Madryt - prof. Dr hab. Piotr Liszka CMF

o. prof. Dr hab. Piotr Liszka CMF
o. prof. Dr hab. Piotr Liszka CMF
51-611 Wrocław, ul. Wieniawskiego 38
www.piotr-liszka.strefa.pl
+ Madryt broni prasę Republika hiszpańska II Dnia 19 lutego powstała Liga
Defensora de la Prensa (Liga obrony prasy). Tworzyło ją czternastu dyrektorów
dzienników madryckich. Liga nic nie mogła zdziałać w sprawie zamkniętych
dzienników. Tymczasem słabość republikanów ukazywała się z dnia na dzień
coraz wyraźniej. Partia progresistów na zebraniu narodowym w Madrycie 29
lutego, przyjęła dymisję Komitetu Narodowego. W Barcelonie lewica katalońska
– Esquerra poniosła klęskę w zarządzie miejskim. W wyborach 15 marca nie
udało się jej przegłosować swego projektu budżetu. Esquerra postanowiła
zrezygnować z udziału w zarządzaniu miastem. Opinia obywateli miasta
wypowiadała się, że radni lewicowi pozbawieni są elementarnych warunków
potrzebnych do rządzenia w Barcelonie. Pomimo tego, że jawny już był kryzys
republikanów, premier rządu na zebraniu 28 marca w Madrycie wyraził swoje
pełne zadowolenie z tego, że Acción Republicana, choć miała być tylko tworem
przejściowym dla zorganizowania początków republiki, przemieniła się w silną
organizację i „udowodniła, że posiada zdolność, jako partia, do zmierzenia się z
trudnościami, z jakimi spotyka się republika” (J. Arrarás, Historia de la
Segunda República Española, t. 1, wyd. 5, Editora Nacional, Madrid 1970, s.
352).
+ Madryt dalej od Katalonii niż Francja. Republika hiszpańska II roku 1932.
Wiece antykatalońskie zostały ostro skrytykowane przez katalońskich
przywódców. Maciá groził, że Katalonia zdobędzie niepodległość siłą. Poseł Puig
y Ferrate 1 sierpnia powiedział w obecności studentów i profesorów
uniwersytetu w Barcelonie: „Sympatie Katalończyków kierują się w stronę
Francji. Mniej oddzielają nas od niej Pireneje, choć są tak wysokie, niż
kastylijskie niziny oddzielają nas od Madrytu. Madryt jest symbolem ucisku,
podczas gdy Francja jest krajem wolności i kultury i w jej stronę kierują się
spojrzenia i uczucia Katalonii”. Jednak nawet wśród samych Katalończyków
pojawiły się liczne wątpliwości, czy działa on w interesie Katalonii. Wielu nie
ufało poczynaniom lokalnego rządu w Barcelonie (J. Arrarás, Historia de la
Segunda República Española, T. 1. wyd. 5, Editora Nacional, Madrid 1970, s.
455). Niewielu w sierpniu 1932 miało nadzieję na zatwierdzenie Statutu przez
hiszpański parlament. Niepowodzenie Statutu oznaczało automatycznie
niepowodzenia rządu a nawet całej republiki. Równolegle z dyskusją nad
Statutem trwała dyskusja nad reformą rolną. Druga część projektu została
zaaprobowana 6 lipca. Na sesji 15 lipca poseł Álvarez Mandizábal
zaproponował, aby do terenów uznanych za podlegle parcelacji zaliczyć też
ziemie należące do Kościoła, do parafii, wspólnot zakonnych lub stowarzyszeń i
fundacji o charakterze wyznaniowym. Podobnie powinny parcelacji podlegać
ziemie uznane za takie przez prawo o „deamortyzacji” z roku 1885 oraz te
wszystkie, które nie realizują zadań społecznych (Tamże, s. 457). Bez czekania
na wynik obrad sejmu dzierżawcy i bezrolni Katalończycy wzniecili rozruchy.
1
o. prof. Dr hab. Piotr Liszka CMF
Wielu zatrzymywało całe zbiory, niczego nie oddając właścicielom jako zapłatę
za dzierżawę. Właściciele ziemscy, zebrani w Instituto Agrícola Catálan w
Barcelonie przedstawili rządowi lokalnemu nadużycia, anarchiczną sytuację w
regionie i apelowali o wypełnianie legalnych postanowień. Domagali się tez
ukarania przywódców rebelii, nawet gdyby posiadali immunitet poselski lub
byli rządowymi funkcjonariuszami. Gubernator, dla zachowania spokoju,
wysłał siły Guardia Civil w najbardziej zagrożone rejony. Rozruchy wzmagały
się. Palono nawet świeże zbiory (Tamże, s. 458).
+ Madryt Dnia 14 kwietnia oblicze Madrytu było zwyczajne. Gromadziły się
jednak coraz większe tłumy. Nerwowość narastała w przeświadczeniu, że
zbliżają się przełomowe wydarzenia. Nikt jednak nie wiedział, co nadejdzie. Z
ust do ust przechodziła wiadomość o proklamowaniu w Eibar i w Barcelonie
Republiki. Źródłem informacji były telegramy i rozmowa telefoniczna pewnego
znanego socjalisty z Madrytu z radnym Juan de Toyos w Eibar: ”Co żeście
narobili? W odpowiedzi: „To co wy chcieliście zrobić”! O godzinie trzeciej po
południu w pałacu ministerstwa komunikacji załopotała potężna trójkolorowa
flaga: fioletowo-czerwono-żółta. Były to kolory Republiki. W bramie głównej
budynku pełnili służbę gwardziści, którzy trwali bez ruchu
J. Arrarás,
Historia de la Segunda República Española, T. I, wyd. 5, Editora Nacional,
Madrid 1970 s. 30. Natychmiast tłum wywnioskował naturalne konsekwencje
tej bierności i z widzów przemienił się w aktorów scen wybuchowej radości,
która jak wybuch prochu rozprzestrzeniła się we wszystkich kierunkach. Wszędzie wzbierały rzeki ludzi, jak fale narastającej powodzi. Coraz częściej i coraz
głośniej wydawano okrzyki na cześć Republiki i przeciwko królowi. Jakaś
sekretna dłoń poruszała tymi masami Tamże, s. 31.
