„Edukacja jest najpotężniejszą bronią, jakiej można użyć, by zmienić

Konspekt lekcji fizyki
zawierającej elementy genderowe
Temat:
Maria Skłodowska-Curie: kobieta – naukowiec – noblistka
Grupa docelowa: młodzież liceum
Cele:





przypomnienie wiadomości o promieniotwórczości
poznanie najważniejszych faktów z życiorysu M. Skłodowskiej-Curie
omówienie wkładu w naukę M. Skłodowskiej-Curie
uświadomienie nierównego dostępu dla nauki w przeszłości
refleksja nad tym jak stereotypy ograniczają nasz świat, prowadzą do
dyskryminacji
Czas trwania: 1 godzina lekcyjna.
Materiały: duże arkusze papieru, mazaki
Metody pracy: prezentacja, debata, dyskusja, praca w grupie
Po zakończeniu zajęć uczeń/uczennica:
 zna podstawowe definicje dotyczące promieniotwórczości,
 wie kim była Maria Skłodowskiej-Curie
 wie jaki jest wkład M. Skłodowskiej-Curie w naukę
 wie jakie ograniczenia miały w przeszłości kobiety w dostępie do nauki
 rozumie pojęcie stereotypu i dyskryminacji
 jest świadomy/świadoma wpływu stereotypów na nasze życie
„Edukacja jest najpotężniejszą bronią,
jakiej można użyć, by zmienić świat”
Nelson Mandela
Wprowadzenie:
Udział kobiet w działalności naukowej odróżnia się od udziału mężczyzn w wielu
aspektach m.in.: mniejszego zaangażowania kobiet w działalność naukową
w każdej epoce (także współcześnie), preferowania przez kobiety określonych
dziedzin naukowych, mniejszej obecności kobiet na eksponowanych stanowiskach
naukowych itp. Te zjawiska były przedmiotem zainteresowania w Europie już
w średniowieczu (np. Christine de Pisan), a od XVIII w. (np. Jean Condorcet) stały
się przedmiotem badań i rozważań różnych dziedzin nauki np. historii kobiet,
psychologii, socjologii, antropologii, filozofii, kulturoznawstwa, czy badań gender.
Wnioski wysnute na tej podstawie nie są do dzisiaj powszechnie akceptowane
i niekiedy są uznawane za kontrowersyjne.
Dopiero w XX wieku większość uniwersytetów przestała przyjmować w grono
studentów wyłącznie mężczyzn. Do tego czasu kobiety były wykluczone z edukacji
akademickiej. Do połowy XIX w. dominował pogląd, że przyczyną mniejszego
udziału kobiet w nauce są ich cechy biologiczne i psychiczne (determinizm
biologiczny)[1], które miały powodować ich mniejsze zdolności do zajmowania się
działalnością naukową. Nieliczne przykłady znanych kobiet naukowców uznawano
wówczas za wyjątek, potwierdzający ogólną regułę. Obecnie przeważa pogląd, że
podstawową przyczyną są uwarunkowania społeczne, kulturowe i religijne
(determinizm kulturowy), które w różny sposób ograniczają kobietom możliwość
zajmowania się działalnością naukową i osiągania sukcesów w tej dziedzinie[2].
Kobiety wnosiły swój wkład do rozwoju nauki od najdawniejszych czasów,
niemniej ich udział nie zawsze był dostrzegany. Historycy zainteresowani tematem
naświetlili przyczyny tego a także bariery, które musiały pokonać i strategie, które
musiały przyjąć, aby ich prace były zaakceptowane przez środowiska naukowe. Te
zaś, aż do połowy XIX w. a nawet znacznie później okazywały się niejednokrotnie
sceptyczne co do możliwości uczestnictwa kobiet w działalności naukowej.
Czas - 5 min.
Przypomnienie wiadomości:
 pojęcia: promieniotwórczość, pierwiastek promieniotwórczy, rozpad
promieniotwórczy, izotop
 zapis rozpadów a, b, g
 aktywność promieniotwórcza
Czas - 5 min.
Przebieg lekcji:
Prezentacja:
Chętni uczniowie/uczennice w ramach „pracy domowej dla chętnych”
przygotowali najważniejsze informacje z biografii M. Skłodowskiej-Curie
– przedstawiają je na forum klasy w formie prezentacji.
Czas - 10 min.
Ćwiczenie I:
Kobiety do nauki
Cel: Uświadomienie osobom uczestniczącym, jak utrudniony był w przeszłości
dostęp do edukacji dla kobiet.
Przebieg ćwiczenia:
Debata na temat: „Czy pozwolić kobietom studiować?”
Uczennice/uczniowie mają za zadanie wcielić się w ludzi z czasów, gdy dostęp
do edukacji dla kobiet był ograniczony. Dzieleni są na dwie grupy (o różnym
składzie ze względu na płeć)
Grupa I ma za zadanie przygotować argumenty „ZA” pozwoleniem kobietom
na nieograniczony dostęp do edukacji.
Grupa I ma za zadanie przygotować argumenty „PRZECIW” pozwoleniu
kobietom na nieograniczony dostęp do edukacji.
Młodzież zapisuje argumenty na dużych kartkach papieru.
Następnie przedstawiciele grup przedstawiają je pozostałym.
Podsumowanie:
Dyskusja na temat wpływu stereotypowego myślenia także na nasze życie.
Czas - 10 min.
Ćwiczenie II:
Od stereotypu do dyskryminacji
Cel:
Przekazanie informacji dotyczących zależności między stereotypami,
uprzedzeniami i dyskryminacją; uświadomienie szkodliwości stereotypów – tego,
że mogą prowadzić do dyskryminacji. Wielu osobom wydaje się, że stereotypy
nikomu nie szkodzą, i to, że mamy w głowie jakiś pogląd na temat blondynek czy
kibiców, jest w porządku.
