pełny tekst

FOLIA UNIVERSITATIS AGRICULTURAE STETINENSIS
Folia Univ. Agric. Stetin. 2007, Agric., Aliment., Pisc. Zootech. 255 (2), 109–118
Anna SAMMEL, Alicja DAŃCZAK
DOBROSTAN ZWIERZĄT W GOSPODARSTWACH AGROTURYSTYCZNYCH
W WOJEWÓDZTWIE ZACHODNIOPOMORSKIM
ANIMAL WELFARE IN AGRI-TOURISM FARMS
IN ZACHODNIOPOMORSKIE PROVINCE
Katedra Hodowli Ptaków Użytkowych i Ozdobnych, Akademia Rolnicza
ul. Doktora Judyma 20, 71-466 Szczecin
Abstract. The aim of the studies was to move investigations functioning of agri-tourism farms
in Zachodniopomorskie Province with special regard of farm animals living conditions.
The study covered owners and co-owners of 177 agri-tourism farms that currently raise animals
and crops, and for which providing agri-tourism is an additional activity. A questionnaire completed anonymously was sent to selected respondents. The welfare of farm animals and creating the right environment in which they live should be one of the main concerns of people who
are interested in agricultural produce. Many farmers are realizing the importance of these challenges and are implementing changes. The growing public demand for organic food, produced
in the most natural environment, is causing a shift from large-scale conventional intensive farming into small-scale semi-extensive farming. This type of farming is being implemented frequently in fast growing agri-tourism farms, which attract customers with a wide range of farm
animals living in the environmentally friendly conditions as well as their high quality organic
products.
Słowa kluczowe: agroturystyka, dobrostan zwierząt, turystyka wiejska.
Key words: agri-tourism, animal welfare, rural tourism, well-being.
WSTĘP
W historii ludzkości rozwój rolnictwa i związane z tym udomowienie zwierząt umożliwiło
m.in. prowadzenie osiadłego trybu życia, przyczyniło się do wzrostu populacji, zróżnicowało ekonomicznie społeczeństwo i zapoczątkowało działania związane z chowem i hodowlą
tych gatunków zwierząt, które mają szczególne znaczenie dla człowieka.
Zwierzęta w gospodarstwach rolnych były do niedawna utrzymywane głównie w celach
utylitarnych. Obecnie w wielu regionach świata, zwłaszcza w Europie, Ameryce Północnej
i Australii, wzrost zainteresowania turystyką alternatywną, zapotrzebowanie na nowe obszary, które mogą być wykorzystywane na potrzeby turystyki i rekreacji oraz nadprodukcja
żywności i związany z tym spadek opłacalności produkcji przyczyniły się do tego, że wzrasta zainteresowanie różnymi formami turystyki organizowanymi w obrębie obszarów wiejskich, w tym przede wszystkim turystyką wiejską i agroturystyką 1, a zwierzęta gospodarskie zaczęto postrzegać jako atrakcyjny składnik produktu turystycznego.
1
Turystyka wiejska to ogólne pojęcie, odnoszące się do ruchu turystycznego na obszarach wiejskich, natomiast terminem podrzędnym, o węższym zakresie znaczeniowym, jest agroturystyka (ang. agrotourism, agricultural tourism, farm tourism, agri-tourism). Wyróżnia ją spośród innych form turystyki przede wszystkim kryterium przestrzenne, odnoszące się wyłącznie do obszaru funkcjonującego gospodarstwa rolnego (wraz
z wyposażeniem oraz inwentarzem) i jego najbliższej okolicy. Drzewiecki (1995) uważa, że jest to „[…] forma
wypoczynku odbywającego się na terenach wiejskich o charakterze rolniczym, oparta o bazę noclegową i aktywności rekreacyjne związane z gospodarstwem rolnym lub równoważnym i jego otoczeniem (przyrodniczym, produkcyjnym i usługowym).” (s. 12)
110
A. Sammel i A. Dańczak
Specyfika turystyki wiejskiej i agroturystyki wymaga świadczenia wysokiej jakości różnorodnych usług. Tymczasem w wielu regionach Polski, w tym również w województwie zachodniopomorskim, segmentacja tego rynku jest jeszcze we wstępnej fazie, bowiem nadal
zbyt mało osób dostrzega konieczność specjalizacji i wykorzystania w tym celu rynków niszowych. Zgodnie z koncepcją wielofunkcyjnego rozwoju obszarów wiejskich ożywienie
gospodarcze wsi możliwe jest głównie dzięki małym firmom, a ważnym sposobem rozwoju
aktywności zawodowej ludzi jest dywersyfikacja gospodarstw rolnych w kierunku działalności pozarolniczej. Należy w związku z tym promować rozwój turystki wiejskiej i agroturystyki, z którą ściśle związane są różne gatunki zwierząt.