+ Madryt dnia 14.04.1931. Najwcześniej, bo już o godzinie szóstej rano dnia 14
kwietnia 1931 proklamowano Republikę w mieście Eibar, niedaleko San Sebastian. Po południu 14 kwietnia tłumy zapełniły ulice Madrytu. Wtedy to,
według H. Thomasa, rząd, zdumiony i zaniepokojony, zasugerował królowi, aby
ten zaakceptował radę liderów republikańskich i opuścił stolicę "przed zachodem słońca", aby uniknąć rozlewu krwi. Mógł zostać i podjąć obronę. Bał się
jednak walki zbrojnej. Dlatego podpisał deklarację ogłaszającą jego rezygnację
z rządzenia krajem (Hugh Thomas, La guerra Civil Española. Volumen I.
Grijalbo Mandadori. Barcelona 1995. Oryginał w języku angielskim: The
Spanish civil war, rok wydania 1976, s. 53).
+ Madryt dnia 21 lutego 1832 roku, przemówienie Lerroux na wiecu. Lerroux
w styczniu 1932 nie zamierzał zrewidować konstytucji hiszpańskiej. Chciał
utrzymać rozdział Kościoła od państwa. Zgadzał się z rozwiązaniem „jednego ze
zgromadzeń zakonnych”. Sprzeciwiał się jednak otwartym prześladowaniom
religijnym. Deklarował się jako ateista, nie mający nic wspólnego z Kościołem.
„Jednakże my, którzy utraciliśmy wiarę religijną, nie możemy tracić obowiązku
troski o to, co w świadomości naszych bliźnich realizuje kult. Nie możemy też
utracić szacunku do owych instytucji, które w przeszłości podjęły dzieło
duchowego rozwoju”. Lerroux deklarował się jako optymista. Jego hasłami
były: ojczyzna, duchowe dziedzictwo i patriotyzm. Po tym przemówieniu
otrzymał wiele listów i telegramów z gratulacjami (J. Arrarás, Historia de la
Segunda República Española, t. 1, wyd. 5, Editora Nacional, Madrid 1970, s.
2
o. prof. Dr hab. Piotr Liszka CMF
306). Dnia 27 lutego dokonała się w Barcelonie apoteoza jego osoby. W hotelu
Ritz przyjmował hołdy narodu. Starzy jego zwolennicy, zdezorientowani,
zawstydzeni, nie mogli zrozumieć tego, w jaki sposób z skrajnego lewicowca
stał się ugodowym reprezentantem burżuazji. Tryumfalna była także jego
wizyta w Walencji 21 marca, gdzie oświadczył, że „gdy kraj tonął on stał się
jego ostatnią deską ratunku”. Całkowicie odrzucił poglądy głoszone w latach
swej młodości. W czasopiśmie „La Rebeldía” z 1 września 1906 zamieścił wtedy
artykuł pt. „Jóvenes Bárbaros” (młodzi brodaci). Chodziło o młodych
hiszpanów, którzy powszechnie przyjęli modę noszenia brody. Nawoływał ich
do niszczenia dekadenckiej cywilizacji, do burzenia świątyń, do skończenia z
bogami tej cywilizacji. Nawoływał do oczyszczania kraju ogniem, do tworzenia
proletariackich legionów. „Niech was nie zatrzymują groby ani ołtarze”.
Nawoływał do uwolnienia się spod władzy Kościoła (ówczesna teologia
wyzwolenia), do zniszczenia Kościoła, tak jak we Francji i jak w Rosji w roku
1905. „Walczcie, zabijajcie, umierajcie” Tamże, s. 307.
+ Madryt Do proklamowania Republiki Wielka Rada Federacyjna
Symboliczna miała siedzibę w Sewilli. W sierpniu 1931 roku powróciła do
swej oficjalnej siedziby, do Madrytu (E. Comin Colomer, La masoneria en
España. Apuntes para una interpretación masónica de la historia de la patria,
Ed. Nacional, Madrid 1944 s. 380). W tym czasie nastroje prorepublikańskie
narastały nawet wśród konserwatywnych oficerów hiszpańskiej armii.
Typowym przykładem byli - należący do masonerii generałowie Queipo de
Llano i Cabanellas, którzy znani byli jako zdeklarowani zwolennicy Republiki
(Tamże, s. 391).
+ Madryt Dom Ludowy zaatakowany zbrojnie przez komunistów po klęsce w
wyborach parlamentarnych roku 1933. Republika hiszpańska II roku 1933. W
niedzielę 19 listopada przystąpiono do wyborów. Ponad dwukrotny wzrost
liczebny elektoratu spowodował powstanie nowego klucz interpretacyjnego do
wyników głosowania. Już po południu wiadomo było, że wygrała prawica.
Dziennik „ABC” głosił: „Głośny triumf koalicji antyrewolucyjnej w całej
Hiszpanii”. Socjaliści zostali pokonani nawet w swoich bastionach: Bilbao,
Andaluzja, Estramadura. Nie zostali wybrani nawet niektórzy z
dotychczasowych ministrów. Wielkie zwycięstwo odnieśli ludzie okresu
Dyktatury: Calvo Sotelo, książę de Guadalhorce, Janguas Messia, Maeztu oraz
syn dyktatora Jose Antonio. Monarchiści: Goicoechea, książę Vallelano,
Peman, Pradera. Nawet Juan March. Prawica otrzymała 4.233 459 głosów,
lewica 2. 152 554. Ponieważ w Madrycie nikt nie otrzymał ponad 40% głosów,
wybory zostały powtórzone (J. Arrarás, Historia de la segunda república
española, T. 2, wyd. 3 (wyd. 1 Madrid 1964), Editora Nacional, Madrid 1970,
s. 239). Partia prawicowa CEDA nie była zadowolona z takiego wyniku.