Tymczasem takie przekonania prowadzą do dyskryminacji – gorszego traktowania
– osób, na temat których mamy stereotypowe poglądy.
Przebieg ćwiczenia:
Na początku ćwiczenia pokaż uczennicom i uczniom wskazane poniżej
rozróżnienie między stereotypem, uprzedzeniem i dyskryminacją jako składnikami
jednej postawy.
Uprzedzenie – postawa (trwała negatywna ocena rzeczy lub zjawisk). 3 składniki:
 Stereotyp to zestaw opinii na temat jakiejś osoby lub grupy osób
formułowany tylko na podstawie jednej cechy (można w tym miejscu
wykorzystać szerszą definicję stereotypu z rozdziału 3, ważne jednak, by
zwrócić uwagę na poznawczy charakter stereotypu – wyraźnie odróżnić
myśli, opinie, przekonania od emocji i zachowań związanych z grupą
społeczną, której dotyczy stereotyp).
 Uprzedzenie (termin ten występuje tu jednocześnie jako nazwa całej
postawy i jednego z jej składników) dotyczy sfery uczuć, emocji, jakie
żywimy w stosunku do jakiejś osoby lub grupy osób na podstawie jednej
cechy; właściwe są mu np. strach, lęk, litość, złość.
 Dyskryminacja dotyczy zachowania, a więc działania lub powstrzymania
się od niego, w stosunku do jakiejś osoby lub grupy tylko na podstawie
jednej cechy.
Następnie podziel grupę na 4 mniejsze zespoły i przydziel każdemu z nich jedną
z grup społecznych, wobec których społeczeństwo najczęściej posługuje się
stereotypami. Nazwy takich grup przygotuj na kartkach i poproś uczennice oraz
uczniów, żeby pracowali cicho, tak żeby żaden z zespołów nie wiedział, nad jakimi
stereotypami pracują pozostałe.
Zadaniem każdego zespołu będzie wypisanie na arkuszach papieru, jaki jest
stereotyp dotyczący danej grupy (można tu wskazać, że chodzi o wygląd
zewnętrzny, typowe cechy, zachowania), jakie żywi się wobec tej grupy
uprzedzenia, czyli jakie uczucia budzi ta grupa w innych ludziach, oraz jakie
przejawy dyskryminacji ją dotykają: jak zachowują się ludzie wobec jej
przedstawicielek/-li.
Dodatkowo każdy zespół powinien przygotować pantomimiczną scenkę, na
podstawie której pozostali muszą zgadnąć, o jaką grupę społeczną chodzi. Czas
pracy to ok. 20 minut, po tym czasie zapraszamy zespoły do prezentacji wyników
pracy, każdorazowo zaczynając od scenki, a dopiero po odgadnięciu, o jaką grupę
dyskryminowaną chodzi, przechodzimy do omówienia efektów pracy. Przykładowe
stereotypy do wykorzystania w ćwiczeniu (katalog grup społecznych można
rozszerzać i dobierać w zależności od wieku i poziomu świadomości
uczniów/uczennic): kobiety, niepełnosprawni, emigranci, osoby homoseksualne,
innowiercy.
Uwaga! Przy przekazywaniu polecenia do tego ćwiczenia warto zwrócić uwagę, że
nie chodzi w nim o to, żeby uczennice/uczniowie opisywali własne przekonania,
a zatem własne stereotypy dotyczące jakiejś grupy, ale takie, które funkcjonują
w społeczeństwie. Zastrzeżenie to da młodzieży poczucie bezpieczeństwa i pozwoli
„wyłączyć” cenzurę, która funkcjonowałaby, gdyby osoby uczestniczące
w ćwiczeniu miały świadomość czy choćby wrażenie, że chcemy sprawdzić, jakie
stereotypy mają w swoich głowach.
Omówienie ćwiczenia. Podsumowanie:
Można zapytać młodzież, czy łatwo/trudno było wypisać stereotypy – często pada
odpowiedź, że to było łatwe zadanie, co stanowi dowód na to, że stereotypy bardzo
mocno funkcjonują w naszej kulturze i przytoczenie ich nie stanowi żadnego
problemu. Jednocześnie warto zwrócić uwagę na to, że najczęściej nie znamy
żadnej
osoby, która należałaby do opisywanej przez stereotyp grupy społecznej
i zachowywała się czy wyglądała w sugerowany przez stereotyp sposób. Zatem
stereotypy nie pochodzą z naszego własnego doświadczenia, przyswajamy je na
ogół w oderwaniu od rzeczywistej wiedzy o grupach, których dotyczą. Można
także (w odniesieniu do sytuacji w konkretnej klasie) podkreślić, że scenki
przedstawiające stereotypy dotyczące określonych grup społecznych są zwykle
bardzo jednoznaczne i łatwe do odgadnięcia, co też pokazuje, jak jednoznaczne
i szablonowe są stereotypy.
Czas - 15 min.
Podsumowanie lekcji:
Maria Skłodowska-Curie to jedna z najwybitniejszych Polek, fizyczka i chemiczka
dwukrotna noblistka, kobieta, która w czasach ograniczonego dostępu do nauki
dla kobiet przeciwstawiała się stereotypom i dyskryminacji.
Stereotypy ograniczają nasz świat, powodują, że wielu wartościowych ludzi nie ma
szansy na rozwój i karierę.
W konspekcie wykorzystano ćwiczenie z poradnika dla nauczycielek i nauczycieli
pt.”Równa szkoła edukacja wolna od dyskryminacji” autorstwa Ewy Majewskiej,
Ewy Rutkowskiej, Małgorzaty Jonczy - Adamskiej, Anny Wołosik.
Opracowała
Agnieszka Porzeżyńska