ARTICLE 14 DISCRIMINATION

ARTYKUŁ 14 DYSKRYMINACJA
Odmowa uwzględnienia stazż u zatrudnienia skarzż ącej w dawnym Związku Radzieckim
podczas obliczania jej uprawnienia do sś wiadczenś emerytalnych, ze względu na brak
obywatelstwa łotewskiego: naruszenie.
ANDREJEVA - Łotwa (skarga nr 55707/00) Orzeczenie z dnia 18.02.2009 r. [Wielka
Izba]
Stan faktyczny: Skarzż ąca po raz pierwszy wkroczyła na teren Łotwy w wieku 12 lat, gdy
Łotwa stanowiła częsś cś Związku Radzieckiego. Od tego czasu było to jej stałe miejsce
zamieszkania. Będąc uprzednio obywatelem dawnego ZSRR, obecnie posiada status
stałego rezydenta nieposiadającego obywatelstwa łotewskiego. W 1966 r. rozpoczęła
pracę w zakładzie recyklingu nalezż ącym do kompleksu chemicznego w Olaine,
stanowiącego dawniej podmiot panś stwowy podlegający jurysdykcji Ministerstwa
Przemysłu Chemicznego ZSRR. Kompleks ten był zlokalizowany na terenie nalezż ącym
woś wczas do ZSRR, obecnie jest to teren łotewski. Do 1981 r. skarzż ąca podlegała pod
nadzoś r panś stwowego przedsiębiorstwa, ktoś rego siedziba była zlokalizowana w Kijowie.
W poś zś niejszym terminie została przeniesiona pod nadzoś r pododdziału tego samego
przedsiębiorstwa, ktoś rego siedziba znajdowała się w Moskwie. Chociazż wynagrodzenie
skarzż ącej było wypłacane przelewem pocztowym, najpierw z Kijowa, a następnie z
Moskwy, kolejne zmiany stanowiska pracy skarzż ącej nie obejmowały znacznej zmiany w
jej warunkach pracy, jako zż e kontynuowała swoje obowiązki w zakładzie recyklingu. Po
ogłoszeniu niepodległosś ci Łotwy w listopadzie 1990 r. skarzż ąca przeszła pod
bezposś redni nadzoś r kierownictwa zakładu. W momencie przejsś cia na emeryturę wniosła
do lokalnej rady ubezpieczenś społecznych o obliczenie jej sś wiadczenś emerytalnych.
Została poinformowana, zż e zgodnie z ustępem 1 tymczasowych postanowienś ustawy o
emeryturach panś stwowych jedynie okresy pracy na Łotwie mogą bycś wzięte pod uwagę
podczas obliczania emerytur obywateli innego panś stwa lub bezpanś stwowcoś w, ktoś rzy
mieszkali na Łotwie dnia 1 stycznia 1991 r. Jako zż e skarzż ąca od 1 stycznia 1973 r. do 21
listopada 1990 r. była zatrudniona przez podmioty z siedzibami w Kijowie i Moskwie,
Rada obliczyła jej emeryturę wyłącznie w odniesieniu do czasu, jaki przepracowała
przed tym okresem i po nim. W wyniku powyzż szego została jej przyznana miesięczna
emerytura w kwocie 20 łatoś w łotewskich (około 35 EUR). Skarzż ąca zaskarzż yła powyzż szą
decyzję w postępowaniu administracyjnym i sądowym. Ostatecznie skarga kasacyjna
wniesiona do Senatu Sądu Najwyzż szego przez oskarzż yciela publicznego została
oddalona po rozpatrzeniu jej na rozprawie dnia 6 pazś dziernika 1999 r. Senat podtrzymał
ustalenia sądoś w rejonowych i okręgowych, zż e okres, podczas ktoś rego skarzż ąca była
zatrudniona przez ukrainś skie i rosyjskie przedsiębiorstwa, nie moś gł bycś uwzględniony
przy obliczaniu jej emerytury. Orzekł takzż e, zż e ze względu na to, izż pracodawcy ci nie byli
podatnikami na Łotwie, nie istniał powoś d, dla ktoś rego miałaby ona bycś objęta łotewskim
systemem obowiązkowych ubezpieczenś społecznych. Skarzż ącą wniosła o ponowne
rozpatrzenie jej sprawy, jako zż e nie była w stanie stawicś się na rozprawie w dnia 6
pazś dziernika 1999 r. ze względu na jego rozpoczęcie przed terminem. Wniosek ten
roś wniezż został oddalony. W lutym 2000 r. została poinformowana, zż e na podstawie
umowy zawartej pomiędzy Łotwą a Ukrainą jej emerytura została ponownie obliczona z
uwzględnieniem lat przepracowanych dla pracodawcoś w z siedzibą na Ukrainie i zacznie
obowiązywacś od 1 listopada 1999 r.
PODSTAWY PRAWNE
I. WSTĘPNE SPRZECIWY WŁADZ PANŃ STWOWYCH
A. Status „ofiary” skarżącej
46. W swoich osś wiadczeniach na temat istoty sprawy, złozż onych na rzecz Izby dnia 20
pazś dziernika 2006 r., Władze Panś stwowe podniosły zarzut niedopuszczalnosś ci
twierdząc, zż e skarzż ąca częsś ciowo przestała bycś „ofiarą” w rozumieniu art. 34 Konwencji.
W związku z powyzż szym Władze Panś stwowe wskazały, zż e w lutym 2000 r. Zakład
Ubezpieczenś Społecznych ponownie obliczył emeryturę skarzż ącej tak, by uwzględniała
lata przepracowane dla podmiotoś w mających siedzibę na Ukrainie; w wyniku czego
skarzż ąca nie posiadała podstaw prawnych do utrzymania skargi w oparciu o art. 1
Protokołu Nr 1 w stosunku do okresu od 1973 do 1981 r.
47. Władze Panś stwowe podtrzymały ten sprzeciw przed Wielką Izbą. Wskazały, zż e od
lutego 2000 r. skarzż ąca otrzymywała 28,67 LVL (około 40,80 EUR) więcej nizż w
miesiącach poprzednich. Wskazały takzż e, zż e miesięczna emerytura skarzż ącej została
ponownie obliczona ze skutkiem ex nunc, a nie ex tunc. Innymi słowy dopiero od 2000 r.
otrzymywała ona dokładną kwotę odpowiadającą „ukrainś skiemu” okresowi jej kariery i
nie dokonano na jej rzecz zż adnych płatnosś ci z mocą wsteczną. Jednakzż e Władze
Panś stwowe wniosły, zż e ich stanowisko jest zgodne z art. 28 Konwencji Wiedenś skiej o
Prawie Traktatoś w z 1969 r., okresś lającym ogoś lną zasadę, izż traktaty międzynarodowe nie
mają zastosowania z mocą wsteczną „[j]ezż eli inny zamiar nie wynika z traktatu ani nie
jest ustalony w inny sposoś b”; co nie miało miejsca w niniejszym przypadku. Ponadto
Władze Panś stwowe wniosły, zż e roś zż nica pomiędzy kwotą emerytury otrzymywanej
woś wczas przez skarzż ącą a kwotą, jaką otrzymywałaby w przypadku jej ponownego
obliczenia z mocą wsteczną, była minimalna i nie nakładała na skarzż ącą „nadmiernego
obciązż enia finansowego”.
48. Skarzż ąca potwierdziła, zż e po zawarciu umowy z Ukrainą kwota jej emerytury została
ponownie obliczona i uległa niewielkiemu wzrostowi. Niemniej jednak umowa nie
zawierała zż adnej klauzuli umozż liwiającej wypłacenie nalezż nej jej częsś ci „ukrainś skiej
emerytury” z mocą wsteczną. Dotyczyło to roś wniezż innych umoś w o ubezpieczeniach
społecznych, włącznie z umową z Federacją Rosyjską, ktoś ra została własś nie zawarta i
miała wkroś tce wejsś cś w zż ycie.
49. Trybunał pragnie zauwazż ycś , zż e zgodnie z Regułą 55 Regulaminu Trybunału „[o] tyle,
o ile pozwalają na to jego charakter i okolicznosś ci, zarzut niedopuszczalnosś ci musi
zostacś podniesiony przez Układającą się Stronę, przeciwko ktoś rej skarga jest
skierowana, w jej pisemnych lub ustnych uwagach dotyczących skargi”. W niniejszej
sprawie Trybunał pragnie zauwazż ycś , zż e przedmiotowa emerytura została ponownie
obliczona w 2000 r.; w związku z tym nie istniało nic, co mogłoby uniemozż liwicś
Władzom Panś stwowym podniesienie zarzutu na etapie dopuszczalnosś ci. Ze względu na
podniesienie takiego zarzutu Władze Panś stwowe nie mogą powoływacś się na
niedopuszczalnosś cś. W sś wietle powyzż szych stwierdzenś , pomimo przyznania, zż e kwestia
podniesiona przez Władze Panś stwowe jest istotna w związku z art. 41 Konwencji (zob.
ustęp 104 ponizż ej), Trybunał nie mozż e badacś tego zarzutu.
50. Ponadto Trybunał uwzględnia niedawne przyjęcie przez parlamenty dwoś ch
przedmiotowych Panś stw umowy o wspoś łpracy pomiędzy Federacją Rosyjską a Łotwą w
kwestii ubezpieczenś społecznych (zob. ustęp 44-45 powyzż ej). Niemniej jednak
niezalezż nie od korzysś ci, jaką skarzż ąca mozż e odniesś cś po wejsś ciu w zż ycie tej umowy,
Trybunał pragnie zauwazż ycś , zż e przedmiotowa sytuacja pozostaje do chwili obecnej
niezmieniona. Trybunał nie posiada podstaw, aby stwierdzicś , zż e umowa wpłynęła na
status skarzż ącej jako „ofiary” w rozumieniu art. 34 Konwencji.
B. W odniesieniu do jurysdykcji Państwa pozwanego w oparciu o Artykuł 1
Konwencji
51. W odpowiedziach na pytania Wielkiej Izby Władze Panś stwowe osś wiadczyły, zż e w
zakresie, w jakim skarga dotyczyła art. 14 Konwencji w związku z art. 1 Protokołu Nr 1,
jej tresś cś wykraczała poza „jurysdykcję” Łotwy; dlatego tezż wezwały Trybunał do
odrzucenia tej skargi. Władze Panś stwowe powołały się na art. 1 Konwencji, ktoś ry
stanowi, co następuje:
„Wysokie Układające się Strony zapewnią kazż demu człowiekowi podlegającemu jej
jurysdykcji prawa i wolnosś ci okresś lone w rozdziale I niniejszej Konwencji.”
52. Władze Panś stwowe podniosły dwa argumenty w tej kwestii. Ogoś lnie rzecz biorąc,
zdaniem Władz Panś stwowych odpowiedzialnosś cś za przedmiotową sytuację nie lezż ała po
stronie jednego Panś stwa, a dwoś ch Panś stw, mianowicie Związku Radzieckiego i Republiki
Łotewskiej. Zdaniem Władz Panś stwowych włączenie Panś stw Bałtyckich do ZSRR w 1940
r. zostało dokonane z naruszeniem prawa międzynarodowego, co oznacza, zż e Panś stwa te
w zż aden sposoś b nie mogły bycś uznawane za dziedziczące prawa i obowiązki dawnego
Związku Radzieckiego. Stosownie do powyzż szego, mimo tego, zż e skarzż ąca posiadała
nadzieję na odzyskanie częsś ci jej emerytury odpowiadającej częsś ci kariery
przepracowanej na obszarze dawnego Związku Radzieckiego, nadzieja ta była
uzasadniona wyłącznie w konteksś cie pojedynczego Panś stwa, a mianowicie ZSRR, i nie
mogła istniecś ani nie istniała w stosunku do Łotwy. Wręcz przeciwnie, „istniejąca
praktyka” wykazała, zż e to raczej Federacja Rosyjska była następcą zlikwidowanego
Panś stwa, zaroś wno na szczeblu krajowym i międzynarodowym.