Polityczne okoliczności sprawiały, że utworzenie przez parlamentarną
większość nowego rządu spowodowałoby serię zamachów terrorystycznych ze
strony anarchistów i socjalistów, co byłoby bardzo złe dla Hiszpanii. Dlatego
byli zmuszeni do pertraktowania z republikanami. Socjalista Prieto na wiecu w
kinie „Europa” dnia 28 listopada nawoływał do rewolucji. Inny przywódca
socjalistów Largo Caballero głosił takie same hasła. Zamieszki rozpoczęły się
już 21 listopada, kiedy to komuniści zaatakowali zbrojnie madrycki Dom
3
o. prof. Dr hab. Piotr Liszka CMF
Ludowy. W obronie stanęli milicjanci z utworzonych przez republikanów
nowych formacji: Guardia de Seguridad i Guardia de Asalto. Wybory
uzupełniające dnia 3 grudnia wygrała znowu prawica. Jedynie w Madrycie
nieznacznie wygrali socjaliści: 177 331 do 171 757. Ponieważ byli bardziej
sprytni , lepiej dostosowali się do gry wyborczej, dało to im trzynaście miejsc w
parlamencie a prawicy tylko cztery (Tamże, s. 241).
+ Madryt Eskurial Kodeks emiliański Zwycięstwo Baranka wyrażane często w
kompozycjach wyobrażających baranka na tle narzędzi męki Pańskiej:
krzyża, lancy i trzciny z gąbką (miniatura w Biblii Alkuina z 834-843,
Bamberg; w hiszp. Kodeksie emiliańskim z 975, Eskurial). „2. W sztuce
bizantyjskiej przedstawienia baranków nie są zbyt liczne, ale dość
zróżnicowane, np.: baranek leżący na tronie, któremu 24 starców składa swe
korony (kościół św. Katarzyny na Synaju), baranek eucharystyczny otoczony
chlebami i winną latoroślą (relief na syryjskim domu w Deir Sambil), baranek
otwierający nóżką zwój pisma (mozaika z katedry Maksymiana, VI w., Museo
Arcivescovile w Rawennie), baranek z odwróconą głową otoczoną nimbem,
trzymający nóżką krzyż (medalion w przecięciu ramion Krzyża cesarza
Justyna II z VI w. w skarbcu bazyliki św. Piotra, Rzym). Po 691, na skutek
wydanego przez synod trulański zakazu przedstawienia Chrystusa jako
baranka, wyobrażenia te zanikały w oficjalnej sztuce dworskiej, a pojawiały
się sporadycznie jedynie w peryferyjnych regionach cesarstwa. Coraz częściej
jednak występowały w krajach śródziemnomorskich pozostających pod
wpływem sztuki bizantyjskiej; w IX w. powstały tu liczne naśladownictwa
typu ikonograficznego z Krzyża cesarza Justyna II (np. reliefy na krzyżu w
baptysterium kościoła w Akwilei i na sarkofagu króla Teodora w Museo
Civico w Pawii); w XI w. natomiast przedstawiano w medalionie samego
baranka (bez żadnego atrybutu) i umieszczano go, podobnie jak na
pierwowzorze, w przecięciu ramion krzyża (np. w scenie ukrzyżowania cyklu
pasyjnego zdobiącego kolumnę z tabernakulum w bazylice S. Marco w
Wenecji, w emaliowanym krzyżu w kościele S. Clemente w Velletri, Włochy).
W okresie późnobizantyjskim pojawiły się w cesarstwie przedstawienia, w
których baranka ofiarnego zastępowano Dziecięciem Jezus leżącym na
ołtarzu, któremu albo służą aniołowie (np. mozaiki — z 1299 w klasztorze
Chilandar na Athos, z XIV w. w kościele Peribleptos w Mistrze), albo oddają
pokłon ojcowie Kościoła (z 1359-60 w Kastorii). W malarstwie książkowym
baranek pojawiał się od początku VIII w. Iluminacje ukazujące go pomiędzy
czworgiem apokaliptycznych zwierząt oznaczają jego obecność na ziemi jako
Syna Człowieczego i odnoszą się do paruzji (miniatura z połowy VIII w. w
Historii Orozjusza). Ideę chwały i zwycięstwa wyrażają często spotykane
kompozycje wyobrażające baranka na tle narzędzi męki Pańskiej: krzyża,
lancy i trzciny z gąbką (miniatura w Biblii Alkuina z 834-843, Bamberg; w
hiszp. Kodeksie emiliańskim z 975, Eskurial). Podobne znaczenie mają
iluminacje ukazujące baranka stojącego na zwoju pisma lub na księdze z 7
pieczęciami (Codex aureus z Sankt Emmeram, 870, Monachium;
Ewangeliarz koloński z X w., Giessen); w tych miniaturach zwój bywa
rozwinięty (znak przez śmierć Chrystusa ujawnionego Bożego planu
zbawienia), a baranek otwierający księgę leżącą na tronie Bożym (Ap 6,1)
4
o. prof. Dr hab. Piotr Liszka CMF
ukazywany z raną w piersi (symbol męki i zarazem triumfu). Do kręgu
obrazów eschatologicznych należą (typowe dla okresu karolińskiego)
kompozycje przedstawiające krwawiącego baranka i kielich eucharystyczny
lub baranek i personifikację Kościoła z kielichem (Sakramentarz z Fuldy 980,
biblioteka uniwersytecka w Getyndze)” /H. Wegner, Baranek, III. W
ikonografii, w: Encyklopedia katolicka, T. II, red. F. Gryglewicz, R. Łukaszyk,
Z. Sułowski, Lublin 1985, 7-9, k. 8.
+ Madryt Kongres narodowy młodzieży socjalistycznej 12 lutego 1932.
