędny, za śmiałe i pełne inicjatywy
prowadzenie operacji wojennej, mając duże znaczenie dla przebiegu wojny jak
również oficerowi, który przyczynił się wybitnie do rozstrzygającego zwycięstwa;
Krzyż Kawalerski – III klasa – mógł być nadany dowódcy oddziału do dowódcy armii
włącznie za nadzwyczajne czyny bojowe lub wybitną inicjatywę, połączoną
z umiejętnym i skutecznym dowodzeniem, a wyjątkowo mógł być przyznany
oficerowi sztabu za współpracę z dowódcą, jeżeli ta współpraca przyczyniła się do
rozstrzygającego zwycięstwa w bitwie;
Krzyż Złoty – IV klasa – mógł być nadany żołnierzowi, który posiadał już Krzyż
Srebrny (w wyjątkowych przypadkach ten warunek mógł być pominięty) za umiejętne
i skuteczne dowodzenie oddziałem do dywizji włącznie lub za wybitną inicjatywę,
zapewniającą duży sukces bojowy;
Krzyż Srebrny – V klasa – mógł być nadany dowódcy za śmiały i pełen inicjatywy
czyn bojowy połączony ze skutecznym i umiejętnym dowodzeniem, a także
żołnierzowi, który swoim przykładem wpłynął na towarzyszy, doprowadzając ich do
wybitnego czynu bojowego lub sam dał przykład niezwykłego męstwa. Krzyżem
Srebrnym mogły być także odznaczane za niezwykłe męstwo osoby cywilne,
oddziały, miasta i inne zbiorowości.
Prawo nadawania orderu w czasie wojny przysługiwało Wodzowi Naczelnemu, a po zawarciu
pokoju byłemu Naczelnemu Wodzowi, przy czym I, II i III klasa miała być przyznana na
wniosek Kapituły Orderu, a klasa IV i V na wniosek dowódców oddziałów. Kapitułę pod
przewodnictwem Kanclerza, mieli tworzyć kawalerowie II, III, IV i V klasy w liczbie
dwunastu (po trzech z każdej klasy), powoływani w czasie pokoju przez generalnego
inspektora sił zbrojnych, a w czasie wojny przez Naczelnego Wodza. Do składu Kapituły
wchodzili z urzędu także wszyscy kawalerowie I klasy. Kapituła Orderu miała być w 1/3
części odnawiana co dwa lata. Funkcję Kanclerza Orderu powierzono kawalerowi I lub II
klasy Orderu, mianowanego w czasie wojny przez Naczelnego Wodza, a w czasie pokoju
przez generalnego inspektora sił zbrojnych.
Kawalerowie Orderu – obywatele polscy – tworzyli, jak poprzednio, „braterski zespół” pod
nazwą „Zgromadzenie Kawalerów Orderu Wojennego Virtuti Militari”. Przysługiwały im,
bez względu na klasę, te same uprawnienia, jakie nadano w ustawie z 1919 r., z tym że
podoficer odznaczony Krzyżem Złotym mógł być mianowany do stopnia podporucznika,
a szeregowiec – tylko do stopnia sierżanta.
Nowa ustawa z 1933 r. rozszerzała zakres przywilejów. Kawalerowie Orderu Wojennego
Virtuti Militari otrzymali dodatkowo uprawnienia do 80% zniżki kolejowej oraz leczenia na
koszt skarbu państwa, jeżeli choroba była skutkiem służby wojskowej w czasie wojny.
Państwo polskie było zobowiązane również dostarczyć im pracy, zapewniającej godne
utrzymanie, natomiast niezdolni do pracy i nie mający odpowiednich warunków materialnych
otrzymywali zaopatrzenie jak dla osób szczególnie zasłużonych. Ponadto od 1933 r. roczna
pensja orderowa w wysokości 300 zł była zwolniona od wszelkich podatków i nie mogła być
zajęta sądownie.