53. Co więcej, w odniesieniu do stanowiska skarzż ącej Władze Panś stwowe stwierdziły, zż e
zakład recyklingu, w ktoś rym była zatrudniona, nie posiadał odrębnej osobowosś ci
prawnej; zż e lokalne władze Łotewskiej SSR nie posiadały zż adnych sś rodkoś w na potrzeby
sprawowania skutecznego nadzoru nad przedmiotową działalnosś cią ani stosunkami
zawodowymi skarzż ącej; zż e stosunki te podlegały pod przepisy prawa innych SRR; zż e
wynagrodzenie skarzż ącej było jej wypłacane za pomocą przekazoś w pocztowych; oraz zż e
jej pracodawca nie uiszczał w jej imieniu składek do budzż etu Łotewskiej SRR lub
Republiki Łotewskiej. Wręcz przeciwnie, pracodawca skarzż ącej był zarejestrowany
zgodnie z federalnym prawem Związku Radzieckiego i płacił podatek socjalny w jej
imieniu na rzecz Federalnego Skarbu Panś stwa ZSRR poprzez scentralizowany radziecki
związek zawodowy pracownikoś w przemysłu chemicznego. Władze Panś stwowe
stwierdziły więc, zż e podczas gdy skarzż ąca pracowała dla przedsiębiorstw z siedzibą na
Ukrainie i w Rosji znajdowała się poza jurysdykcją Łotwy, a jej praca na terenie Łotwy
przypominała bardziej delegację słuzż bową. Łotwa nie była więc zobowiązana do
poniesienia odpowiedzialnosś ci lezż ącej po stronie innego Panś stwa oraz do wypłacenia
sś wiadczenś emerytalnych w stosunku do okresoś w w trakcie ktoś rych beneficjenci byli
zatrudnieni w tymzż e Panś stwie; jezż eli skarzż ąca chciała skorzystacś z uprawnienś
emerytalno-rentowych, powinna była wystąpicś o nie do władz ukrainś skich lub
rosyjskich.
54. Zdaniem skarzż ącej argument, zż e Łotwa nie jest panś stwem sukcesorem dawnego
ZSRR było nieistotne w niniejszej sprawie; taki argument moś głby zostacś uzż yty wyłącznie
w przypadku całkowitej odmowy uwzględnienia stazż u pracy w okresie radzieckim.
Jednakzż e skarzż ąca nie podniosła nigdy zarzutu naruszenia prawa do sś wiadczenś
pienięzż nych zagwarantowanego przez art. 1 Protokołu Nr 1, rozpatrywany osobno. Jej
skarga dotyczyła roś zż nicy w traktowaniu zakazanym na mocy postanowienś art. 14
Konwencji; jezż eli odnosś ne Panś stwo zdecydowało się mimo wszystko wypłacicś
sś wiadczenia emerytalne za okres zatrudnienia poza terytorium kraju, powinno to robicś
bez dyskryminacji. Byłoby to logiczne, jako zż e poprzez przyjęcie Konwencji Łotwa
zobowiązała się do zabezpieczenia wszystkim osobom znajdującym się pod jej
jurysdykcją praw i wolnosś ci okresś lonych w Rozdziale I Konwencji. Łotwa ponosi więc
pełną odpowiedzialnosś cś.
55. Podobnie jak w przypadku poprzedniego sprzeciwu, Trybunał na wstępie stwierdza,
zż e przedmiotowy zarzut niedopuszczalnosś ci został wniesiony po upływie terminu.
Nawet zakładając, zż e zostałby on wniesiony w terminie, w kazż dym razie musi bycś on
oddalony z następujących powodoś w.
56. Trybunał pragnie powtoś rzycś , zż e pojęcie „jurysdykcji” na potrzeby art. 1 Konwencji
oddaje znaczenie tego terminu w publicznym prawie międzynarodowym i jest sś cisś le
powiązane z pojęciem międzynarodowej odpowiedzialnosś ci odnosś nego Panś stwa (zob.
sprawę Ilaşcu i inni przeciwko Mołdawii i Rosji [Wielka Izba], skarga nr 48787/99, § 312,
ETPC 2004-VII). Odpowiedzialnosś cś ta mozż e wyniknącś w odniesieniu do ustaw
wszystkich organoś w Panś stwa, niezalezż nie od tego, czy stanowią one częsś cś władzy
ustawodawczej, wykonawczej lub sądowej (zob. na zasadzie mutadis mutandis sprawę
Young, James i Webster przeciwko Zjednoczonemu Królestwu, 13 sierpnia 1981 r., § 49,
Seria A nr 44, oraz sprawę Wille przeciwko Lichtensteinowi [Wielka Izba], skarga nr
28396, § 46, ETPC 1999-VII). Ponadto fakt, izż faktyczna lub prawna sytuacja będąca
przedmiotem skargi złozż onej przez skarzż ącą częsś ciowo odnosi się do odpowiedzialnosś ci
innego Panś stwa sam w sobie nie jest decydujący w kwestii ustalenia „jurysdykcji”
Panś stwa pozwanego. Argument wysunięty przez Władze Panś stwowe poroś wnuje
ustalenie, czy osoba fizyczna podlega „jurysdykcji” Układającego się Panś stwa z kwestią,
czy osoba fizyczna mozż e bycś uznana za ofiarę naruszenia przez to Panś stwo prawa
gwarantowanego przez Konwencję. Są to jednak osobne i roś zż ne warunki
dopuszczalnosś ci (zob. sprawę Banković i inni przeciwko Belgii i innym (dec.) [Wielka
Izba], skarga nr 52207/99, ETPC 2001-XII).
57. W niniejszej sprawie Trybunał pragnie zauwazż ycś , zż e skarzż ąca wniosła skargę
dotyczącą sś rodka podjętego przez panś stwowe władze łotewskie - Panś stwowy Zakład
Ubezpieczenś Społecznych - w odniesieniu do jej osoby, odmawiającego jej częsś cś
sś wiadczenia finansowego, ktoś re zamierzała pobracś z tytułu ustawy przyjętej przez
parlament łotewski. Spoś r wniesiony przez skarzż ącą w stosunku do tego sś rodka został
rozpatrzony przez trzy instancje sądoś w łotewskich, ktoś re wydały wiązż ące wyroki w tej
sprawie. Zdaniem Trybunału jest to wystarczające, aby uzasadnicś stwierdzenie, zż e w
konteksś cie obecnej sprawy skarzż ąca wchodziła w zakres „jurysdykcji” Panś stwa
pozwanego oraz zż e nalezż y oddalicś sprzeciw Władz Panś stwowych (zob. na zasadzie
mutadis mutandis sprawę Markovic i inny przeciwko Włochom [Wielka Izba], skarga nr
1398/03, §§ 54056, ETPC 2006-XIV).
Niemniej jednak Trybunał pragnie zauwazż ycś , zż e wyzż ej wymienione argumenty stron są
blisko związane z istotą skargi z tytułu pogwałcenia art. 14 Konwencji. W związku z
powyzż szym Trybunał wezś mie je pod uwagę podczas ustalania, czy doszło do naruszenia
tego Artykułu.
II. ZARZUT NARUSZENIA ARTYKUŁU 14 KONWENCJI W ZWIĄZKU Z ARTYKUŁEM 1
PROTOKOŁU NR 1
58. Skarzż ąca wniosła, zż e zastosowanie w jej przypadku ustępu 1 tymczasowych
postanowienś ustawy o emeryturach panś stwowych, rozroś zż niającego osoby otrzymujące
sś wiadczenia emerytalne na podstawie narodowosś ci, stanowiło dyskryminację w
korzystaniu z jej prawa własnosś ci wynikającego z art. 1 Protokołu Nr 1, zakazaną przez
art. 14 Konwencji. Odnosś ne fragmenty tych przepisoś w brzmią następująco:
Artykuł 14 Konwencji
„Korzystanie z praw i wolnosś ci wymienionych w niniejszej Konwencji powinno bycś
zapewnione bez dyskryminacji wynikającej z takich powodoś w jak płecś , rasa, kolor skoś ry,
język, religia, przekonania polityczne i inne, pochodzenie narodowe lub społeczne,
przynalezż nosś cś do mniejszosś ci narodowej, majątek, urodzenie bądzś z jakichkolwiek
innych przyczyn”.
Artykuł 1 Protokołu Nr 1
„1. „Kazż da osoba fizyczna i prawna ma prawo do poszanowania swego mienia. Nikt nie
mozż e bycś pozbawiony swojej własnosś ci, chyba zż e w interesie publicznym i na warunkach
przewidzianych przez ustawę oraz zgodnie z podstawowymi zasadami prawa
międzynarodowego.
Powyzż sze postanowienia nie będą jednak w zż aden sposoś b naruszacś prawa Panś stwa do
wydawania takich ustaw, jakie uzna za konieczne dla uregulowania sposobu korzystania
z własnosś ci zgodnie z interesem powszechnym lub w celu zapewnienia uiszczania
podatkoś w bądzś innych nalezż nosś ci lub kar pienięzż nych.”
A. Stanowiska stron
1. Strona skarżąca
59. Skarzż ąca na wstępie powtoś rzyła argumentację dotyczącą odpowiedzialnosś ci Łotwy
na potrzeby art. 1 Konwencji (zob. ustęp 54 powyzż ej). Podwazż yła takzż e stwierdzenie, zż e
odpowiedzialnosś cś w jej sprawie lezż ała po stronie Rosji lub Ukrainy. Wniosła takzż e, zż e
Rosja nigdy jednostronnie nie wypłaciła jej emerytury ani nie uznała obowiązku jej
wypłacenia. W kazż dym razie przed 1991 r. Łotwa, Rosja i Ukraina stanowiły częsś cś tego
samego Panś stwa, a mianowicie Związku Radzieckiego, tak więc podatki płacone w
odniesieniu do kazż dego pracownika nie były powiązane z zż adną konkretną jednostką
terytorialną ZSRR. W związku z powyzż szym skarzż ąca wniosła, zż e w odniesieniu do tego
okresu zastosowane mozż e bycś dowolne kryterium terytorialne.
60. Skarzż ąca uznała, zż e za czasoś w Związku Radzieckiego system ubezpieczenś
społecznych nie funkcjonował na zasadzie składek, lecz na zasadzie solidarnosś ci.
Jednakzż e jesś li wziącś pod uwagę odnosś ne orzecznictwo Trybunału w oś wczesnym stanie skarzż ąca powołała się w szczegoś lnosś ci na sprawę Stec i inni przeciwko Zjednoczonemu
Królestwu ((dec.) [Wielka Izba], skarga nr 65731/01 i 65900/01, ETPC 2005-X) - fakt ten
był nieistotny. Co więcej wykluczenie sś wiadczenś finansowanych z ogoś lnych wpływoś w
podatkowych nie uwzględniałoby tego, zż e wielu beneficjentoś w nalezż ących do tego
samego systemu przyczyniło się do jego finansoś w poprzez płacone przez nich podatki.