Anarchiści hiszpańscy niszczyli II Republikę w roku 1932. Działali poza
prawem. Komuniści chcieli zdobyć władzę tworząc rady chłopskie i
robotnicze i uzbrajając masy proletariatu. Również socjaliści nie zamierzali
bronić republiki, lecz zastąpić jej rządy rządami socjalistycznymi. Starali się
ustanowić dyktaturę proletariatu. Taki był charakter Congreso Nacional de
Juventud socjalista
(Kongres narodowy młodzieży socjalistycznej)
zgromadzonego 12 lutego w Casa del Pueblo de Madrid (Dom ludowy w
Madrycie) („El Socialista”, 10 luty 1932). Władzę mieli zapewnić robotnicy
hiszpańscy oraz socjaliści internacjonalistyczni. Również Trocki wysłał do
Hiszpanii tajny manifest: „Dziesięć przykazań hiszpańskiego komunisty”. W
Hiszpanii działały dwie wielkie partie komunistyczne: stalinowska i
trockistowska. Trocki chciał realizować zasady międzynarodowej ciągłej
rewolucji. Komuniści powinni wchłonąć anarchistów i socjalistów. Nie mają oni
żadnego związku z blokiem republikańskim. Powinni tworzyć własną milicję (J.
Arrarás, El orden en la República Española, Oficina Informativa Española,
Madrid 1948, s. 20). Pojawiają się już wtedy oskarżenia o kontrrewolucję.
Anarchiści byli spontaniczni i nieopanowani w rewolucyjnym działaniu.
Komuniści byli bardziej wyrachowani, korzystali z chaosu panującego wśród
anarchistów, aby nad nimi zapanować. Udało im się to ostatecznie w roku
1937. Od lutego 1932 instrukcje III Międzynarodówki nakazywały
przygotowywanie do walki zbrojnej przeciwko „rządowi tymczasowemu
burżuazyjnemu i reakcyjnemu” (Tamże, s. 29). Proletariat hiszpański jest już
na początku roku 1932 przygotowany do zwycięstwa. Panuje przekonanie, że
kraj znajduje się na skraju wojny domowej. „Kraj chce rewolucji” (Tamże, s.
30). Również rząd spodziewa się najgorszego. Lerroux spotyka się z generałem
Sanjurjo, aby naradzić się co czynić w razie wybuchu wojny domowej.
Zastanawiano się tez nad możliwością zmian w stylu rządzenia republiką.
Zwołano wiec na arenie walki byków w Madrycie dnia 21 lutego 1832 roku.
Lerroux mówił o rządach reprezentujących większość narodu, o relacjach
bardziej szczerych i serdecznych wśród polityków (J. Arrarás, Historia de la
Segunda República Española, t. 1, wyd. 5, Editora Nacional, Madrid 1970, s.
305).
+ Madryt Largo Caballero F. ur. się w Madrycie w roku 1869. W roku 1890
zapisał się do Unión General de Trabajadores. W r. 1903 wstąpił do partii
socjalistycznej w Madrycie. W roku 1913 został wybrany, jako socjalista, radnym do rady miejskiej Madrytu. Cieszył się pełnym zaufaniem pierwszego
sekretarza partii - Pablo Iglesias. Za jego poparciem został doradcą Banco de
España, jako reprezentant Institución Cesáreo del Cerro. Cesáreo del Cerro
był bogatym fabrykantem, powiązanym z „Domem Ludowym” w Madrycie. Po
5
o. prof. Dr hab. Piotr Liszka CMF
jakimś czasie stał się entuzjastycznym socjalistą. W testamencie przeznaczył
majątek na zakładanie szkół dla dzieci członków UGT. Caballero F.
reprezentował tę fundację jako doradca Banco de España. Był też aktywnym
działaczem Instituto Reformas Sociales (Andrés Saborit, artykuł w „El
Socjalista”, wydanie paryskie, 13 maj 1940). W czerwcu 1924 roku Instytut
ten zastąpiony został przez Consejo de Trabajo (Rada Pracy).
+ Madryt miejscem utworzenia II Republiki w Hiszpanii. Dyrektor generalny
Służby Bezpieczeństwa posiadał informacje o zebraniu w San Sebastian
masońskiego Komitetu Rewolucyjnego, który miał przygotować zamach stanu.
Wiedział m in. o staraniach podjętych przez niektórych wojskowych, w celu
sprzedaży broni dla CNT i UGT (Emilio Mola, Obras Completas, Ed.
Santarén, Valladolid 1940 s. 384). Uczestnicy zebrania już następnego dnia
rozpoczęli polityczną i rewolucyjną organizację ruchu. Punktem
kontaktowym było mieszkanie prywatne, którego właścicielem był Miguel
Maura, na ulicy Príncipe de Vergara w Madrycie, oraz "Ateneum", które było
"źródłem rebelii i magazynem broni wszelkich rewolucjonistów" (Tamże, s.
637).
+ Madryt miejscem zgromadzenia ogólnego Wielkiego Wschodu Hiszpanii
Wzrost ilościowy Wielkiego Wschodu Hiszpanii w latach dwudziestych XX
wieku największy był na terenie Andaluzji: od 15 „warsztatów” w r. 1923,
zależnych od G.O.E. do 32 lóż i 15 „Triangulos” w r. 1928. Do tego należy
dodać w Andaluzji loże zainstalowane przez G.L.E. (Wielka Loża Hiszpanii), co
w sumie dawało 55 grup zwanych „Talleres”. Zgromadzenie ogólne (numer VI)
w Madrycie, w dniach 24-28 maja 1927 mogło stwierdzić wielki sukces
odniesiony w okresie Dyktatury (E. Comin Colomer, La masoneria en España.
Apuntes para una interpretación masónica de la historia de la patria, Ed.