Województwo zachodniopomorskie posiada walory naturalne oraz antropogeniczne, które dotyczą większości obszarów wiejskich, w sąsiedztwie gospodarstw agroturystycznych,
dlatego głównym celem badań była ocena ich profilu, ze szczególnym uwzględnieniem dobrostanu utrzymywanych w nich zwierząt.
MATERIAŁ I METODY
W przeprowadzonych badaniach posłużono się metodą monograficzną, która umożliwia
wykorzystanie różnorodnych technik i w związku z tym zastosowano: kwestionariusz ankiety, wywiad, obserwację oraz analizę dokumentów i materiałów statystycznych.
Badania terenowe zostały poprzedzone zgromadzeniem danych na temat funkcjonujących w województwie zachodniopomorskim gospodarstw agroturystycznych. Badanie próbnie przeprowadzono w lutym 2001 roku na grupie 80 losowo wybranych gospodarstw, natomiast badania zasadnicze z zastosowaniem ankiety pocztowej kontynuowano od października 2001 roku do lutego 2003 roku.
Zwrot wypełnionych przez respondentów ankiet umożliwił przystąpienie do etapu badań
terenowych, który obejmował wizytowanie gospodarstw agroturystycznych w celu weryfikacji lub uzupełnienia posiadanych na ich temat informacji.
Badaniami prowadzonymi w latach 2001–2003, objęto łącznie 406 obiektów, których
właściciele deklarowali prowadzenie działalności agroturystycznej. Tylko 177 ofert (43,59%
ogółu badanych obiektów) rzeczywiście odpowiadało definicji agroturystyki i w związku
z tym tylko one są przedmiotem dalszej analizy.
WYNIKI I DYSKUSJA
Obecnie rozwój ekonomiczny obszarów wiejskich nie może być utożsamiany jedynie
z rozwojem tradycyjnego rolnictwa, ale powinien być ukierunkowany na nowe alternatywne
sposoby wykorzystania gospodarstw rolnych. Agroturystyka staje się potencjalnym źródłem
dochodu i miejscem pracy mieszkańców wsi, jest także traktowana w Polsce jako jeden
z czynników wielofunkcyjnego rozwoju i gospodarczej aktywizacji obszarów wiejskich.
Zgodnie z przyjętą definicją (Drzewiecki 1995) agroturystyka – jako specyficzna forma
wypoczynku na wsi – musi być ściśle związana z funkcjonującym gospodarstwem rolnym
(lub równoważnym). Wyniki, dotyczące kierunku produkcji rolnej w badanych gospodarstwach przed rozpoczęciem działalności agroturystycznej i w trakcie jej prowadzenia,
przedstawia tab. 1.
Dobrostan zwierząt w gospodarstwach agroturystycznych...
111
Tabela 1. Kierunek produkcji rolnej w gospodarstwach agroturystycznych w województwie zachodniopomorskim
Table 1. Direction of agricultural production in agri-tourism farms in Zachodniopomorskie Province
Wyszczególnienie
Specification
Ogólnorolny – Agricultural
Produkcja roślinna
Production of plants
Hodowla i chów zwierząt
Farming and breeding of animals
Ogrodnictwo – Horticulture
Przed rozpoczęciem
Po rozpoczęciu
Before beginning
After beginning
działalności agroturystycznej
of agri-tourism activity
liczba odpoprocent
liczba odpoprocent
wiedzi
respondentów
wiedzi
respondentów
number
percentage
number
percentage
of answers
of respondents
of answers
of respondents
95
53,7
77
43,5
43
24,3
63
35,6
18
10,2
15
8,5
11
6,2
12
6,8
Gospodarstwa rybackie
Fishing farms
4
2,2
5
2,8
Inne – Different
6
3,4
5
2,8
177
100,0
177
100,0
Suma – Total
Analizując uzyskane w trakcie badań wyniki, stwierdzono, że kierunek produkcji w objętych badaniami gospodarstwach uległ istotnym zmianom. Zmniejszyła się – w stosunku
do deklarowanego przed rozpoczęciem działalności agroturystycznej kierunku – liczba gospodarstw zajmujących się produkcją ogólnorolną (z 95 do 77). Zmniejszyła się również
liczba gospodarstw zajmujących się hodowlą i chowem zwierząt (z 18 do 15) oraz liczba
gospodarstw deklarujących prowadzenie innego, niż ujęte w tab. 1, kierunku produkcji.
