Stres psychologiczny

Stres psychologiczny
1. Stres psychologiczny: emocje (lęk, gniew, przygnębienie) ⇒ układ
sympatyczny (reakcja ucieczki lub walki) → mobilizacja organizmu.
* model reakcji na stres (H. Selye) - GAS:
- reakcja alarmowa: po wstępnym etapie obniżonej odporności
faza szoku
→wydzielanie ACTH, stymulacja kory nadnerczy (układ
sympatyczny); stan
pogotowia organizmu,
- faza oporu: optymalizacja sił obronnych,
- faza wyczerpania: zanik reakcji przystosowawczej, choroby,
śmierć.
R. Lazarus i S. Folkman - „ Stres psych. to szczególny rodzaj relacji
między człowiekiem a otoczeniem, które to otoczenie człowiek ocenia
jako nadwyrężające lub przekraczające jego zasoby i zagrażające jego
dobrostanowi".
Ocena pierwotna - analizuje się, czy docierający do mózgu bodziec jest
stresorem, czy nie. Oceny takie mogą występować jako: 1) bez
znaczenia, 2) sprzyjająco – pozytywne (reakcje emocjonalne o znaku
dodatnim (np. radość, miłość, zadowolenie, ulga), 3) stresujące- emocje
o znaku ujemnym (np. lęk, złość, zazdrość, poczucie winy).
Gdy wydarzenie ocenione jako stresujące ocena wtórna
(wartościowaniu podlegają możliwości i zasoby radzenia sobie ze
stresem).
3. Psychologiczne czynniki stresu.
Źródła stresu: zakłócenia (przeszkoda, zwłoka, brak, zaskoczenie,
zawód, wymagania), zagrożenia (fizyczne, pozycji społecznej, wartości),
przeciążenie (wysiłek fizyczny, umysłowy), deprywacja (niedociążenie,
monotonia, izolacja) – Tomaszewski.
Zakłócenia jako źródło stresu:
- działają okoliczności szczególne, zmuszające do zwiększonego wysiłku.
np. braki podmiotowe (ograniczenie zmysłów lub umysłu człowieka,
nieadekwatne do wymagań) bądź niedoskonałości narzędzia pracy.
Czynniki, które zakłócają (utrudniają) poziom pracy:
1) związane z naturalnym środowiskiem (np. klimat, krajobraz, przyroda)
bądź z konstrukcyjno-technologicznym ukształtowaniem warsztatu pracy
(mikroklimat, hałas, wibracje itp.).
2) zasoby własne; wykształcenie, wyszkolenie
3) konstytucjonalne - zdolność wysiłkowa (sprawność serca, wydolność
układu oddechowego, reaktywność fizjologiczna na bodźce itp.) i
określona struktura osobowości (cechy intelektu, charakteru, potrzeb i
motywacji).
Cztery klasy sytuacji zakłócenia:
Sytuacja konfliktowa- zadanie wyboru jednej z dwóch przeciwstawnych
lecz subiektywnie jednakowo możliwych i ważnych decyzji. Przy tym
wyboru dokonuje się bez wyraźnych przesłanek, że w przypadku
realizacji tej lub innej decyzji zdarzy się to właśnie, co zamierzano.
Nieoczekiwany rezultat działania - to sytuacje, w których wybierając
kierunek działania oczekujemy określonego wyniku, a spotykamy się z
efektem przeciwstawnym.
Deficyt czasu i informacji - powinniśmy podjąć jednoznaczną,
prawidłową decyzję w syt. limitu czasowego.
Sytuacja nieokreśloności - powstaje przy nieprawidłowej ocenie
przeciwstawnych sygnałów awaryjnych i zastosowaniu tej oceny w
swoich działaniach.
Zagrożenia jako źródło stresu - zwiększone prawdopodobieństwo
wypadku, uszkodzenia ciała, strat materialnych lub moralnych.
Zagrożenia fizyczne (groźba utraty życia, kalectwa, choroby) i społeczne
(naruszone są cenione wartości, odpowiedzialność za życie innych,
kompromitacja przed kolegami, konieczność rywalizacji, poddawania się
permanentnej ocenie ze strony innych (egzaminy, opinie) - zagrożenie
własnego „ja".
Zagrożenie, zwłaszcza chroniczne, wartości lub systemów wartości
wywołuje u człowieka choroby psychosomatyczne, psychonerwice a
nawet psychozy.
