Polityka 7 kor. 3.indd

Przez ostatnie cztery lata, po sezonowej obniżce wrześniowej,
w grudniu zwykle dochodziło do wzrostu koszyka. Tak dzieje się
i tym razem: W miesiącach październik – grudzień 2010 r.
koszyki minimum socjalnego wzrosły od 0,8% (gospodarstwa
emeryckie) do 1,2% (gospodarstwa 3-osobowe), podczas gdy
inflacja w tym okresie mierzona ogólnym wskaźnikiem CPI
wyniosła 1%.
Wzrost wartości koszyków w grudniu nastąpił głównie
w wyniku wzrostu cen na niektóre artykuły żywności (zwłaszcza warzyw) – indeks cen dla żywności publikowany w GUS
wyniósł średnio 1,3%, podobnie jak wartość koszyków. Wydatki
na eksploatację mieszkania także rosły w podobnym tempie, co
wskaźnik GUS (1%).
Wydatki na odzież i obuwie w modelu minimum rosły nieco
szybciej w przypadku rodzin pracowniczych niż emeryckich.
Z kolei szacowane wydatki na transport i łączność były niższe
niż wskaźnik CPI dla tych dóbr i usług (por. tab. 2).
LITERATURA
Deniszczuk, L. (1977), Wzorzec konsumpcji społecznie niezbędnej,
Studia i Materiały IPiSS, Zeszyt Nr 10, Warszawa.
Deniszczuk L., Kurowski P., Styrc M. (2007), Progi minimalnej konsumpcji gospodarstw domowych wyznaczane metodą potrzeb
podstawowych. Rodzaje, oszacowania i zastosowania polityce
społecznej, IPiSS, Warszawa.
GUS (2010), Biuletyn Statystyczny, Nr 12 (grudzień), GUS, Warszawa.
Kurowski P. (2002), Koszyki minimum socjalnego i minimum egzystencji
– dotychczasowe podejście w: Kategorie i instrumenty interwencji
państwa w sytuacji ubóstwa. (Czym jest minimum socjalne?),
Konferencja 10.12.2002, Biuro Studiów i Ekspertyz Sejmu RP,
Warszawa.
Wszelkie prawa zastrzeżone. Każda reprodukcja lub adaptacja całości bądź części niniejszej publikacji, niezależnie od zastosowanej techniki
reprodukcji (drukarskiej, totograficznej, komputerowej i in.), wymaga pisemnej zgody
ZMODYFIKOWANE MINIMUM SOCJALNE
I ZMODYFIKOWANE MINIMUM EGZYSTENCJI W 2010 R.
• DANE ŚREDNIOROCZNE
Piotr Kurowski
Instytut Pracy i Spraw Socjalnych
W niniejszej informacji przedstawiamy szacunki zmodyfikowanego minimum socjalnego i zmodyfikowanego minimum egzystencji w cenach średniorocznych w 2010 r.
W 2010 r. wartość minimum socjalnego dość poważnie
wzrosła – od 3% dla osoby samotnie gospodarującej w wieku
produkcyjnym (929,76 zł, wzrost o 26,97 zł) do 6,4% w gospodarstwach z trójką dzieci – 3686,50 zł (+220,47 zł). W tym
okresie wskaźnik CPI wynosił 2,6%, co oznacza, że wartość
minimum socjalnego realnie wzrosła.
W latach 90. wartość koszyka minimum rosła w szybszym
tempie niż inflacja. Różnice między dynamiką koszyka a wskaźnikiem inflacji były znaczne: w 1997 r. sięgały one 7 pkt. proc.
Wraz ze spadkiem inflacji (lata 2002–2003) dystans ten zmniejszył się.
Od 2006 r. zaczęto obliczać wartość zmodyfikowanego minimum socjalnego (na wykresie 1 dynamikę tych koszyków oznaczono linią przerywaną). W 2007 r. wzrost wartości koszyka dla
rodziny z dwójką dzieci był nieznacznie wyższy od inflacji;
w 2008 r. różnica ta była większa: minimum wzrosło o 6 pkt.
proc., a inflacja 4,2 pkt. proc. W 2009 r. dynamika koszyka była
bardzo zbliżona do poziomu inflacji, ale w 2010 r. różnice te
znacznie wzrosły (por. wykres 1).