Nacional, Madrid 1944 s. 374). Uczestniczyli w tym zjeździe m. in. Alvaro de
Albornoz, José Giral Pereira, Diego Martínez Barrio, Fernando García Peña,
Rafael Salazar Alonso, Rodolfo Llopis, José Salmerón García i Luis Jiménez de
Asúa. W roku następnym, w VII
dorocznym zgromadzeniu ogólnym
(Symbolicznym) Wielkiego Wschodu Hiszpanii w Barcelonie obecny był delegat
Afryki, z loży „Fiat Lux” z Casablanki, czcigodny H. Levy. Już za rządów
generała Berenguera miało miejsce IX Zebranie Ogólne, w mieście Cartagena,
w dniach 26-28 maja 1929 roku (Tamże, s. 375).
+ Madryt Partie socjalistyczne. W roku 1879 został założony związek zawodowy
socjalistów: Unión General de Trabajo (UGT), przez zwolenników Marksa, w ich
walce przeciwko anarchistom. Socjaliści mieli swoich adeptów przede
wszystkim wśród górników z Asturii, wśród murarzy i drukarzy z Madrytu oraz
wśród imigrantów. W roku 1888 została założona Socjalistyczna Partia
Hiszpanii (Partido Socialista Obrero de España). W r. 1908 UGT było małym
syndykatem, zorganizowanym według modelu angielskiego. Partia miała wtedy
6.000 członków natomiast UGT 40.000.
+ Madryt Pierwsze Ateneo założono w 1837 roku. „Mieszczaństwo,
szczególnie jego warstwy oświecone w dużych skupiskach miejskich, a także
pewna część właścicieli ziemskich wspierających liberałów, stawały się
indyferentne wobec religii, bez zrywania wprawdzie formalnych więzi z
Kościołem. Ludzie wolnych zawodów lub przedstawiciele grup, które my
6
o. prof. Dr hab. Piotr Liszka CMF
nazywamy inteligencją (chodzi głównie o ludzi z wykształceniem
akademickim) osobliwie zaś zwolennicy federalizmu i republikanie z okresu
przed rewolucją 1868 roku i później, skłaniali się natomiast ku ateizmowi i
to w jego wersji dość skrajnej”. Forum działania parapolitycznego stanowiły
w XIX Hiszpanii „Ateneos” – rodzaje klubów dyskusyjnych, podobnych do
tych we Francji przed rewolucją, które w panoramie społecznej mieściły się
jakby w połowie drogi między „wolnym uniwersytetem” a kawiarnią literacką.
Madryckie „Ateneo” założono w 1837 roku. Na przełomie stuleci w
madryckim klubie działali między innymi anarchiści. Obrońcami dawnego
monarchistycznego ładu byli konserwatyści różnych odcieni, wśród których
przez F. Ryszkę wymieniani są: Juan Donoso Cortés oraz publicysta z epoki
frankistowskiej, długoletni dyrektor Akademii Policyjnej w Madrycie Eduardo
Comin Colomer. Dostrzegali oni w kręgach „Ateneo” fatalny wpływ masonerii.
Do masonerii należeli liberałowie, republikanie, federaliści i „z czasem
przedstawiciele Internacionales, jak zrazu nazywano teoretyków ruchu
robotniczego, przede wszystkim spod znaku anarchistów, później również –
socjalistów. O wpływach masońskich w Hiszpanii pisało się stosunkowo
dużo, przeważnie jednak w konwencji teorii spiskowej, jak to się zresztą
działo i nadal dzieje w różnych krajach. Teorie spiskowe nic nigdy
sensownego nie wyjaśniały, a także ich walor opisowy jest znikomy” H01 18.
+ Madryt roku 1499 Założenie wydziału teologicznego. Zestaw wydziałów
teologicznych [data końcowa to rok zamknięcia]: 1) Palencia 1208-1209,
Alfons VIII, do 1260; 2) Perpignan 1350, Pedro IV, papież Mikołaj V; 3)
Huesca 1354, Pedro IV, Paweł IV restaurował w 1464; 4) Salamanca 1396,
papież Benedykt XIII, 1824-1852; 5) Valladolid 1418, Marcin V, 1852; 6)
Lérida 1430, Marcin V, 1717; 7) Gerona 1446-1561-1605, Paweł V, 1717; 8)
Barcelona 1450 (1536), Alfonso V, Mikołaj V, 1852; 9) Palma de Mallorca
(1438)-1697, Fernando V, 1852; 10) Siguenza 1489, Innocenty VIII, 18071837; 11) Alcalá (Madrid) 1499-1509, Aleksander VI, 1852-1868” /M.