Niezalezż nie od tego, czy przedmiotowe sś wiadczenie miało charakter składkowy czy
nieskładkowy, art. 1 Protokołu Nr 1 miał do niego zastosowanie w jednakowy sposoś b.
61. Ponadto skarzż ąca stwierdziła, zż e po raz pierwszy wkroczyła na teren Łotwy w wieku
dwunastu lat i spędziła tam swoje całe zż ycie zawodowe oraz zż e jej zatrudnienie za
czasoś w Związku Radzieckiego dotyczyło ochrony sś rodowiska Łotwy. Jednakzż e kwota
emerytury, ktoś rą otrzymała była znacznie nizż sza nizż kwota, ktoś rą otrzymałby obywatel
łotewski znajdujący się w tej samej sytuacji. Przynalezż nosś cś narodowa była więc jedynym
kryterium rozroś zż nienia w rozpatrywanym przypadku, ktoś re nie posiadało obiektywnego
i racjonalnego uzasadnienia. Skarzż ąca stwierdziła, zż e jej byli pracodawcy płacili w jej
imieniu podatki socjalne na rzecz organoś w podatkowych Związku Radzieckiego na tych
samych zasadach, ktoś re obowiązywały osoby uznane za obywateli łotewskich po 1991 r.
W przypadku braku rozłamu ZSRR podobnie jak oni otrzymałaby miesięczną emeryturę
w kwocie 97,50 sowieckich rubli, wypłacaną z centralnego budzż etu ZSRR. Ponadto
stwierdziła takzż e, zż e roś zż nica w traktowaniu stanowiąca przedmiot skargi nie miało
miejsca przed dniem 1 stycznia 1996 r.; zostało ono wprowadzone dopiero przez ustawę
o emeryturach panś stwowych z 1995 r., a uzasadnienie dla tej zmiany prawnej nie zostało
przedstawione nawet przez członkoś w parlamentu, ktoś rzy ją zaproponowali.
62. Skarzż ąca stwierdziła tezż , zż e interpretacja wyzż ej wymienionej ustawy przez Senat
Sądu Najwyzż szego, w wyniku ktoś rej uznano, zż e nie pracowała ona „na Łotwie” przez
okres siedemnastu lat, była ewidentnie nieuzasadniona. Przed 2002 r. ustawa o
emeryturach panś stwowych nie zawierała definicji pojęcia „łącznego okresu zatrudnienia
na Łotwie”. Słuzż by socjalne podjęły decyzję, by zinterpretowacś to pojęcie w sposoś b
zawęzż ający, a sędziowie Sądu Najwyzż szego poparli tę arbitralną interpretację. Skarzż ąca
podkresś liła, zż e w okresie od roku 1966 do 1991 jej miejsce zatrudnienia, charakter jej
pracy ani związek zawodowy, do ktoś rego nalezż ała nie uległy zmianie.
63. W takich okolicznosś ciach skarzż ąca stwierdziła, zż e rozroś zż nienie stosowane przez
władze łotewskie stanowiło dyskryminację zakazaną przez art. 14 Konwencji. Wiązało
się to z poniesieniem przez nią znacznych strat ze względu na to, zż e jako „osoba nie
posiadająca obywatelstwa” pozbawiona została emerytury za okres siedemnastu lat
zatrudnienia. W związku z powyzż szym skarzż ąca wniosła, zż e emerytura stanowiła jej
jedyne zś roś dło dochodu. Co prawda otrzymywała takzż e zasiłek na leczenie zdrowotne
oraz zasiłek mieszkaniowy, ale nie posiadała swodoby wydatkowania zasiłkoś w i
pokrywały one jedynie nieznaczną częsś cś jej wydatkoś w.
64. Skarzż ąca przyznała, zż e na mocy aktualnie obowiązującej ustawy o obywatelstwie
była uprawniona do ubiegania się o naturalizację oraz zż e jako obywatel łotewski
otrzymałaby emeryturę z tytułu całosś ci jej kariery zawodowej. Jednakzż e zdaniem
skarzż ącej wymogi naturalizacji na Łotwie były zbyt rygorystyczne - zwłaszcza dla osoś b
starszych - i były juzż przedmiotem ostrej krytyki ze strony Zgromadzenia
Parlamentarnego Rady Europy i Komisarza ds. Praw Człowieka. W kazż dym razie fakt, zż e
skarzż ąca dobrowolnie wybrała, by nie przyjmowacś obywatelstwa łotewskiego nie było
czynnikiem decydującym w jej sprawie; pomimo tego, zż e jej status „stałego mieszkanś ca
nie posiadającego obywatelstwa” nie stanowił specjalnego rodzaju narodowosś ci
łotewskiej, prawa i obowiązki związane z tym statusem stanowiły dowoś d istnienia
powiązanś prawnych pomiędzy jednostką a panś stwem łotewskim.
65. Skarzż ącej nie przekonał argument Władz Panś stwowych, zż e uwzględnienie okresoś w
zatrudnienia przed rokiem 1991 stanowiło kwestię, ktoś rą nalezż ało uregulowacś w formie
międzypanś stwowych umowach o ubezpieczeniach społecznych. Nawet jezż eli umowy z
Federacją Rosyjską – stanowiące przedmiot międzyrządowych negocjacji przez ponad
dekadę – weszłyby w zż ycie, ostatecznie to Łotwa ponosiłaby odpowiedzialnosś cś za
wypłatę odnosś nej częsś ci jej emerytury. Przypomniała takzż e, zż e nie istniały zż adne
podstawy prawne zobowiązujące Rosję i Ukrainę do wypłacenia jej emerytury, jako zż e
skarzż ąca całe zż ycie zawodowe spędziła na terytorium Łotwy.
2. Władze Państwowe
66. Władze Panś stwowe stwierdziły, zż e art. 1 Protokołu Nr 1 nie miał zastosowania do
emerytury obliczonej za okres przed 1991 r. W związku z tym Władze Panś stwowe
podniosły i powołały się na uzasadnienia podane przez Trybunał Konstytucyjny w
orzeczeniu z dnia 26 czerwca 2001 r. (zob. ustęp 37 powyzż ej) Podkresś liły potrzebę
ustalenia wyrazś nego rozroś zż nienia pomiędzy systemem emerytalnym istniejącym przed
1 stycznia 1991 r. a systemem wprowadzonym po tym terminie. Obecny system
emerytalny został oparty na systemie wspoś łuczestnictwa, odzwierciedlającym zasadę
indywidualnych składek. Składki kazż dej osoby stanowiły więc okresś lony udział w
funduszu emerytalnym, ktoś rego dokładna kwota mogła bycś ustalona w dowolnym
momencie. Wszyscy płatnicy składek posiadali więc wystarczająco wyrazś ne uprawnienie
do swojego udziału w funduszu, by udział ten mozż na było sklasyfikowacś jako „mienie” w
rozumieniu art. 1 Protokołu Nr 1.
67. Z drugiej strony dawny system miał charakter nieskładkowy i opierał się na zasadzie
solidarnosś ci, ktoś ra pociągała za sobą odpowiedzialnosś cś całosś ci społeczenś stwa i
charakteryzowała się brakiem bezposś redniego związku pomiędzy kwotami
otrzymywanymi przez beneficjentoś w a składkami płaconymi przez ich pracodawcoś w.
Dlatego tezż Władze Panś stwowe poddały w wątpliwosś cś stwierdzenie, zż e skarzż ąca
posiadała „uzasadnione oczekiwanie” uzyskania prawa do sś wiadczenś pienięzż nych
potrzeby rozumieniu art. 1 Protokołu Nr 1. W poprzednim systemie osoby fizyczne nie
były uprawnione do ubiegania się o dokładną, mozż liwą do zidentyfikowania kwotę
emerytury; mogły miecś jedynie nikłą nadzieję, zż e Panś stwo przyzna im okresś loną kwotę
w wysokosś ci, w jakiej zezwalał na to budzż et. Ponadto nawet jezż eli istniało okresś lone
oczekiwanie w tym względzie, było ono uzasadnione jedynie w odniesieniu do
pojedynczego Panś stwa, a mianowicie ZSRR, ktoś re przestało istniecś i w stosunku do
ktoś rego Łotwa nie stanowiła sukcesora. Stosownie do powyzż szego roszczenie skarzż ącej
w niniejszej sprawie było niewystarczająco wyrazś ne, by mogło stanowicś „mienie” w
rozumieniu art. 1 Protokołu Nr 1. Artykuł ten nie miał więc zastosowania do częsś ci
emerytury obliczonej w stosunku do okresoś w zatrudnienia przed 1991 r., a art. 14
Konwencji nie miał zastosowania na tej samej zasadzie.
68. Władze Panś stwowe przyznały, zż e w sprawie Koua Poirrez przeciwko Francji (skarga
nr 40892/98, ETPC 2003-X) Trybunał odmoś wił dokonania rozroś zż nienia pomiędzy
sś wiadczeniami socjalnymi o charakterze składkowym i nieskładkowym, stwierdzając, zż e
art. 1 Protokołu Nr 1 miał zastosowanie roś wniezż do drugiej z wymienionych kategorii, a
co za tym idzie, zż e doszło do naruszenia art. 14 Konwencji. Jednakzż e zdaniem Władz
Panś stwowych istniały znaczne roś zż nice pomiędzy obecną sprawą a sprawą Koua Poirrez.
Po pierwsze emerytura panś stwowa pobierana przez skarzż ącą w obecnej sprawie nie
stanowiła „pomocy nadzwyczajnej”, jako zż e nie stanowiła ona wyłącznego zś roś dła
dochodu skarzż ącej. Po drugie p. Koua Poirrezowi zwyczajnie odmoś wiono zasiłku, o ktoś ry
się ubiegał, a p. Andrejeva nie otrzymała okresś lonej częsś ci kwoty emerytury.
69. Władze Panś stwowe stwierdziły, zż e w orzeczeniu z dnia 6 pazś dziernika 1999 r. Senat
Sądu Najwyzż szego uznał, zż e fakt pracowania dla podmiotu zarejestrowanego poza
terytorium Łotwy i jednoczesne fizyczne przebywanie na Łotwie nie stanowiło
„zatrudnienia na terytorium Łotwy” w rozumieniu ustępu 1 tymczasowych postanowienś
ustawy o emeryturach panś stwowych. Zdaniem Władz Panś stwowych taka interpretacja
była całkowicie uzasadniona ze względu na to, zż e podczas odnosś nego okresu
zatrudnienie skarzż ącej nie podlegało przepisom prawa Łotewskiej SRR. Władze
Panś stwowe stwierdziły, zż e kwestionowane postanowienie była oparte na zasadzie
terytorialnosś ci; w związku z tym okresy zatrudnienia dla przedsiębiorstw działających
na terytorium całego Związku Radzieckiego, „ktoś re znajdowały się pod jurysdykcją
terytorialną Łotewskiej SRR” były woś wczas brane pod uwagę podczas obliczania
emerytur. Zasady z dnia 23 kwietnia 2002 r. (nr 165 - zob. ustęp 36 powyzż ej)
potwierdziły
jedynie
ustanowioną
praktykę
dotyczącą
interpretowania
kwestionowanego postanowienia. Ponadto w decyzji o dopuszczalnosś ci z dnia 11 lipca
2006 r. dotyczącej obecnej sprawy Trybunał uznał, zż e „interpretacja ustawy o
emeryturach panś stwowych przez sądy w odniesieniu do obecnej sprawy nie mozż e bycś
uznana za wyrazś nie arbitralną lub nieuzasadnioną”. Obowiązek zachowania zgodnosś ci z
prawem w sprawie skarzż ącej został więc spełniony.