Zwiększyła się natomiast liczba gospodarstw zajmujących się produkcją roślinną (z 43 do 63 respondentów) oraz ogrodnictwem i rybactwem.
Uzyskane wyniki, dotyczące kierunków produkcji rolnej oraz ich charakteru i przeznaczenia w funkcjonujących gospodarstwach agroturystycznych w województwie zachodniopomorskim, znajdują potwierdzenie w badaniach Bączek (2000), Marks i in. (2001)
oraz Dach i in. (2002), z wyjątkiem dotyczącym wielkości produkcji związanej z hodowlą
i chowem zwierząt gospodarskich, która jest największa w gminach województwa warmińsko-mazurskiego (Marks i in. 2001).
W gospodarstwach agroturystycznych w województwie zachodniopomorskim utrzymywane są różnorodne gatunki zwierząt gospodarskich, ale ich pogłowie zmalało w stosunku
do deklarowanego przez respondentów stanu poprzedzającego rozpoczęcie tego typu
działalności, bowiem rolnicy zmniejszają ilość tzw. zwierząt użytkowych utrzymywanych
w celach produkcyjnych lub całkowicie rezygnują z ich posiadania, wprowadzając coraz
częściej gatunki ozdobne. Głównym powodem takiej sytuacji jest spadek opłacalności produkcji zwierzęcej oraz rozpoczęcie działalności; agroturystycznej, która wiąże się często
z koniecznością dokonania modernizacji posiadanych budynków – w pierwszej kolejności
pomieszczeń bezpośrednio wykorzystywanych do tego typu działalności; dopiero w drugiej
kolejności uwzględnia się budynki gospodarskie, tzn. remontuje się je, aby polepszyć
ich stan lub przystosować do wprowadzenia nowych gatunków zwierząt.
112
A. Sammel i A. Dańczak
Przeprowadzenie tego typu remontu lub modernizacji zabudowań, w których utrzymywane
są zwierzęta przed rozpoczęciem działalności agroturystycznej, zadeklarowało zaledwie 15%
respondentów. Często jednak zabudowania gospodarskie adaptowane są na pomieszczenia
mieszkalne, zwłaszcza gdy gospodarstwo położone jest w szczególnie atrakcyjnym miejscu, np. w pasie nadmorskim.
Czasowy spadek liczebności pogłowia zwierząt dotyczy natomiast tych gospodarstw,
które rozpoczynają działalność agroturystyczną lub modyfikują swoją ofertę, dostosowując
ją do potrzeb rynku. Wśród gospodarstw, w których mimo rozpoczęcia działalności agroturystycznej utrzymywane są zwierzęta, można wyodrębnić takie, które posiadają: jeden gatunek zwierząt (29% respondentów), kilka gatunków, przy czym pod względem liczby jeden
dominuje (41% respondentów), lub niewielką ilość różnych gatunków zwierząt (30% respondentów).
Jak już wspomniano, niektórzy rolnicy wprowadzają dodatkowo nowe gatunki zwierząt
(6% respondentów), co wynika z faktu, że oferta gospodarstw kierowana jest do różnego
rodzaju turystów i w związku z tym ma spełniać różnorodne ich oczekiwania. Wśród powodów, dla których wcześniej utrzymywano zwierzęta (hodowla, chów lub rekreacja), pojawił
się zatem nowy, wymagający odpowiedniego przygotowania merytorycznego ze strony
właściciela i często znacznych nakładów finansowych, który jest związany z podniesieniem
atrakcyjności gospodarstwa i spodziewanymi w przyszłości profitami (tab. 2).
Pogłowie zwierząt (w tab. 2 podano ogólną liczbę zwierząt w obrębie poszczególnych
gatunków) w objętych badaniami gospodarstwach agroturystycznych jest zróżnicowane –
przed rozpoczęciem działalności dane liczbowe dotyczą 145 gospodarstw (82% ogółu, bowiem tylu respondentów deklarowało posiadanie wcześniej zwierząt; w zestawieniu tym nie
uwzględniono jednak 8 ferm drobiu, które utrzymywały łącznie110 tys. kur oraz 11 tys. gęsi), natomiast po rozpoczęciu działalności agroturystycznej dane dotyczą 135 gospodarstw
(76% ogółu, bowiem tylko w tylu utrzymywane są obecnie zwierzęta).
