Ćmińsk - kościół św. Trójcy

Ćmińsk - kościół św. Trójcy
Wpisany przez Karol Wójcik
niedziela, 10 sierpnia 2008 00:00 - Poprawiony piątek, 18 marca 2011 14:25
Ćmińsk (Czmyńsko, Ćmińsko) i okoliczne wsie istniały prawdopodobnie już w XIII wieku, jednak
pierwsze pisemne wzmianki pochodzą z 1452 roku. Wtedy to biskup krakowski Zbigniew
Oleśnicki dokonał lokacji wsi na prawie niemieckim: in loco et silva Czmyńsko inter Tumlin,
Bobrza i Kostomłoty. Wszystkie małe osady w górnym biegu rzeki Bobrzy (w tym Ćmińsk) do
końca XVI wieku należały do parafii
Kielce
. Na terenach tych prężnie rozwijało się górnictwo oraz przemysł i liczba ludności stale rosła. Z
myślą o ludziach pracujących na tych terenach kardynał Jerzy Radziwiłł z parafii
Kielce
wydzielił w roku 1599 parafię Tumlin. W jej skład weszły wsie Bobrza, Ćmińsk, Tumlin, Kołomań
oraz małe przysiółki jak Adamów, Jasiów, Janaszów, Umer, Kaniów, Suchyniów (dzisiejsza
Wyręba), Światełek,
Samsonów
, które bardzo szybko przekształciły się w osady przemysłowo-rolne. Liczba ludności stale rosła
i wkrótce konieczna stało się utworzenie nowych parafii. Z Tumlina wydzielono parafię Ćmińsk i
Zagnańsk. 9 stycznia 1646 roku biskup krakowski Piotr Gębicki nadał Bernardowi Servallemu
przywilej na 25 lat na 2 łany ziemi (ponad 35 ha) w Ćmińsku. W zamian za to Servalli
zobowiązał się wystawić kościół murowany z cegły palonej. Jeszcze tego samego roku
rozpoczęła się budowa, jednak Włoch do budowy użył polnego kamienia, a cegieł tylko do
sklepień. Budowa trwała 3 lata i zakończyła się w 1649 roku. Na utrzymanie świątyni i
proboszcza biskup Gębicki oddał dziesięcina z dóbr Ćmińsko, Rogowice i Pępice. Nadanie to
potwierdził biskup krakowski Andrzej Trzebnicki w akcie erekcyjnym z dnia 7 października 1658
roku. 22 października tego samego roku biskup Trzebnicki dokonał konsekracji kościoła św.
Trójcy.
W 1662 roku w Ćmińsku były 34 gospodarstwa, a w Bobrzy 13. Już w 1665 roku działała założona przez księdza Walentego Wincentego Mnichowicza - szkoła parafialna. 8 września
1669 roku Piotr Servalli - brat fundatora - założył przy kościele Bractwo Szkaplerza Świętego. W
pierwszej połowie XIX wieku na zachód od kościoła wybudowano drewnianą dzwonnicę, a pola
parafialne miały powierzchnię 31 mórg i 113 prętów. Na probostwie były 3 stodoły, spichlerz,
obora, stajnie i organistówka z glinianą podłogą. Parafia w roku 1824 miała 869 wiernych: w
Ćmińsku mieszkały 373 osoby, w Bobrzy 345, w Światełku 74, w Wykniu i Suchyniówku po 26 i
1/5
Ćmińsk - kościół św. Trójcy
Wpisany przez Karol Wójcik
niedziela, 10 sierpnia 2008 00:00 - Poprawiony piątek, 18 marca 2011 14:25
w Ciosowej 25 osób. 3 lata później ludność parafii wzrosła do około 1300 osób. Rząd Guberni w
1847 roku planował zniesienie parafii Ćmińsk i wcielenie jej do parafii Tumlin, jednak sprzeciwił
się temu biskup sandomierski. W roku 1849 ziemia należąca do parafii - rozrzucona po różnych
jej częściach - została zamieniona na jednolity grunt w pobliżu kościoła. Po tej zmianie
powierzchnia pól plebańskich wynosiła 40 mórg i 195 prętów. Proboszcz Wroniecki w 1862 roku
wydzierżawił ziemię na 6 lat - za kwotę 480 rubli - Łukaszewiczowi z Baraków. Po uwłaszczeniu
w 1864 roku probostwo miało tylko 7 mórg i 155 prętów. W latach 80-tych XIX wieku ksiądz Jan
Pałysiewicz wybudował plebanię. Najpierw drewnianą, która niestety z powodu dużego
zagrzybienia musiała zostać rozebrana a na jej miejscu zbudowano murowaną, która stoi do
dziś.