70. Nawet zakładając, zż e art. 14 Konwencji miałby zastosowanie w niniejszej sprawie,
Władze Panś stwowe były przesś wiadczone, zż e roś zż nica w traktowaniu stanowiąca
przedmiot skargi wchodziła w szeroki zakres swobody Panś stw w kwestii regulowania
polityki socjalnej. Zdaniem Władz Panś stwowych, Trybunał powinien wziącś pod uwagę
szczegoś lne okolicznosś ci sprawy powiązane z procesem przywroś cenia niepodległosś ci
Łotwy, ktoś ry to proces obejmował takzż e reformę polityki socjalnej. Władze łotewskie
musiały stworzycś podstawy dla nowego systemu opieki społecznej, włącznie z
programem ubezpieczenś emerytalnych, oraz okresś licś limit wydatkoś w, jakie budzż et
łotewski moś głby poniesś cś w związku z wypłatami sś wiadczenś socjalnych dawnego ZSRR.
W związku z powyzż szym Władze Panś stwowe odniosły się do ustalenś Trybunału
Konstytucyjnego, a mianowicie, zż e zgodnie z ogoś lnymi przepisami prawa
międzynarodowego dotyczącymi sukcesji Panś stwa, Łotwa przyjęła odpowiedzialnosś cś za
okresy przepracowane na terytorium Łotwy przez kazż dego ze swoich stałych
mieszkanś coś w, niezalezż nie od ich narodowosś ci.
71. Co do okresoś w zatrudnienia na innym terytorium Władze Panś stwowe stwierdziły, zż e
Łotwa nie była zobowiązana do poniesienia odpowiedzialnosś ci za takie okresy. Jezż eli
mimo wszystko Łotwa zdecydowałaby się przyjącś tę odpowiedzialnosś cś przy
jednoczesnym ograniczeniu tej dodatkowej gwarancji na rzecz własnych obywateli,
decyzja ta nie mogłaby bycś uznana za sprzeczną z art. 14 Konwencji. W sś wietle
obciązż enia finansowego poniesionego przez Łotwę i ograniczonych mozż liwosś ci budzż etu
krajowego, przyjęcie pełnej odpowiedzialnosś ci wyłącznie w stosunku do emerytur jej
własnych obywateli nie było nieuzasadnione. Niemniej jednak mimo tego, zż e skarzż ąca
nie była uprawniona do emerytury z tytułu okresu zatrudnienia w przedsiębiorstwach
„rosyjskich” i „ukrainś skich”, otrzymała zakres sś wiadczenś socjalnych, ktoś re
zrekompensowały jej wszelkie niedogodnosś ci i poprawiły jej standard zż ycia. Kroś tko
moś wiąc Władze Panś stwowe podniosły, zż e władze łotewskie osiągnęły roś wnowagę
pomiędzy interesem publicznym a prywatnymi interesami skarzż ącej, w wyniku czego
istniał racjonalny stosunek proporcjonalnosś ci pomiędzy zastosowanymi sś rodkami a
zamierzonym celem.
72. Co więcej Władze Panś stwowe stwierdziły, zż e w odroś zż nieniu od p. Koua Poirreza,
ktoś remu odmoś wiono przyznania narodowosś ci francuskiej, skarzż ąca w dowolnym
momencie mogła zostacś naturalizowanym obywatelem łotewskim. Jezż eli zdecydowała by
się na takie rozwiązanie, spoś r w obecnej sprawie zostałby natychmiastowo
rozstrzygnięty poprzez ponowne obliczenie jej emerytury. Ponowne obliczenie
emerytury weszło by w zż ycie ze skutkiem ex nunc, ale w zż aden sposoś b nie było to
sprzeczne z Konwencją, ktoś ra nie nakładała na Układające się Panś stwa zż adnego
obowiązku, by przyznacś prawa z mocą wsteczną. Władze Panś stwowe stwierdziły więc,
zż e sytuacja będąca przedmiotem skargi była w duzż ej mierze spowodowana przez
skarzż ącą, ktoś ra odmoś wiła ubiegania się o naturalizację pomimo posiadania takiego
uprawnienia od 1998 r. Im szybciej by to zrobiła, tym szybciej otrzymałaby zż ądaną częsś cś
swojej emerytury.
73. Na koniec wreszcie Władze Panś stwowe podniosły, zż e uwzględnienie okresoś w
zatrudnienia poza terytorium Łotwy było kwestią, ktoś rą nalezż ało zaadresowacś w
międzypanś stwowych umowach o ubezpieczeniach społecznych. Stwierdziły takzż e, zż e
umowy te zostały juzż zawarte z kilkoma Panś stwami oraz zż e podobna umowa z Federacją
Rosyjską została niedawno zatwierdzona przez parlamenty obu Panś stw. Zgodnie z
danymi statystycznymi dostarczonymi przez Władze Panś stwowe, jezż eli umowa weszłaby
w zż ycie 1 stycznia 2009 r. miałaby zastosowanie do około 17.104 emerytoś w, w tym
16.850 „stałych mieszkanś coś w nie posiadających obywatelstwa”. Liczba ta mozż e rocznie
wzrastacś o około 1.696 nowych emerytoś w.
B. Ocena Trybunału
1. Zastosowanie Artykułu 14 Konwencji
74. Trybunał pragnie przypomniecś , zż e Artykuł 14 Konwencji nie mozż e bycś
interpretowany w proś zż ni, jako zż e ma on zastosowanie wyłącznie do praw i wolnosś ci
zabezpieczonych przez pozostałe przepisy merytoryczne Konwencji i jej Protokołoś w
(zob. m.in. sprawę Burden przeciwko Zjednoczonemu Królestwu [Wielka Izba], skarga nr
13378/05, § 58, ETPC 2008). Zastosowanie art. 14 nie koniecznie musi wymagacś
naruszenia jednego z podstawowych praw zagwarantowanych przez Konwencję.
Konieczne, ale tezż wystarczające jest, by okolicznosś ci sprawy „miesś ciły się w granicach”
jednego lub większej liczby przedmiotowych przepisoś w (zob. m.in. sprawę Gaygusuz
przeciwko Austrii, 16 wrzesś nia 1996 r., § 36, Zbiór Orzeczeń 1996-IV; sprawę Thlimmenos
przeciwko Grecji [Wielka Izba], skarga nr 34369/97, § 40, ETPC 2000-IV; oraz sprawę
Koua Poirrez, op. cit., § 36). Zakaz dyskryminacji okresś lony w art. 14 wykracza więc poza
poszanowanie praw i wolnosś ci, zagwarantowania ktoś rych wymaga od kazż dego Panś stwa
Konwencja i jej Protokoły. Zakaz ten ma roś wniezż zastosowanie do dodatkowych praw
wchodzących w ogoś lny zakres dowolnego artykułu Konwencji, ktoś re Panś stwo
zdecydowało się dobrowolnie zapewnicś (zob. sprawę Stec i inni (dec.), op. cit., § 40).
75. Nalezż y zatem ustalicś , czy interes skarzż ącej w związku z otrzymaniem emerytury ze
strony panś stwa łotewskiego z tytułu lat przepracowanych dla przedsiębiorstw z
siedzibami na terytorium dawnego ZSRR, ale poza terytorium Łotwy, wchodzi w
„granice” lub „zakres” art. 1 Protokołu Nr 1.
76. Władze Panś stwowe przywiązały w niniejszej sprawie znaczną uwagę do roś zż nicy
pomiędzy emeryturami w Związku Radzieckim, wypłacanymi przez Panś stwo ze
wspoś lnych sś rodkoś w budzż etowych zgodnie z zasadą solidarnosś ci, a systemem stopniowo
wprowadzanym od 1991 r., opartym na indywidualnych składkach od kazż dego
beneficjenta. W związku z tym Trybunał pragnie zauwazż ycś , zż e w wyroku w sprawie Stec
i inni (op. cit., §§ 47-53) zaniechał dokonania rozroś zż nienia pomiędzy sś wiadczeniami o
charakterze składkowym i nieskładkowym na potrzeby zastosowania art. 1 Protokołu Nr
1; od tej pory, gdy Panś stwo decyduje się na ustanowienie systemu emerytalnego,
indywidualne prawa i interesy wynikające z tego systemu mieszczą się w granicach tego
postanowienia, niezalezż nie od płatnosś ci składek oraz sposobu finansowania funduszu.
77. Trybunał uznaje takzż e, zż e wszystkie zasady mające ogoś lne zastosowanie w sprawach
dotyczących art. 1 Protokołu Nr 1 są roś wnie istotne w odniesieniu do sś wiadczenś
socjalnych (ibid., § 54). W związku z powyzż szym art. 1 Protokołu Nr 1 nie gwarantuje
prawa do bycia własś cicielem mienia (zob. sprawę Van der Mussele przeciwko Belgii, 23
listopada 1983 r., § 48, Seria A nr 70; sprawę Slivenko przeciwko Łotwie (dec.) [Wielka
Izba], skarga nr 48231/99, § 121, ETPC 2002-II; oraz sprawę Kopecký przeciwko Słowacji
[Wielka Izba], skarga nr 44912/98, § 35 (b), ETPC 2004-IX). Nie gwarantuje takzż e
zż adnego prawa do emerytury w okresś lonej kwocie (zob. np. sprawę Kjartan Ásmundsson
przeciwko Islandii, skarga nr 60669/97, § 39, ETPC 2004-IX; sprawę Domalewski
przeciwko Polsce (dec.), skarga nr 34610/97, ETPC 1999-V; oraz sprawę Janković
przeciwko Chorwacji (dec.), skarga nr 43440/98, ETPC 2000-X). Podobnie do
powyzż szego prawo do otrzymania emerytury z tytułu działalnosś ci prowadzonych w
Panś stwie innym nizż Panś stwo pozwane roś wniezż nie jest gwarantowane (zob. sprawę L.B.
przeciwko Austrii (dec.), skarga nr 39802/98, 18 kwietnia 2002 r.). Ponadto art. 1
Protokołu Nr 1 nie nakłada ograniczenś na swobodę Układającego się Panś stwa, co do
decyzji, czy ustanowicś system ubezpieczenś społecznych w dowolnej formie, oraz co do
wyboru rodzaju lub kwoty sś wiadczenś przyznawanych w ramach takiego systemu. Jednak
jezż eli Układające się Panś stwo przyjęło ustawodawstwo okresś lające wypłatę sś wiadczenś
socjalnych – niezalezż nie od tego, czy wypłata ta jest zalezż na od uprzedniego uiszczania
składek czy nie – ustawodawstwo to musi bycś uznane za generujące interesy o
charakterze pienięzż nym, wchodzące w zakres działania art. 1 Protokołu Nr 1, na rzecz
osoś b spełniających wymogi tego artykułu (zob. sprawę Stec i inni (dec.), op. cit., § 54).