Ogółem w Drugiej Rzeczypospolitej (do 1 września 1939) nadano 8389 Orderów Wojennych
Virtuti Militari, w tym:
Krzyży Wielkich z gwiazdą (I klasy) – 6 (w tym 5 cudzoziemcom),
Krzyży Komandorskich (II klasy) – 19 (w tym 7 cudzoziemcom),
Krzyży Kawalerskich (III klasy) – 14 (w tym 11 cudzoziemcom),
Krzyży Złotych (IV klasy) – 50 (w tym 44 cudzoziemcom),
Krzyży Srebrnych (V klasy) – 8300 (w tym 187 cudzoziemcom i 1800 pośmiertnie).
Herb Lwowa z Orderem Virtuti Militari
Herb wielki Warszawy z Orderem Virtuti Militari
Po utworzeniu we Francji Polskich Sił Zbrojnych rozkazem Naczelnego Wodza gen. dyw.
Władysława Sikorskiego z 1940 r. ogłoszonym w Dzienniku Rozkazów nr 1 w styczniu 1941
r., przywrócono nadawanie Orderu Virtuti Militari z zachowaniem przepisów obowiązujących
w ustawie z 25 marca 1933 r. Po zakończeniu wojny na mocy dekretu Prezydenta RP z
11 czerwca 1945 r. ustalono, że Order Virtuti Militari klasy I, II i III będzie nadawał
Prezydent RP na wniosek Kapituły Orderu, a klasy IV i V – na wniosek Naczelnego Wodza.
W latach 1940-1990 nadano w Polskich Siłach Zbrojnych na Zachodzie łącznie 6160
orderów, w tym:
Krzyży Wielkich (I klasy) – 0,
Krzyży Komandorskich (II klasy) – 5,
Krzyży Kawalerskich (III klasy) – 14,
Krzyży Złotych (IV klasy) – 252,
Krzyży Srebrnych (V klasy) – 5889 (wliczono zbiorowości).
Prezydent RP na Uchodźstwie w Londynie Stanisław Ostrowski nadał dekretem z dnia
11 listopada 1976 r. zbiorowo Order Virtuti Militari (nr 14384) żołnierzom polskim
zgładzonym w Katyniu i innych nieznanych miejscach kaźni, dla upamiętnienia ofiary ich
życia, w imię Niepodległości Polski. Krzyż został zawieszony na Pomniku Katyńskim
w Londynie.
Znajduje się na cmentarzu Gunnersbury
w Londynie; odsłonięty 18 września 1976 r.
Cudzoziemcy odznaczani byli wyłącznie Krzyżem Srebrnym Orderu (V klasy). Łącznie
uhonorowano 90 obcokrajowców: 31 Brytyjczyków (w tym 2 Kanadyjczyków, Australijczyk
i Nowozelandczyk). 27 Francuzów, 16 Amerykanów, Chińczyk, Norweg, Dunka, Czech,
Gruzin.
Dekret Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego z 22 grudnia 1944 r. o orderach,
odznaczeniach oraz medalach uznał Order Virtuti Militari za odznaczenie wojskowe
Rzeczypospolitej Polskiej. W myśl dekretu Order był nadawany przez Prezydium Krajowej
Rady Narodowej na wniosek przewodniczącego PKWN lub Naczelnego Dowódcy WP.
Dekret zachował zasadnicze postanowienia ustawy z 1 sierpnia 1919r. , zniósł jednak
zgromadzenia kawalerów orderu, jego kanclerza i kapitułę oraz pensję. Kolejny dekret
PKWN z 23 grudnia 1944 r. o trybie nadawania orderów, odznaczeń wojskowych oraz medali
stanowił, że Naczelny Dowódca WP w czasie wojny mógł w imieniu Krajowej Rady
Narodowej nadawać Order Wojskowy Virtuti Militari III, IV i V klasy, a swoje uprawnienia
w tej kwestii – przekazywać dowódcom armii, korpusów i dywizji.
Już 11 listopada 1943 gen. Zygmunt Berling (wówczas dowódca 1 Korpusu Polskich Sił
Zbrojnych w ZSRR)) wydał rozkaz, w którym uhonorował 16 żołnierzy 1 Dywizji Piechoty
im. Tadeusza Kościuszki Krzyżami Srebrnymi Orderu Virtuti Militari za bohaterstwo
wykazane w czasie bitwy pod Lenino.
