Analiza wpływu posiadania potomstwa na opinie dotyczące

Kalinowski
Probl
Hig Epidemiol
P i wsp. 2014,
Analiza95(2):
wpływu
273-278
posiadania potomstwa na opinie dotyczące wykonywania szczepień ochronnych
273
Analiza wpływu posiadania potomstwa na opinie dotyczące
wykonywania szczepień ochronnych
Analysis of the impact of having children on opinions about immunizations
Paweł Kalinowski 1/, Marta Makara-Studzińska 2/, Marta E. Kowalska 1/
1/
2/
Samodzielna Pracownia Epidemiologii, Uniwersytet Medyczny w Lublinie
Zakład Psychologii Stosowanej, Uniwersytet Medyczny w Lublinie
Wprowadzenie. Szczepienia ochronne stanowią obecnie najskuteczniejszą
metodę przeciwdziałającą i zwalczającą choroby zakaźne.
Introduction. Vaccinations are currently the most effective method to
prevent and combat infectious diseases.
Cel badań. Analiza postaw i opinii młodych osób posiadających oraz nie
posiadających dziecka dotyczących szczepień ochronnych obowiązkowych
i zalecanych w Polsce.
Aim. To analyze the attitudes and opinions of young people with or
without a child about immunization which is obligatory and recommended
in Poland.
Materiał i metoda. Badanie ankietowe zostało przeprowadzone wśród 370
osób – studentów oraz młodych rodziców zamieszkujących województwo
lubelskie. Narzędziem badawczym była autorska ankieta wywiadu.
Material & Method. A survey was conducted among 370 people, students
and young parents living in the Lublin Province. The research tool was the
author’s questionnaire interview.
Wyniki. Ponad dwie trzecie osób nieposiadających dziecka i niemal trzy
czwarte rodziców uznało szczepienia ochronne za niezbędne dla uniknięcia
wielu groźnych dla życia chorób. Respondenci w obu grupach badanych
w większości pozytywnie ocenili rolę szczepień ochronnych (57,8% mających
dziecko oraz 72,6% bezdzietnych). Obie grupy badanych uważają, że czasem
występują przypadki groźnych następstw szczepień, jednakże obawy te były
mniejsze u osób mających dziecko (40,1% vs. 23,3%).
Results. The results showed that more than two-thirds of those without
a child, and almost three-quarters of parents thought that vaccinations were
necessary to prevent many life-threatening diseases. Most of the respondents
in both groups positively assessed the role of immunization (57.8% of the
parents and 72.6% of the childless). Both groups of respondents thought
that sometimes there were cases of serious consequences of vaccination,
but these fears were less significant in parents (40.1% vs. 23.3%).
Wnioski. Fakt posiadania potomstwa ma wpływ na opinie na temat
wykonywania szczepień u dzieci. Osoby nieposiadające dziecka częściej
wyrażają opinię o dużym ryzyku powikłań szczepień ochronnych. Wszyscy
ankietowani rodzice wykonują szczepienia obowiązkowe u swoich dzieci, ale
większość z nich nie wykonuje szczepień zalecanych. Wszyscy respondenci
deklarują szczepienie swoich dzieci, jeśli będą one obowiązkowe.
Conclusions. The fact of having children influences the opinions on
vaccinations in children. The childless were more likely to express an opinion
about the high risk of complications of immunization. All the respondent
parents perform obligatory vaccinations of their children, but most of them
do not perform the recommended vaccinations. The respondents declare
willingness to vaccinate their children if the vaccinations were obligatory.
Słowa kluczowe: szczepienia ochronne, choroby zakaźne
Key words: vaccination, communicable diseases
© Probl Hig Epidemiol 2014, 95(2): 273-278
Adres do korespondencji / Address for correspondence
www.phie.pl
Nadesłano: 25.05.2014
Zakwalifikowano do druku: 27.05.2014
Wprowadzenie
Szczepienia ochronne w obecnym czasie są najskuteczniejszym środkiem pozwalającym przeciwdziałać oraz zwalczać choroby zakaźne. Stanowią ważny
element w procesie zahamowania rozprzestrzeniania
się chorób zakaźnych, dzięki czemu można uchronić
wiele osób przed zachorowaniem oraz śmiercią [1].
