Kształtowanie się cech produkcyjnych rodzimej rasy bydła polskiego

Rocz. Nauk. Zoot., T. 40, z. 1 (2013) 15 –23
Kształtowanie się cech produkcyjnych rodzimej rasy
bydła POLSKIEGO czarno-białego Oraz Polskiego
holsztyno-fryza w warunkach chowu EKOLOGICZNEGO*
*
P i o t r W ó j c i k 1, A n n a M a j e w s k a 3, J a c e k Wa l c z a k 2, A n g e l i n a C z u b s k a
Dział Genetyki i Hodowli Zwierząt, 2Dział Technologii, Ekologii i Ekonomiki Produkcji Zwierzęcej,
3
Dział Ochrony Zasobów Genetycznych Zwierząt,
Instytut Zootechniki Państwowy Instytut Badawczy, 32-083 Balice k. Krakowa
1
Badania prowadzono w Zakładzie Doświadczalnym Instytutu Zootechniki PIB na dwóch
grupach bydła rasy polskiej czarno-białej (ZB) i polskiej holsztyńsko-fryzyjskiej (PHF)
po 29 sztuk każda, utrzymywanego w tych samych warunkach środowiskowych i żywieniowych. Celem pracy było przeanalizowanie parametrów produkcyjnych bydła rasy ZB
objętej programem ochrony w porównaniu do bydła rasy PHF utrzymywanych w warunkach chowu ekologicznego. Analizie poddano dane produkcyjne poszczególnych krów
z kolejnych próbnych udojów oraz z kolejnych pięciu laktacji. Określono wpływ kolejnej
laktacji (I–V) oraz okresu laktacji (w przedziałach co trzy miesiące) na wydajność mleka
i jego składniki. Stwierdzono najwyższy poziom produkcji mleka w rasie PHF w II laktacji, natomiast w rasie ZB w laktacji III. W przypadku wydajności białka w obu grupach
najwyższy poziom przypadał na II laktację, a dla poziomu tłuszczu i suchej masy maksimum oznaczono w IV laktacji. W obu badanych grupach najwyższa wydajność dobowa
krów wystąpiła do trzeciego miesiąca od rozpoczęcia laktacji. W kolejnych miesiącach
wydajność dobowa mleka krów w poszczególnych grupach malała, przy zdecydowanej
i potwierdzonej statystycznie przewadze w produkcji mleka bydła rasy PHF w stosunku
do rasy ZB. Najwyższy poziom białka odnotowano w mleku u obu ras w okresie 10–12
miesiąca trwania laktacji (3,65–3,79%) natomiast zawartość tłuszczu w 7–9 miesiącu
w rasie PHF (4,51%) i po 13. miesiącu dla rasy ZB (4,85). Wydłużenie okresu użytkowania
mlecznego krów powyżej 12 miesięcy w rasie ZB pozwala pozyskać wyższe ilości mleka niż
od rasy PHF. Uzyskane wyniki badań potwierdziły wyższą przydatność rodzimej rasy ZB
dla potrzeb chowu ekologicznego.
Wieloletnie prace hodowlane prowadzone w krajowej populacji bydła rasy czarno-białej spowodowały wyraźny wzrost wydajności mlecznej od krowy, jednak kosztem obostrzenia wymagań higieniczno-żywieniowych, które w znacznym stopniu
*Praca wykonana w ramach tematu badawczego nr 01-3.02.1.