Właściciele wielu gospodarstw agroturystycznych zamierzają wprowadzić różne gatunki
zwierząt – zarówno gospodarskich, jak i ozdobnych. Są to: konie (31% respondentów),
strusie (10,7% respondentów), kozy (10,2% respondentów), drób ozdobny (5,1% respondentów), drób ogólnoużytkowy (4% respondentów), bażanty i emu (3,4% respondentów),
pawie i bydło mleczne (2,8% respondentów), owce, kaczki i lamy (1,7% respondentów),
daniele, króliki, gęsi, dziki, przepiórki, osły i trzoda chlewna (1,1% respondentów), szynszyle i ryby (0,6% respondentów). Najczęściej wymieniane motywy takiej decyzji to: podniesienie atrakcyjności gospodarstwa (23,7% respondentów), rekreacja (10,2% respondentów), potrzeby konsumpcyjne (6,2% respondentów), względy estetyczne właścicieli (4%
respondentów), rehabilitacja (1,7% respondentów), sentyment do pewnych gatunków zwierząt
(1,7% respondentów), stworzenie przydomowego zoo (1,1% respondentów), zbyt zwierząt rzeźnych, hodowla, moda lub możliwość poznania nowych gatunków (0,6% respondentów).
Z analizy powyższego zestawienia widać wyraźnie, że objęci badaniami respondenci
chcą wprowadzić różnorodne gatunki zwierząt do swoich gospodarstw agroturystycznych,
mając świadomość, iż podnoszą one atrakcyjność oferty i dają szansę na stworzenie ciekawego produktu agroturystycznego. Nie zawsze jednak zdają sobie sprawę z tego, że zapewnienie im optymalnych warunków bytowania wymaga wiedzy, środków finansowych,
pomieszczeń oraz stworzenia odpowiednich warunków – zamiast lokalizacji przypadkowej
i niegwarantującej minimum środowiskowego.
Dobrostan zwierząt w gospodarstwach agroturystycznych...
113
Tabela 2. Pogłowie zwierząt przed rozpoczęciem działalności agroturystycznej i po jej rozpoczęciu
Table 2. Amount of animals before and after beginning of agri-tourism activity
Wyszczególnienie
Speciffication
Ogólna liczba
zwierząt
Total number of
animals
Minimalna
i maksymalna
liczba zwierząt
Minimum and
maximum number
of animals
przed
po
before
after
Liczba gospodarstw utrzymujących dany gatunek
Number of farms
keeping specie
przed
po
before
after
przed
before
po
after
Konie – Horses
200
350
1–30
1–43
56
Bydło – Cattle
882
330
1–50
1–36
3813
1547
1–300
Owce – Sheeps
969
104
Kozy – Goats
161
61
Trzoda chlewna – Swine
Procent
respondentów
Percentage
of respondents
przed
before
po
after
49
31,6
27,7
86
50
48,6
28,2
2–300
102
48
57,6
27,1
1–300
1–100
22
3
12,4
1,7
1–40
1–10
20
17
11,3
9,6
Drób – Poultry
Kury – Hens
6961
3204
2–700
2–250
112
87
63,3
49,2
Kaczki – Ducks
2666
990
3–396
3–56
82
51
46,3
28,8
Gęsi – Goose
513
84
1–100
1–20
27
13
15,3
7,3
Indyki – Turkeys
241
80
1–50
1–20
15
8
8,5
4,5
Perlice – Guinea fowl
45
61
1–20
1–12
7
11
4,0
6,2
Przepiórki – Quails
20
64
–
4–50
1
3
0,6
1,7
Emu – Emu
–
80
–
–
–
1
–
0,6
Strusie – Ostriches
–
9
–
2–7
–
2
–
1,1
Zwierzęta futerkowe – Fur animals
Króliki – Rabbits
626
158
1–100
1–30
25
17
14,1
9,6
Szynszyle – Chinchillas
120
100
–
–
1
1
0,6
0,6
Lisy – Foxes
20
1
–
–
1
1
0,6
0,6
Nutrie – Nutrias
60
–
–
–
1
–
0,6
–
Stawy rybne – Fish ponds
12
20
–
1
12
20
6,8
11,3
196
124
1–50
2–40
15
11
8,5
6,2
Pasieki – Apiaries
Inne – Different
Bażanty – Pheasants
12
33
2–10
2–16
2
3
1,1
1,7
Gołębie – Pigeons
25
114
–
4–50
1
4
0,6
2,3
Pawie – Peacocks
–
6
–
2
–
3
Sarna – Roe deer
–
1
–
–
–
1
–
0,6
Bocian – Stork
–
1
–
–
–
1
–
0,6
Dzik – Wild boars
1
1
–
–
1
1
0,6
0,6
–
1
–
–
–
1
–
0,6
1
1
–
–
1
1
0,6
0,6
Świniodzik
Swine x Wild boars hybrid
Dżdżownica kalifornijska
Red Hybrid of Kalifornia
1,7
114
A. Sammel i A. Dańczak
Jak już wspomniano, szczególnie ważne są odpowiednie warunki bytowania zwierząt
w gospodarstwach agroturystycznych – zarówno z punktu widzenia rolników, jak i turystów.