Wykonywanie szczepień masowych u pojedynczych
jednostek populacji przyczynia się do wytworzenia
odporności populacyjnej, która stanowi istotny,
pozytywny miernik stanu zdrowia populacji [2].
dr hab. n. med. Paweł Kalinowski
Samodzielna Pracownia Epidemiologii, Uniwersytet Medyczny w Lublinie
ul. Chodźki 1, 20-093 Lublin
tel. 81 742 37 69, e-mail: [email protected]
Wprowadzenie powszechnych obowiązkowych szczepień ochronnych pozwoliło w znacznym stopniu
zmniejszyć zapadalność na błonicę, tężeć oraz wirusowe zapalenie wątroby typu B. Ponadto szczepienia
ochronne umożliwiły eradykację ospy prawdziwej
oraz poliomyelitis [3]. Obecnie wykonywanie szczepień
na całym świecie wynosi średnio 80% [2]. W Polsce
realizacja szczepień ochronnych ma charakter powszechny i masowy, dzięki istnieniu kalendarza szczepień obowiązkowych oraz charakter indywidualny
(w ramach listy szczepień zalecanych). Realizacja pro-
274
gramu szczepień ochronnych w Polsce określony jest
prawnie [4]. Polski Program Szczepień Ochronnych
(PSO) stanowi załącznik do komunikatu Głównego
Inspektora Sanitarnego na dany rok w sprawie zasad
przeprowadzania szczepień ochronnych przeciwko
chorobom zakaźnym [2]. Program Szczepień Ochronnych jest co roku uaktualniany i dostosowywany do
obecnej sytuacji epidemiologicznej kraju oraz stanu
uodpornienia dzieci i młodzieży (stopień wykonania
szczepień ochronnych w poprzednim roku).
Cel badań
Poznanie postaw oraz poglądów młodych osób
posiadających i nieposiadających dziecka dotyczących
szczepień ochronnych obowiązkowych i zalecanych
w Polsce.
Materiał i metody
Badaniem objęto 370 osób (308 kobiet i 62 mężczyzn), studentów lubelskich uczelni oraz młodych
rodziców zamieszkujących województwo lubelskie.
Respondentów podzielono na grupę osób posiadających dziecko (n=147) i grupę osób nie mających
dziecka (n=223). Średni wiek rodziców wynosił
28,4 lat, natomiast osób młodych nie posiadających
dzieci wyniósł 21,3 lat. Wykształcenie w grupie osób
nie mających dziecka: średnie (64%), wyższe licencjackie (34%), wyższe magisterskie (2%). W grupie
posiadających dziecko najwięcej osób deklarowało
wykształcenie wyższe magisterskie (44%), wyższe
licencjackie (32%), natomiast średnie 24% ankietowanych. Miejsce zamieszkania grupy nie posiadających
dziecka: duże miasto (42%), małe miasto (29%),
wieś (29%). Większość ankietowanych posiadających
potomstwo zamieszkiwało duże miasto (56%), małe
miasto (39%) i wieś (5%).
Narzędziem badawczym była autorska ankieta
wywiadu zawierająca 20 pytań zamkniętych. Do
analizy statystycznej wyników badania zastosowano
metody statystyki opisowej oraz test χ2 i współczynnik
korelacji V Cramera.
Wyniki
Na wstępie zapytano respondentów o ich opinie
na temat szczepień ochronnych. Szczepienia ochronne
jako niezbędne w celu uniknięcia wielu groźnych dla
życia chorób uznało ponad 73% respondentów posiadających dziecko oraz zdecydowana większość, bo
ponad 67% ankietowanych nieposiadających dziecka
(tab. I). Opinię, iż szczepienia są potrzebne, ale ich
rola obecnie nie jest tak duża jak kiedyś wyraziło więcej
osób nie posiadających dziecka (31,39%). Ponad 10%
respondentów posiadających dziecko przyznało, że przy
obecnych osiągnięciach medycyny można z nich zrezyg-
Probl Hig Epidemiol 2014, 95(2): 273-278
nować. Natomiast z grupy osób bez dziecka, taką opinię
wyraziła tylko jedna osoba. Przeprowadzona analiza
statystyczna wykazała zależność istotnie statystyczną
pomiędzy faktem posiadania dziecka a opiniami na
temat szczepień ochronnych (p=0,000). Równocześnie stwierdzono, iż korelacja pomiędzy zmiennymi jest
niezbyt silna (V Cramera=0,295).