16
P. Wójcik i in.
warunkują efektywność produkcji. Precyzyjne określenie czynników wpływających
na wydajność mleczną krów (wiek krowy, stan fizjologiczny, system utrzymania, system żywienia, pora roku) zostały już w znacznej mierze poznane (Dorynek i Kliks,
1998; Górska i Litwińczuk, 2002; Harmon, 1994; Kamieniecki i in., 2000; Litwińczuk
i in., 2000; Matras i in., 2000; Nałęcz-Tarnawska i in., 2002; Rola, 2000; Sawa i in.,
2000; Sender i in., 1987). Badania te dotyczyły jednak warunków chowu konwencjonalnego, opartego o intensywne metody produkcji i maksymalizację wykorzystania
potencjału genetycznego zwierząt. W przypadku chowu ekologicznego obserwuje się
istotne zmiany, tak w warunkach środowiskowych (system utrzymania, mikroklimat),
jak i żywieniu zwierząt (konieczność pastwiskowania, stosowanie pasz certyfikowanych, minimum 60% udział pasz objętościowych). Wobec ograniczeń prawnych
w stosunku do remontu stada, istotne pozostaje tu utrzymanie wysokiego wskaźnika długowieczności zwierząt, przy równoczesnym zachowaniu wysokich parametrów jakościowych i ilościowych produkowanego mleka. Dodatkowym czynnikiem
warunkującym utrzymywanie określonej rasy w gospodarstwach ekologicznych
są szeroko rozumiane aspekty ekonomiczne, uzależnione od poziomu produkcji
i poniesionych nakładów (Wielgosz-Groth i Groth, 2004). Mimo zaleceń preferowania w chowie ekologicznym ras rodzimych, wiele z certyfikowanych
gospodarstw wprowadza zwierzęta znane z chowu konwencjonalnego, a charakteryzujące się wyższą produkcyjnością. Stąd celem pracy jest przeanalizowanie parametrów produkcyjnych bydła rasy polskiej czarno-białej (ZB) objętej programem ochrony w porównaniu do bydła rasy PHF utrzymywanego w warunkach ekologicznego
chowu.
Materiał i metody
Badania prowadzono w certyfikowanym gospodarstwie ekologicznym, będącym
częścią ZD IZ PIB Chorzelów na dwóch grupach bydła mlecznego liczących po
29 sztuk każda: rasy polskiej czarno-białej objętej programem ochrony (ZB) oraz polskiej holsztyńsko-fryzyjskiej odmiany czarno-białej (PHF). Obie grupy utrzymywano
w tych samych warunkach środowiskowych (obora wolnostanowiskowa, dój na hali
udojowej) i żywieniowych (dawka dla krowy: 650 kg, 4,4% tłuszczu, białko 3,6%,
wydajność 25 l) zaprezentowanych w tabeli 1. Krowy analogi do obu grup były dobrane na podstawie wieku i laktacji. Analizie poddano dane produkcyjne poszczególnych krów za lata 2008–2011, takie jak: wydajność mleka, zawartość tłuszczu, białka,
suchej masy w kolejnych próbny udojach oraz w kolejnych laktacjach. Określono
wpływ kolejnej laktacji (I–V) oraz okresu laktacji (w przedziałach co trzy miesiące) na wydajność mleka i wybrane jego parametry. W analizie wykorzystano wyniki
z łącznie 733 próbnych udojów mleka. Na podstawie uzyskanych danych wykreślono
krzywe produkcji mleka oraz zawartości suchej masy. Uzyskane wyniki produkcyjne
poddano analizie statystycznej w oparciu o jednoczynnikową analizę wariancji, przy
pomocy pakietu statystycznego SAS z procedurą GLM oraz porównano średnie przy
pomocy procedury LSM.
17
Cechy produkcyjne bydła w chowie ekologicznym
Tabela 1. Żywienie letnie i zimowe krów biorących udział w doświadczeniu
Table 1. Summer and winter feeding of cows used in the experiment
Żywienie zimowe
Winter feeding
(kg)
20,0
Pasza
Feed
Sianokiszonka
Haylage
Kiszonka z kukurydzy
Maize silage
Mieszanka treściwa (śruty zbożowe)
Concenrate (ground grain)
Mieszanka witaminowo-mineralna
Mineral-vitamin mixture
Lizawka solna
Salt lick
Kwaśny węglan sodu
Sodium bicarbonate
Siano
Hay
Słoma
Straw
Zielonka pastwiskowa
Pasture forage
Żywienie letnie
Summer feeding
(kg)
15,0
15,0
10,0
3,0
3,0
0,15
0,15
do woli
ad libitum
0,1
do woli
ad libitum
0,1
2,0
2,0
4,0
4,0
10,0
Suma (kg):
Total (kg:)
sucha masa (g)
dry matter (g)
białko (g)
protein (g)
BTJ (g)
PDI (g)
% włókna (%/kg SM)
% fibre (kg DM)
44,25
44,25
22735
20681
2743
2507
2787,54
2571,95
23,59
24,84
Wyniki
Analiza wyników produkcyjnych zwierząt w okresie od I do V laktacji wykazała,
że wydajność dobowa mleka wahała się od 17,3 kg do 22,7 kg w grupie krów rasy
ZB i od 16,6 kg do 25,5 kg w grupie krów rasy PHF (tab. 2). Najwyższy poziom
produkcji uzyskały krowy rasy PHF w II laktacji, natomiast rasy ZB w III laktacji.