Andrés, Las facultades de teología en las universidades españolas (13961868), Revista Española de teología” 28 (1968) 310-358, s. 321/; 12)
Valencia 1500, Aleksander VI, 1824-1852; 13) Sevilla 1505-1518-1539,
Juliusz II, Leon X, 1852-1868; 14) Toledo 1520, Leon X, 1807; 15) Santo
Domingo 1538, Paweł III; 16) Santiago de Compostella 1526-1544, Klemens
VII, 1824-1852-1868; 17) Sahagún (Irache) 1534, Klemens VII, 1807; 18)
Granada 1534, Paweł II, 1807; 19) Baeza 1542, Paweł III, 1807; 20) Gandía
1546, Paweł III, 1807; 21) Osuna 1548, Paweł III, 1807; 22) Avila (1504)
1540 (1550), Paweł II, 1807; 23) Oñate 1540 (1554), Paweł III, 1807; 24)
Lima 1551, Karol I; 25) México 1551, Karol I; 26) Almagro 1553, Juliusz III,
1807; 27) Zaragoza 1554, Juliusz III, 1853-1868; 28) Burgo de Osma 1554,
Julisz III, (1751)-1807; 29) Orihuela 1568, Pius V, 1807; 30) Tarragona
1572-1578, Filip II, Pius V, 1717; 31) Bogotá 1580 (dominikanie), 1623
(jezuici), 1692 (augustianie), Grzegorz XIII; 32) Quito 1586 (augustianie),
Sykstus V; 33) Tortosa 1600-1645, Filip IV (1645), Klemens VIII, 1717; 34)
Oviedo 1604-(?), Filip III, 1852; 35) Solsona 1614-1626, Paweł V, 1717; 36)
Pamplona (1619)-1624, Filip III, Grzegorz XV i Urban VIII, 1770; 37) Córdoba
(Arg.) 1613-1621, Grzegorz XIV; 38) Santiago (Chile) 1622 (dominikanie),
7
o. prof. Dr hab. Piotr Liszka CMF
1623-24 (jezuici); 39) Manila 1624-1645; 40) Guatemala 1675, Karol II; 41)
Cuzco (?) 1648 (jezuici), 1692 (dominikanie), Innocenty XI; 42) Huamanga
(Ayacucho) 1680, 1681 (dominikanie), ; 43) Quito 1693 (jezuici), Innocenty
Xi; 44) Cervera 1717, Filip V, 1737-1842 (przeniesiony do Barcelony); 45)
Caracas 1721-1722, Innocenty XIII; 46) Habana 1728; 47) Seminaria z
uprawnieniami nadawania stopni naukowych z filozofii i teologii; 48) La
Laguna 1744, Benedykt XIV; 49) Vitoria 1834, Królowa Izabela II, 1842
/Tamże, s. 322.
+ Madryt roku 1931 Ateneum klub inteligencji liberalnej. „w 1931 r. W
Rządzie Tymczasowym, składającym się w większości z członków Ateneum,
madryckiego klubu inteligencji (…), a po kryzysie wywołanym jego
przemówieniem o antyklerykalnym wydźwięku, 14 października został
premierem. […] Republika (…) biada temu, kto spróbuje podnieść na nią
rękę” (…) aby przesądzić o wynikach głosowania, np. w sprawie ograniczenia
praw Kościoła (…) Azaña realizował swój program „zmiażdżenia” (triturar)
wrogów Republiki: Kościoła, hierarchii wojskowej i monarchistycznej, a że
przy tym np. nie doceniał w pełni konieczności szybkiego uchwalenia i
realizacji reformy rolnej (…) Ricardo de la Cierva napisał o premierze II
Republiki, że nie miał on kontaktu z rzeczywistością (…) zbyt często
lekceważył docierające z zewnątrz informacje. (…) nie interesował się zbytnio
sprawami organizacji swojej partii, która też nie uzyskała szerokiego
poparcia w społeczeństwie. W Konstytuancie Acción republicana miała 27
mandatów, w 1933 r. już tylko 5. Kiedy w 1936 r. partia Azañi uzyskała aż
82 miejsca w parlamencie, Hiszpanie dali wyraz swemu poparciu nie tyle
partii, na której czele stał Azaña, ile dla niego samego” 2/A. Sawicka,
Intelektualiści i politycy w kortezach II Republiki. Manuel Azaña i José María
Gil Robles, w: Hiszpania II Republiki, w: Hiszpania II Republiki, polityka i
literatura, red. P. Sawicki, Wrocław 1989, 13-22, s. 20/. „Autorem koncepcji
„rewolucji odgórne przeprowadzonej” (revolución desde arriba) był Antoni
Maura, ale jak widać w latach trzydziestych nie przestała ona być aktualna.
[…] Sam cel miał stanowić usprawiedliwienie środków podejmowanych dla
jego urzeczywistnienia. Kiedy przedmiotem ataku był Kościół jako instytucja,
wtedy Kortezy owacyjnie przyjmowały projekt przeprowadzenia operacji na
żywym organizmie, operacji bez znieczulenia (…) Kiedy jednak zasada obrony
Republiki (…) została 20 października 1931 r. przedstawiona przez Azañę
jako projekt ustawy, umożliwiającej rządowi stosowanie wyjątkowych,
chciałoby się powiedzieć, rewolucyjnych metod postępowania, wtedy w
Kortezach odezwały się głosy protestu, i to nie tylko ze strony opozycyjnej
mniejszości. Zaprotestowali liberałowie: Ortega y Gasset, Ossorio y Gallardo i
inni (…) Autorytatywny Azaña chciał przeprowadzić rewolucję. (…) po jego
antyliberalnych posunięciach zaczęły się odzywać głosy krytyczne: „Ci
republikanie nie stanowią Republiki” (Estos republicanos no son República)
(przyp. J. Ortega y Gasset, Estos republicanos no son República, „Luz”, 16 VI
1932.), powiedział Ortega” /Tamże, s. 21.
+ Madryt Seminarium duchowne centralne. Konkordat hiszpański z roku
1851 mówi o nowej formie szkół akademickich, którymi są seminaria
generalne, centralne. Miały one zastępować wydziały teologiczne /M. Andrés
8
o. prof. Dr hab. Piotr Liszka CMF
Martín, Los centros de estudio de teología desde 1700 a 1970, w: Historia de
la Teologia Española, t. II: Desde fines del siglo XVI hasta la actualidad, M.
Andrés Martinez (red.), Fundación Universitaria Española: Seminario
Suarez, Madrid 1987, 311-357 (r. XIII), s. 331/. Stopnie naukowe tam
zdobywane nie były uznawane przez państwo. W roku akademickim
1852/1853 w seminariach było prawie 20 tysięcy alumnów. Dekretem z dnia
21 maja 1852, powołującym się na punkt 28 konkordatu, rząd zamknął
ostatecznie wydziały teologiczne na uniwersytetach /Tamże, s. 332/.
Seminaria centralne miały przygotowywać wykładowców dla wszystkich
seminariów duchownych. Wyznaczono cztery miasta: Alcalá de Henares,
Granada, Salamanca i Valencia. Pod koniec wieku XIX kościelny status
szkoły wyższej otrzymało też seminarium w Santiago de Compostella.