Około 1890 roku zaczęto zbierać składki na rozbudowę kościoła. Jednym z pomysłodawców i
darczyńców był Józef Suchenia, który wyjechał z Ćmińska w okolice Częstochowy, gdzie
prowadził fabrykę wyrabiającą narzędzia rolnicze. Prace rozpoczęto w 1914 roku. Rozebrano
drewnianą dzwonnicę oraz kruchtę przy zakrystii. Autorem projektu rozbudowy kościoła, która
polegała na przedłużeniu nawy, był architekt Feliks Talski. Prace budowlane wykonali
kamieniarze: Kazimierz Kiniorski, Franciszek Pietraszek, Franciszek Salwa, Józef Zapała,
Antoni Misztal, Franciszek Górecki, Grzegorz Rutkowski, Franciszek Jedynak i Leon Buchcic.
Nawa w stanie surowym gotowa była w 1917 roku, a prace ostatecznie zakończono w roku
1922. Konsekracji kościoła po rozbudowie dokonał w niedzielę 24 września 1922 roku biskup
sandomierski Paweł Kubicki. W uroczystości wzięło udział około 4 tysięcy ludzi.
Pod koniec II Wojny Światowej - 16 stycznia 1945 roku - zniszczeniu uległa wieża kościelna,
oraz część dachu i murów kościelnych. Na początku drugiej połowy XX wieku, za czasów
księdza Budziosza ściany nawy głównej ozdobiono polichromiami, których autorką była
Pawłowska z Warszawy (w pierwotnym kościele istniały polichromie, jednak zostały
zatynkowane prawdopodobnie w roku 1889). W tym samym czasie powstała kratkowa
dekoracja ścian, wykonana przez kieleckiego murarza Mieczysława Jaworskiego a w oknach
umieszczono wielobarwne witraże o kompozycjach geometrycznych. W 1966 roku z części
przedsionka wydzielono 2 składziki, zamurowując zarazem boczne arkady otwierające się z
niego na nawę. W latach 80-tych ubiegłego wieku około 5 metrów na południe od kościoła
wzniesiono murowaną dzwonnicę o wysokości 12,5 metra. Przełom XX i XXI wieku zaowocował
wymianą popękanego stropu w nowszej części kościoła. Ostatnie lata to również gruntowny
remont prezbiterium: wymieniono posadzki i odnowiony został ołtarz główny oraz ołtarze
boczne. Przebudowano przedsionek nawy głównej likwidując składziki. Wymienione zostało
ogrodzenie terenów przykościelnych, zrobiono nowy chodnik od bramy do głównego wejścia do
kościoła przenosząc płyty nagrobne pod mur na północ od świątyni. Powiększono parking dla
wciąż rosnącej liczby samochodów i rozpoczęła się budowa nowej plebani.
Kościół jest budowlą orientowaną, zbudowaną z kamienia łamanego, ciosu i cegieł. Pierwotna
2/5
Ćmińsk - kościół św. Trójcy
Wpisany przez Karol Wójcik
niedziela, 10 sierpnia 2008 00:00 - Poprawiony piątek, 18 marca 2011 14:25
budowla stanowi część prezbiterialną z zakrystią i jest wybudowana w stylu
późnorenesansowym. Elewację tej części pokrywa tynk. Prezbiterium jest węższe i niemal o
połowę krótsze od nawy, zakończone półkolistą apsydą. Od północy prostokątna przybudówka
mieszcząca zakrystię i sień. Pod prezbiterium znajduje się krypta, jednak nie ma do niej
dostępu.
Część dobudowana jest neogotycka, murowana z łomów i ciosów czerwonego oraz białego
piaskowca. Fasada obramowana jest masywnymi prostokątnymi filarami, pełniącymi jakby rolę
wieżyczek, zwieńczonych smukłymi hełmami o kształcie ostrosłupa. Szczyt elewacji jest
trójkątny, poniżej szczytu znajduje się koliste przeprucie z rozetową kompozycją kraty. Portal
wejściowy - zamknięty półkoliście - wykonany jest z czerwonego piaskowca. Dekorowany jest
wypukło kutymi rozetkami kwiatowymi, a na jego wsporniku data A.D. 1914 oraz królewskie
jabłko. Wyżej kartusz konsekracyjny nowej części kościoła z białego piaskowca. Nad nim
gzyms i półkoliście zasklepiona wnęka z figurą z 1779 roku. Nie wiadomo dokładnie kogo
przedstawia rzeźba. Być może jest to jeden z Ewangelistów, może święty Jan Nepomucen , a
może postać całkowicie świecka, np.: fundator kościoła Bernard Servalli. Na ciosach ściany
frontowej sporadyczne rozetki kwiatowe i inicjały Kamieniarzy: KK, FP, JZ, AM, FG, JF, LB.
Ściany nawy podzielone są szkarpami na 3 części, a w każdej z nich znajduje się dwustronnie
rozglifowane okno zwieńczone ostrołukiem. Starą i nową część nawy nakrywa wspólny
dwuspadowy dach zakończony półstożkiem nad apsydą. Nad przybudówką dach pulpitowy.