Tabela 3 ilustruje dynamikę minimum socjalnego w przekroju wybranych grup potrzeb. Tendencje w dynamice grup
wydatkowych porównano ze wskaźnikami inflacji (ostatnia kolumna). O ile w latach 2008–2009 wzrost wartości koszyków
dokonywał się głównie dzięki zwyżce kosztów eksploatacji zasobów mieszkaniowych, to w 2010 r. głównym czynnikiem są
wyższe ceny artykułów żywnościowych. Szacunki kosztów
mieszkaniowych wzrosły w obu kategoriach – tak w eksploatacji mieszkań, jak i w wydatkach na ich wyposażenie i utrzymanie czystości.
Koszyk odzieży i obuwia ponownie istotnie zwiększył swoją
wartość – jest to dość wysoki wzrost (kilkanaście procent).
Jednocześnie grupa ta cechuje się niskim wskaźnikiem CPI.
Przyczyną zmiany wartości jest korekta niektórych cen towarów.
Ponadto w koszyku tym bierze się pod uwagę towary tańsze,
których jest coraz mniej na rynku. Gdy „wypadają” one z reprezentatywnego obiegu, GUS notuje towary nieco wyższej jakości,
i takie częściowo trafiają do koszyka. Trzeba także pamiętać, że
36
ogólny wskaźnik CPI uwzględnia wszystkie, także luksusowe
artykuły z odzieży i obuwia, których wartość cenowa w roku
kryzysu spadała.
Wykres 1. Dynamika zmodyfikowanego minimum socjalnego
na tle wzrostu cen konsumpcyjnych
(lata 2001–2005 poprzedni koszyk)
108
106
104
102
100
2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010
98
Dynamika niezmodyfikowanego minimum socjalnego
(dla gospodarstwa 4-osobowego)
Dynamika wskaźnika CPI
Dynamika zmodyfikowanego minimum socjalnego
(dla gospodarstwa 4-osobowego)
Źródło: opracowanie własne na podstawie bazy danych IPiSS oraz danych GUS.
Szacowane wydatki na kulturę i rekreację wzrosły znacznie
w rodzinach z dziećmi – jest to efektem zwyżki niektórych cen
dla tej grupy. Koszyk higieniczny ponownie zwiększył swoją wartość, głównie wskutek wymiany reprezentant towarów (z rynku
znikają towary gorsze). Jednak pamiętać należy, że grupa ta nie
przekłada się na duży przyrost całkowity minimum socjalnego:
jej udział w minimum socjalnym wynosi od 2,4% do 3,4%. Z kolei w gospodarstwach osób samotnych spada koszyk na transport i łączność – jest to związane z mniejszymi kosztami niektórych usług telekomunikacyjnych.
Skutki społeczne globalnego kryzysu gospodarczego, jakiego świat doświadcza od 2009 r., skłania do ciągłego monitorowania sytuacji ubogich gospodarstw domowych. Swoje
zadanie w tym zakresie odgrywa kategoria minimum egzystencji. Jest to normatywny model zaspokajania potrzeb bytowoPolityka Społeczna nr 7/2011
Tabela 1. Zmodyfikowane minimum socjalne – średniorocznie w 2010 r., w zł
Gospodarstwa emeryckie
Gospodarstwa pracownicze
Wyszczególnienie
1-osobowe
(M+K)/2
2-osobowe
3-osobowe
3-osobowe
4-osobowe
5-osobowe
1-osobowe
M+K
M+K+DM+DS
M+K+DM+2xDS
(M+K)/2
2-osobowe
M+K+DM
M+K+DS
Żywność
Mieszkanie
– eksploatacja
– wyposażenie
Edukacja
Kultura i rekreacja
Odzież i obuwie
Ochrona zdrowia
Higiena osobista
Transport i łączność
Pozostałe wydatki
241,80
340,36
290,53
49,83
12,80
100,25
40,61
35,70
26,88
62,50
68,87
483,60
487,24
425,23
62,02
25,60
125,94
81,21
68,13
52,04
122,10
101,21
679,36
660,79
588,36
72,44
137,31
160,50
120,45
88,08
64,15
310,14
133,25
734,94
660,79
588,36
72,44
116,85
166,88
118,08
89,15
76,15
327,07
137,40
930,70
836,00
743,93
92,07
228,56
197,28
157,31
109,10
88,81
327,07
143,74
1 182,04
1 011,37
898,55
112,81
332,61
237,37
194,18
130,13
113,02
343,99
141,79
233,68
340,36
290,53
49,83
0,00
82,08
32,06
68,99
22,64
93,82
69,89
467,37
487,24
425,23
62,02
0,00
109,82
64,11
134,72
43,56
144,93
101,62
M+K
Razem
– na osobę
929,76
929,76
1 547,07
773,54
2 354,02
784,67
2 427,31
809,10
3 018,57
754,64
3 686,50
737,30
943,52
943,52
1 553,37
776,69
Objaśnienia i źródło do wszystkich tabel:
Uwaga: Symbole użyte w tablicy oznaczają odpowiednio: M – mężczyzna w wieku 25–60 lat, K – kobieta w wieku 25–60 lat, (M+K)/2 – wydatki na poziomie średniej arytmetycznej dla gospodarstwa mężczyzny i kobiety, DM – dziecko młodsze w wieku 4–6 lat, DS – dziecko starsze w wieku 13–15 lat. W przypadku gospodarstw emeryckich symbole M i K oznaczają odpowiednio mężczyznę i kobietę w wieku powyżej 60 lat.