Następnie respondenci zostali poproszeni o ogólną ocenę szczepień ochronnych, poprzez wybranie
jednego spośród kryteriów: bardzo pozytywna, pozytywna, neutralna i negatywna (tab. II). Większość
respondentów posiadających dziecko (57,82%) oraz
nie posiadających dziecka (72,65%) oceniło rolę
szczepień ochronnych jako pozytywną, gdyż eliminują
wiele groźnych dla życia chorób przy bardzo małym
ryzyku powikłań dla organizmu. Bardzo pozytywnie
szczepienia oceniło 15,70% ankietowanych bezdzietnych i 40,14% posiadających potomstwo. Ocenę neutralną szczepieniom ochronnym wystawiło 11,66%
badanych nie posiadających dziecka, natomiast tylko
2,04% respondentów posiadający dziecko. Zaobserwowano zależność istotnie statystyczną pomiędzy
faktem posiadania potomstwa a ocenami respondentów dotyczącymi szczepień ochronnych (p=0,000).
Pomiędzy zmiennymi występuje umiarkowanie silna
korelacja (V Cramera=0,304).
W dalszej kolejności zapytano respondentów o ich
opinie na temat skutków szczepienia ochronnego
(tab. III). Najczęściej badani wybierali odpowiedź, iż
skutek szczepienia może być bardziej pozytywny niż
negatywny – zapobiegają chorobom przy bardzo małym
ryzyku powikłań. Ponad 55% osób posiadających dziecko oraz 74% osób bezdzietnych uznało, że skutek może
być bardziej pozytywny niż negatywny. Zdecydowanie
więcej osób mających potomstwo uważa, że skutek
może być tylko pozytywny – poprzez zapobieganie
chorobom (44,22%), natomiast wśród osób bez dziecka tylko 12,56%. Ponad 12% ankietowanych z grupy
osób bez dziecka wyraziło opinię, iż skutek może być
porównywalnie pozytywny z negatywnym – zapobiegają chorobom, ale czasami powodują powikłania
poszczepienne. W drugiej grupie osób, posiadających
dziecko tylko jedna osoba wybrała tą odpowiedź. Żadna
z osób posiadających potomstwo nie określiła skutku
szczepienia jako negatywnego, natomiast wśród osób
bezdzietnych nieznaczny procent w postaci dwóch
osób. Analiza statystyczna wykazała zależność istotnie
statystyczną między opiniami ankietowanych na temat skutków szczepienia a faktem posiadania dziecka
(p=0,000). Zaobserwowano, iż korelacja pomiędzy
zmiennymi jest silna (V Cramera=0,393).
Kolejnym aspektem badania było poznanie opinii
grupy badanej na temat groźnych następstw szczepień
ochronnych (tab. IV). Zarówno osoby mające dziecko
(59,18%) jak i bezdzietne (74,89%) w większości
Kalinowski P i wsp. Analiza wpływu posiadania potomstwa na opinie dotyczące wykonywania szczepień ochronnych
stwierdzili, iż czasami występują takie przypadki.
Zdecydowanie więcej osób posiadających dziecko
(40,14%) niż respondentów bezdzietnych (23,32%)
uznało, że nie ma takiej możliwości, aby szczepienie
mogło powodować groźne następstwa. Niewielki odsetek obu grup badanych wyraził opinię, iż takie sytuacje
zdarzają się często (0,68% vs. 1,79%). W wyniku
przeprowadzonej analizy statystycznej zaobserwowano istotną statystycznie zależność pomiędzy faktem
posiadania potomstwa a opiniami badanej grupy na
temat groźnych następstw szczepień (p=0,002).
Natomiast korelacja między zmiennymi jest słaba
(V Cramera=0,182).
Tabela I. Opinie respondentów o szczepieniach ochronnych
Table I. Respondents’ opinions regarding vaccinations
Co Pan/Pani sądzi o szczepieniach
ochronnych
Posiadanie dziecka
Tak
Nie
N
%
N
%
są niezbędne w celu uniknięcia wielu
groźnych dla życia chorób
108
73,47%
150
67,26%
są potrzebne, ale ich rola obecnie nie
jest tak duża jak kiedyś
21
14,29%
70
31,39%
przy obecnych osiągnięciach medycyny można z nich zrezygnować
16
10,88%
1
0,45%
są wręcz szkodliwe dla zdrowia
2
1,36%
2
0,90%
147
100,0%
223
100,0%
Ogółem
χ =32,20, p=0,000, V Cramera=0,295
2
275
Grupę osób posiadających dziecko zapytano
o stopień wykonywania u swoich dzieci szczepień
ochronnych obowiązkowych i zalecanych (tab. V).