Ze względu na szeroki zakres badań w trakcie wizytowania obiektów uwzględniono jedynie
te elementy ich środowiska hodowlanego, które nie wiązały się z prowadzeniem analiz laboratoryjnych i ograniczały się do określenia parametrów technicznych budynków. Należy
również dodać, że wszystkie utrzymywane obecnie zwierzęta w gospodarstwach agroturystycznych związane są z chowem ekstensywnym oraz amatorskim i często utrzymywane
są przy dość zróżnicowanych normach środowiskowych2.
Ptactwo ozdobne – z wyjątkiem drobiu użytkowego – utrzymywane jest w wolierach,
w których znajdują się m.in. domki i poidła, a w jedynym przypadku również oczko wodne.
Natomiast drób ozdobny utrzymywany jest w tradycyjnych kurnikach wraz z pozostałymi
gatunkami drobiu użytkowego. Bezgrzebieniowce – strusie i emu utrzymywane są w pomieszczeniach, przy których znajdują się również ogrodzone wybiegi, zaspokajające naturalną potrzebę ruchu, najczęściej w minimalnym stopniu. Zwierzęta futerkowe utrzymywane
są w klatkach, a świniodzik, dzik, bocian i sarna – w szałasach, które są ogrodzone i przy
których znajdują się nieduże wybiegi.
W trakcie badań ustalono, że wszystkie pomieszczenia przeznaczone dla zwierząt znajdują się nie bezpośrednio przy drodze lub ulicy, lecz w głębi posesji; często są osłonięte
przez budynki mieszkalne.
Przedstawione w tab. 3 normy, dotyczące obsady pomieszczeń (analizę warunków,
w których utrzymywane są zwierzęta przeprowadzono w odniesieniu do bydła, trzody
chlewnej, koni, kóz, owiec i drobiu), odbiegają od norm zawartych w Rozporządzeniu Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 2 września 2003 roku w sprawie minimalnych warunków utrzymania poszczególnych gatunków zwierząt gospodarskich oraz w publikacjach
z zakresu agroturystyki (m.in. Kożuchowska 1998). Zmienność wyznaczanych wskaźników
pomieszczeń inwentarskich w gospodarstwach agroturystycznych jest bardzo duża. Szczególnie niekorzystny jest wskaźnik informujący o oświetleniu naturalnym, tj. o stosunku powierzchni okien do powierzchni podłogi. Wyliczone średnie jego wartości są znacznie większe od podawanych w literaturze. Wynika to z tego, iż większość budynków gospodarczych
(73%) została wybudowana przed 1945 rokiem. Wiele zastrzeżeń budzi również stan techniczny oraz czystość okien, co w znaczący sposób ogranicza dostęp światła do pomieszczeń, a nie zawsze jest rekompensowane oświetleniem sztucznym o właściwym natężeniu.
2
Przez dobrostan (ang. aniaml welfare, well-being) rozumieć należy – zarówno z etologicznego, jak i fizjologicznego punktu widzenia – stan równowagi (harmonii) między organizmem zwierzęcia a środowiskiem,
w którym ono przebywa (Empel 1996; Pawlak 1996; Janiszewska 1998; Pisula 1999). Główne założenia dobrostanu zawarte są w tzw. Kodeksie dobrostanu zwierząt gospodarskich i dotyczą tego, aby
utrzymywane przez człowieka zwierzęta były wolne od głodu, pragnienia, dyskomfortu fizycznego, bólu,
urazów, chorób, strachu i stresu oraz zdolne do przejawiania prawidłowych zachowań etologicznych
(Kołacz 2000). Pisula (1999) uważa, że dla dobrostanu zwierząt podstawowe znaczenie ma przede
wszystkim jakość środowiska hodowlanego – zarówno fizycznego (tzw. przestrzeń życiowa – Fasone
i in. 2002), na którą składa się m.in. wielkość pomieszczeń, w których utrzymywane są zwierzęta,
ich wysokość, oświetlenie, temperatura (Cena 1980), jak i społecznego (tworzą ją osobniki tego samego lub innego gatunku oraz do pewnego stopnia człowiek).
Dobrostan zwierząt w gospodarstwach agroturystycznych...
