docDarmowy fragment www.bezkartek.pl
download 
Reklamacja Transkrypt
Darmowy fragment www.bezkartek.pl
T. Gmerek, Edukacja i nierówności społeczne, Kraków 2011 ISBN: 978-83-7587-661-1, © by Oficyna Wydawnicza „Impuls” 2011 © Copyright by Oficyna Wydawnicza „Impuls”, Kraków 2011 Recenzent: prof. zw. dr hab. Zbyszko Melosik Redakcja wydawnicza: Małgorzata Miller Beata Bednarz Opracowanie typograficzne: Anna Bugaj-Janczarska Projekt okładki: Ewa Beniak-Haremska nt e m l ragek.p f wy kart o rm.bez a D ww Książka w dofinansowana przez Wyższą Szkołę Humanistyczną w Lesznie ISBN 978-83-7587-661-1 Oficyna Wydawnicza „Impuls” 30-619 Kraków, ul. Turniejowa 59/5 tel. (12) 422-41-80, fax (12) 422-59-47 www.impulsoficyna.com.pl, e-mail: impuls@impulsoficyna.com.pl Wydanie I, Kraków 2011 Gmerek_Edukacja.indb 4 2011-02-18 13:55:06 T. Gmerek, Edukacja i nierówności społeczne, Kraków 2011 ISBN: 978-83-7587-661-1, © by Oficyna Wydawnicza „Impuls” 2011 Spis treści Wstęp .......................................................................................................... 9 Część pierwsza Teoretyczne koncepcje relacji między edukacją a strukturą społeczną Rozdział I Interpretacje roli szkolnictwa w tworzeniu struktury społecznej – dyskusja teoretyczna i porównawcza ....................................................... 19 1. Komplementarność socjopedagogicznych modeli teoretycznych w procesie wyjaśniania przyczyn nierówności społecznych ...................... 2. Perspektywa porównawcza w badaniach nad rolą edukacji w procesach konstruowania nierówności społecznej ................................ nt 2.1. Pozaszkolne czynniki warunkujące nierówności edukacyjne ............. e m pl i pochodzenie klasowe ........................... Status społeczno-ekonomiczny g . fra(poziom ek urbanizacji i rozwoju, zróżnicowanie Miejsce geograficzne t y r ow regionalne) ..................................................................................... zka m e r RasaDi a etniczność w.b ............................................................................... w Język w................................................................................................ Płeć .................................................................................................. 2.2. Wewnątrzszkolne czynniki warunkujące nierówności społeczne ..... Selekcje szkolne .................................................................................. 19 30 41 41 44 50 54 63 68 68 Rozdział II Edukacja i nierówności społeczne w ujęciu teorii porządku społecznego ............................................................................... 77 1. Koncepcja społeczeństwa merytokratycznego .......................................... 77 2. Rola instytucji edukacyjnych w tworzeniu struktury społecznej (interpretacja funkcjonalno-strukturalna) ............................................... 82 3. Socjologiczne modele ruchliwości społecznej przez edukację .................. 88 Gmerek_Edukacja.indb 5 2011-02-18 13:55:06 T. Gmerek, Edukacja i nierówności społeczne, Kraków 2011 ISBN: 978-83-7587-661-1, © by Oficyna Wydawnicza „Impuls” 2011 Spis treści 6 Rozdział III Edukacja i nierówności społeczne z perspektywy teorii konfliktu ........... 93 1. Koncepcja społeczeństwa kredencjalnego ................................................ 93 2. Teoria reprodukcji kulturowej ................................................................. 105 3. Teoria reprodukcji ekonomicznej ............................................................ 109 Część druga Studia przypadku Rozdział I Edukacja i nierówności społeczne w Anglii ............................................... 121 1. Anglia – charakterystyka kraju ................................................................ 2. Historyczne uwarunkowania rozwoju powszechnego szkolnictwa w Anglii .................................................................................................. 3. Zarządzanie i finansowanie systemu oświaty w Anglii ............................ 