Ponad połowa respondentów (55,10%) wykonuje
szczepienia u swoich dzieci regularnie, ale nie przykłada do tego dużej uwagi. Regularnie oraz przykładając
do tego dużą uwagę szczepienia wykonuje ponad 40%
badanych. Żaden z respondentów posiadających dziecko nie wyraził opinii, iż jest przeciwny szczepieniom
i celowo ich nie wykonuje. Szczepienia nieobowiązkowe, ale rekomendowane przez lekarzy i farmaceutów
w zdecydowanej większości (85,71%) nigdy nie były
nie wykonywane przez grupę badaną (tab. VI). Tylko
5,44% ankietowanych wykonuje je regularnie, a niewiele ponad 6% badanych wykonuje je czasami, ale
nie tak często jak zalecane szczepienia.
Grupa badana posiadająca dziecko w większości
(53,74%) uznała, iż w przyszłości u swoich dzieci będzie regularnie i zgodnie z kalendarzem szczepień wykonywać szczepienia obowiązkowe (tab. VII). Ponad
46% osób z tej grupy będzie wykonywać szczepienia
obowiązkowe regularnie, ale nie będą przykładać do
tego dużej wagi. W grupie osób bezdzietnych zdecydowana większość (87%) potwierdziła, że będzie wykonywać szczepienia obowiązkowe regularnie u swoich
dzieci w przyszłości. Ponad 9% osób z tej grupy będzie
wykonywać szczepienia, ale bez większej uwagi, natomiast 3,14% respondentów nie posiadających dziecka
Tabela II. Ogólna ocena szczepień ochronnych przez respondentów
Table II. General assessment of vaccinations by respondents
Posiadanie dziecka
Ogólna ocena szczepień ochronnych w Pana/Pani opinii jest
Tak
Nie
N
%
N
%
bardzo pozytywna – szczepionki eliminują wiele groźnych dla życia chorób
59
40,14%
35
15,70%
pozytywna – szczepionki eliminują wiele groźnych dla życia chorób przy bardzo małym ryzyku powikłań
dla organizmu
85
57,82%
162
72,65%
neutralna – wprawdzie eliminują groźne choroby ale niosą duże ryzyko powikłań, a choroby które
eliminują są obecnie bardzo rzadkie
3
2,04%
26
11,66%
negatywna – więcej osób ma groźne powikłania po szczepieniach niż byłoby poszkodowanych przez
choroby przeciw którym są wykonywane
0
0,00%
0
0,0%
147
100,0%
223
100,0%
Ogółem
χ2=34,20, p=0,000, V Cramera=0,304
Tabela III. Opinie respondentów na temat skutków szczepienia ochronnego
Table III. Respondents’ opinions about effects of vaccinations
Posiadanie dziecka
Czy sądzi Pan/Pani że skutek szczepienia może być
Tak
Nie
N
%
tylko pozytywny – poprzez zapobieganie chorobom
65
bardziej pozytywny niż negatywny – zapobiegają chorobom przy bardzo małym ryzyku powikłań
81
porównywalnie pozytywny z negatywnym – zapobiegają chorobom ale czasami powodują powikłania
poszczepienne
tylko negatywny – niosą za sobą zbyt duże ryzyko powikłań przy obecnie małej szansie zachorowania
na choroby zakaźne
Ogółem
χ2=57,35, p=0,000, V Cramera=0,393
N
%
44,22%
28
12,56%
55,10%
165
73,99%
1
0,68%
28
12,56%
0
0,00%
2
0,90%
147
100,0%
223
100,0%
276
Probl Hig Epidemiol 2014, 95(2): 273-278
Tabela IV. Opinie respondentów na temat groźnych następstw szczepień
ochronnych
Table IV. Respondents’ opinions about harmful effects of vaccinations
Czy sądzi Pan/Pani iż szczepienie
u dzieci może powodować groźne
dla ich życia następstwa?
nie, nie ma takiej możliwości
czasami występują takie przypadki
często występują takie sytuacje
Ogółem
Posiadanie dziecka
Tak
Nie
N
%
N
%
59
87
1
147
40,14%
59,18%
0,68%
100,0%
52
167
4
223
23,32%
74,89%
1,79%
100,0%
χ2=12,34, p=0,002, V Cramera=0,182
Tabela V. Wykonywanie szczepień ochronnych obowiązkowych u dzieci respondentów
Table V. Obligatory vaccinations in respondents’ children
Czy wykonuje Pan/Pani u swoich dzieci szczepienia
obowiązkowe, zgodnie z kalendarzem szczepień?