115
Tabela 3. Parametry pomieszczeń inwentarskich w gospodarstwach agroturystycznych województwa zachodniopomorskiego
Table 3. Parameters of stock buildings in agri-tourism farms of zachodniopomorskie province
Parametry pomieszczeń – Parameters of buildings
Gatunek
Species
powierzchnia – area
m
Konie
Horses
Bydło
Cattle
Trzoda
chlewna
Swine
Owce
Sheeps
Kozy
Goats
Drób
Poultry
2
2
–1
m ·szt
wysokość – height
kubatura – cubature
m
m
3
3
–1
m ·szt.
oświetlenie
*
dzienne
day lighting
średnia
mean
121,2
28,4
3,26
411,6
93,3
1:39,6
min.– max
20,0–
–600,0
5,71–
–200,0
2,5–5,0
60,0–
–2700
16,7–700
1:6,0–
–1:190,6
SE**
19,8
4,40
0,07
85,0
17,2
4,28
średnia
mean
72,3
16,7
2,98
236,9
52,8
1:39,9
min.– max
0,0–726,0
0,0–60,5
0,0–4,0
0,0–2904
0,0–242
SE
14,2
1,86
0,07
56,8
6,65
1:0,0–
–1:120,0
3,26
średnia
mean
97,7
7,26
2,98
296,4
21,8
1:39,8
min.– max
20,0–
–368,0
1,0–50,0
2,5–3,5
54,0–
–1104
3,0–140
1:12,5–
–1:104,1
SE
13,1
1,28
0,036
40,2
3,76
3,18
średnia
mean
61,7
5,5
3,06
187,0
17,2
1 : 24,7
min.– max
5,0–150
1,5–10,0
3,0–3,2
15,0–
–450,0
4,5–32,0
1:16,7–
–1:37,5
SE
44,7
2,46
0,07
133,6
8,0
11,2
średnia
mean
22,5
8,1
2,96
67,1
24,5
1:21,5
min.– max
2,0–70,0
2,0–20,0
2,7–4,0
6,0–189,0
6,0–64,0
1:3,3–
–1:37,5
SE
3,74
1,37
0,08
10,9
4,44
2,13
średnia
mean
25,3
0,79
2,70
69,4
2,14
1:31,7
min.– max
8,0–60,0
0,15–7,5
2,0–3,5
20,0–192
0,38–20
1:0–1:83,0
SE
1,21
0,10
0,03
3,77
0,27
1,83
*Ilość metrów kwadratowych podłogi w stosunku do 1m2 powierzchni okna – Amount of m2 of floor in relation
2
to 1m of surface of window. **Błąd standardowy – Standard error.
Analiza tab. 3 wskazuje na korzystną średnią ilość miejsca przypadającego na 1 osobnika – otrzymane wartości wskazują, iż utrzymywane w gospodarstwach agroturystycznych
zwierzęta mają większą powierzchnię bytową niż jest to przewidziane w spotykanych
w literaturze normach. Wiąże się to ze zmniejszeniem ilości utrzymywanych zwierząt, bez
dostosowywania do tej ilości powierzchni. Jednym z powodów takiego stanu jest niska
opłacalność tego kierunku produkcji lub zmiany kierunku produkcji.
W większości przypadków zwierzęta utrzymywano w nietypowych wysokich pomieszczeniach, które zapewniały korzystniejszą wymianę powietrza, czego dowodem może być
116
A. Sammel i A. Dańczak
przelicznik ilości metrów sześciennych przypadających na jedno zwierzę. Oba wskaźniki
w warunkach nietypowych dla danej grupy zwierząt są prawdopodobnie gwarancją uzyskiwania
produkcji – mimo różnorodnych niedogodności – na poziomie graniczącym z opłacalnością.
Obliczone współczynniki korelacji (tab. 4) pomiędzy liczbą utrzymywanych zwierząt poszczególnych gatunków a wyznaczonymi parametrami pomieszczeń pozwalają stwierdzić,
iż wraz ze wzrostem pogłowia zwierząt malała powierzchnia pomieszczenia inwentarskiego,
przypadająca na jednego osobnika. Podobną zależność stwierdzono w przypadku kolejnego
wskaźnika, jakim jest kubatura pomieszczenia przypadająca na jedno zwierzę. Korelację
tę stwierdzono w przypadku wszystkich poddanych analizie gatunków zwierząt. Tylko w przypadku owiec – stad niezbyt licznych, spotkanych jedynie w 3 gospodarstwach – mimo dużych wartości współczynnika korelacji nie stwierdzono jego statystycznej istotności.