Różnice pomiędzy badanymi grupami w obrębie poszczególnych laktacji zostały w
większości potwierdzone statystycznie, co prezentuje tabela 2. W obu badanych grupach najwyższy poziom białka w mleku stwierdzono u krów będących w II laktacji
(PHF – 3,56%, ZB – 3,63%), natomiast tłuszczu dopiero w IV laktacji (PHF – 4,66%,
ZB– 4,68%). Także zawartość suchej masy w mleku IV laktacji była na najwyższym
poziomie (odpowiednio 13,5 i 13,7%). Pod względem zawartości badanych składników w mleku zdecydowanie lepsze wyniki uzyskały krowy rasy ZB, jednak równice
pomiędzy zwierzętami ras PHF i ZB zostały potwierdzone statystycznie tylko w II
i III laktacji.
18
P. Wójcik i in.
Tabela 2. Wpływ wieku krów na wydajność dzienną i jakość mleka
Table 2. Effect of cow age on daily yield and quality of milk
Cechy
Traits
Laktacja – Lactation
Rasa
Breed
Liczba prób PHF
No. of
ZB
samples
Wydajność PHF
mleka
ZB
dobowa (kg)
Daily milk
yield (kg)
Białko (%) PHF
Protein (%) ZB
Tłuszcz (%) PHF
Fat (%)
ZB
Sucha masa PHF
(%)
ZB
Solids (%)
I
x
42
41
II
sd
x
77
76
III
sd
x
93
80
24,5 A
19,4 A
3,07 25,5 A
5,57 19,2 A
8,83 23,8
7,61 22,7
3,36
3,38
3,79
4,10
12,8
13,1
0,22 3,56A
0,21 3,63A
0,63 4,04
0,60 4,64
0,75 13,0A
0,73 13,7A
0,36 3,46
0,37 3,52
1,10 4,32
0,84 4,52
1,24 13,1a
0,92 13,5a
IV
sd
x
76
78
V
sd
x
43
37
10,8 21,8 A 11,2 16,6 A
9,08 17,3 A 7,09 21,8 A
0,38 3,56
0,43 3,58
0,95 4,66
1,23 4,68
1,10 13,5
1,25 13,7
sd
0,38 3,41
0,43 3,42
0,85 4,51
1,29 4,49
0,96 13,1
1,65 12,7
8,47
8,43
0,34
0,32
1,14
1,03
1,42
2,42
Dla danej cechy w obrębie kolumny dla AA – P≤0,01, aa – P≤0,05.
For a given trait within a column for AA – P≤0.01, aa – P≤0.05.
Stwierdzono znaczne zróżnicowanie poziomu wydajności dobowej mleka krów
w zależności od okresu trwania laktacji (tab. 3). W obu badanych grupach krów
najwyższa wydajność dobowa wystąpiła w pierwszych trzech miesiącach laktacji
i kształtowała się na poziomie 25,7–28,9 kg. W kolejnych miesiącach trwania laktacji
wydajność ta w poszczególnych grupach obniżała się, jednak rasa PHF produkowała
więcej niż rasa ZB, a różnice były istotne. W okresie trzech pierwszych miesięcy
trwania laktacji przewaga pomiędzy badanymi grupami w ilości pozyskiwanego mleka wynosiła ponad 3,2 kg mleka, jednak w kolejnych miesiącach różnica ta znacząco
malała do poziomu 0,4 kg (w okresie 10–12 miesiąca). Po uzyskaniu maksymalnej
wydajności w okresie 3 pierwszych miesięcy, bydło rasy PHF oraz ZB sukcesywnie
ograniczało poziom swojej produkcji w kolejnych badanych okresach do około 10 kg
i odpowiednio 13 kg mleka w 13. miesiącu.