4. Struktura systemu edukacji ...................................................................... 4.1. Edukacja przedszkolna i podstawowa .............................................. 4.2. Szkolnictwo średnie ......................................................................... 4.3. Szkolnictwo wyższe ......................................................................... 5. Dynamika procesów demokratyzacji versus odtwarzanie elit ................... Nierówności w dostępie do edukacji przedszkolnej ....................................... Zjawiska strukturalnej segmentacji na poziomie szkolnictwa podstawowego i średniego ...................................................................... nt Szkolnictwo elitarne w Angliie................................................................... m Procesy odtwarzania nierówności ag k.pl społecznych na poziomie r f szkolnictwa wyższego y a............................................................................ rte w o k 6. Zjawiska płciowej w edukacji ............................................... z m benierówności rnierówności a . 7. Regionalne w dostępie do edukacji ...................................... D ww 8. Mniejszości etniczne w angielskim systemie edukacji .............................. w 8.1. Wybrane problemy grup mniejszościowych w szkolnictwie angielskim ................................................................ 8.2. Studium przypadku: mniejszość chińska w Anglii ............................ Charakterystyka chińskiej grupy etnicznej w angielskim systemie społeczno-ekonomicznym ................................................... Osiągnięcia edukacyjne chińskich uczniów – pomiędzy tradycyjną socjalizacją a walką o „sukces” .......................... 121 122 133 137 137 139 141 143 143 145 165 172 188 194 199 199 208 208 211 Rozdział II Edukacja i nierówności społeczne w Hiszpanii .......................................... 217 1. Hiszpania – charakterystyka kraju ........................................................... 217 Gmerek_Edukacja.indb 6 2011-02-18 13:55:06 T. Gmerek, Edukacja i nierówności społeczne, Kraków 2011 ISBN: 978-83-7587-661-1, © by Oficyna Wydawnicza „Impuls” 2011 Spis treści 7 2. Historyczne uwarunkowania rozwoju powszechnego szkolnictwa w Hiszpanii ............................................................................................. 3. Zarządzanie i finansowanie systemu oświaty w Hiszpanii ....................... 4. Struktura systemu edukacji ...................................................................... 4.1. Edukacja przedszkolna i podstawowa .............................................. 4.2. Szkolnictwo średnie ......................................................................... 4.3. Szkolnictwo wyższe ......................................................................... 5. Dynamika procesów demokratyzacji versus odtwarzanie elit ................... Nierówności w dostępie do edukacji przedszkolnej ....................................... Zjawiska strukturalnej segmentacji na poziomie szkolnictwa podstawowego i średniego ...................................................................... Szkolnictwo elitarne w Hiszpanii ............................................................. Procesy odtwarzania nierówności społecznych na poziomie szkolnictwa wyższego ............................................................................ 6. Zjawiska płciowej nierówności w edukacji ............................................... 7. Regionalne nierówności w dostępie do edukacji ...................................... 8. Mniejszości etniczne w hiszpańskim systemie edukacji .......................... 8.1. Wybrane problemy grup mniejszościowych w szkolnictwie hiszpańskim ............................................................. 