Tabela 4. Zależność korelacyjna pomiędzy liczbą utrzymywanych zwierząt a parametrami pomieszczeń
Table 4. Correlation between number of kept animals and parameters of stock buildings
Parametry pomieszczeń – parameters of buildings
Wyszczególnienie
Speciffication
powierzchnia – area
m
2
2
kubatura – cubature
–1
m ⋅szt.
m2⋅pcs–1
m3
3
–1
m ⋅szt.
m3⋅pcs–1
oświetlenie
dzienne
day lighting
Konie (n=49)
Horses
0,704**
–0,312*
0,725**
–0,290
0,116
Bydło (n=50)
Cattle
0,339*
–0,461**
0,300*
–0,383**
0,358*
Trzoda chlewna (n=48)
Swine
0,654**
–0,316*
0,645**
–0,320*
0,366**
Owce (n=3)
Sheeps
0,989
–0,800
0,987
–0,779
0,991
Kozy (n=17)
Goats
0,464
–0,373
0,481
–0,355
0,205
Drób (n=87)
Poultry
0,548**
–0,426**
0,540**
–0,417**
0,136
*Korelacja istotna przy p=0,05 – Correlation significant at p=0.05.
**Korelacja istotna przy p=0,01 – Correlation significant at p=0.01.
Oddzielnego omówienia wymaga charakterystyka występowania w gospodarstwach
agroturystycznych drobiu, gdyż nie jest to grupa zwierząt jednolita i klasyfikuje się w niej
wiele gatunków o znacznie zróżnicowanych wymaganiach środowiskowych, np. drób grzebiący: kury, indyki oraz perlice i wodny – kaczki i gęsi, nie mówiąc już o gatunkach amatorskich czy egzotycznych.
Bardziej zbliżone do ogólnie przyjmowanych norm były warunki utrzymania w gospodarstwach agroturystycznych bezgrzebieniowców (strusi afrykańskich i emu), gdyż ptaki te nie
akceptują na wybiegach i w pomieszczeniach przedstawicieli innych gatunków zwierząt,
ponieważ ich obecność wywołuje ich agresję. Zachowanie to jest szczególnie niepożądane
przy prowadzeniu tego typu działalności ze względu na bezpieczeństwo zarówno zwierząt,
jak i odwiedzających gospodarstwa gości.
Pod względem wyposażenia budynków inwentarskich najlepiej prezentowały się stajnie,
które były w dobrym stanie technicznym. Przeważały stajnie boksowe, z których większość
Dobrostan zwierząt w gospodarstwach agroturystycznych...
117
wyposażona była w automatyczne poidła, a zwierzęta utrzymywane były na ściółce. Często
w bezpośrednim sąsiedztwie budynków inwentarskich znajdowały się wybiegi.
Wśród wizytowanych gospodarstw agroturystycznych, w których utrzymywane było bydło, jedynie w dwóch oborach prowadzono chów tego gatunku na głębokiej ściółce, natomiast w jednym z gospodarstw zwierzęta były utrzymywane na pastwisku przez cały rok.
Stosunkowo najmniej od norm odbiegały wskaźniki wyliczone dla koziarni i owczarni,
jednak zbyt mała ilość obiektów, w których prowadzono chów tych zwierząt, nie pozwala na
wyciągnięcie ogólnych wniosków.
Trzoda chlewna utrzymywana była w chlewniach uniwersalnych – na ściółce w systemie
alkierzowym, z przeznaczeniem do tuczu. Tylko w jednym gospodarstwie utrzymywane
były 2 świnki wietnamskie – jako atrakcja turystyczna (miały one oddzielne pomieszczenie
z wybiegiem).
Najmniej korzystnie przedstawiają się wyniki obserwacji, dotyczące warunków utrzymania drobiu. Obliczone wskaźniki norm nie mieściły w żadnej kategorii i trudno było porównać je do jakichkolwiek norm, skoro w pomieszczeniach egzystowały pojedyncze osobniki
różnych gatunków drobiu, a w niektórych gospodarstwach agroturystycznych drób zajmował pomieszczenia z innymi gatunkami zwierząt (z bydłem, trzodą chlewną). Wiele z pomieszczeń nie ma okien oraz bieżącej wody. Ptactwo w ciągu dnia przebywa na specjalnie
wyznaczonych wybiegach lub porusza się po terenie całego gospodarstwa, korzystając
z pomieszczeń dla nich przeznaczonych jedynie nocą.
Żywienie wszystkich gatunków zwierząt w objętych badaniami obiektach oparte było
przede wszystkim na komponentach pochodzących z własnego gospodarstwa, które uzupełniane były zakupionymi dodatkami mineralno-witaminowymi.