N
%
tak, regularnie i przykładam do tego dużą wagę
64
43,53%
regularnie, ale nie przykładam do tego dużej wagi
nie przykładam do tego wagi, wykonuję, gdy już monituje o to lekarz rodzinny
jestem przeciw szczepieniom i celowo ich nie wykonuję
Ogółem
81
2
55,10%
1,36%
0
147
0,00%
100,0%
Tabela VI. Wykonywanie szczepień ochronnych nieobowiązkowych u dzieci
respondentów
Table VI. Recommended vaccinations in respondents’ children
Czy wykonuje Pan/Pani u swoich dzieci szczepienia
nieobowiązkowe, ale rekomendowane przez lekarzy
i farmaceutów? (np. szczepienia przeciw ospie
wietrznej, meningokokom)
wykonuję regularnie
czasami, ale nie tak często jak jest zalecane
wykonałem(am) jednorazowo
nigdy nie wykonałem(am)
Ogółem
N
%
8
5,44%
9
4
126
147
6,12%
2,72%
85,71%
100,0%
wykona szczepienie obowiązkowe, jeśli zostanie do
tego w jakiejś formie zmuszony(a). Nikt z respondentów nie jest przeciwny szczepieniom ochronnym i nie
wyraził zdania, o nie szczepieniu swojego potomstwa
w przyszłości. Pomiędzy opiniami respondentów na
temat wykonywania szczepień obowiązkowych u swoich dzieci w przyszłości a faktem posiadania dziecka
występuje zależność istotnie statystyczna (p=0,000).
Związek między zmiennymi jest wysoce silny (V Cramera=0,422).
W ostatnim pytaniu wywiadu zapytano respondentów – czy jakby szczepienia obecnie obowiązkowe
byłyby dobrowolne to wykonywaliby je u swoich dzieci
(tab. VIII). Ponad 69% osób bezdzietnych stwierdziło, że wykonywaliby szczepienia wszystkie zalecane w kalendarzu szczepień. Tej samej odpowiedzi
udzieliło 51% ankietowanych posiadających dziecko.
Znacznie więcej osób mających potomstwo (47,62%)
niż grupa osób bez dziecka (25,11%) przyznało, że
wykonywaliby szczepienia, ale nie wszystkie zalecane
w kalendarzu. Tylko niektóre z zalecanych wykonałoby ponad 5% osób bez potomstwa i niewiele ponad 1%
osób mających dziecko. Żadna z osób ankietowanych
nie wyraziła opinii, iż nie wykonałaby żadnego szczepienia u swoich dzieci. W wyniku przeprowadzonej
analizy statystycznej stwierdzono zależność istotnie
statystyczną pomiędzy faktem posiadania dziecka
a opiniami grupy badanej w zakresie, iż gdyby zmienić obecne szczepienia obowiązkowe na dobrowolne,
to czy wykonaliby je u sowich dzieci (p=0,000).
Wykazano słabą korelacją pomiędzy zmiennymi
(V Cramera=0,244).
Tabela VII. Opinie respondentów na temat wykonywania szczepień ochronnych obowiązkowych u swoich dzieci w przyszłości
Table VII. Respondents’ opinions about obligatory vaccinations of their children in the future
Czy w przyszłości u swoich dzieci wykona Pan/Pani szczepienia obowiązkowe,
zgodnie z kalendarzem szczepień?