Analizując zawartości poszczególnych składników w mleku badanych krów,
stwierdzono zdecydowanie najwyższy poziom białka w obu rasach w okresie
10–12 miesiąca (PHF – 3,65%, ZB – 3,79%) trwania laktacji, natomiast tłuszczu
w 7–9 miesiącu u bydła rasy PHF (4,51%) i po 13. miesiącu u bydła rasy ZB (4,85).
W ciągu pierwszych 9 miesięcy laktacji nie stwierdzono istotnych różnic pomiędzy badanymi grupami krów. W obu grupach zawartość suchej masy w mleku krów
w kolejnych miesiącach laktacji utrzymywała się na stałym poziomie. Istotne różnice
pomiędzy badanymi grupami w zawartości badanych składników odnotowano jedynie w okresie od 10. do 13. miesiąca trwania laktacji.
Analizę średnich z próbnych udojów dobowych mleka w trakcie laktacji w analizowanych grupach rasowych mlecznego prezentuje wykres 1. Z chwilą rozpoczęcia
laktacji w pierwszej badanej próbie zwierzęta rasy ZB i PHF uzyskały zbliżoną dobową wydajność mleka na poziomie 27–29 kg. W miarę kolejnych miesięcy użytkowa-
19
Cechy produkcyjne bydła w chowie ekologicznym
nia mlecznego wydajności kształtowały się zgodnie ze standardową krzywą laktacji
ze szczytem w 2. miesiącu (próbie). Nieznacznie niższą wydajność dobową mleka
do 11. próby włącznie odnotowano jednak w grupie krów rasy ZB. Począwszy od
12. próbnego udoju zaobserwowano większy spadek wydajności jednostkowej mleka
u krów rasy PHF, tym samym zwierzęta rasy ZB zakończyły średnią laktację na poziomie 14,2 kg, przy 8,6 kg w rasie PHF. Obserwowane różnice w poziomie wydajności
mleka w danej próbie, pomiędzy badanymi grupami rasowymi krów, potwierdzono
statystycznie istotne jedynie w 3., 4. i 8. próbnym udoju.
Tabela 3. Wpływ okresu laktacji na wydajność dzienną i skład mleka
Table 3. Effect of lactation period on daily yield and composition of milk
Miesiące laktacji – Month of lactation
Cechy
Traits
Rasa
Breed
1–3
x
Liczba prób PHF
No. of samples ZB
Wydajność
PHF
mleka
ZB
dobowa (kg)
Daily milk
yield (kg)
Białko (%)
PHF
Protein (%)
ZB
Tłuszcz (%) PHF
FAT (%)
ZB
Sucha masa PHF
(%)
ZB
Solids (%)
99
110
28,9 A
25,7 A
3,24
3,22
4,20
4,15
13,0
12,8
4–6
sd
x
7–9
sd
x
sd
x
81
61
104
82
8,57 23,7 A 8,18 18,8 a
7,00 21,0 A 6,91 16,3 a
47
49
7,77 13,9
6,88 13,5
0,32
0,30
1,05
1,21
1,07
1,78
0,31 3,65 a
0,33 3,79 a
0,97 4,44
1,05 4,77
1,13 13,3 a
1,33 13,8 a
3,53
3,49
4,38
4,41
13,3
13,4
0,34 3,64
0,30 3,61
0,97 4,51
0,99 4,67
1,20 13,4
1,11 13,5
13 i więcej
13 and over
10–12
sd
x
sd
7,14
5,58
24
25
10,1
13,1
5,92
5,03
0,30
0,38
0,85
0,96
1,05
1,07
3,63
3,79
4,38 a
4,85 a
13,1 a
13,9 a
0,25
0,28
0,82
0,58
1,24
0,81
Dla danej cechy w obrębie kolumny dla AA – P≤0,01, aa – P≤0,05)
For a given trait within a column for AA – P≤0.01, aa – P≤0.05.