Przeciążenie jako źródło stresu - wykonywanie czynności na granicy
możliwości fizycznych lub psychicznych (obciążenie nie prowadzi
jeszcze do zaburzeń organizacji czynności człowieka. Krótkotrwałe
sytuacje przeciążenia - zmęczenie, wyczerpanie; przeciążenia
długotrwałe (tzw. stres chroniczny) - wiele zaburzeń
psychosomatycznych.
Najłagodniejszą postacią przeciążenia jest dyskomfort (praca w
przykrych warunkach). Stopień przeciążenia psychicznego zależy nie
tylko od samych warunków, ale także od pewnych standardów (potrzeb)
estetycznych, kulturowych, cywilizacyjnych
Deprywacja jako źródło stresu - przeciwny wobec przeciążenia kraniec
kontinuum (monotonia, nuda); minimalizacja obciążeń.
Osoby pracujące w środowisku o wysokich wymaganiach i niewielkim
wpływie na przebieg wykonywanej pracy są częściej narażone na stres,
który może objawiać się problemami ze zdrowiem.
Środowisko o niskich wymaganiach i niewielki wpływ pracownika na
przebieg wykonywanej pracy prowadzi do postawy pasywnej i nudy.
Osoby pracujące w środowisku o niskich wymaganiach, ale posiadające
znaczny wpływ na przebieg wykonywanej pracy nie są narażone na
wysoki poziom stresu, ale niski poziom stymulacji może spowodować
spadek zainteresowania wykonywaną pracą.
Środowisko o wysokich wymaganiach i wysokim wpływie pracownika
na przebieg wykonywanej pracy wywołuje relatywnie wysoki poziom
stresu, ale też powoduje dużą aktywność jednostki
Cooper i Marshall (za: Wallace, Levens, Singer,1988)
zidentyfikowali 40 czynników które pogrupowali w siedem kategorii
stresu zawodowego:
1. Czynniki nieodłączne z wykonywaniem zadań, takie jak:
powtarzalność, warunki fizyczne, przeciążenie pracą.
2. Niejasność roli, konflikt roli, odpowiedzialność za inne osoby
(także-zbyt mała odpowiedzialność)
3. Brak wsparcia ze strony kierownictwa i praca w środowisku
częstych zmian technologicznych.
4. Konfliktowe stosunki międzyludzkie w pracy
5. Brak możliwości rozwoju zawodowego
6. Problemy rodzinne i finansowe, życiowe kryzysy,
Konflikt rodzina - praca.
7. Indywidualne różnice między pracownikami
Radzenie sobie ze stresem
Według Lazarusa i Folkman (za: Heszen-Niejodek 2002) proces
radzenia sobie ze stresem polega na podejmowaniu przez jednostkę
wysiłku, aby opanować wymagania oceniane jako obciążające. Wysiłki
te dotyczą zarówno zachowania się jak i funkcji poznawczych osoby
znajdującej się w sytuacji stresu. Ich zmienność i dynamika decyduje o
tym, że radzenie sobie jest określane jako proces. Ze względu na
umieszczenie w tej definicji oceny poznawczej, za proces radzenia sobie
ze stresem nie uznaje się mechanizmów adaptacyjnych działających na
poziomie biologicznym, a także zachowań odruchowych. Ocena sytuacji
nie musi być realistyczna, a cel aktywności niekoniecznie jest
uświadomiony. Na tej podstawie za formę radzenia sobie uważane są
mechanizmy obronne osobowości (Heszen-Niejodek, 2002).
Proces radzenia sobie spełnia dwie funkcje. Funkcja instrumentalna,
inaczej zadaniowa zorientowana jest na poprawę relacji jednostki z
otoczeniem. Funkcja samoregulacji emocji polega na obniżaniu
przykrego napięcia i łagodzeniu negatywnych stanów emocjonalnych.
Emocje z jednej strony są niepożądane, gdyż mogą wymknąć się spod
kontroli i doprowadzić do dezorganizacji zachowania. Pełnią jednak
również ważną funkcję adaptacyjną sygnalizując, że dzieją się rzeczy
ważne dla jednostki. Emocje zwiększają dynamikę procesu radzenia
sobie i kształtują jego przebieg (Heszen-Niejodek, 2002),
Radzenie sobie jako strategia
Strategie radzenia sobie - skoncentrowane na problemie i
skoncentrowane na emocjach (Lazarus i Folkman, za: Heszen-Niejodek, 2002)
1) ukierunkowane na opanowanie stresora w celu zmniejszenia lub
usunięcia jego stresujących właściwości.
2) ukierunkowane na opanowanie reakcji emocjonalnej związanej z
danym stresorem.