Źródło: Obliczenia IPiSS na podstawie danych Departamentu Statystyki Społecznej GUS.
Tabela 2. Struktura minimum socjalnego – średniorocznie w 2010 r., w %
Gospodarstwa emeryckie
Gospodarstwa pracownicze
Wyszczególnienie
1-osobowe
2-osobowe
3-osobowe
3-osobowe
4-osobowe
5-osobowe
1-osobowe
2-osobowe
(M+K)/2
M+K
M+K+DM
M+K+DS
M+K+DM+DS
M+K+DM+2xDS
(M+K)/2
M+K
26,0
36,6
31,2
5,4
1,4
10,8
4,4
3,8
2,9
6,7
7,4
31,3
31,5
27,5
4,0
1,7
8,1
5,2
4,4
3,4
7,9
6,5
28,9
28,1
25,0
3,1
5,8
6,8
5,1
3,7
2,7
13,2
5,7
30,3
27,2
24,2
3,0
4,8
6,9
4,9
3,7
3,1
13,5
5,7
30,8
27,7
24,6
3,1
7,6
6,5
5,2
3,6
2,9
10,8
4,8
32,1
27,4
24,4
3,1
9,0
6,4
5,3
3,5
3,1
9,3
3,8
24,8
36,1
30,8
5,3
0,0
8,7
3,4
7,3
2,4
9,9
7,4
30,1
31,4
27,4
4,0
0,0
7,1
4,1
8,7
2,8
9,3
6,5
100,0
100,0
100,0
100,0
100,0
100,0
100,0
100,0
Żywność
Mieszkanie
– eksploatacja
– wyposażenie
Edukacja
Kultura i rekreacja
Odzież i obuwie
Ochrona zdrowia
Higiena osobista
Transport i łączność
Pozostałe wydatki
Razem
Tabela 3. Dynamika koszyka w 2010 r. na tle wskaźnika inflacji (2009 r. = 100)
Wyszczególnienie
Typ gospodarstwa domowego
Pracownicze 1-osobowe Pracownicze 4-osobowe
Emeryckie 1-osobowe
Emeryckie 2-osobowe
Dynamika wzrostu cen
(CPI)
Żywność
Eksploatacja mieszkania
Wyposażenie mieszkania
Edukacja
Kultura i rekreacja
Odzież i obuwie
Ochrona zdrowia
Higiena osobista
Transport i łączność
105,6
104,0
104,2
105,0
109,5
112,4
100,8
105,2
79,1
105,0
104,8
102,5
107,3
121,7
111,0
103,0
105,4
105,1
104,8
104,0
104,2
103,6
113,1
101,6
105,6
101,0
104,8
104,5
104,1
105,3
113,1
101,6
105,7
101,3
102,8
103,8
101,2
102,7
99,7
96,2
102,9
102,6
106,2
Ogółem
103,1
106,4
104,1
104,5
102,6
-konsumpcyjnych na niskim poziomie, wyznaczając w ten
sposób najniższy standard życia. Trwała sytuacja, w której
gospodarstwo domowe miałoby zaspokajać swoje potrzeby
na tym poziomie, oznacza biologiczne zagrożenie życia oraz
rozwoju psychofizycznego człowieka (por. Deniszczuk, Sajkiewicz 1997a).
W 2010 r. minimum egzystencji dla dorosłej osoby samotnej
wyniosło: 472,72 zł (o 27,40 zł więcej niż w 2009 r.), a dla emeryta – 447,54 zł (o 25,68 zł więcej). Spośród gospodarstw
z dziećmi najwyższa wartość minimum dotyczyła rodziny z dzieckiem starszym (417,77 zł na osobę). Najniższa wartość minimum
egzystencji na osobę w gospodarstwie domowym przypada na
dwuosobowe gospodarstwo emeryckie (371,91 zł).