8.2. Studium przypadku: status językowy, tożsamość regionalna i zjawiska socjolingwistycznej stratyfikacji w Katalonii .................... Dążenia elit do zachowania katalońskiej tożsamości etnicznej i językowej ...................................................................... Zjawisko socjolingwistycznej stratyfikacji w szkolnictwie nt katalońskim ................................................................................... e 8.3. Studium przypadku:aodrodzenie gm.pl języka, walka o tożsamość r f i zjawiska zróżnicowania y artek społecznego w Kraju Basków ................... w Szkolnictwo zk Autonomicznym Kraju Basków – mowbeRegionie r a edukacja dla tożsamości i różnicy kulturowej ..................... . D wwjęzykowa Modele językowe, selekcja szkolna i procesy stratyfikacji społecznej ........ w 8.4. Studium przypadku: edukacja i procesy deprywacji kulturowej mniejszości romskich w Hiszpanii ................................................... Romowie w Hiszpanii. Kontekst historyczny ...................................... Problemy Romów w edukacji. Pomiędzy dyskryminacją a reprodukcją społeczną ................................................................... 218 224 228 228 230 233 234 234 236 251 255 271 275 281 281 286 286 291 301 301 308 313 313 315 Rozdział III Edukacja i nierówności społeczne w Rosji ................................................. 323 1. Rosja – charakterystyka kraju ................................................................... 323 2. Historyczne uwarunkowania rozwoju powszechnego szkolnictwa w Rosji ..................................................................................................... 324 Gmerek_Edukacja.indb 7 2011-02-18 13:55:06 T. Gmerek, Edukacja i nierówności społeczne, Kraków 2011 ISBN: 978-83-7587-661-1, © by Oficyna Wydawnicza „Impuls” 2011 Spis treści 8 3. Zarządzanie i finansowanie systemu oświaty w Rosji .............................. 4. Struktura systemu edukacji ...................................................................... 4.1. Edukacja przedszkolna i podstawowa ............................................... 4.2. Szkolnictwo średnie .......................................................................... 4.3. Szkolnictwo wyższe .......................................................................... 5. Dynamika procesów demokratyzacji versus odtwarzanie elit ................... Nierówności w dostępie do edukacji przedszkolnej ....................................... Zjawiska strukturalnej segmentacji na poziomie szkolnictwa podstawowego i średniego ...................................................................... Szkolnictwo elitarne w Rosji ..................................................................... Procesy odtwarzania nierówności społecznych na poziomie szkolnictwa wyższego ............................................................................ 6. Zjawiska płciowej nierówności w edukacji ............................................... 7. Regionalne nierówności w dostępie do edukacji ...................................... 8. Mniejszości etniczne w rosyjskim systemie edukacji ................................ 8.1. Wybrane problemy grup mniejszościowych w szkolnictwie rosyjskim .................................................................. 8.2. Studium przypadku: sytuacja szkolnictwa dla Nieńców. Pomiędzy asymilacją, dyskryminacją i obojętnością .......................... Nieńcy w systemie społecznym, politycznym i ekonomicznym Rosji ........ Indoktrynacja, rusyfikacja i dyskryminacja Nieńców w systemie szkolnictwa. Konteksty historyczne oraz współczesna sytuacja edukacyjna ..................................................................................... 342 346 346 350 354 357 357 359 378 383 402 406 420 420 429 429 434 t Zakończenie ................................................................................................ 443 en m ag k.pl r f e Aneks .......................................................................................................... 451 wy kart o ez i wykresów ............................................................ 