Posiadanie dziecka
Tak
Nie
N
%
N
%
tak, regularnie i zgodnie z kalendarzem szczepień
79
53,74%
194
87,00%
tak, ale nie będę przykładać do tego dużej wagi
tylko jeśli zostanę do tego w jakiejś formie zmuszony(a)
jestem przeciw szczepieniom i będę chciał(a) nie szczepić mojego potomstwa
Ogółem
68
0
0
147
46,26%
0,00%
0,00%
100,0%
22
7
0
223
9,87%
3,14%
0,00%
100,0%
χ2=66,13, p=0,000, V Cramera=0,422
Tabela VIII. Opinie respondentów na temat wykonywania szczepień ochronnych obowiązkowych u swoich dzieci w przypadku zamiany ich na dobrowolne
Table VIII. Respondents’ opinions about obligatory vaccinations of their children if they were only recommended
Czy jakby szczepienia obecnie obowiązkowe byłyby dobrowolne to Pan/Pani wykonywałby
je u swoich dzieci?
Posiadanie dziecka
Tak
Nie
N
%
N
%
tak, wszystkie zalecane w kalendarzu szczepień
75
51,02%
154
69,06%
nie wszystkie zalecane
tylko niektóre z zalecanych
nie wykonałbym żadnego
Ogółem
70
2
0
147
47,62%
1,36%
0,00%
100,0%
56
13
0
223
25,11%
5,83%
0,00%
100,0%
χ2=22,20, p=0,000, V Cramera=0,244
Kalinowski P i wsp. Analiza wpływu posiadania potomstwa na opinie dotyczące wykonywania szczepień ochronnych
Dyskusja
Czynna profilaktyka chorób infekcyjnych jest najskuteczniejszą, a zarazem najtańszą metodą powszechnego zabezpieczania się przed tymi chorobami [5].
Stosunek rodziców do szczepień ochronnych ma
wpływ na efektywność szczepień rozumianą jako skuteczność programów szczepień prowadzonych w danej
populacji, gdyż jej pochodną jest stopień zaszczepienia
populacji [6]. Niska wiedza odnośnie pozytywnych
działań szczepionek i nadmierne obawy co do ich
szkodliwych objawów ubocznych mogą być przyczyną
uchylania się rodziców od zgłaszania z dziećmi na obowiązkowe szczepienia ochronne [7, 8]. W ostatnich
latach rośnie liczba osób sceptycznie nastawionych
do szczepienia swoich dzieci, co ma związek z brakiem zaufania do lekarzy i obowiązujących zaleceń,
podejrzliwością względem firm farmaceutycznych,
które kojarzone są z gromadzeniem zysków kosztem
pacjentów, jak też pojawiającymi się w mediach i internecie informacjami i mitami dotyczącymi szkodliwych
działań ubocznych szczepionek [7].
W badaniu Mrożek-Budzyn i Kiełtyki ankietowane matki najlepiej oceniły te z czynników, które wpłynęły na poprawę realizacji szczepień obowiązkowych,
które bezpośrednio ich dotyczyły poprzez zmianę
ich postaw wobec szczepień oraz wzrost zaufania do
wybranego lekarza [9].
W materiale Rogalskiej i wsp. wykazano, że
głównym źródłem informacji na temat szczepień
w Polsce jest lekarz rodzinny lub lekarz pediatra [10].
Lekarz podstawowej opieki zdrowotnej (POZ) jest
najbardziej wiarygodnym źródłem informacji na ten
temat zarówno dla osób mieszkających w miastach,
jak i mieszkańców wsi. Za mniej wiarygodne, a tym
samym mniej popularne, źródło informacji na temat szczepień ankietowani uznali pielęgniarki POZ
i szkolne. W materiale Mrożek-Budzyn i Kiełtyki
działania lekarzy zmierzające do lepszej współpracy
z rodzicami np. poprzez poświęcenie uwagi i czasu na
dziania edukacyjne wobec rodziców zostały uznane za
czynnik mający istotny wpływ na poprawę wykonawstwa szczepień [9].
Pozamedyczne źródła informacji o szczepieniach
to w opinii badanych respondentów media, a wśród
nich na razie zbyt małą rolę odgrywa internet i przy
tym zaledwie 4% ankietowanych uznaje zawarte w nim
informacje za rzetelne. Najrzadziej informacje na temat
szczepień pochodziły od farmaceutów i Głównego Inspektoratu Sanitarnego [10]. Podobne wyniki uzyskały
Tarczoń i wsp. [5]. Powszechny dostęp do informacji
z jednej strony daje łatwość pozyskiwania rzetelnej
wiedzy, ale z drugiej umożliwia kontakt z informacjami
nie do końca sprawdzonymi oraz z aktywnością ruchów
antyszczepionkowych [7, 8].