Wartości minimum egzystencji coraz bardziej zbliżają się do
kryterium uprawniającego do pomocy społecznej. Te ostatnie –
Polityka Społeczna nr 7/2011
dla osoby samotnie gospodarującej nie więcej niż 477 zł, zaś dla
osoby w rodzinie 351 zł – pozostają na niezmienionym poziomie
od października 2006 r. Wszystkie wartości minimum egzystencji dla osób w rodzinach są wyższe niż ta ustawowa linia ubóstwa. Tylko w przypadku osób samotnych koszyki minimum są
niższe.
W ostatnich latach dynamika koszyków minimum egzystencji była zbieżna z trendem ogólnego wskaźnika inflacji (choć nie
tożsama z jego poziomem). W latach 2000–2003 dynamika inflacji oraz minimum egzystencji spadała, zaś w 2004–2006
ponownie rosła; w latach 2007–2009 dynamika minimum oraz
inflacji wzrosła. Rosły także różnice między nimi – w 2008 r.
koszyk dla gospodarstwa z dwójką dzieci na utrzymaniu wzrósł
o 7% (przy inflacji 4,2%). Rok 2009 to okres, w którym przy
niższej inflacji (3,5%) dynamika minimum nadal była wysoka
37
Tabela 4. Wartość minimum egzystencji w 2010 r., w zł
Gospodarstwa emeryckie
Gospodarstwa pracownicze
1-osobowe
Wyszczególnienie
2-osobowe
3-osobowe
3-osobowe
4-osobowe
5-osobowe
1-osobowe
2-osobowe
(M+K)/2
M+K
M+K+DM
M+K+DS
M+K+DM+DS
M+K+DM+2xDS
(M+K)/2
M+K
Żywność
Mieszkanie
– eksploatacja
– wyposażenie
Edukacja
Odzież i obuwie
Leki
Higiena
Pozostałe wydatki
194,16
220,09
207,48
12,61
0,00
12,76
9,10
14,10
22,51
388,31
299,31
282,99
16,32
0,00
25,52
15,48
27,77
37,82
557,96
422,25
401,68
20,57
3,07
40,91
31,42
35,48
54,55
619,51
422,25
401,68
20,57
43,99
43,34
25,13
39,40
59,68
789,16
547,68
520,39
27,29
47,06
60,00
40,33
47,14
76,57
1020,36
671,95
639,10
32,85
91,05
79,09
49,88
58,94
98,56
166,71
220,09
207,48
12,61
0,00
12,76
14,26
12,40
21,31
333,43
299,31
282,99
16,32
0,00
25,52
25,80
24,35
35,42
Razem
– na osobę
472,72
472,72
794,20
397,10
1145,64
381,88
1253,30
417,77
1607,93
401,98
2069,83
413,97
447,54
447,54
743,83
371,91
Tabela 5. Struktura minimum egzystencji przeciętnie w 2010 r., w %
Gospodarstwa emeryckie
Gospodarstwa pracownicze
Wyszczególnienie
1-osobowe
2-osobowe
3-osobowe
3-osobowe
4-osobowe
5-osobowe
1-osobowe
2-osobowe
(M+K)/2
M+K
M+K+DM
M+K+DS
M+K+DM+DS
M+K+DM+2xDS
(M+K)/2
M+K
41,1
46,6
43,9
2,7
0,0
2,7
1,9
3,0
4,8
48,9
37,7
35,6
2,1
0,0
3,2
1,9
3,5
4,8
48,7
36,9
35,1
1,8
0,3
3,6
2,7
3,1
4,8
49,4
33,7
32,1
1,6
3,5
3,5
2,0
3,1
4,8
49,1
34,1
32,4
1,7
2,9
3,7
2,5
2,9
4,8
49,3
32,5
30,9
1,6
4,4
3,8
2,4
2,8
4,8
37,3
49,2
46,4
2,8
0,0
2,9
3,2
2,8
4,8
44,8
40,2
38,0
2,2
0,0
3,4
3,5
3,3
4,8
100,0
100,0
100,0
100,0
100,0
100,0
100,0
100,0
Żywność
Mieszkanie
- eksploatacja
- wyposażenie
Edukacja
Odzież i obuwie
Leki
Higiena osobista
Pozostałe wydatki
Razem
Tabela 6. Dynamika zmodyfikowanego minimum egzystencji na tle inflacji w 2010 r. (2009 r. = 100)
Typ gospodarstwa domowego
Wyszczególnienie
Dynamika wzrostu cen
(CPI)
Pracownicze
1-osobowe
Pracownicze
4-osobowe
Emeryckie
1-osobowe
Emeryckie
2-osobowe
Żywność
Eksploatacja mieszkania
Wyposażenie mieszkania
Edukacja
Odzież i obuwie
Leki
Higiena osobista
107,8
104,7
101,6
103,1
108,9
112,0
107,5
105,5
100,1
106,0
99,9
108,5
113,4
107,7
104,7
101,6
103,1
109,2
113,3
107,7
105,1
100,7
103,1
109,3
113,6
102,8
103,8
101,2
102,7
96,2
102,9
102,6
Razem
106,2
106,5
106,1
106,6
102,6
(dla gospodarstwa 4-osobowego o 7,7%). Rok 2010 cechował
się spadającą dynamiką tak koszyków minimum, jak i inflacji,
choć wzrost koszyków nadal był wysoki (6,2% oraz 6,5%, przy
inflacji w wysokości 2,6%).