Krzyże Srebrne były nadawane do czasu wydania dekretu w 1944 r. Po 1947 r. wszelkie
uprawienia do nadawania Orderu otrzymał Prezydent RP, a później Rada Państwa. Ustawa
Sejmu z 17 lutego 1960 r. o orderach i odznaczeniach, zastępując dotychczasowe przepisy,
nadała orderowi nazwę Order Virtuti Militari. Ustawa nie zawierała szczegółowych kryteriów
nadawania orderu, określając jedynie, że jest on orderem wojennym, stanowiącym nagrodę za
wybitne zasługi bojowe. W 1976 r. w proteście przeciw odznaczeniu przez władze PRL
sowieckiego przywódcy Leonida Breżniewa orderem Virtuti Militari I klasy przedwojenni
dowódcy wojskowi zorganizowali uroczystość złożenia na Jasnej Górze swoich orderów
Virtuti Militari.
W latach 1943-1989 nadano łącznie 5229 orderów, w tym:
Krzyży Wielkich (I klasy) – 13,
Krzyży Komandorskich (II klasy) – 19,
Krzyży Kawalerskich (III klasy) – 57,
Krzyży Złotych (IV klasy) – 289,
Krzyży Srebrnych (V klasy) – 4851.
.
Mostek „Błyskawicy” udekorowany
Orderem Virtuti Militari
Order Virtuti Militari na Cmentarzu
Powązkowskim
Krzyżem Złotym (IV klasy) został odznaczony 28 czerwca 1987 r. okręt ORP Błyskawica –
jako jedyny polski okręt oraz 1 Dywizja Piechoty im. Tadeusza Kościuszki
W dniu 1 października 1945 r. Srebrnym Orderem Virtuti Militari (V klasy) za obronę Poczty
Polskiej w Gdańsku zostało udekorowane Koło Gdańsk 1 Związku Zawodowego
Pracowników Poczt, Telegrafów i Telefonów, jako jedyna organizacja cywilna.
Order Wojenny Virtuti Militari po 1989 roku nie był nadawany. W dniu 16 października 1992
r. Sejm uchwalił ustawę, na mocy której orderowi nadano ponownie nazwę Order Wojenny
Virtuti Militari. Została przywrócona Kapituła Orderu Wojennego Virtuti Militari,
a nadawany ma być przez Prezydenta RP. Określono podobne szczegółowe kryteria
nadawania, jak w ustawie z 25 marca 1933 r. Dodano również, że order może być nadany
tylko w czasie wojny lub nie później niż przez pięć lat od zakończenia wojny. 21 czerwca
1993 r funkcję kanclerza powołanej Kapituły Orderu Wojennego Virtuti Militari objął płk
Stanisław Komornicki. Od śmierci ppłk Eugeniusza Guzka 21 listopada 2015 do 2016
kapituła składała się z jednego członka, ppłk. Zygmunta Gebethnera. Obecnie żadne
stanowisko nie jest obsadzone.
Sposób noszenia Orderu Virtuti Militari
1 – Krzyż Srebrny, 2 – Krzyż Złoty, 3 – Krzyż Kawalerski, 4 – Krzyż Komandorski, 5 –
Krzyż Wielki
Baretki orderu
Krzyż Srebrny
Krzyż Złoty
Krzyż Kawalerski
Krzyż Komandorski
Krzyż Wielki
Barwy wstążki Orderu Virtuti Militari posiada baretka Odznaki honorowej za Rany
i Kontuzje. Na baretce umieszcza się srebrne pięcioramienne gwiazdki za kontuzje bądź rany,
odniesione podczas walk w obronie ojczyzny.
Baretki odznaki
Odznaka za Rany i Kontuzje
(ranny trzykrotnie)
Odznaka za Rany i Kontuzje
(ranny dwukrotnie)
Odznaka za Rany i Kontuzje
(ranny jednokrotnie)
Na przestrzeni ponad 200 lat honorowania bohaterów Orderem Virtuti Militari przyznano
ponad 14 tys. Orderów, w tym uhonorowano jedynie 116 kobiet przyznając im wyłącznie
Ordery Virtuti Militari V klasy, w kilkunastu przypadkach dopiero pośmiertnie.