Pozostałe seminaria duchowne były traktowane jako instytuty mniejszej
rangi /Tamże, s. 335/. Espartero przywrócił wydziały teologii na
uniwersytetach w Madrycie, Santiago de Compostella, Sewilli i Saragossie, w
roku 1854. Zadziwia fakt, że dokonali tego skrajni liberałowie, którzy
unieważnili konkordat z roku 1851 i zerwali relacje ze Stolicą Apostolską.
Oprócz tych czterech uniwersytetów były jeszcze cztery tzw. seminaria
centralne. Na wydziałach uniwersyteckich było mało wykładowców i mało
studentów. Wzrosła natomiast ilość studentów eksternistycznych w
seminariach, do liczby około 20 tysięcy /Tamże, s. 336/. Dnia 29 września
1855 minister sprawiedliwości wydał dekret likwidujący kościelne studia
teologiczne i włączający seminaria do uniwersytetów. Protest biskupów
spowodował, że dekret nie wszedł w życie. Uznany został stan ustanowiony
dekretem z dnia 21 maja 1852 roku. W roku 1860 istniały następujące
wydziały teologiczne: Madryt, Oviedo, Salamanca, Sewilla, Zaragoza. Dnia 19
lipca 1867 roku zamknięto wydziały: Oviedo, Santiago i Zaragoza, z powodu
zbyt małej liczby studentów. We wrześniu 1868 miała miejsce rewolucja
„gloriosa”. 21 października zamknięto wszystkie wydziały teologiczne w całym
kraju. Zakończył się etap historii Kościoła w Hiszpanii. Nie było to tylko
wydarzenie polityczne, lecz filozoficzne. Oddzielono teologię od nauki
/Tamże, s. 339.
+ Madryt Strajk złamany siłą 18 sierpnia 1917 a Komitet kierowniczy
aresztowano (F. Ryszka, W kręgu zbiorowych złudzeń. Z dziejów hiszpańskiego
anarchizmu 1868-1939, T. 2, Ośrodek Badań Społecznych, Warszawa 1991, s.
292). W Barcelonie władze opanowały sytuacje jeszcze szybciej i brutalniej. Już
16 sierpnia rozruchy zostały stłumione a następnego dnia strajk praktycznie
się skończył. Zginęło łącznie 71 osób z ludności cywilnej. Premier Dato podał
na posiedzeniu parlamentu (1 czerwca 1918), że straty sił publicznych
wynosiły 225 zabitych i rannych. Liczbę aresztowanych określa się na 2 tysiące
Tamże, s. 293.
+ Madryt udziela władzy Barcelonie Rząd Republiki hiszpańskiej II po objęciu
władzy 14 kwietnia 1931 roku nie miał pewności, że jego zalecenia będą w
Barcelonie przestrzegane. Uzgodniono od razu, że premier Alcalá Zamora
osobiście przybędzie do Barcelony, aby przypatrzeć się sytuacji i zapewnić ludzi
o ich prawach do autonomii. Przyjęto go w dniu 27 kwietnia, z niebywałym
entuzjazmem. Premier Zamora mógł zobaczyć w mieście wiele flag
9
o. prof. Dr hab. Piotr Liszka CMF
katalońskich, ale nie dostrzegł ani jednej flagi republiki hiszpańskiej. Jednakże
Zamora swoimi balsamicznymi przemówieniami przekonał separatystycznie
nastawionych Katalończyków do uznania integralności terytorialnej i
państwowej całej Hiszpanii. Obiecał im udzielenie wszystkich praw i wszelkich
swobód, o które walczyli tyle lat. Następnie dwaj premierzy uściskali się
serdecznie. Dnia 15 maja 1931 r. Maciá utworzył rząd Generalidad de
Cataluáña. Jego organizację i funkcjonowanie określił w dekrecie, który wydał
9 maja. Zgadzał się on na zmodyfikowanie praw panujących w Katalonii w
razie, gdy trzeba będzie je zharmonizować z rezolucjami sejmu hiszpańskiego.
Od tej pory Maciá rządził bez przeszkód. Odtąd już z poparciem władz
madryckich był w całej pełni panem i władcą Katalonii J. Arrarás, Historia de
la Segunda República Española, T. I, wyd. 5, Editora Nacional, Madrid 1970, s.
81.
+ Madryt W roku 1927 sekretarz Rady Najwyższej hiszpańskiej masonerii
wygłasza pogląd, że masoneria zdobyła już pozycję umożliwiającą tworzenie
rewolucji. Podczas Dyktatury znalazła dla siebie sprzyjające warunki, a mimo
to uczestniczyła aktywnie w przygotowaniu zamachu stanu, planowanego na
13 wrzesień 1928. Policja uniemożliwiła ich zamiary. Wielki Wschód w
Madrycie i Wielka Loża w Barcelonie ucierpiały wtedy w wyniku aresztowania
dość znacznej liczby "braci". Rząd jednak szybko polecił uwolnić
aresztowanych (E. Comin Colomer, Lo que España debe a la masoneria,
Editora Nacional, Madrid 1952, s. 92).
+ Madryt W roku 1931 w Madrycie istniały trzy orientacje komunistyczne:
stalinowska, z tygodnikiem „Mundo Obrero”, centrowa i trockistowska. W
Barcelonie działała, jako autonomiczna, Federacja Katalonii i Balearów
(Federación Catala-Balear) z czasopismem „La Batalla”. Pomoc finansowa
udzielana przez Międzynarodówkę komunistyczną i jej sekcję hiszpańską, była
znikoma. Dopiero gdy nastała republika panorama zmieniła się diametralnie.