Nad prezbiterium jest sygnaturka o późnobarokowej bryle zwieńczonej kulą z górującym
metalowym krzyżem. Na kalenicy dachu nawy i na szczytach wież sterczynki z krzyżami.
Wewnątrz kościoła, w starszej części, widzimy sklepienie kolebkowo - krzyżowe z dekoracją
stiukową: siatka ramowych sztukaterii z zaprawy wapiennej dzielących powierzchnię na trójkąty
sferyczne oraz wykreślających, na osi kościoła, ciąg łączących się prostokątów i wycinków
okręgu. W miejscach przecięć obu systemów wielolistne kwiatowe rozetki. Nawę, prezbiterium i
apsydę rozdzielają nieco ostre łuki tęczowe. Na łuku między prezbiterium a apsydą monogram
IHS powiązany z małym krzyżem. Nawa nakryta jest stropem. Ściany boczne rozdzielają lizeny,
zgodnie z położeniem skarp na zewnątrz. W przedsionku proste kropielnice z białego
piaskowca. Po lewej od wejście drzwi, za którymi kręcone kamienne schody na chór. Na chórze
większość miejsca zajmują organy z początku XX wieku zrobione przez organmistrza Adolfa
3/5
Ćmińsk - kościół św. Trójcy
Wpisany przez Karol Wójcik
niedziela, 10 sierpnia 2008 00:00 - Poprawiony piątek, 18 marca 2011 14:25
Homana z Warszawy. Instrument jest bardzo zniszczony i nieużywany od kilkunastu lat.
Balustrad chóru zrobiona jest z desek, a w ścianie znajdują się drzwi prowadzące na strych i do
wież. W nawie na ścianie rozdzielającej od starej części kościoła monumentalne freski w stylu
starochrześcijańskim przedstawiające Chrystusa Pankratora w otoczeniu symboli
Ewangelistów. Na ścianach bocznych sceny z Drogi Krzyżowej oraz postacie ze Starego i
Nowego Testamentu. Posadzka nawy i przedsionka wykonana z płyt czerwonego i białego
piaskowca.
Neobarokowy ołtarz główny jest z roku 1906. Wykonany został przez firmę Krzywicki i Morawski
w Radomiu. Ozdobiony jest 4 kolumnami. Znajduje się w nim XVIII-wieczny obraz Trójcy
świętej, pochodzący z kościoła w Wierzbniku, na zasuwie Serce Pana Jezusa, a w górze Matka
Boska Bolesna. W lewym ołtarzu bocznym obraz świętego Franciszka z Asyżu z pierwszej
połowy XIX wieku, a w prawym obraz Matki Boskiej Szkaplerznej w wyzłacanej sukience. Jest
on wzorowany na obrazie Matki Boskiej Śnieżnej z rzymskiej bazyliki Santa Maria Maggiore, a
salezjanin ks. Wincenty Zaleski w książce „Sanktuaria polskie” z 1988, wizerunek Madonny
Ćmińskiej zalicza do cudownych. Przed tym ołtarzem na ścianie wisi prosta kropielnica z
białego piaskowca. Na ścianie apsydy, po bokach ołtarza głównego wmurowane są marmurowe
tablice z roku 1677. Po prawej fundatora kościoła Bernarda Servallego, zmarłego w roku 1651,
a po lewej jego brata Piotra, który zmarł w roku 1672. Nad drzwiami prowadzącymi z
prezbiterium do zakrystii umieszczona jest tablica konsekracyjna kościoła z 1658 roku, a na
łuku tęczowym rozdzielającym apsydę od prezbiterium po prawej stronie wmurowana jest
tablica nagrobna Dionizego Antoniego Lewandowskiego, z 1847 roku.
Kościół ogrodzony jest murem wysokim na około 2 metry, z czerwonego piaskowca, w obrębie
którego znajduje się świątynia, dzwonnica, stary cmentarz i lipy pomnikowe. Przy skrzyżowaniu
drogi wojewódzkiej nr 74 Kielce - Piotrków Trybunalski i drogi do kościoła stoi ponad 100-letnia
figura
św. Jana Nepomucena .
4/5
Ćmińsk - kościół św. Trójcy
Wpisany przez Karol Wójcik
niedziela, 10 sierpnia 2008 00:00 - Poprawiony piątek, 18 marca 2011 14:25
Opracowano na podstawie:
- Archiwum Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków w Kielcach
- E. Kosik, R. Żelazny, W miedzianogórskiej gminie, Monografia historyczno gospodarcza gminy Miedziana Góra
, Urząd Gminy Miedziana Góra,
Kielce 2001 r.
- M. Starz, Dąb Bartek, Zagnańsk i okolice, Agencja Wydawnicza JP, Kielce 1998 r.
- ks. J. Wiśniewski, Dekanat Konecki
- Krajowy Ośrodek Badań i Dokumentacji Zabytków
- Wikipedia
Google Map
//
5/5