277
Jeśli chodzi o podział szczepień na obowiązkowe
i zalecane, to ponad 80% respondentów Rogalskiej
i wsp. wiedziało, że istnieją takie rodzaje szczepień,
ale mieli oni problem z podaniem tych, które są obowiązkowe [10]. Badania własne potwierdzają wnioski
Rogalskiej i wsp. co do braku istotnego wpływu środowiska zamieszkania oraz wieku na wiedzę rodziców
na temat szczepień [10]. Czynnikiem wpływającym
na stan wiedzy w tym zakresie okazała się być płeć,
gdyż matki posiadały większą podstawową wiedzę
o szczepieniach niż ojcowie.
Poziom wiedzy o szczepieniach był wyższy wśród
osób z wyższym wykształceniem w zestawieniu
z ankietowanymi z wykształceniem podstawowym
lub zawodowym, chociaż różnica ta była na granicy istotności statystycznej w materiale Rogalskiej
i wsp. [10].
Jeśli chodzi o postawy rodziców odnośnie szczepień ochronnych w ogólnopolskim badaniu obejmującym 1045 wywiadów przeprowadzonych w 2008 roku,
90% ankietowanych uważało, że szczepienie indywidualnych osób stanowi istotny element zapobiegania
chorobom zakaźnym w społeczeństwie. Nieco ponad
połowa rozmówców uznała sposób realizacji szczepień
w Polsce za zadowalający. Ponad 90% badanych nie
miała obaw odnośnie szczepień obowiązkowych, a ponad jedna trzecia samodzielnie zakupiła szczepionkę
zaleconą przez lekarza [11].
W materiale własnym ponad dwie trzecie osób
nieposiadających dziecka i niemal trzy czwarte rodziców uznało, że szczepienia ochronne są niezbędne dla
uniknięcia wielu groźnych dla życia chorób. Większość
respondentów w obu grupach badanych pozytywnie
oceniła rolę szczepień ochronnych, a neutralną opinię
wystawił co 10. ankietowany niemający dziecka i tylko
2% rodziców.
Najczęstsze niepożądane odczyny poszczepienne
obejmują gorączkę, odczyny swoiste (np. odrowy i różyczkowy), odczyny alergiczne, odczyny węzłowe czy
też epizody hipotensyjno-hiperreaktywne [12]. Częstość występowania tych objawów szacuje się przeciętnie na 25/10 000 000 podanych dawek szczepionek
[12]. Oceniając negatywne skutki szczepień ochronnych w 2008 r. respondenci wyrażali obawy odnośnie
bezpieczeństwa szczepionek nowo wprowadzonych
do użytku (przeciw pneumokokom) oraz zapobiegających chorobom uznanym za wyeliminowane (poliomyelitis) [11]. W materiale własnym zarówno osoby
bezdzietne, jak i rodzice uważali, że czasem występują
przypadki groźnych następstw szczepień ochronnych,
przy czym wśród osób mających dziecko te obawy były
mniej nasilone. Jeśli jednak ankietowanych prosi się
o podanie konkretnych przykładów niepożądanych
skutków szczepień, to w pytaniach otwartych zaledwie
pojedyncze osoby są w stanie je wskazać. Najczęściej
278
badani przez Tarczoń i wsp. wymieniali autyzm oraz
szkodliwe działanie rtęci, zaś inne odpowiedzi były
niekonkretne [5].
Kalendarze szczepień ulegają nieustannej modyfikacji. W krajach o niższym statusie ekonomicznym
szczepienia dzielone są na obowiązkowe, refundowane przez państwo oraz zalecane, ale wówczas
szczepienie finansuje rodzic. W materiale własnym
nikt z respondentów (zarówno mających dziecko, jak
i bezdzietnych) nie wyraził opinii, że jest przeciwny
szczepieniom obowiązkowym i celowo ich nie wykonuje. Ponad 95% ankietowanych wykonuje szczepienia
obowiązkowe regularnie oraz przykładając do tego
dużą uwagę lub nie. Sytuacja ta jest inna w przypadku
szczepień nieobowiązkowych, które były wykonywane
przez nieco ponad 11% badanych rodziców, regularnie lub czasami. W grupie osób jeszcze bezdzietnych
87% deklarowało, że będzie w przyszłości wykonywać
szczepienia obowiązkowe.
