„Zlew” („Nigdy tu już nie powrócę”, 1988)

„Zlew” („Nigdy tu już nie powrócę”, 1988)
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Autor Tadeusz Kantor Czas powstania 1987–1988 Wymiary wysokość: 122 cm, długość: 62 cm, szerokość: 82 cm Numer inwentarzowy CRC/VII/414/1­2 Muzeum Ośrodek Dokumentacji Sztuki Tadeusza Kantora Cricoteka Tematy teatr, wokół stołu, śmierć Technika cynkowanie, malowanie Materiał drewno, metal, blacha, farba akrylowa Prawa do obiektu Ośrodek Dokumentacji Sztuki Tadeusza Kantora Cricoteka Prawa do wizerunków cyfrowych Ośrodek Dokumentacji Sztuki Tadeusza Kantora Cricoteka Digitalizacja RPD MIK, projekt Wirtualne Muzea Małopolski Tagi teatr, Tadeusz Kantor, Teatr Cricot 2, 3D Prezentowany obiekt pochodzi ze spektaklu Teatru Cricot 2 Qui non ci torno più (Nigdy tu już nie powrócę), który powstawał w Krakowie i Mediolanie w latach 1987–1988. Premiera spektaklu odbyła się 23 czerwca 1988 roku w Piccolo Teatro Studio w Mediolanie.
Akcja spektaklu dzieje się w knajpie. Na scenie metalowe stoliki knajpiane i taborety. W głębi ustawiona została w półkole ściana z czarnego, gładkiego płótna, w której zarysowują się ledwo widoczne kontury czterech drzwi. Przez nie rytmicznie wchodzą na scenę i opuszczają ją (by za chwilę wrócić) wybrane postacie z poprzednich spektakli Kantora, począwszy od Powrotu Odysa, zrealizowanego przez niego w 1944 roku w Podziemnym Teatrze Niezależnym, aż po ostatni spektakl — Niech sczezną artyści. „Widma przeszłości” wnoszą na scenę przedmioty z poprzednich spektakli, wykrzykując oderwane kwestie (patrz Łódź Charona z Nigdy tu już nie powrócę).
Co ciekawe, niemal wszystkie przedmioty w spektaklu są rekonstrukcjami obiektów znanych nam z wcześniejszych spektakli. Wśród tych obiektów znajduje się również Zlew.
Pojawił się on po raz pierwszy w spektaklu Niech sczezną artyści Teatru Cricot 2 (1985). W trakcie pierwszych prób spektaklu „Pomywaczka” myła naczynia w miednicy. Ponieważ było to zbyt hałaśliwe, artysta zaprojektował zlew, do którego ciekła woda z kranu. Jego nowa wersja jest bardzo zbliżona do prototypu. O obiekcie tym, w kontekście jego funkcjonowania w spektaklu Niech sczezną artyści, Tadeusz Kantor pisał:„Jest to przedmiot należący do gatunku wywodzącego się z mojej / idei „Realności Najniższej Rangi”. / Będzie służył do czynności typu happeningowego, tzn. / wyjętej i wyizolowanej z rzeczywistości życiowej, / najbardziej pospolitej i prozaicznej, / powtarzanej w nieskończoność, i w ten sposób pozbawionej / życiowej skuteczności (bo „skuteczność” — la finalité — jest / tą pointą utylitarności, która jest kontradykcją sztuki). / Osobliwością tego obiektu jest zamknięty obwód przepływu wody / i w konsekwencji możliwość przemieszczania i poruszania się. / Taki Ruchomy Wodociąg”[1].
Zamontowanie w tych obiektach pompy elektrycznej umożliwiło wylewanie się wody poprzez rurę z kranem zakończonym lejkiem do zlewu. Obiekt ten jest jednym z wielu przedmiotów, które poprzez banalność, codzienność przypisanej im czynności (tu lania wody) obrazują „realność najniższej rangi” w sztuce i jednocześnie — paradoksalnie — są także dziełami sztuki, przekraczającymi granice określone rygorami dyscyplin i konwencjami estetyki.
Wracając do konstrukcji obiektu — należy zwrócić uwagę, że zlew w Nigdy tu już nie powrócę został wykonany w całości z blachy ocynkowanej (kilku jej kawałków, lutowanych w miejscach połączeń), natomiast zlew z Niech sczezną artyści został dodatkowo obudowany deskami ze starego drewna. Podstawą obu obiektów są drewniane podesty na kółkach.
Tadeusz Kantor dążył do tego, by obiekty z jego spektakli zostały uznane za autonomiczne dzieła sztuki i jako takie podlegały ochronie prawnej, dlatego też zlecił ekspertyzę 24 „przedmiotów teatralnych”, w tym m.in. prezentowanego zlewu.
Opracowanie: Małgorzata Paluch­Cybulska (Ośrodek Dokumentacji Sztuki Tadeusza Kantora Cricoteka), © wszystkie prawa zastrzeżone
Zobacz również: spektakl Nigdy tu już nie powrócę
[1] T. Kantor, Pisma, t. III: Dalej już nic. Teksty z lat 1985–1990, wyb. i oprac. K. Pleśniarowicz, Wrocław–Kraków 2004–2005, s. 441.