Skąd bierze się wysoka dynamika minimum egzystencji?
Światło na to pytanie rzucają dane tab. 6. W ubiegłym roku głównym czynnikiem wzrostu były przede wszystkim wyższe ceny
detaliczne żywności, zwłaszcza warzyw i owoców, oraz wyższe
opłaty za koszty eksploatacji mieszkań.
Wyższa dynamika wartości koszyków dla leków oraz higieny
osobistej od wskaźników inflacji dla tych grup wydatków wynika
częściowo z wymiany niektórych reprezentant towarów, a częściowo z wyższych cen tych produktów. Pamiętajmy jednak, że
to nie te grupy wpłynęły przede wszystkim na większą wartość
całego koszyka – udział wydatków na leki wynosi od 1,9% do
3,5% wartości całego koszyka (w przypadku higieny osobistej
od 2,8% do 3,5%).
Podobnie jak rok temu, mimo ujemnego wskaźnika wzrostu cen dla odzieży (96,2%), koszyki minimum egzystencji
nieco wzrosły (zwykle o 3,1%). Bierze się to stąd, że w koszykach minimum egzystencji uwzględniono towary tańsze,
ogólny zaś wskaźnik CPI zawiera także luksusowe artykuły
z odzieży i obuwia, których wartość cenowa w roku kryzysu
spadała.
38
LITERATURA
Biuro Studiów i Ekspertyz (2003), Kategorie i instrumenty interwencji
państwa w sytuacji ubóstwa. Czym jest minimum socjalne?, pod
red. M. Dziubińskiej-Michalewicz i Andrzeja Chodyry, Konferencje
i Seminaria, 1 (45) 03, Biuro Studiów i Ekspertyz Kancelarii Sejmu,
luty, Warszawa.
Deniszczuk L., Sajkiewicz B. (1997), Kategoria minimum egzystencji,
w: Golinowska (1997).
Deniszczuk, L. (1977), Wzorzec konsumpcji społecznie niezbędnej,
Studia i Materiały IPiSS, Zeszyt Nr 10, Warszawa.
Deniszczuk L., Kurowski P., Styrc M. (2007), Progi minimalnej konsumpcji gospodarstw domowych wyznaczane metodą potrzeb podstawowych. Rodzaje, oszacowania i zastosowania polityce społecznej,
IPiSS, Warszawa.
Golinowska S. (1997), Polska bieda II. Kryteria – Ocena – Przeciwdziałanie, IPiSS, Warszawa.
GUS (2010): Sytuacja gospodarstw domowych w 2009 r. w świetle wyników badań budżetów gospodarstw domowych, GUS, informacja
dostępna na stronie www.stat.gov.pl
GUS (2007), Sytuacja gospodarstw domowych w 2006 r. w świetle wyników badań budżetów gospodarstw domowych, GUS, informacja
dostępna na stronie www.stat.gov.pl
GUS (2011), Biuletyn Statystyczny, Nr 1 (luty), GUS, Warszawa.
Kurowski P. (2002), Koszyki minimum socjalnego i minimum egzystencji
– dotychczasowe podejście w: Kategorie i instrumenty interwencji
państwa w sytuacji ubóstwa. (Czym jest minimum socjalne?), Konferencja 10.12.2002, Biuro Studiów i Ekspertyz Sejmu RP, Warszawa.
Polityka Społeczna nr 7/2011