Wykres 1. Krzywa laktacji dla średnich 19 próbnych udojów mleka dla krów rasy ZB i PHF
Figure 1. Average lactation curve for 19 test-day milk yields of ZB and PHF cows
20
P. Wójcik i in.
sucha masa – solids (%)
Średnia zawartość suchej masy w analizowanych próbkach mleka w poszczególnych miesiącach trwania laktacji w obu danych grupach krów systematycznie rosła
do 19. próby. Początkowo, zbliżony jej poziom w mleku obu ras (wynoszący odpowiednio 12,9–13,0%), wysoko istotnie zróżnicował się dopiero w próbie 14., 15. i 16.
W przypadku bydła rasy PHF odnotowano początkowo powolny wzrost zawartości
suchej masy w mleku, aż do 7. próby, a następnie stabilizację poziomu przez kolejnych 6 prób, oraz kolejny wzrost do maksymalnego poziomu w próbie 18. W przypadku rasy ZB, po spadku w 4. próbie, obserwowano już tylko wyłącznie stały wzrost
zawartości suchej masy w mleku, aż do 19. próby. W ostatniej z analizowanych prób
laktacji mleko krów z poszczególnych grup charakteryzowało się zawartością suchej
masy na poziomie 14,6% dla rasy ZB i 13,7% dla PHF.
próbny udój/teat milking
Wykres 2. Krzywa laktacyjna dla średnich zawartości suchej masy w kolejnych 19 próbnych udojach dla
krów rasy ZB i PHF
Figure 2. Average lactation curve for solids content in 19 successive test-day yields of ZB and PHF cows
Omówienie wyników
Najwyższy poziom produkcji mleka krów rasy PHF w II laktacji, a rasy ZB
w III laktacji (tab. 2) jest zgodny z wynikami, jakie uzyskali Litwińczuk i in. (2006)
w swoich badaniach prowadzonych w gospodarstwach farmerskich na bydle rasy
PHF. Dotyczy to także najwyższej zawartości białka w mleku badanych krów obu
grup w II laktacji. Wcześniejsze badania Stenzla i Chabuza (1998) na bydle o niskim
dolewie HF (odpowiednik grupy ZB) potwierdziły także, że najwyższe zawartości
badanych składników mleka odnotowuje się w laktacji drugiej i trzeciej. Badania Kuczaja (2001) wykazały natomiast, że wraz ze wzrostem wydajności mlecznej następuje także wzrost zawartości składników, a postęp średnioroczny może kształtować się
w granicach 0,009–0,013%. Jak podaje Kwiecień (2000), istotne jest, że wartość
Cechy produkcyjne bydła w chowie ekologicznym
21
współczynnika zmienności produkcji białka w kolejnych laktacjach nie różni się zasadniczo od wartości tego współczynnika dla tłuszczu w mleku. Jak wykazały przeprowadzone badania, utrzymywanie bydła rasy PHF w warunkach chowu ekologicznego, przy braku intensywnego żywienia, skutkuje zmniejszeniem jego produkcyjności,
a tym samym jej zbliżeniem do poziomu osiąganego przez rasę ZB, objętą programem ochrony. W oparciu o wyniki z próbnych udojów mleka stwierdzono zróżnicowanie poziomu wydajności dziennej krów w zależności od okresu laktacji (tab. 3). Po
uzyskaniu maksymalnej wydajności w pierwszym analizowanym okresie, nastąpiło
stopniowe ograniczenie produkcyjności krów do 9. miesiąca laktacji włącznie. Od
10. miesiąca trwania laktacji nastąpiło pomiędzy grupami zróżnicowanie poziomu
średniej dobowej produkcji mleka. U bydła rasy PHF obserwuje się dalszy spadek,
natomiast w rasie ZB utrzymanie stałego poziomu produkcji mleka. Podobne tendencje spadkowe odnotowali w swoich badaniach Litwińczuk i in. (2006), którzy także
analizowali okres co najmniej 13 kolejnych miesięcy laktacji, a spadek poziomu produkcji określili na poziomie 13 kg. W badaniach Stenzla i in. (1998) spadki dziennej
wydajności mlecznej wraz z upływem czasu dochodziły do 2,2 kg mleka/miesiąc.