Lazarus i Folkman: osiem strategii radzenia sobie:
1) Konfrontacja - zachowania bezpośrednie zgodne z pierwszym impulsem.
2) Dystansowanie – obronne usuwanie ze świadomości problemu, który był źródłem
stresu.
3) Samokontrola - kontrolowanie własnych emocji i niepodejmowanie pochopnych
działań.
4) Poszukiwanie wsparcia społecznego - korzystanie z rzeczowej, informacyjnej i
emocjonalnej pomocy innych osób.
5) Przyjmowanie odpowiedzialności - uznanie własnej winy
6) Ucieczka-unikanie - odizolowanie się od źródła stresu.
7) Planowe rozwiązywanie problemu jest to konkretne działanie mające na celu
rozwiązanie problemu.
8) Pozytywne przewartościowanie - zmiana hierarchii wartości i wyciągnięcie korzyści
z sytuacji stresowej
Człowiek w sytuacji stresu notorycznie narusza zasady racjonalnego
podejmowania decyzji, w rezultacie polega na zachowaniach
rutynowych, heurystykach, uproszczeniach i uogólnieniach (Edwards,
1988).
Model racjonalnego wyboru strategii radzenia sobie - trzy stadia.
1) ustosunkowanie się do wszelkich możliwych alternatyw
2) rozważenie konsekwencji zastosowania strategii (skuteczność każdej z
metod i potencjalny wpływ na jej obecną sytuację
3) wybór strategii, która minimalizuje stres i prowadzi do dobrego
samopoczucia.
W większości przypadków jednostka nie ma możliwości rozważenia
wszystkich alternatyw. Ilość i rodzaj rozważanych strategii zależy od:
s 1) poziomu przeżywanego stresu. Jeżeli jest on niski jednostka
zachowuje się podobnie jak w podobnych sytuacjach w przeszłości.
Jeżeli stres jest silny lub przedłużony w czasie tworzone są nowe
strategie. Rosnący stres może zarówno powodować rozszerzenie
wachlarza alternatyw, jak też prowadzić do desperacji i stosowania
prymitywnych metod jak wściekłość, panika czy mechanizmy obronne.
2) postrzegane znaczenie sytuacji. Im jest ona oceniana jako ważniejsza,
tym więcej energii jednostka poświęca by się z nią uporać.
3) czas, w ciągu którego trzeba podjąć decyzję; jeżeli jest krótki osoba
najczęściej wybiera strategię mniej skomplikowaną
4) doświadczenie w radzeniu sobie z takim samym lub podobnym
źródłem stresu. Jednostka będzie rozpatrywać te alternatywy, które w
przeszłości poskutkowały i prawdopodobnie odrzuci te, które zawiodły.
5) informacje pochodzące od innych osób, które poradziły sobie ze
stresem w podobnych okolicznościach (Edwards, 1988).
Prewencja i redukcja stresu w miejscu pracy
1. Praca powinna składać się z zadań, które zostają zakończone, tak
aby pracownik wiedział do czego ona prowadzi.
2. Osoba wykonująca zadanie powinna posiadać kontrolę nad tempem,
metodami i kolejnością wykonywanych czynności.
3. Jednostki lub grupy zadaniowe powinny czuć się odpowiedzialne za
jakość i niezawodność wykonanej pracy.
4. Praca powinna być urozmaicona interesująca.
5. Praca powinna pozwalać na kontakty interpersonalne i gdzie to
możliwe, na współpracę między pracownikami (Jee, Reason, 1992).
2. Zaburzenia psychosomatyczne - choroba ciała, na którą wpływa
psychika lub która została wywołana stanem psychicznym.
Kryteria diagnostyczne:
- rzeczywiste, patologiczne zmiany somatyczne,
- poprzedzające wydarzenia ważne z psychologicznego
punktu widzenia,
- zauważalny związek (np. czasowy)z objawem.
Czynniki ryzyka:
a) konstytucjonalna podatność na chorobę, oraz
b) problemy psychiczne (stres) - obniżenie odporności (ciągła
mobilizacja, nierozróżnianie źródeł zagrożenia). Proces chorobowy
może zaatakować najsłabszy (np. genetycznie) organ lub narząd.
Czynniki psychiczne mogą wpływać na stan:
skóry,
układu kostno-mięśniowego,
oddechowego,
sercowo-naczyniowego,
krwionośnego i limfatycznego,
żołądkowo-jelitowego,
moczowo-płciowego,
hormonalnego
narządy zmysłów.