78. Władze Panś stwowe wniosły, zż e z punktu widzenia publicznego prawa
międzynarodowego Łotwa nie odziedziczyła praw i obowiązkoś w dawnego Związku
Radzieckiego w odniesieniu do sś wiadczenś socjalnych. Z uwagi na swoje ustalenia w
sprawie Stec i inni (op. cit.), Trybunał stwierdza, zż e argument ten jest niewłasś ciwy w
stosunku do niniejszej sprawy. Nawet zakładając, zż e Władze Panś stwowe miały rację w tej
kwestii, stwierdzenie, ktoś rego nalezż y dokonacś w tej sprawie pozostaje niezmienione: w
przypadku, gdy Panś stwo dobrowolnie decyduje się wypłacacś emerytury z tytułu
zatrudnienia poza swoim terytorium na rzecz osoś b fizycznych, ustanawiając tym samym
wystarczająco wyrazś ną podstawę prawną w przepisach krajowych, domniemane
uprawnienie do takich sś wiadczenś wchodzi w zakres art. 1 Protokołu Nr 1. W związku z
powyzż szym Trybunał pragnie zauwazż ycś , zż e ustęp pierwszy tymczasowych postanowienś
łotewskiej ustawy o emeryturach panś stwowych ustanawia uprawnienie do emerytury z
tytułu łącznego okresu zatrudnienia na terytorium dawnego ZSRR („poza terytorium
Łotwy” w wersji obowiązującej przed 1 stycznia 2006 r.) przed 1991 r., niezalezż nie od
tego, czy płacone były jakiekolwiek składki, ale ogranicza to prawo wyłącznie do
obywateli łotewskich. Na mocy tego postanowienia skarzż ącej odmoś wiono
przedmiotowej emerytury, wyłącznie ze względu na nie posiadanie obywatelstwa
łotewskiego.
79. Zgodnie z orzeczeniem Trybunału w wyroku sprawy Stec i inni (op. cit.), „w
przypadkach, takich jak niniejszy, dotyczących skargi z tytułu pogwałcenia art. 14 w
związku z art. 1 Protokołu Nr 1, a mianowicie, zż e stronie skarzż ącej odmoś wiono całosś ci
lub częsś ci okresś lonego sś wiadczenia na podstawie dyskryminacyjnej wchodzącej w
zakres art. 14, własś ciwym testem jest, czy osoba skarzż ąca posiadałaby prawo, dające się
wprowadzicś w zż ycie na mocy przepisoś w prawa krajowego, do otrzymania
przedmiotowego sś wiadczenia, gdyby nie istniał warunek nabycia prawa stanowiący
przedmiot skargi osoby skarzż ącej ... Mimo tego, zż e [art. 1] Protokołu Nr 1 nie obejmuje
prawa do otrzymania sś wiadczenś socjalnych w jakiejkolwiek formie, jezż eli Panś stwo
zdecyduje się ustanowicś system sś wiadczenś musi zrobicś to w sposoś b zgodny z art. 14”
(ibid., § 55).
80. Nalezż y zatem stwierdzicś , zż e interesy skarzż ącej o charakterze pienięzż nym wchodzą w
zakres art. 1 Protokołu Nr 1 i prawa do poszanowania własnego mienia, ktoś re artykuł
ten zabezpiecza. Jest to wystarczające, by włączycś zastosowanie art. 14 Konwencji.
2. Zgodność z Artykułem 14 Konwencji
81. Zgodnie z utrwalonym orzecznictwem Trybunału, dyskryminacja oznacza odmienne
traktowanie osoś b znajdujących się w podobnej sytuacji przy braku obiektywnego,
uzasadnionego wytłumaczenia takiego stanu rzeczy. „Brak obiektywnego,
uzasadnionego wytłumaczenia” oznacza, zż e przedmiotowe rozroś zż nienie nie posiada
„uzasadnionego celu” bądzś zż e nie istnieje „racjonalny stosunek proporcjonalnosś ci
pomiędzy zastosowanymi sś rodkami a zamierzonym celem” (zob. sprawę D.H. i inni
przeciwko Republice Czeskiej [Wielka Izba], skarga nr 57325/00, §§ 175 i 196, ETPC
2007-IV, oraz inne sprawy w niej przytoczone).
82. Układające się Panś stwa korzystają z pewnej swobody oceny, czy i w jakim stopniu
roś zż nice w istotnie podobnych sytuacjach usprawiedliwiają odmienne traktowanie (zob.
sprawę Gyagusuz, op. cit., § 42; oraz sprawę Thlimmenos, op. cit., § 40). Jej zakres będzie
się roś zż nił w zalezż nosś ci od okolicznosś ci, przedmiotu sprawy i jej tła. Tak więc np. art. 14
nie zakazuje Panś stwu członkowskiemu odmiennego traktowania grup, by w ten sposoś b
skorygowacś istniejące między nimi „faktyczne nieroś wnosś ci”; w pewnych okolicznosś ciach
brak wysiłkoś w w kierunku skorygowania nieroś wnosś ci poprzez odmienne traktowanie
mozż e - jesś li nie istnieje obiektywne i rozsądne uzasadnienie - prowadzicś do naruszenia
art. 14 (zob. sprawę Thlimmenos, op. cit., § 44, oraz sprawę Stec i inni przeciwko
Zjednoczonemu Królestwu [Wielka Izba], skarga nr 65731/01, § 51, ETPC 2006-VI).
83. Panś stwo korzysta zwykle z szerokiej swobody na podstawie Konwencji w sytuacji,
gdy w grę wchodzą ogoś lne sś rodki strategii ekonomicznej lub społecznej. Ze względu na
bezposś rednią znajomosś cś swojego społeczenś stwa i jego potrzeb władze krajowe mają co
do zasady lepszą mozż liwosś cś nizż sędzia międzynarodowy, by ocenicś , co lezż y w interesie
publicznym ze względoś w społecznych lub gospodarczych, a Trybunał zazwyczaj szanuje
wyboś r polityki dokonany przez ustawodawcę, chyba zż e jest ona „wyrazś nie
bezpodstawna” (zob. np. sprawę National & Provincial Building Society i inni przeciwko
Zjednoczonemu Królestwu, orzeczenie z dnia 23 pazś dziernika 1997 r., § 80, Zbiór
Orzeczeń 1997-VII, oraz sprawę Stec i inni, op. cit., § 52). Ogoś lnie rzecz biorąc, Trybunał
uznał, zż e postanowienia Konwencji nie uniemozż liwiały Układającym się Panś stwom
wdrozż enia ogoś lnych systemoś w polityki w drodze sś rodkoś w ustawodawczych, za pomocą
ktoś rych pewna kategoria lub grupa osoś b fizycznych jest traktowana odmiennie od
innych, pod warunkiem, zż e ingerencja w prawa przedmiotowej kategorii lub grupy mozż e
bycś uzasadniona w oparciu o Konwencję (zob. sprawę Ždanoka przeciwko Łotwie Łotwie
[Wielka Izba], skarga nr 58278/00, § 112, ETPC 2006-IV).
84. Co do cięzż aru dowodowego w związku z art. 14 Konwencji, Trybunał ustalił, zż e w
momencie, gdy skarzż ący wykazż e roś zż nicę w zakresie traktowania, to na Władzach
Panś stwowych spoczywa obowiązek wykazania, zż e taka roś zż nica była uzasadniona (zob.
sprawę D.H. i inni, op. cit., § 177).
85. W okolicznosś ciach obecnej sprawy Trybunał pragnie wstępnie zauwazż ycś , zż e w
swoich wyrokach odpowiednio z dnia 4 maja i 6 pazś dziernika 2009 r. Sąd Okręgowy w
Rydze i Senat Sądu Najwyzż szego uznały, zż e praca dla podmiotu z siedzibą poza Łotwą
mimo fizycznego pobytu na terytorium Łotwy nie stanowiła „zatrudnienia na terytorium
Łotwy” w rozumieniu ustawy o emeryturach panś stwowych. Strony nie zgodziły się, co do
tego, czy w tamtym czasie taka interpretacja mogła wydawacś się uzasadniona, czy tezż
była ona ewidentnie arbitralna, zwłaszcza ze względu na to, zż e do 2002 r. zż aden
instrument regulacyjny nie zawierał interpretacji przedmiotowego postanowienia (zob.
ustępy 36 i 62 powyzż ej). Mając na uwadze ponizż sze ustalenia, Trybunał nie uznaje, by
zachodziła potrzeba odrębnego rozpatrzenia tej kwestii prawnej.
86. Trybunał uznaje, zż e odmienne traktowanie stanowiące przedmiot skargi dązż y do
osiągnięcia co najmniej jednego uzasadnionego celu, ktoś ry jest w duzż ej mierze zgodny z
ogoś lnymi celami Konwencji, a mianowicie ochroną systemu gospodarczego panś stwa. Nie
ma wątpliwosś ci co do tego, zż e po przywroś ceniu niepodległosś ci Łotwy i poś zś niejszym
rozpadzie ZSRR władze łotewskie musiały stawicś czoła wielu problemom związanym
zaroś wno z potrzebą ustanowienia funkcjonalnego systemu ubezpieczenś społecznych, jak
roś wniezż zmniejszoną zdolnosś cią budzż etu krajowego. Ponadto niewprowadzenie
kwestionowanego przepisu do 1995 r., tj. cztery lata po przywroś ceniu pełnej
niepodległosś ci Łotwy, nie stanowi czynnika decydującego w niniejszej sprawie. Nie
zaskakujące jest, zż e nowo utworzone, demokratyczne władze ustawodawcze
potrzebowały czasu na refleksję w okresie zawirowanś politycznych, ktoś ry to czas
umozż liwiłby im rozwazż enie sś rodkoś w wymaganych do zapewnienia dobrobytu
gospodarczego panś stwa. Nie mozż na zatem stwierdzicś , by niewprowadzenie przez Łotwę
odmiennego traktowania do 1995 r. wskazywało, zż e Panś stwo nie uznawało takiego
sś rodka za konieczny na potrzeby ochrony gospodarki krajowej (zob. na zasadzie mutadis
mutandis sprawę Ždanoka, op. cit., § 131).
87. Nalezż y ustalicś , czy istniał rozsądny stosunek proporcjonalnosś ci pomiędzy wyzż ej
wymienionym uzasadnionym celem a sś rodkami zastosowanymi w niniejszej sprawie. W
związku z powyzż szym Trybunał pragnie zauwazż ycś , zż e jako „stała mieszkanka nie
posiadająca obywatelstwa”, skarzż ąca legalnie i na stałe mieszka na Łotwie oraz
otrzymuje emeryturę z tytułu jej zatrudnienia „na Łotwie”, a mianowicie zatrudnienia
dla przedsiębiorstw z siedzibą na terytorium Łotwy. Odmowa uwzględnienia
przepracowanych przez skarzż ącą lat „poza Łotwą” przez władze krajowe jest oparta
wyłącznie na tym, izż nie posiada ona obywatelstwa łotewskiego. Fakt, izż obywatel
łotewski w tej samej sytuacji, co skarzż ąca, pracujący dla tego samego przedsiębiorstwa
w tym samym okresie otrzymałby sporną częsś cś emerytury nie stanowi kwestii spornej w
niniejszej sprawie. Ponadto strony przyznały, zż e jezż eli skarzż ąca zostałaby
naturalizowanym obywatelem łotewskim, automatycznie otrzymałaby emeryturę z
tytułu całosś ci jej kariery zawodowej. Narodowosś cś jest zatem wyłącznym kryterium
rozroś zż nienia stanowiącego przedmiot skargi. Jednakzż e Trybunał ustalił, zż e
przedstawione musiałyby zostacś wazż ne powody, by Trybunał moś gł uznacś odmienne
traktowanie na wyłącznej podstawie narodowosś ci za zgodne z postanowieniami
Konwencji (zob. sprawę Gyagusuz, op. cit., § 42, oraz sprawę Koua Poirrez , op. cit., § 46).