Badania własne wykazały zdecydowanie wyższe spadki w badanych grupach, nawet
o 5 kg. Stwierdzony wzrost zawartości tłuszczu i białka w obu badanych grupach, wraz
z kolejnym miesiącem laktacji, jest zgodny z wynikami badań Stenzla i in. (1998). Na
uwagę zasługuje fakt, że zarówno zawartość tłuszczu, jak i białka w większości prób
była wyższa w rasie objętej programem ochrony – ZB niż w PHF.
Odnotowana najwyższa dobowa produkcja mleka w drugim miesiącu laktacji
u obu ras (wykres 1) jest zgodna z wynikami obserwacji Gulińskiego i Młynek (2003)
oraz Keowna i in. (1986), którzy stwierdzili, że krowy o różnym dolewie HF charakteryzowały się najwyższym poziomem produkcji mleka w drugim miesiącu po
wycieleniu. Zaobserwowane tendencje uzyskiwania niższej wydajności dobowej od
krów rasy ZB w stosunku do rasy PHF potwierdziły wcześniejsze badania wielu autorów (Czaplicka i in., 2000; Kuczaj i Blicharski, 2005; Wielgosz-Groth i Groth, 2004),
a na uwagę zasługuje fakt, że począwszy od 12. próbnego udoju nastąpiły zmiany
trendu na korzyść bydła rasy ZB. Wydłużenie okresu użytkowania mlecznego krów
powyżej 12 miesięcy nie obniżało poziomu produkcji w rasie ZB. W przypadku rasy
PHF wydłużenie laktacji skutkowało pogłębianiem się spadku wydajności mlecznej
badanych krów. W okresie trwania laktacji, w rasie objętej programem ochrony, krzywa laktacji była wyraźnie łagodniejsza, tym samym przemawia to na korzyść utrzymywania tej rasy w gospodarstwach nastwionych na zrównoważony chów i stabilny
poziom produkcji mleka. Nie potwierdziły się obserwacje Wielgosz-Groth i Groth
(2004) odnośnie lepszego rozdajania się bydła o niskim dolewie HF w stosunku do
bydła PHF. Kształt krzywych laktacji w początkowych trzech miesiącach u obu ras
były podobne. Zaobserwowane spadki zawartości suchej masy w okresie pierwszych
4 kolejnych prób w obu rasach odnotowali także w swoich badaniach Wielgosz-Groth
i Groth (2004). W dalszych próbach wyraźny wzrost zawartości suchej masy w mleku
odnotowano tylko w rasie ZB, przy stabilnym poziomie w rasie PHF. Na podstawie
przedstawionych wyników badań stwierdzono najwyższy poziom produkcji mleka w
rasie PHF w II laktacji, natomiast w rasie ZB w laktacji III. W obu badanych grupach
najwyższa wydajność dobowa krów wystąpiła do trzeciego miesiąca od rozpoczę-
22
P. Wójcik i in.
cia laktacji. W kolejnych miesiącach wydajność dobowa mleka w poszczególnych
grupach malała, przy zdecydowanej i potwierdzonej statystycznie przewadze w produkcji bydła rasy PHF. Jednocześnie odnotowano wzrost zawartości tłuszczu i białka
w obu badanych grupach wraz z kolejnym miesiącem laktacji, jednak ich poziom
w większości badanych prób był wyższy dla rasy ZB. Wydłużenie laktacji ponad
standardowe 305 dni w przypadku rasy PHF skutkuje spadkiem dobowej produkcji
mleka, natomiast w rasie ZB utrzymuje się na stałym poziomie. Na podstawie badań
należy stwierdzić wyższą przydatność rodzimej rasy ZB dla potrzeb chowu ekologicznego.
Piśmiennictwo
C z a p l i c k a M., C z e r n i e w i c z M., P u c h a j d a Z., K r u k A., S z a l u n a s T. (2000). Ocena ilości
i jakości mleka pozyskiwanego od krów holsztyńsko-fryzyjskich i czarno-białych. Zesz. Nauk. Prz.
Hod., 62, 183–191.
D o r y n e k Z., K l i k s R. (1998). Wpływ wybranych czynników na kształtowanie się liczby kmórek
somatycznych w mleku krów. Rocz. AR w Poznań, CCCII, Zootech., 50, 91–95.