471 b arm Spis tabel,D schematów . w ww Bibliografia .................................................................................................. 483 Gmerek_Edukacja.indb 8 2011-02-18 13:55:06 T. Gmerek, Edukacja i nierówności społeczne, Kraków 2011 ISBN: 978-83-7587-661-1, © by Oficyna Wydawnicza „Impuls” 2011 Wstęp Systemy szkolnictwa we współczesnych społeczeństwach stanowią niezwykle ważny element strukturalny, pełniący wielorakie funkcje. Równocześnie kształt edukacji determinowany jest przez wiele dyskursów, zarówno na poziomie mikro-, jak i makrostrukturalnym1. Stanowi ona płaszczyznę nieustannego ścierania się różnorodnych presji politycznych, kulturowych i społeczno-ekonomicznych2. Edukacja – w swojej funkcji selekcyjnej i alokacyjnej – stanowi jeden z kluczowych czynników posiadających wpływ na działanie struktury społecznej. Współcześnie mechanizmy selekcji przez edukację w społeczeństwach wysoko rozwiniętych ulegają zmianie. Procesy demokratyzacji życia społecznego, rozwoju technologicznego i ekonomicznego, upowszechnienia edukacji na różnych poziomach (w tym przekształcenia uniwersytetu z instytucji elitarnej w masową), jak również „eksplozja demograficzna” – wszystko to stało się przyczyną tworzenia nowych sposobów selekcjonowania jednostek. Wydaje się, że są one nt e obecnie bardziej złożone i subtelne (co wcale nie oznacza, iż mniej dramatycznie m .pl ragRóżnicowanie k wpływają na losy człowieka). ludzi przynosi te same konsekwencje f y ar–tetworzy się hierarchia w społeczne, co w przeszłości społeczna – jednak nie odo zk m e r bywa się to jużaprzez masowe wykluczanie jednostek z systemu edukacyjnego na D ww.bkształcenia. niższych poziomach w W tym kontekście jeden z największych paradoksów współczesnej edukacji wynika z dwóch sprzecznych, pełnionych przez nią funkcji. Po pierwsze, edukacja jest płaszczyzną i nośnikiem demokratyzacji. Założenia demokratyzacji szkolnictwa dotyczą między innymi zapewnienia wszystkim jednostkom równego startu w zakresie możliwości uzyskiwania wykształcenia. Oznacza to zapewnienie edukacji podobnej jakości dla wszystkich dzieci – niezależnie od pochodzenia społecznego, płci, przynależności rasowej i etnicznej czy wyznania religijnego. Z tej perspektywy osiągnięcia jednostki mają się stać sprawiedliwym kryterium w walce o wyższe pozycje społeczne. Istnieje zatem dążenie do upowszechniania 1 2 Z. Kwieciński, Socjopatologia edukacji, Warszawa 1992, s. 13–20. B. Śliwerski, Program wychowawczy szkoły, Warszawa 2001, s. 87–88. Gmerek_Edukacja.indb 9 2011-02-18 13:55:06 T. Gmerek, Edukacja i nierówności społeczne, Kraków 2011 ISBN: 978-83-7587-661-1, © by Oficyna Wydawnicza „Impuls” 2011 Wstęp 10 edukacji wśród jak największej liczby obywateli, do zwiększenia przeciętnego poziomu wykształcenia oraz umożliwienia – jak największej liczbie osób – zdobycia wyższego wykształcenia3. Z tej perspektywy edukacja wyższa staje się nie tylko masowa, lecz – jak zauważa M. Trow – przekształca się w zjawisko uniwersalne4. Warto tutaj jeszcze raz podkreślić, że system edukacji ma zapewniać wszystkim jednostkom „równe możliwości” osiągania sukcesu i przyczyniać się do niwelowania społecznych różnic i podziałów. Jednocześnie istnieje przekonanie, że tylko dobrze wykształcona jednostka jest w stanie właściwie wypełniać swoje funkcje społeczne i zawodowe. Powszechna dostępność obywateli do edukacji jest tutaj – w założeniu – warunkiem rozwoju społecznego i ekonomicznego. Druga funkcja współczesnej edukacji wynika ze zróżnicowanych i u podstaw hierarchicznych struktur – społecznej i zawodowej. W rzeczywistości bowiem najnowsze tendencje rozwoju szkolnictwa w większości krajów świata stanowią zaprzeczenie ideałom edukacyjnej i społecznej demokratyzacji. Wskazać w tym miejscu należy w szczególności pogłębiające się procesy różnicowania szkół na poziomach podstawowym i średnim, hierarchizacji placówek szkolnictwa wyższego, a także dynamicznego rozwoju szkolnictwa elitarnego. Procesy te są pogłębiane za pośrednictwem – doskonale widocznych w krajach rozwiniętych – zjawisk „przeedukowania społeczeństwa”, „bezrobocia strukturalnego” czy „inflacji dyplomu” (zbyt wielu ludzi posiada dyplom wyższej uczelni i nie może znaleźć pracy odpowiadającej zdobytemu wykształceniu, kompetencjom i aspiracjom). Zjawiska te powodują wzrost rywalizacji o dobre miejsca pracy przez absolwentów wyższych uczelni oraz – postępujący w coraz szybszym tempie – proces różnicowania się instytucji szkolnictwa wyższego pod względem prestiżu (i możliwości ntna wysokich pozycjach drabiny społecznej). umieszczania swoich absolwentów e m l w punkcie wyjścia za czynnik demokraW rzeczywistości edukacja ag k–.psłużąc r f tyzacji życia społecznego –rjest te jednocześnie instrumentem konstruowania i odwy5.kTrzeba a o również stwierdzić, że zarówno dyplom akadetwarzania nierówności m bez r a micki, jak iD kompetencje społeczno-zawodowe, które jednostka nabywa w trakcie w. strony w edukacji, oraz z drugiej – wartości, które charakteryzują rynek pracy, nie są w neutralne ideologicznie. Są one przesycone ideologiami uwydatniającymi interesy grup dominujących6. Formalna edukacja jest przy tym miejscem definiowania w umysłach jednostek wersji świata, uznanej za właściwą i społecznie akceptowaną. Trzeba stwierdzić, że w interesie współczesnego państwa leży podnoszenie 3 4 5 6 Z. Melosik, Uniwersytet i społeczeństwo. Dyskursy wolności, wiedzy i władzy, Poznań 2002, s. 179. M. Trow, Reflections on the Transition from Elite to Mass to Universal Access: Forms and Phases of Higher Education in Modern Societies since WWII [w:] International Handbook of Higher Education, red. J. J. F. Forest, P. G. Altbach, Dordrecht 2007, s. 244. Z. Melosik, Uniwersytet i społeczeństwo..., op. cit., s. 139 i nast. J. Rutkowiak, Czy istnieje edukacyjny program ekonomii korporacyjnej? [w:] Neoliberalne uwikłania edukacji, red. E. Potulicka, J. Rutkowiak, Kraków 2010, s. 19. Gmerek_Edukacja.indb 10 2011-02-18 13:55:06 T. Gmerek, Edukacja i nierówności społeczne, Kraków 2011 ISBN: 978-83-7587-661-1, © by Oficyna Wydawnicza „Impuls” 2011 Wstęp 11 pewnych wariantów sukcesu życiowego do rangi obowiązujących i powszechnie akceptowanych, a z drugiej strony – marginalizowanie innych jego wariantów. Sukces życiowy staje się w umysłach ludzi tożsamy z awansem na drabinie społeczno-ekonomicznej i profesjonalnej; z kolei życie duchowe i osobiste stanowi jedynie jego tło (dąży się do orientowania aspiracji ludzi na karierę zawodową). Konsekwencjami tych procesów są zarówno traktowanie edukacji w kategoriach ekonomicznych, jak i postrzeganie rozwoju jednostek nieomal wyłącznie w kategoriach „ludzkiego kapitału”7. Trzeba ponadto stwierdzić, że opisywane zjawiska są oparte na ideologiach politycznych i edukacyjnych (w szczególności ideologiach neoliberalizmu i neokonserwatyzmu), które uwydatniają ekonomiczny (rynkowy) aspekt kształcenia – odrzucając przy tym wszystkie inne kryteria i wartości mogące służyć ocenie efektywności działania szkoły. Wartości oświatowe, które leżały u podstaw procesów upowszechniania szkolnictwa (na przykład rozwój osobowości jednostki, demokratyzacja społeczeństwa, umiejętność współdziałania czy zmiana społeczna), stają się we współczesnych systemach szkolnictwa marginalnymi czy wręcz niepożądanymi celami działania. Jedynymi pożądanymi kryteriami oceny uczniów są współcześnie kategorie efektywności (na przykład w rozwiązywaniu testów), oceny szkoły zaś – jej pozycja w publikowanych rankingach. Konsekwencje takiego sformułowania celów działania szkolnictwa dotyczą wszystkich podmiotów zaangażowanych w edukację (między innymi uczniów, rodziców, nauczycieli, dyrektorów szkół). Implikacją komercyjnego podejścia do edukacji jest uczestnictwo wszystkich jego podmiotów w wyścigu o coraz to wyższe pozycje (na rynku edukacyjnym i zawodowym). t Równocześnie szkoły – będąc ewnistocie instytucjami opartymi na wartościach m swoistej l grup dominujących – dokonują selekcji na zasadach i celach g ra ek.p tych