88. Trybunał nie widzi takich powodoś w w obecnej sprawie. Po pierwsze nie ustalono,
czy tezż nawet domniemano, zż e skarzż ąca nie spełniła pozostałych wymogoś w ustawowych
uprawniających ją do emerytury z tytułu wszystkich lat zatrudnienia. Znajdowała się
więc w obiektywnie podobnej sytuacji, co osoby posiadające identyczną lub podobną
karierę zawodową, ktoś re po 1991 r. zostały uznane za obywateli łotewskich. Po drugie
nie istnieją zż adne dowody wskazujące na to, aby za czasoś w Związku Radzieckiego miało
miejsce odmienne traktowanie obywateli dawnego ZSRR w kwestii emerytur; Władze
Panś stwowe w zż aden sposoś b nie podwazż yły stwierdzenia skarzż ącej, zż e podatek socjalny
w Związku Radzieckim był płacony i nakładany w identyczny sposoś b w odniesieniu do
wszystkich pracownikoś w, niezalezż nie od pochodzenia narodowego czy miejsca
urodzenia (zob. na zasadzie mutadis mutandis sprawę Luczak przeciwko Polsce, skarga nr
77782/01, §§ 49 i 55, ETPC 2007-XI). Po trzecie Trybunał pragnie zauwazż ycś , zż e istnieje
znaczna roś zż nica pomiędzy skarzż ącą a p. Gaygusuzem i p. Koua Poirrezem, jako zż e
obecnie nie jest ona obywatelem zż adnego Panś stwa. Skarzż ąca posiada status „stałej
mieszkanki nie posiadającej obywatelstwa” Łotwy, jedynego Panś stwa z ktoś rym posiada
jakiekolwiek stałe powiązania prawne i tym samym jedynego Panś stwa, ktoś re mozż e
obiektywnie podjącś odpowiedzialnosś cś wobec jej osoby w zakresie ubezpieczenia
społecznego.
89. W takich okolicznosś ciach, mając na uwadze szeroką swobodę, z jakiej korzysta
Panś stwo w zakresie ubezpieczenś społecznych, argumenty złozż one przez Władze
Panś stwowe nie są wystarczające, by zaspokoicś Trybunał, zż e w niniejszej sprawie istniał
„rozsądny stosunek proporcjonalnosś ci”, ktoś ry sprawił, izż odmienne traktowanie
stanowiące przedmiot skargi było zgodne z wymaganiami art. 14 Konwencji.
90. Władze Panś stwowe stwierdziły, zż e uwzględnienie okresoś w zatrudnienia poza
terytorium Łotwy było kwestią, ktoś rą nalezż ało zaadresowacś w międzypanś stwowych
umowach o ubezpieczeniach społecznych. Trybunał jest w pełni sś wiadomy istotnosś ci
tych umoś w dla skutecznego rozwiązywania problemoś w, takich jak te wynikające w
związku z niniejszą sprawą. Jednakzż e pragnie przypomniecś , zż e poprzez przyjęcie
Konwencji Panś stwo pozwane zobowiązało się zabezpieczycś zagwarantowane w niej
prawa i wolnosś ci „wszystkim osobom znajdującym się pod jego jurysdykcją”. Stosownie
do powyzż szego, w niniejszej sprawie Panś stwo łotewskie nie mozż e bycś zwolnione z
odpowiedzialnosś ci wynikającej z Artykułu 14 Konwencji na podstawie tego, zż e nie jest
lub nie było stroną międzypanś stwowej umowy w sprawie ubezpieczenś społecznych z
Ukrainą i Rosją (zob. sprawę Gaugusuz, op. cit., § 51, oraz sprawę Koua Poirrez, op. cit., §
46).
91. Trybunał nie mozż e uznacś argumentu Władz Panś stwowych, a mianowicie, zż e
wystarczające dla skarzż ącej byłoby uzyskanie statusu naturalizowanego obywatela
łotewskiego, by otrzymała pełną kwotę wnioskowanej emerytury. Zakaz dyskryminacji
zagwarantowany przez art. 14 Konwencji ma znaczenie wyłącznie, gdy w kazż dym
przypadku osobista sytuacja strony skarzż ącej w związku z kryteriami wymienionymi w
tym przepisie jest wzięta pod uwagę w swej obecnej formie. W innym przypadku
lekcewazż enie roszczenś osoby poszkodowanej na podstawie tego, zż e mogła ona uniknącś
dyskryminacji poprzez zmianę jednego z odnosś nych czynnikoś w - na przykład poprzez
uzyskanie innej narodowosś ci - sprawiłoby, zż e art. 14 stałby się całkowicie
bezprzedmiotowy.
92. W związku z powyzż szym, Trybunał uznaje, zż e w obecnej sprawie doszło do
naruszenia art. 14 Konwencji w związku z art. 1 Protokołu Nr 1.
III. ZARZUT NARUSZENIA ARTYKUŁU 6 § 1 KONWENCJI
93. Skarzż ąca podniosła takzż e zarzut naruszenia jej praw wynikających z art. 6 § 1
Konwencji, jako zż e Senat Sądu Najwyzż szego przeprowadził rozprawę przed
wyznaczonym terminem, uniemozż liwiając jej udział w rozpatrzeniu skargi kasacyjnej
złozż onej w jej imieniu przez oskarzż yciela publicznego. Własś ciwe częsś ci art. 6 § 1
stanowią, co następuje:
„Kazż dy ma prawo do sprawiedliwego ... rozpatrzenia jego sprawy... przez ... sąd ... przy
rozstrzyganiu o jego prawach i obowiązkach o charakterze cywilnym...”
A. Stanowiska stron
94. Zdaniem skarzż ącej naruszone zostało jej prawo do sprawiedliwego rozpatrzenia jej
sprawy przed Senatem Sądu Najwyzż szego. Fakt, izż w trakcie postępowania kasacyjnego
rozpatrzone zostały jedynie kwestie prawne był nieistotny dla jej sprawy, jako zż e spoś r
pomiędzy dwoma stronami był ograniczony do kwestii prawnych. Oczywisś cie nalezż y
zaznaczycś , zż e rozprawa została przeprowadzona po wniesieniu skargi przez
oskarzż yciela publicznego, ale interweniował on wyłącznie na wniosek prawnika
skarzż ącej. W kazż dym razie prawo do rozpatrzenia jej sprawy było zagwarantowane
przepisami kodeksu postępowania cywilnego i to do skarzż ącej nalezż ała decyzja, czy
wskazane dla niej było podniesienie zarzutu przed Senatem.
95. Władze Panś stwowe podniosły, zż e niemozż liwe jest ustalenie prawdziwosś ci zarzutu
skarzż ącej, jako zż e protokoś ł rozprawy został zniszczony. W kazż dym razie zaprzeczyły
jednak, jako by doszło do naruszenia art. 6 § 1. W pierwszej kolejnosś ci Władze
Panś stwowe wniosły, zż e w sś wietle szczegoś lnego charakteru postępowania kasacyjnego
ograniczonego do kwestii prawnych, nie zawsze zachodzi potrzeba obecnosś ci skarzż ącej
na rozprawie. Skarga rozpatrzona dnia 6 pazś dziernika 1999 r. została złozż ona przez
oskarzż yciela publicznego, ktoś ry przyjął stanowisko podobne do stanowiska skarzż ącej.
Władze Panś stwowe stwierdziły więc, zż e argumentacja identyczna lub podobna do tej,
ktoś rą skarzż ąca mogła przedstawicś we własnej osobie została nalezż ycie wniesiona przez
oskarzż yciela publicznego. Podobnie, w wydanym przez siebie wyroku Senat
przeprowadził wystarczająco wnikliwą analizę tej argumentacji. Nieobecnosś cś skarzż ącej
na rozprawie nie mogła więc wpłynącś na wynik postępowania.
B. Ocena Trybunału
96. Trybunał pragnie zauwazż ycś , zż e prawo do sprawiedliwego rozpatrzenia sprawy
gwarantowane przez art. 6 § 1 Konwencji obejmuje prawo stron do wysłuchania celem
złozż enia wszelkich uwag, ktoś re uwazż ają za istotne dla ich sprawy. Tak więc na to prawo
powołacś mozż e się kazż dy, kto uwazż a, zż e ingerencja w korzystanie z jednego z jego praw
obywatelskich jest niezgodna z prawem oraz kto podnosi, zż e nie posiadał mozż liwosś ci
wniesienia takiej skargi na posiedzeniu trybunału, spełniającym wymagania okresś lone w
art. 6 § 1 (zob. sprawę Cañete de Goñi przeciwko Hiszpanii, skarga nr 55782/00, § 34,
ETPC 2002-VIII, z dalszymi odniesieniami). Innym elementem szerszego pojęcia
„sprawiedliwego rozpatrzenia sprawy” w rozumieniu tego przepisu jest zasada roś wnosś ci
stron, ktoś ra wymaga „sprawiedliwej roś wnowagi” pomiędzy stronami: kazż dej ze stron
musi bycś przyznana rozsądna mozż liwosś cś przedstawienia swojej sprawy na warunkach,
ktoś re nie stawiają jej w znacznie niekorzystnej sytuacji względem jej przeciwnika lub
przeciwnikoś w (zob. m.in. sprawę Gorraiz Lizarraga i inni przeciwko Hiszpanii, skarga nr
62543/00, § 56, ETPC 2004-III). Obejmuje to umozż liwienie stronom zgłaszania uwag do
wszystkich wniesionych obserwacji, nawet tych przedstawionych przez niezalezż nego
członka krajowej słuzż by prawnej, aby wpłynącś na decyzję sądu (zob. np. sprawę J.J.
przeciwko Holandii, 27 marca 1998 r., § 43, Zbiór Orzeczeń 1998-II, oraz sprawę Quadrelli
przeciwko Włochom, skarga nr 28168/95, § 34, 11 stycznia 2000 r.).
97. Trybunał pragnie takzż e przypomniecś , zż e art. 6 § 1 nie zmusza Układających się
Panś stw do ustanowienia sądoś w apelacyjnych lub kasacyjnych. Jednakzż e w przypadku,
gdy takie sądy istnieją, postępowania przed nimi muszą spełniacś gwarancje art. 6, na
przykład poprzez zagwarantowanie stronom postępowania skutecznego prawa dostępu
do sądoś w w celu ustalenia ich praw i obowiązkoś w obywatelskich (zob. sprawę Levages
Prestations Services przeciwko Francji, 23 pazś dziernika 1996 r., § 44, Zbiór Orzeczeń
1996-V, oraz sprawę Annoni di Gussola i inni przeciwko Francji, skargi nr 31819/96 i
33293/96, § 54, ETPC 2000-XI).