G ó r s k a A., L i t w i ń c z u k Z. (2002). Jakość higieniczna mleka zbiorczego dostarczanego z punktu
skupu do mleczarni. Zesz. Nauk. Prz. Hod., 62: 79–85.
G u l i ń s k i P., M ł y n e k K. (2003). Próba określenia czynników warunkujących produkcję mleka
w przebiegu laktacji u krów. Zesz. Nauk. Prz. Hod., 68: 263–272.
H a r m o n R.J. (1994). Physiology of mastitis and factors affecting somatic cell counts. J. Dairy Sci., 77:
2103–2122.
K a m i e n i e c k i K., K a m i e n i e c k i H., D z i a d k o G. (2000). Czynniki warunkujące jakość mleka
towarowego u rolników indywidualnych. Rocz. Nauk Zoot., Supl., 6: 51–55.
K e o w n J.F., E v e r e e t R.W., E m p e t N.B.,W a d e l l L.H. (1986). Lactation curve. J. Dairy Sci., 69:
769–781.
K u c z a j M. (2001). Ocena wydajności i składu mleka krów pierwiastek czarno- i czerwono-białych
w Polsce. Med. Weter., 57, 9: 649–652.
K u c z a j M., B l i c h a r s k i P. (2005). Porównanie wydajności mlecznej krów rasy czarno- i czerwonobiałej utrzymywanych w tych samych warunkach środowiskowych. Med. Weter., 61, 3: 293–296.
K w i e c i e ń K. (2000). Białko mleka i jego fenotypowe współzależności z tłuszczem w trzech kolejnych
laktacjach tych samych krów. Zesz. Nauk. PTZ, 51: 431–437.
L i t w i ń c z u k A., P i e r ó g M., K r ó l J. (2000). Wpływ sezonu na jakość mleka towarowego produkowanego w regionie lubelskim. Rocz. Nauk Zoot., Supl., 6: 77–81.
L i t w i ń c z u k Z., T e t e r U., T e t e r W., S t a n e k P., C h a b u z W. (2006). Ocena wpływu niektórych
czynników na wydajność I jakość mleka krów utrzymywanych w gospodarstwach farmerskich. Rocz.
Nauk. PTZ, 2, 1: 133–140.
M a t r a s J., K l e b a n i u k R., B u j a n o w i c z B., W o j t a s i k J. (2000). Zawartość białka i tłuszczu oraz
jakość mleka krów w zależności od modelu żywienia w gospodarstwach specjalistycznych środkowo-wschodniej Polski. Rocz. Nauk Zoot., Supl., 6: 82–87.
N a ł ę c z - T a r n a w s k a T., G r o d z k i H., P r z y s u c h a T., Z d z i a r s k i K. (2002). Wpływ rui na
wydajność, skład chemiczny i przydatność technologiczną mleka krów. Zesz. Nauk. Prz. Hod., 62:
161–167.
R o l a J. (2000). Badania jakości zdrowotnej mleka surowego. Rocz. Nauk Zoot., Supl., 6: 108–111.
S a w a A., B o g u c k i M., C i e ś l a k M. (2000). Wpływ wybranych czynników pozagenetycznych na
związek między liczbą komórek somatycznych a cechami mleczności krów. Rocz. Nauk Zoot., Supl.,
6: 112–117.
S e n d e r G., G ł a b ó w n a M., B a s s a l i k - C h a b i e l s k a I. (1987). Środowiskowe uwarunkowania
liczby komórek somatycznych w mleku krów. Zesz. Probl. Post. Nauk. Rol., 332: 67–74.
S t e n z e l R., C h a b u z W. (1998). Wydajność dzienna i skład mleka w czasie laktacji krów różnych
genotypów. Zesz. Nauk. AR Wrocław, 331: 189–195.
Cechy produkcyjne bydła w chowie ekologicznym
23
W i e l g o s z - G r o t h Z., G r o t h I. (2004). Charakterystyka wybranych cech mleka krów z niskim
i wysokim udziałem genów rasy hf użytkowanych w r óżnych warunkach środowiskowych. Zesz.
Nauk. Prz. Hod., 72, 1: 57–65.