Komunizm chwalił się zajmowaniem ważnego miejsca w prowokowaniu i
kierowaniu rozruchami w całym kraju. „Mundo Obrero” przestało być
tygodnikiem i przemieniło się od 13 listopada w dziennik, wspomagany sowicie
przez Komintern. Dnia 1 maja 1931 moskiewska „Prawda” nawoływała
Hiszpanów, by przygotowywali się do zbrojnej walki przeciwko burżuazyjnemu,
reakcyjnemu rządowi tymczasowemu. Ze swej strony Trocki od 5 maja
redagował, na wyspie Prinkipo, dekalog hiszpańskiego komunisty, wiedząc, że
dwóch agitatorów Andres Nin i J. Maurin, obaj Katalończycy, zadeklarowali się
jako „trockiści”, i założyli „Bloque Obrero y Campesino” jako autonomiczną
partię komunistyczną w Katalonii. W wyborach uzupełniających dnia 4
października kandydat komunistyczny Bullejos otrzymał w Madrycie ponad 6
tys. głosów. Dekalog Trockiego głosił: „Rząd obecny jest rządem wyzyskiwaczy.
Proletariat powinien utrzymać postawę nieprzejednania. Konieczne jest, aby
masy robotników, żołnierzy i chłopów przekroczyły etap iluzji republikańskosocjalistycznych, aby wyzwoliły się od nich w sposób jak najbardziej radykalny
i definitywny. Powinni następnie rozpocząć przygotowania do rewolucji
proletariackiej...Komuniści powinni demonstrować dyspozycyjność do
tworzenia bloku i jednoczenia się z innymi organizacjami, zawsze to
zjednoczenie powinno realizować się poprzez sowiety, co jest formą jak
10
o. prof. Dr hab. Piotr Liszka CMF
najbardziej naturalną i otwartą na wspólną pracę” (J. Arrarás, Historia de la
Segunda República Española, T. I, wyd. 5, Editora Nacional, Madrid 1970, s.
230).
+ Madryt Władza Largo Caballero była już wielka w momencie, gdy został
sekretarzem generalnym UGT, założonego w Barcelonie, lecz którego siedziba
znajdowała się w Madrycie. UGT został zoałożony w r. 1879 przez
hiszpańskich zwolenników Marxa, w ich walce przeciwko anarchistom (Hugh
Thomas, La guerra Civil Española. Volumen I. Grijalbo Mandadori. Barcelona
1995. Oryginał w języku angielskim: The Spanish civil war, rok wydania
1976, s. 60). W związku tym aktywną rolę odgrywali górnicy z Asturii i
murarze z Madrytu. Jako reprezentant tego związku zawodowego Caballero
brał udział w organizowaniu strajków w roku 1917. Razem z Besteiro,
Anguiano i Saborit, tworzył Komitet organizacyjny rewolty. Skazani oni
zostali na dożywocie, ale zostali wypuszczeni z więzienia po roku gdyż byli
deputowanymi do sejmu, co gwarantowało im właściwie bezkarność a w razie
uwięzienia uwielbienie wśród mas ludowych.
+ Madryt zapełniony tłumami republikanów. Dnia 13 kwietnia 1931 król
Alfons XII w osamotnieniu czekał na rozwój wydarzeń. Zadawał sobie pytanie:
Gdzie znajdują się teraz wszyscy monarchiści? Tymczasem na placach i
ulicach tłumy wrogie królowi wzrastały. Na placu przed pałacem wartę trzymał
batalion królewskich Huzarów, oddział bardziej do dekoracji niż jako uczestnik
rozgrywającego się dramatu. Co obiecywała podobna scenografia? Rewolucję?
Może nawet wojnę? Tłumy na ulicach domagały się śmierci króla. Na fasadach
domów już nie było widać plakatów przedwyborczych. Ich miejsce zajęły
plansze i hasła wrzące nienawiścią i pełne obelg (J. Arrarás, Historia de la
Segunda República Española, T. I, wyd. 5, Editora Nacional, Madrid 1970 s.
23).
+ Madryt zaprzeczony w miastach Ameryki. Miasta Ameryki Łacińskiej (1).
„Czasami były to budowane w celach obronnych porty na Karaibach i nad
Pacyfikiem, jak Hawana, Acapulco, Cartagena. Inne, jak Lima i Meksyk, były
wielkimi stolicami na największa skalę. Większość stanowiły ośrodki
prowincjale, solidne, wzniesione zgodnie renesansowym modelem miasta o
prostopadłych ulicach. […] Miasta górnicze były odmienne, po prostu
podążały za kapryśną linią złotodajnej (albo srebrodajnej) góry. Przy
założeniu miasta każdy mieszkaniec otrzymywał zawsze działkę budowlaną
oraz pewną ilość ziemi uprawnej poza jego granicami, a także prawo do
używania gruntów komunalnych” /C. Fuentes, Pogrzebane zwierciadło,
tłum. E. Klekot, Wydawnictwo Opus, Łódź 1994, s. 130/. „Jak twierdzi
Francisco Romeo, argentyński historyk miast w Ameryce Łacińskiej,
imperium hiszpańskie stało się siecią miast, które panowały nad obszarami
wiejskimi. Miasto i wieś tworzyły własne ośrodki władzy i rozwijały swą
specyfikę, rozbijając wizję ujednoliconej doskonałości wyśnioną przez
Madryt. Miasta były hiszpańskie, dodaje Romeo, w znaczeniu formalnym i
prawnym. Ich założenie było wydarzeniem politycznym podkreślającym
objęcie w posiadania ziemi i utwierdzającym prawa podboju. Założenie
każdego miasta musiał poprzedzać dekret. Miasto, zanim stało się faktem,
należało wpierw wymyślić i zatwierdzić mocą prawa. Rzymska tradycja, w
11
o. prof. Dr hab. Piotr Liszka CMF
której prawo poprzedzało rzeczywistość, ale i ją przerastało, znowu dawała
znać o sobie. Prawo o mieście tworzyło miasto, które szybko stawało się
centrum hiszpańskiej władzy, ujarzmiającej miejscową ludność” /Tamże, s.
131.
12