98. Trybunał wreszcie pragnie przypomniecś , zż e podobnie jak w przypadku pozostałych
przepisoś w merytorycznych Konwencji, zamiarem art. 6 § 1 jest zagwarantowanie praw,
ktoś re nie są teoretyczne lub iluzoryczne, zasś praktyczne i skuteczne (zob. Artico
przeciwko Włochom, 13 maja 1980 r., § 33, Seria A nr 37). Jest to szczegoś lnie istotne w
odniesieniu do art. 6 § 1, w obliczu istotnego znaczenia, jakie ma dla funkcjonowania
społeczenś stwa demokratycznego prawo do rzetelnego procesu (zob. Książe Hans-Adam
II Liechtenstein przeciwko Niemcom [Wielka Izba], skarga nr 42527/98, § 45, ETPC 2001VIII). Nalezż y miecś takzż e na uwadze, zż e utrudnienie korzystania z tego prawa mozż e
naruszacś postanowienia Konwencji w ten sam sposoś b, co przeszkoda natury prawnej
(zob. sprawę Airey przeciwko Irlandii, 9 pazś dziernika 1979 r., § 25, Seria A nr 32).
99. Fakt, izż przepisy prawa krajowego - a mianowicie paragraf 471 ustawy o
postępowaniu cywilnym - gwarantowały skarzż ącej prawo do wzięcia udziału w
rozprawie przed Senatem Sądu Najwyzż szego (zob. ustęp 40 powyzż ej) nie stanowił
kwestii spornej w niniejszej sprawie. Niemniej jednak skarzż ąca nie była w stanie
skorzystacś z tego prawa z powodu wczesś niejszego przeprowadzenia rozprawy przez
Senat, nie zasś ze względu na dopuszczenie się zaniedbania z jej strony. W związku z tym
Trybunał wielokrotnie stwierdzał, zż e zasady proceduralne mają na celu zapewnienie
własś ciwego wymierzania sprawiedliwosś ci oraz zgodnosś cś z zasadą pewnosś ci prawa oraz
zż e strony postępowania moga oczekiwacś , izż zasady te zostaną zastosowane (zob. m.in.
sprawę Cañete de Goñi,op. cit., § 36, sprawę Gorou przeciwko Grecji (nr 3), skarga nr
21845, § 27, 22 czerwca 2006 r., oraz sprawę Miholapa przeciwko Łotwie, skarga nr
61655/00, § 24, 31 maja 2007 r.). Zasada ta ma zastosowanie zaroś wno do stron
postępowania, jak roś wniezż do sądoś w krajowych.
100. Trybunał pragnie zauwazż ycś , zż e skarga kasacyjna nie została wniesiona osobisś cie
przez skarzż ącą lub jej prawnika, zasś przez oskarzż yciela publicznego przy Sądzie
Okręgowym w Rydze, stosownie do paragrafu 90 ustawy o postępowaniu cywilnym.
Zdaniem Władz Panś stwowych, przychylne ustosunkowanie się oskarzż yciela publicznego
w niniejszej sprawie zwolniło Senat z obowiązku zapewnienia skarzż ącej mozż liwosś ci
osobistego udziału w rozprawie. Trybunału nie przekonał ten argument. Prawdą jest, zż e
paragraf 90 ustawy o postępowaniu cywilnym uprawnia oskarzż yciela publicznego do
podjęcia pewnych krokoś w proceduralnych w imieniu strony, a paragraf 2 ustawy o
urzędzie oskarzż yciela publicznego nakłada na oskarzż ycieli publicznych ogoś lne zadanie
ochrony „praw ustawowych i interesoś w osoś b fizycznych” (zob. ustępy 40-41 powyzż ej).
Jednakzż e nie uchyla to zasady, zż e głoś wną funkcją organoś w oskarzż ycielskich jest
reprezentowanie interesoś w całego społeczenś stwa, ktoś re nie koniecznie muszą
odzwierciedlacś interesy ktoś rejkolwiek ze stron postępowania cywilnego (zob. na
zasadzie mutadis mutandis sprawę Vermeulen przeciwko Belgii, 20 luty 1996 r., § 29,
Zbiór Orzeczeń 1996-I; sprawę Kress przeciwko Francji [Wielka Izba], skarga nr
39594/98, §§ 67-71, ETPC 2001-VI; oraz sprawę Gorou (nr 3), op. cit., § 22). W kazż dym
razie materiału dowodowy przedłozż ony przed Trybunał nie wskazuje na to, by zgodnie z
przepisami prawa łotewskiego oskarzż yciel publiczny działający w taki sposoś b moś gł
reprezentowacś jedną ze stron lub zastąpicś ją na rozprawie.
101. Trybunał pragnie zauwazż ycś , zż e w sprawie Gorou przeciwko Grecji (nr 4) (skarga nr
9747/04, 11 stycznia 2007 r.) orzekł, zż e skarga skarzż ącej w oparciu o art. 6 § 1
Konwencji dotycząca odmowy odroczenia rozprawy przed Sądem Apelacyjnym, by
umozż liwicś jej uczestniczenie we wspomnianej rozprawie była ewidentnie
bezpodstawna. Jednakzż e okolicznosś ci tejzż e sprawy istotnie roś zż niły się od okolicznosś ci
niniejszej sprawy: p. Gorou była stroną cywilną w postępowaniu karnym z powoś dztwa
oskarzż yciela publicznego i rozpatrywanym przez sądy karne, a Trybunał uznał, zż e prawa
strony cywilnej „dotyczące zasady roś wnosś ci stron i postępowanś kontradyktoryjnych nie
były takie same, co prawa oskarzż onego względem oskarzż yciela publicznego” (ibid., § 26).
Jednakzż e w niniejszej sprawie p. Andrejeva była stroną postępowania administracyjnego
podlegającego ustawie o postępowaniu cywilnym i wszczętego na jej wniosek. Stosownie
do powyzż szego, jako głoś wna postacś tych postępowanś powinna miecś mozż liwosś cś
skorzystania z pełnego zakresu zabezpieczenś
wynikających z zasady
kontradyktoryjnosś ci.
102. Podsumowując, Trybunał uznaje fakt, izż skarga kasacyjna wniesiona przez
prokuraturę w zż aden sposoś b nie obejmowała prawa skarzż ącej do udziału w rozprawie,
tj. prawa, z ktoś rego nie mogła skorzystacś pomimo wyrazż enia takiej chęci. Nalezż y zatem
stwierdzicś , zż e doszło do naruszenia art. 6 § 1 Konwencji.
IV. ZASTOSOWANIE ARTYKUŁOŃ W 41 I 46 KONWENCJI
103. Artykuły 41 i 46 Konwencji stanowią, co następuje:
Artykuł 41
„Jesś li Trybunał stwierdzi, zż e nastąpiło naruszenie Konwencji lub jej protokołoś w, oraz
jesś li prawo wewnętrzne zainteresowanej Wysokiej Układającej się Strony pozwala tylko
na częsś ciowe usunięcie konsekwencji tego naruszenia, Trybunał orzeka, gdy zachodzi
potrzeba, słuszne zadosś cśuczynienie pokrzywdzonej stronie.”
Artykuł 46
„1. Wysokie Układające się Strony zobowiązują się do przestrzegania ostatecznego
wyroku Trybunału we wszystkich sprawach, w ktoś rych są stronami.
2. Ostateczny wyrok Trybunału przekazuje się Komitetowi Ministroś w, ktoś ry czuwa nad
jego wykonaniem.”
A. Szkoda
104. Skarzż ąca wstępnie ubiegała się o 1.423 EUR z tytułu odszkodowania za szkody
materialne spowodowane w wyniku naruszenia art. 14 Konwencji w związku z art. 1
Protokołu Nr 1. Stwierdziła, zż e kwota ta odpowiada 1.000 LVL, roś zż nicy pomiędzy
sś wiadczeniami emerytalnymi, ktoś re rzeczywisś cie otrzymała od momentu przejsś cia na
emeryturę w sierpniu 1997 r. do pazś dziernika 2006 r. a sś wiadczeniami emerytalnymi,
ktoś re otrzymałaby, gdyby nie doszło do dyskryminacji stanowiącej przedmiot skargi.
Skarzż ąca wyjasś niła, zż e obliczając tę kwotę wzięła pod uwagę osiemnasś cie zmian
podstawowej stawki emerytury, ktoś re miały miejsce przez ten okres oraz zwiększenie
kwoty jej emerytury po wejsś ciu w zż ycie umowy z Ukrainą (zob. ustępy 21-22 powyzż ej).
105. W odniesieniu do szkoś d niematerialnych poniesionych przez skarzż ącą, okresś liła je
jako „uczucie frustracji i bezradnosś ci, stresu, długotrwałego niepokoju oraz niepewnosś ci
finansowej spowodowane naruszeniem Konwencji przez okres około 11 lat - od
momentu złozż enia przez nią wstępnego wniosku o emeryturę”. Zdaniem skarzż ącej ze
względu na to, zż e „obliczenie szkoś d niematerialnych jest zasadniczo niemozż liwe,
powołuje się ona na stosowaną przez Trybunał zasadę słusznosś ci”. Utrzymywała takzż e,
zż e odniosła szkodę ze względu na brak mozż liwosś ci uczestniczenia w rozpatrzeniu
złozż onej przez nią skargi kasacyjnej przed Sądem Najwyzż szym. Skarzż ąca wnioskowała w
szczegoś lnosś ci o następujące kwoty z tytułu odszkodowania za szkody materialne:
(a) 1.000 EUR z tytułu szkody wynikającej z domniemanego naruszenia art. 6 § 1
Konwencji;
(b) 5.073 EUR z tytułu szkody i niepokoju doznanych w trakcie postępowanś pomiędzy
2002 a 2005 r. w sprawie rozwodu i podziału wspoś lnego majątku małzż enś skiego;
(c) 10.000 EUR z tytułu pogorszenia się jej stanu zdrowia w przedmiotowym okresie.
106. Poza odszkodowaniem z tytułu szkoś d materialnych w drodze słusznego
zadosś cśuczynienia, w przypadku stwierdzenia przez Trybunał naruszenia art. 14
Konwencji w związku z art. 1 Protokołem Nr 1, skarzż ąca wniosła, by Trybunał wskazał
Władzom Panś stwowym, zż e nalezż y „ponownie obliczycś jej emeryturę z uwzględnieniem
okresoś w zatrudnienia w Rosji, z zastosowaniem od momentu wydania wyroku”.
107. Władze Panś stwowe wniosły, zż e niemozż liwe jest jeszcze wydanie decyzji w kwestii
słusznego zadosś cśuczynienia i wniosły do Trybunału o wstrzymanie się z wydaniem tej
decyzji zgodnie z Regułą 75 §§ 1 i 4 Regulaminu Trybunału. Zdaniem Władz
Panś stwowych, organy krajowe, w szczegoś lnosś ci Panś stwowy Zakład Ubezpieczenś
Społecznych, posiadałyby lepszą mozż liwosś cś ponownego obliczenia oraz, o ile jest to
konieczne, waloryzacji miesięcznej kwoty emerytury skarzż ącej. W kazż dym razie Władze
Panś stwowe stwierdziły, zż e Trybunał nie posiada jurysdykcji, by przyznacś skarzż ącemu
odszkodowanie z tytułu szkoś d materialnych w związku z okresem zatrudnienia dla
przedsiębiorstwa z siedzibą na Ukrainie (od 1973 do 1981 r.) oraz zż e wyrok Trybunału
nie powinien miecś zastosowania z mocą wsteczną.
