Nr wniosku: 188460, nr raportu: 20036. Kierownik (z rap.): dr hab

Nr wniosku: 188460, nr raportu: 20036. Kierownik (z rap.): dr hab. Marcin Mikołaj Machalski
Unikatowe złoże skamieniałości ("Fossil Lagerstätte") w albskim horyzoncie fosforytowym Annopola i jego
znaczenie paleobiologiczne
Utwory środkowej kredy, które odsłaniają się w okolicach Annopola nad Wisłą, stanowiły w przeszłości obiekt
eksploatacji górniczej fosforytów dla produkcji nawozów rolniczych. Od chwili odkrycia annopolskich fosforytów
zwracano uwagę na obfite występowanie skamieniałości morskich organizmów z okresu kredowego w tutejszych skałach.
Szczególnie bogaty w skamieniałości jest albski skondensowany horyzont fosforytowy, który do 1970 roku
eksploatowano w podziemnej kopalni Jan 1 oraz w wyrobiskach powierzchniowych w okolicach Annopola. Horyzont ten
w pełni zasługuje na termin złoże skamieniałości (niem. Fossil-Lagerstätte), wprowadzony przez niemieckiego
paleontologa Adolfa Seilachera dla utworów geologicznych szczególnie bogatych w informację paleontologiczną. Jednak
potencjał naukowy Annopola pozostał w dużej mierze niewykorzystany. Po zamknięciu kopalni wydawało się, że nie ma
już żadnych szans na paleontologiczną eksploatację annopolskiego złoża. Niniejszy projekt oraz wcześniejsze badania
autora odmieniły ten stan rzeczy.
Podjęte w ramach projektu intensywne prace terenowe koncentrowały się w dwóch lokalizacjach. Pierwsza to nieczynna
kopalnia fosforytów Jan 1, której badania prowadziliśmy za zgodą władz lokalnych. Rozległe podziemne wyrobiska tej
kopalni umożliwiły dokonanie obserwacji geologicznych, pobranie próbek do badań laboratoryjnych, a przede wszystkim
odkrycie spektakularnych okazów paleontologicznych, takich jak kości i zęby wielkich morskich gadów, które zasiedlały
kredowe morze. Podziemna eksploracja kopalni wymagała zastosowania specjalistycznego sprzętu (kaski, lampy
górnicze) oraz asysty zaprawionych w podziemnych pracach speleologów. Zupełnie odmienne były prace prowadzone na
powierzchni terenu, na stanowisku Kopiec. Tutaj okazy paleontologiczne zdobywaliśmy takimi metodami, jakie
tradycyjnie stosowali poszukiwacze złota - przez przemywanie strumieniem wody na sitach bogatych w skamieniałości
piasków, które tworzą horyzont fosforytowy. Zastosowana metoda przyniosła spektakularne efekty w postaci dużej
kolekcji szczątków kredowych zwierząt.
Łacznie zebraliśmy ponad 2700 elementów szkieletowych morskich kręgowców, tysiące skamieniałości bezkręgowców
oraz setki próbek litologicznych. Wśród kręgowców zebraliśmy szczątki ryb kostnoszkieletowych, chimer (zwanych
również przerazami), rekinów oraz płaszczek, morskich żółwi, ichtiozaurów (zwanych potocznie rybojaszczurami) oraz
plezjozaurów, a także sporadycznie występujące skamieniałości pterozaurów, czyli gadów latających. Zebrane materiały
paleontologiczne zostały wypreparowane i skatalogowane. Niektóre okazy wyselekcjonowano do analiz mikroskopowych
(np. do badań cementów fosforanowych w kościach w SEM) i geochemicznych (np. analiz składu pierwiastków ziem
rzadkich REE w kościach i skałach) przy użyciu specjalistycznego sprzętu.
Do najważniejszych wyników grantu należą: odtworzenie historii sedymentacji i identyfikacja najważniejszych
czynników biologicznych, środowiskowych oraz geologicznych, które kontrolowały powstanie złoża skamieniałości w
Annopolu; opracowanie zespołów otwornic w kontekście środowiskowym oraz biostratygraficznym; odkrycie nowego,
nieznanego dotąd nauce stanu zachowania wymarłych głowonogów z grupy amonitów; opis bogatego zespołu gadów
morskich; opracowanie i interpretacja paleobiologiczna unikatowego materiału (zęby i kręgi) rekinów i płaszczek. Wiele
badań jest jeszcze w trakcie realizacji. Wyniki projektu - opublikowane dotąd w 9 artykułach naukowych i przedstawiane
na 3 międzynarodowych konferencjach - mają duże znaczenie dla naszej wiedzy na temat paleobiologii środkowokredowych organizmów, a także mechanizmów i środowiska powstawania złóż skamieniałości ("Fossil-Lagerstätten"),
takich jak to odsłonięte w okolicach Annopola.
W perspektywie wartości projektu dla społeczeństwa, największe znaczenie ma udział merytoryczny wnioskodawcy
(konsultacje) w projektowanym przedsięwzięciu rewitalizacji opuszczonej kopalni fosforytów w Annopolu i
przekształcenia jej w obiekt geoturystyczny. Przedsięwzięcie to planowane jest przez gminę Annopol w ramach
przedsięwzięcia priorytetowego "Realizacja zintegrowanych inwestycji na obszarze Małopolskiego Przełomu Wisły
(docelowo: GEOPARKU Małopolskiego Przełomu Wisły), sprzyjających rozwojowi gospodarczemu i ochronie zasobów
przyrodniczych, kulturowych oraz edukacyjnych gmin Powiśla Województwa Lubelskiego".