Zatwierdzono do druku 16 VII 2013
Piotr Wójcik, Anna Majewska, Jacek Walczak, Angelina Czubska
Production traits of native Polish Black-and-White and Polish Holstein-Friesian cattle
in an organic production system
Summary
Analysis of production data for the Polish Black-and-White (ZB) conservation breed and Polish Holstein-Friesian breed (PHF) showed the highest production level in the second lactation in PHF cows and
in the third lactation in ZB cows. In both groups, protein levels were highest in the second lactation and fat
and solids levels in the fourth lactation. In both groups, peak lactation occurred until three months after the
start of lactation. During the next months individual yield decreased, but the ZB breed had an advantage
during the period from 11 to 19 months. The highest protein level was observed between the 10th and
12th month of lactation in both breeds (3.65–3.79%), and the highest fat level between the 7th and 9th
month for the PHF breed (4.51%) and after the 13th month for the ZB breed (4.85). The results obtained
confirmed the higher suitability of the native ZB breeds for organic farming.
Key words: organic farm, dairy cattle, ZB conservation breed, milk production
Rocz. Nauk. Zoot., T. 40, z. 1 (2013) 25–32
WALIDACJA RÓWNANIA DO STANDARYZACJI
PRZYROSTÓW DZIENNYCH W OCENIE PRZYŻYCIOWEJ ŚWIŃ
A u r e l i a M u c h a 1, M a r i a n R ó ż y c k i 1, Ta d e u s z B l i c h a r s k i 2,3,
Jarosław Ptak3
Instytut Zootechniki Państwowy Instytut Badawczy, Dział Genetyki i Hodowli Zwierząt,
32-083 Balice k. Krakowa
2
Instytut Genetyki i Hodowli Zwierząt PAN, Zakład Immunogenetyki Zwierząt,
Jastrzębiec, ul. Postępu 1, 05-552 Magdalenka
3
Polski Związek Hodowców i Producentów Trzody Chlewnej POLSUS,
ul. Ryżowa 90, 02-495 Warszawa
1
Celem pracy było porównanie zależności pomiędzy rzeczywistym przyrostem dziennym
w 180. dniu życia świń a przyrostami określanymi w różnym wieku i standaryzowanymi na
180. dzień życia. Materiał do analizy stanowiło ogółem 279 loszek ras wbp, pbz i mieszańce tych ras oraz 82 knury ras wbp, pbz, Duroc i Duroc × Pietrain. Zwierzęta ważono co
7 dni, obejmując możliwie długi okres życia zwierząt (w przedziale: loszki od 142. do 210.
dnia życia, knury od 142. do 197. dnia życia). Obliczono przyrost dzienny rzeczywisty
w 180. dniu życia oraz przyrosty dzienne standaryzowane na 180. dzień życia w określonych przedziałach wiekowych. Oszacowano współczynniki korelacji pomiędzy rzeczywistymi i standaryzowanymi przyrostami dziennymi loszek i knurów. Na podstawie przeprowadzonej analizy stwierdzono, że stosowane obecnie równanie do standaryzacji przyrostów
dziennych jest nadal aktualne dla obecnej populacji świń, jedynie w przypadku loszek należałoby ograniczyć dolną granicę wieku.
Ocena użytkowości tucznej i rzeźnej dokonywana na żywym zwierzęciu w fermach hodowlanych przeprowadzana jest w różnym wieku i przy różnej masie ciała
świń. W celu umożliwienia porównania wyników poszczególnych zwierząt wprowadzona została standaryzacja cech uwzględnionych w ocenie. Standaryzacja przyrostów dziennych na 180. dzień życia prowadzona jest od początku prowadzenia oceny
przyżyciowej, czyli od 1973 roku. Do opracowania wzoru do standaryzacji wykorzystano współczynniki regresji obliczone przez Moena (1972 – za Duńcem i in.,
1974 b) na podstawie wielokrotnych pomiarów zwierząt w różnym wieku. Dzięki pracom hodowlanym prowadzonym na przestrzeni lat tempo wzrostu uległo dużym korzystnym zmianom. Świadczy o tym różnica w przyrostach dziennych na przestrzeni