108. W odniesieniu do odszkodowania z tytułu szkoś d niematerialnych, Władze
Panś stwowe zakwestionowały istnienie związku przyczynowo-skutkowego pomiędzy
stwierdzonymi naruszeniami a szkodami rzekomo poniesionymi przez skarzż ącą,
okresś lonymi w punktach (a) i (c) ustępu 105 powyzż ej. Co do domniemanego naruszenia
art. 6 § 1 Konwencji, Władze Panś stwowe pozostawiły tę kwestią w gestii Trybunału.
Jednakzż e dodały, zż e ich zdaniem stwierdzenie naruszenia samo w sobie powinno
stanowicś słuszne zadosś cśuczynienie z tytułu szkoś d niematerialnych rzekomo
poniesionych przez skarzż ącą.
109. Władze Panś stwowe stwierdziły takzż e, zż e kwestia dokładnego obliczenia emerytury
skarzż ącej byłaby skuteczniej rozwiązana w ramach procedury wykonywania wyroku
Trybunału, nadzorowanej przez Komitet Ministroś w Rady Europejskiej, stosownie do art.
46 Konwencji.
110. Zdaniem Trybunału, dowody materiału dowodoego wynikają wystarczające
ustalenia, pozwalające rozstrzygnącś kwestię zastosowania art. 41 Konwencji w tej
sprawie. Trybunał pragnie na wstępie przypomniecś , zż e wyboś r sś rodka, za pomocą
ktoś rego spełnione mają zostacś obowiązki prawne Panś stwa pozwanego wynikające z art.
46 Konwencji pozostaje w gestii tego Panś stwa, pod warunkiem, zż e sś rodki te są zgodne z
ustaleniami okresś lonymi w orzeczeniu Trybunału (zob. sprawę Scozzari i Giunta
przeciwko Włochom [Wielka Izba], skargi nr 39221/98 i 41963/98, § 249, ETPC 2000VIII). Mając na uwadze specjalne okolicznosś ci sprawy, a mianowicie niedawne przyjęcie
umowy o wspoś łpracy w sprawie ubezpieczenś społecznych pomiędzy Federacją Rosyjską
a Łotwą przez władze ustawodawcze obu tych Panś stw (zob. ustępy 44-45 powyzż ej),
Trybunał uznaje, zż e nie jest zobowiązany, by dokładnie wskazacś , ktoś re sś rodki
zapewnienia skutecznego wykonania wydanego przez niego wyroku są najlepsze w
indywidualnym przypadku skarzż ącej.
111. Trybunał pragnie takzż e przypomniecś , zż e zasada lezż ąca u podstaw przepisu o
słusznym zadosś cśuczynieniu stanowi, zż e stronę skarzż ącą nalezż y, w zakresie, w jakim jest
to mozż liwe, stawiacś w pozycji, w ktoś rej znajdowałaby się, gdyby nie doszło do
naruszenia postanowienś Konwencji (zob. na zasadzie mutadis mutandis sprawę Kingsley
przeciwko Zjednoczonemu Królestwu [Wielka Izba], skarga nr 35605/97, § 40, ETPC
2002-IV). Ponadto warunkiem koniecznym do wypłacenia odszkodowania z tytułu szkoś d
materialnych jest istnienie związku przyczynowo-skutkowego pomiędzy rzekomo
poniesioną szkodą a stwierdzonymi naruszeniami (zob. sprawę Nikolova przeciwko
Bułgarii [Wielka Izba], skarga nr 31195/96, § 73, ETPC 1999-II). Ma to zastosowanie
takzż e do zadosś cśuczynienia z tytułu szkoś d niematerialnych (zob. sprawę Kadiķis
przeciwko Łotwie (nr 2), skarga nr 62393/00, § 67, 4 maja 2006 r.).
112. Chcąc uniknącś spekulacji na temat dokładnej kwoty emerytury, do ktoś rej
uprawniona byłaby skarzż ąca, gdyby nie doszło do naruszenia art. 14 Konwencji,
Trybunał musi wziącś pod uwagę fakt, zż e niewątpliwie odniosła ona szkodę materialną i
niematerialną. Wydając wyrok na sprawiedliwych zasadach, stosownie do art. 41
Konwencji oraz mając na uwadze specjalne okolicznosś ci sprawy, Trybunał przyznaje
skarzż ącej 5.000 EUR na pokrycie wszystkich elementoś w szkody (zob. na zasadzie
mutadis mutandis sprawę Koua Poirrez, op. cit., § 70).
B. Koszty i wydatki
113. Skarzż ąca wnioskowała przed Izbą o 150 LVL (213 EUR) z tytułu „kosztoś w
tłumaczenś ”, bez przedłozż enia zż adnej dokumentacji dowodowej wspierającej jej wniosek.
Wniosek ten podniosła takzż e przez Wielką Izbą dodając następujące kwoty:
(a) 307,05 LVL (436,90 EUR) w ramach zwrotu kosztoś w poniesionych przez jej
przedstawiciela podczas postępowania przed Wielką Izbą. Na poparcie swojego wniosku
skarzż ąca przedstawiła dwie osobne faktury wypisane odręcznie w języku łotewskim - na
257,49 LVL oraz 49,56 LVL - wraz z wersjami w języku angielskim. Faktury te zostały
wydane przez spoś łkę z ograniczoną odpowiedzialnosś cią i wskazują przedstawiciela
skarzż ącej jako odbiorcę usług. Wersje faktur w języku łotewskim opisują wykonane
usługi jako „tłumaczenie” oraz „tłumaczenie z języka łotewskiego na język angielski”.
Jednakzż e dokumenty w języku angielskim odnoszą się do „sporządzenia dokumentoś w na
rzecz Europejskiego Trybunału Sprawiedliwosś ci” (sic!);
(b) 37,88 LVL (53,90 EUR) w ramach zwrotu kosztoś w usług pocztowych, ktoś re to koszty
zostały potwierdzone przez rachunek z łotewskiego urzędu pocztowego;
(c) wydatki poniesione z tytułu udziału jej dwoś ch przedstawicieli na rozprawie przed
Wielką Izbą, składające się z 820 LVL (1166,80 EUR) za bilety lotnicze oraz 189 EUR za
zakwaterowanie. Kwoty te nie zostały poparte dokumentacją dowodową.
114. Władze Panś stwowe przyznają, zż e roszczenia skarzż ącej zostały uzasadnione
wyłącznie w odniesieniu do zwrotu poniesionych przez nią kosztoś w usług pocztowych.
Co do pozostałych roszczenś skarzż ącej, Władze Panś stwowe wniosły, zż e były to roszczenia
niedostatecznie udokumentowane i nie spełniały podstawowych wymogoś w okresś lonych
w orzecznictwie Trybunału.
115. Trybunał pragnie przypomniecś , zż e uprawnienie do odszkodowania z tytułu kosztoś w
i wydatkoś w na podstawie art. 41 Konwencji wymaga, by strona poszkodowana
rzeczywisś cie i koniecznie poniosła takie koszty i wydatki. Dodatkowo na mocy Reguły 60
§ 2 Regulaminu Trybunału skarzż ący jest zobowiązany do przedłozż enia
wyszczegoś lnionych danych dotyczących wszystkich roszczenś wniesionych na podstawie
art. 41 Konwencji wraz z wszelkimi dokumentami i poręczeniami na ich poparcie. W
przeciwnym razie Izba mozż e odrzucicś roszczenie w jego całosś ci lub częsś ci. Ponadto
koszty i wydatki podlegają zwrotowi w zakresie, w jakim dotyczą stwierdzonego
naruszenia (zob. m.in. sprawę Iatridis przeciwko Grecji (słuszne zadosś cśuczynienie)
[Wielka Izba], skarga nr 31107/96, § 54, ETPC 2000-XI; sprawę Beyeler przeciwko
Włochom (słuszne zadosś cśuczynienie) [Wielka Izba], skarga nr 33202/96, § 27, 28 maja
2002 r.; oraz sprawę Svipsta przeciwko Łotwie, skarga nr 66820/01, § 170, ETPC 2006III).
116. W niniejszej sprawie Trybunał stwierdza, zż e złozż one przez skarzż ącą roszczenie o
zwrot kosztoś w i wydatkoś w wyrazś nie nie spełnia tych wymogoś w, jako zż e większosś cś
zż ądanych kwot nie jest poparta dokumentacją uzupełniającą. Co do faktur, o ktoś rych
mowa w ustępie 113, punkcie (a) powyzż ej, są one sformułowane zbyt ogoś lnie i nie
umozż liwiają ustalenia dokładnego charakteru wysś wiadczonych usług oraz tego, czy były
one obiektywnie konieczne dla postępowania przed Trybunałem; ponadto tresś cś wersji
łotewskich i angielskich jest całkowicie odmienna. Niemniej jednak Trybunał uznaje, zż e
w sś wietle złozż onosś ci sprawy skarzż ąca musiała poniesś cś koszty, w szczegoś lnosś ci na rzecz
postępowania przed Wielką Izbą. W tych okolicznosś ciach, wydając wyrok na
sprawiedliwych zasadach, stosownie do art. 41, Trybunał przyznaje skarzż ącej 1.500 EUR
z tytułu wszystkich kosztoś w i wydatkoś w wraz z wszelkimi kwotami nalezż nymi tytułem
opodatkowania (zob. sprawę Svipsta, op. cit., oraz sprawę Zaicevs przeciwko Łotwie,
skarga nr 65022/01, § 64, 31 lipca 2007 r.).
C. Odsetki za zwłokę
117. Trybunał za słuszne uznaje wyznaczenie wysokosś ci odsetek za zwłokę na
podstawie stopy oprocentowania kredytu marginalnego Europejskiego Banku
Centralnego powiększonej o trzy punkty procentowe.
W ZWIĄZKU Z POWYZŻ SZYM TRYBUNAŁ
1. Oddala jednomysś lnie wstępne sprzeciwy Władz Panś stwowych;
2. Orzeka szesnastoma głosami do jednego, zż e doszło do naruszenia art. 14 Konwencji w
związku z art. 1 Protokołu Nr 1;
3. Orzeka jednomysś lnie, zż e doszło do naruszenia art. 6 § 1 Konwencji.
4. Orzeka szesnastoma głosami do jednego
(a) zż e pozwane Panś stwo ma wypłacicś skarzż ącej przed upływem trzech miesięcy
następujące kwoty, przeliczone na łaty łotewskie według kursu obowiązującego w dacie
rozliczenia:
(i) 5.000 EUR (pięcś tysięcy euro) z tytułu wszelkich poniesionych szkoś d wraz z
wszelkimi kwotami nalezż nymi tytułem opodatkowania;
(ii) 1.500 EUR (tysiąc pięcś set euro) z tytułu kosztoś w i wydatkoś w wraz z wszelkimi
kwotami nalezż nymi tytułem opodatkowania ze strony skarzż ącej;
(b) zż e od momentu upływu wyzż ej wskazanego terminu trzech miesięcy azż do momentu
rozliczenia, powyzż sze kwoty będą powiększane o odsetki według stawki roś wnej stopie
oprocentowania kredytu marginalnego Europejskiego Banku Centralnego obowiązującej
w tym okresie, powiększonej o trzy punkty procentowe;
5. Oddala jednomysś lnie pozostałą częsś cś zż ądania skarzż ącej w zakresie słusznego
zadosś cśuczynienia.
(...)
ZDANIE CZĘSŃ CIOWO ODRĘBNE: SĘDZIA ZIEMELE