grup8. Zopartej f tej perspektywy działalność wyznaczanych przez reprezentantów y art wtworzy o k systemu szkolnictwa sprzeczności, które są dostrzegalne w sposobach m bez r a funkcjonowania szkolnictwa. Jednym z nich jest dylemat zachowania D wsystemu w. klasowej, tożsamości (grupowej, etnicznej) przez jednostki pochodzące z grup w nieuprzywilejowanych. Jednostki z grup znajdujących się niżej w hierarchii społecznej stają przed swoistymi wyborami. Mogą przyjąć obowiązujące reguły ,,walki o sukces” (na przykład zdobycie dyplomu, który prowadzi do uzyskania dobrej pracy), jednak w takiej sytuacji muszą zrezygnować z wartości swojego „habitusu pierwotnego”. Czeka je wówczas alienacja z własnej grupy (społeczno-kulturowej) i przyjęcie jako własne tych wartości grupy dominującej (klasy spo- 7 8 T. Szkudlarek, Globalizacja, ekonomia i edukacja: o metaforze ludzkiego kapitału w polityce oświatowej [w:] Pedagogika i edukacja wobec nowych wspólnot i różnic w jednoczącej się Europie, red. E. Malewska, B. Śliwerski, Kraków 2002, s. 92–96. E. Potulicka, Wolny rynek edukacyjny a zagrożenia dla demokracji [w:] Neoliberalne uwikłania..., op. cit., s. 107. Gmerek_Edukacja.indb 11 2011-02-18 13:55:06 T. Gmerek, Edukacja i nierówności społeczne, Kraków 2011 ISBN: 978-83-7587-661-1, © by Oficyna Wydawnicza „Impuls” 2011 Wstęp 12 łecznej), które pozytywnie korelują z wartościami propagowanymi przez system edukacyjny oraz ideologią wolnego rynku. Trzeba zwrócić uwagę, że jakakolwiek radykalna zmiana społeczna, która przekształcałaby stosunki władzy w społeczeństwie (i osłabiłaby prymat wartości typowych dla grupy dominującej), nie wydaje się możliwa. Stąd we współczesnej praktyce społecznej jednostka z grupy nieuprzywilejowanej stoi przed dość dramatycznym wyborem: zachować wartości swojej wyjściowej grupy społeczno-kulturowej, które zwykle blokują jej możliwości edukacyjnego i zawodowego sukcesu, czy też przyjąć wartości grupy dominującej, zyskując w ten sposób większe szanse na sukces (co jest jednak równoznaczne z rezygnacją z własnej „pierwotnej” tożsamości)9. Najważniejszy aspekt funkcjonowania systemów szkolnictwa opartych na ideologii wolnej konkurencji jednostek i wolnego rynku dotyczy jednak pogłębiających się różnic społecznych i ekonomicznych we współczesnych społeczeństwach. Konsekwencje działania coraz to bardziej ustratyfikowanego i zhierarchizowanego systemu edukacji sprzyjają bowiem reprodukcji struktury społecznej. Kierunki rozwoju współczesnych systemów edukacji – wyznaczone przez neoliberalną politykę oświatową – powodują zwiększanie różnic pomiędzy grupami (prowadzące do powstawania zjawiska polaryzacji społeczno-ekonomicznej). Dostrzegalne są one w sferach społecznej (zwiększenie dystansu pomiędzy grupami pomimo procesów demokratyzacji), ekonomicznej (powiększanie się dysproporcji pomiędzy najbogatszymi i biednymi), stylach urbanizacji (proces tworzenia się odrębnych dzielnic oparty na kryterium zamożności), a także w sferze edukacji (proces hierarchizacji placówek, do których w sposób dysproporcjonalny trafiają dzieci z odnt miennych środowisk). e m pl Instytucjonalny systemag szkolnictwa, funkcjonujący w takich uwarunkowa. r k f e niach, z jednej strony yfunkcjonalnie dostosowuje się do oczekiwań, a z drugiej – rt w– bierze a o k jako podmiot rynku aktywny udział w sankcjonowaniu hierarchicznej m bez r a struktury społecznej. D ww. Trzeba zatem stwierdzić, że nieuniknioną konsekwencją działania systemu w szkolnictwa opartego na kryteriach rynkowych jest powiększanie się nierówności społecznych. Za pośrednictwem tworzenia się zróżnicowanego wertykalnie systemu edukacyjnego (w którym szkoły różnią się diametralnie z perspektywy poziomu kształcenia, jak również z perspektywy naboru jednostek z odmiennych grup) następuje nie tylko reprodukcja struktury społecznej, lecz nawet zwiększenie nierówności. Szkoły dobrej jakości stanowią w tym kontekście czynnik potwierdzania wyższego statusu uprzywilejowanych grup społecznych (funkcjonują przy tym jako element tworzący enklawy dobrobytu dla nielicznych). Z drugiej strony można dostrzec procesy powstawania gett edukacyjnych, w których edukacja służy marginalizacji jednostek, potwierdzaniu ich niskiego statusu, społecznej deprywacji, a w konsekwencji wykluczaniu ogrom9 Z. Melosik, Teoria i praktyka edukacji wielokulturowej, Kraków 2007, s. 174. Gmerek_Edukacja.indb 12 2011-02-18 13:55:06 T. Gmerek, Edukacja i nierówności społeczne, Kraków 2011 ISBN: 978-83-7587-661-1, © by Oficyna Wydawnicza „Impuls” 2011 Wstęp 13 nych populacji dzieci i młodzieży z możliwości funkcjonowania w demokratycznym społeczeństwie. Książka Edukacja i nierówności społeczne. Studium porównawcze na przykładzie Anglii, Hiszpanii i Rosji stanowi wyraz moich zainteresowań badawczych – zorientowanych wokół problematyki zróżnicowania społecznego i roli szkolnictwa w procesach stratyfikacji społecznej. Jej podłoże teoretyczne stanowią koncepcje z zakresu socjologii edukacji oraz pedagogiki porównawczej. Książka jest także próbą wpisania się w nurt analiz i poszukiwań badawczych reprezentowanych przez polskich pedagogów, których dzieła są punktem wyjścia dla tytułowych rozważań. Warto w tym miejscu szczególnie odwołać się do rozważań dotyczących socjologicznych uwarunkowań funkcjonowania szkolnictwa10, ideologii edukacyjnych i polityki oświatowej11, a także relacji pomiędzy edukacją a rynkiem pracy i zglobalizowaną gospodarką12. Pragnę również dodać, że książka jest rozwinięciem i logiczną kontynuacją moich poprzednich przedsięwzięć badawczych, mieszczących się w sferze relacji pomiędzy edukacją a procesami stratyfikacji społecznej. W 2003 roku redagowałem opracowanie Edukacja i stratyfikacja społeczna; w 2005 roku został wydany mój doktorat: Szkolnictwo wyższe w krajach skandynawskich (studium z pedagogiki porównawczej); w 2007 roku opublikowałem również Społeczne funkcje szkolnictwa w Finlandii; ponadto w 2008 roku wspólnie z dr A. Gromkowską-Melosik przygotowaliśmy książkę: Problemy nierówności społecznej w teorii i praktyce edukacyjnej. Materiały wykorzystane w książce Edukacja i nierówności społeczne. Studium porównawcze na przykładzie Anglii, Hiszpanii i Rosji zgromadziłem podczas zanwt bibliotekach uniwersytetów w Londynie, granicznych wyjazdów studyjnych e l Amsterdamie, Helsinkach,aOslo, Lund oraz Kopenhadze. Wygm.pSztokholmie, r y f artek w mobezk r a . społeczne: Trudne do rozwiązania czy nierozwiązywalne?, Toruń 2008; 10 D ww Por. R. Borowicz, Kwestie Z. Kwieciński, Nieuniknione? Funkcje alfabetyzacji w dorosłości, Toruń – Olsztyn 2002; Z. Kwiew 11 12 ciński, Tropy – ślady – próby. Szkice i studia z pedagogiki pogranicza, Poznań – Olsztyn 2000; Z. Kwieciński, Wykluczanie, Toruń 2002; Z. Melosik, Współczesne amerykańskie spory edukacyjne. Między socjologią edukacji a pedagogiką postmodernistyczną, Poznań 1995; Z. Melosik, Uniwersytet i społeczeństwo..., op. cit.; J. Modrzewski, Socjalizacja i uczestnictwo społeczne. Studium socjopedagogiczne, Poznań 2007; M. J. Szymański, Studia i szkice z socjologii edukacji, Warszawa 2000; B. Śliwerski, Współczesne teorie i nurty wychowania, Kraków 1998. Por. E. Potulicka, Nowa prawica a edukacja, cz. I, Geneza reformy edukacji w Anglii i Walii z roku 1988, Poznań – Toruń 1993; E. Potulicka, Nowa prawica a edukacja, cz. II, Reforma edukacji według modelu demokracji rynkowej oraz z perspektywy demokracji liberalno-etycznej i socjaldemokratycznej, Poznań – Toruń 1996; K. Przyszczypkowski, Edukacja dla demokracji. Strategie zmian a kompetencje obywatelskie, Toruń – Poznań 1999; J. Rutkowiak, Jednostka w projekcie ponowoczesnej formuły duchowości a neoliberalne upolitycznianie edukacji [w:] Edukacja, moralność, sfera publiczna, red. J. Rutkowiak, D. Kubinowski, M. Nowak, Lublin 2007. Por. E. Solarczyk-Ambrozik, Kształcenie ustawiczne w perspektywie globalnej i lokalnej. Między wymaganiami rynku a indywidualnymi strategiami edukacyjnymi, Poznań 2004. Gmerek_Edukacja.indb 13 2011-02-18 13:55:07