W gospodarstwach agroturystycznych, w których utrzymywane są zwierzęta wiele budynków inwentarskich wymaga przeprowadzenia remontów lub modernizacji, przy czym
nie są one wykonywane głównie z powodu braku środków finansowych. Zaledwie 31% respondentów stwierdziło, iż w najbliższej przyszłości chce poprawić stan tego typu pomieszczeń, ale jest to uzależnione od przede wszystkim od możliwości uzyskania kredytu.
PODSUMOWANIE
Utrzymywanie zwierząt w przyjaznych dla nich warunkach i zgodnie z zaleceniami dobrostanu należy postrzegać jako produkt oferowany przez gospodarstwo agroturystyczne swoim
potencjalnym klientom. Zdrowe, zadbane zwierzęta przekonują ludzi o tym, że jakość uzyskiwanych z nich produktów jest również wysoka. Przestrzeganie zaleceń dobrostanu jest zatem
korzystne dla zwierząt, turystów oraz właścicieli gospodarstw agroturystycznych, którzy mogą
stworzyć specjalistyczny produkt przyciągający swoją wysoką jakością.
Należy również szerzej propagować, w materiałach dostępnych dla osób zajmujących
się agroturystyką i turystyką wiejską, informacje na temat dobrostanu zwierząt. Obecnie
bowiem jest dużo publikacji na temat możliwości wykorzystania zwierząt w turystyce czy rehabilitacji, ale nadal zbyt mało uwagi poświęca się dokładnym informacjom dotyczącym m.in. etologii czy potrzebom dotyczącym warunków ich utrzymania. Należy pamiętać o tym, że pobyt
w gospodarstwie agroturystycznym powinien być związany przede wszystkim z kontaktem
z rodzimymi gatunkami zwierząt utrzymywanymi w przyjaznych dla nich warunkach.
118
A. Sammel i A. Dańczak
PIŚMIENNICTWO
Bączek J. 2000. Ocena rozwoju agroturystyki w świetle badań [w: Rozwój agroturystyki]. Red.
M. Dębniewska. Wydaw. Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego, Olsztyn, 32–45.
Cena M. 1980. Środowiskowe zagadnienia zoohigieny. AR, Wrocław.
Dach A., Lipinski M. 2002. Produkcja rolnicza i wyposażenie techniczne w gospodarstwach
agroturystycznych powiatu nowotomyskiego J. Res. App. Agricult. Eng. 47 (1), 58–61.
Drzewiecki M. 1995. Agroturystyka. Założenia – uwarunkowania – działania, Inst. Wydaw.
„Świadectwo”, Bydgoszcz.
Empel W. 1996. Dobrostan zwierząt. Życie Weter. 3, 65–67.
Fasone V., Micari P., Priolo A., Privitera D. 2002. Dobrostan w hodowli strusi utrzymywanych
we Włoszech [w: Materiały konferencyjne Światowego Kongresu Hodowców Strusi], Warszawa 26–29 września 2002. Instytut Genetyki i Hodowli Zwierząt, Jastrzębiec, 146–160
Janiszewska J. 1998. Dobrostan zwierząt hodowlanych [w: Przyszłość hodowli a dobrostan
zwierząt]. Materiały konferencyjne, Kraków 22–23 czerwca 1998. DRUKROL, Kraków, 61.
Kołacz R. 2000. Europejskie regulacje prawne dotyczące dobrostanu zwierząt gospodarskich
[w: Standardy higieniczne, dobrostan zwierząt oraz ochrona środowiska w produkcji zwierzęcej w świetle przepisów UE]. Red. R. Kołacz. FUNDAR, Wrocław, 5–24.
Kożuchowska B. 1998. Wymagania zoohigieniczne zwierząt gospodarskich [w: Agroturystyka].
Red. U. Świetlikowska. SGGW, Warszawa.
Marks M. Młynarczyk K. Połucha I. Marks E. 2001. Agroturystyka jako źródło alternatywnych
dochodów w wybranych gospodarstwach rolnych [w: Turystyka wiejska czynnikiem ożywienia terenów wiejskich]. Materiały konferencyjne IX Ogólnopolskiego Sympozjum Agroturystycznego, Złotów 9–12 września 2001. Centrum Doradztwa Rolniczego Oddział w Krakowie, Kraków, 39–46.
Pawlak M. 1996. Welfare = Dobrostan. Pol. Drob. 4, 32–33.
Pisula W. 1999. Dobrostan zwierząt użytkowych – wybrane zagadnienia psychologii zwierząt.
Prz. Hod. 1, 1–3.
Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 2 września 2003 roku w sprawie
minimalnych warunków utrzymania poszczególnych gatunków zwierząt gospodarskich. DzU z 2003 r., nr 167, poz. 1629.