Ponad dwie trzecie osób niemających dziecka i połowa rodziców badanych w pracy własnej deklaruje, że
gdyby wszystkie szczepienia były nieobowiązkowe, to
i tak wykonywaliby je dobrowolnie u swoich dzieci.
Nikt nie odpowiedział, że zrezygnowałby całkowicie
z przeprowadzania szczepień u dzieci.
Probl Hig Epidemiol 2014, 95(2): 273-278
Wnioski
1. Fakt posiadania potomstwa ma wpływ na opinie na temat wykonywania szczepień u dzieci
– w badanej grupie około 10% respondentów nieposiadających dzieci ocenia szczepienia ochronne
jako wprawdzie eliminujące groźne choroby, ale
niosące za sobą duże ryzyko powikłań, ich pozytywny skutek dla organizmu jako porównywalny
z negatywnym oraz deklaruje rezygnację z części
szczepień u dzieci gdyby przestały być obowiązkowe, powyższe opinie w grupie rodziców są bardzo
rzadkie.
2. Wszyscy ankietowani rodzice wykonują obowiązkowe szczepienia ochronne u swoich dzieci, ale
aż 86% nigdy nie wykonało szczepienia nieobowiązkowego, rekomendowanego przez lekarzy,
tylko 5,4% wykonuje takie szczepienia u swojego
potomstwa regularnie.
3. Wprawdzie prawie 11% badanych rodziców twierdzi, iż przy obecnych osiągnięciach medycyny
można zrezygnować ze szczepień ochronnych, ale
wszyscy badani deklarują, iż w przyszłości u swoich dzieci będą wykonywać szczepienia ochronne,
jeśli będą one obowiązkowe.
Piśmiennictwo / References
1. Juszczyk J. Globalne strategie zapobiegania chorobom
zakaźnym na przełomie drugiego i trzeciego tysiąclecia:
oczekiwania a rzeczywistość. Prz Epidemiol 2004, 58: 5-9.
2. Mrożek-Budzyn D. Wakcynologia praktyczna. Alfa-Medica,
Bielsko-Biała 2009.
3. Magdzik W. Historia uodpornienia sztucznego. [w:]
Wakcynologia. Magdzik W, Naruszewicz-Lesiuk D,
Zieliński A (red). Alfa Medica, Bielsko-Biała 2005: 20-25.
4. Ustawa z dnia 5 grudnia 2008 roku o zapobieganiu oraz
zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi. Dz.U. z dnia
30 grudnia 2008, nr 234, poz. 1570.
5. Tarczoń I, Domaradzka E, Czajka H. Co na temat szczepień
ochronnych wiedzą rodzice i pracownicy ochrony zdrowia?
Prz Lek 2009, 66: 27-33.
6. Zieliński A. Epidemiologiczne badanie efektywności
szczepień. Prz Epidemiol 2001, 55: 197-205.
7. Kuchar E, Szenborn L. Postawy antyszczepionkowe
i możliwości polemiki. Przew Lek 2010, 5: 43-46.
8. Hubicki L, Czech E, Kowalska M i wsp. Szczepienia ochronne
dzieci w rodzinach o różnym stanie społeczno-ekonomicznym
w Bytomiu. Prz Epidemiol 2004, 58: 713-723.
9. Mrożek-Budzyn D, Kiełtyka A. Czynniki wpływające na
poprawę realizacji szczepień obowiązkowych dzieci na terenie
województwa małopolskiego według opinii rodziców. Prz
Epidemiol 2007, 61: 143-151.
10. Rogalska J, Agustynowicz E, Gzyl A i wsp. Źródła informacji
oraz wiedza rodziców na temat szczepień ochronnych
w Polsce. Prz Epidemiol 2010, 64: 83-90.
11. Rogalska J, Agustynowicz E, Gzyl A i wsp. Postawy rodziców
wobec szczepień ochronnych w Polsce. Prz Epidemiol 2010,
64: 91-97.
12. Kęcka K, Brodowski J. Najczęstsze niepożądane odczyny
poszczepienne po zastosowaniu szczepionki przeciwko odrze,
śwince i różyce w latach 2005-2010. Probl Hig Epidemiol
2012, 93(3): 593-598.