newsletter

W ENDLER T REMML
Rechtsanwälte
NEWSLETTER
www.wendlertremml.de
Inhaltsverzeichnis
1.
(Stand Juli 2009)
Neue EU-Verordnung zur sozialen Sicherheit
Ausgabe/Wydanie 3/2009
Spis treści
1.
(stan: lipiec 2009 r .)
Nowe Rozporządzenie UE dotyczące systemów zabezpieczenia społecznego
2.
Richtlinie gegen illegale Beschäftigung in Kraft
3.
EuGH prüft Pflichtmitgliedschaft in Berufsgenossenschaften
2.
Weszła w życie dyrektywa zwalczająca nielegalne zatrudnienie
3.
Europejski Trybunał Sprawiedliwości sprawdza obowiązkową
przynależność do branżowych zrzeszeń zapewniających ubezpieczenie od wypadków przy pracy i chorób zawodowych
4.
Fehlende Einzahlung des Sicherheitseinbehalts auf Sperrkonto führt zur persönlichen Haftung der Geschäftsleitung
4.
Zaniechanie wpłaty kaucji gwarancyjnej na tzw. konto zablokowane prowadzi do osobistej odpowiedzialności cywilnej
kierownictwa firmy
5.
6.
Haftung des Geschäftsführers wegen nicht abgeführter Sozialversicherungsbeiträge
5.
Bundesarbeitsgericht trifft Entscheidung zu Lohnwucher
6.
Odpowiedzialność cywilna członka zarządu za nieodprowadzone składki na ubezpieczenie społeczne
Decyzja Federalnego Sądu Pracy odnośnie wynagrodzenia lichwiarskiego
7.
Sozialkassenbeiträge in der Insolvenz
8.
Neue Regelung der Strafprozessordnung zu Rechten von Zeugen
7.
Składki na ubezpieczenie społeczne w przypadku upadłości
8.
Nowa regulacja w niemieckim Kodeksie postępowania karnego dotycząca praw świadków
Seite/Strona 2
NEWSLETTER 3/2009
1. Neue EU-Verordnung zur sozialen Sicherheit
Die Verordnung (EWG) Nr. 1408/71 wird voraussichtlich im
März 2010 durch die Verordnung (EG) Nr. 883/2004 des Europäischen Parlaments und des Rates vom 29. April 2004 zur Koordinierung der Systeme der sozialen Sicherheit abgelöst. Die neue
Verordnung enthält im Hinblick auf die bei einer Entsendung
anzuwendenden Rechtsvorschriften wesentliche Änderungen:
-
-
Im Entsendefall, mithin dann, wenn eine Person, die in einem
Mitgliedstaat für die Rechnung eines Arbeitgebers, der
gewöhnlich dort tätig ist, eine Beschäftigung ausübt und von
diesem Arbeitgeber in einen anderen Mitgliedstaat entsandt
wird, um dort eine Arbeit für dessen Rechnung auszuführen,
finden weiterhin die Rechtsvorschriften des ersten Mitgliedstaates (Wohnsitzstaat) Anwendung, sofern die voraussichtliche Dauer dieser Arbeit 24 Monate nicht überschreitet und
diese Person nicht eine andere Person ablöst. Die derzeit
vorgesehene Höchstdauer von 12 Monaten mit Verlängerungsmöglichkeit um weitere bis zu 12 Monate entfällt.
Wenn der Arbeitnehmer gewöhnlich in zwei oder mehreren
Mitgliedstaaten tätig ist, gelten die Rechtsvorschriften des
Wohnsitzstaats nur dann weiter, wenn dort ein wesentlicher
Teil der Tätigkeit ausgeübt wird. Nach der Verordnung (EG)
883/2004 muss der Tätigkeitsanteil im Wohnsitzstaat mindestens 25 % betragen. Liegt kein wesentlicher Teil der Tätigkeit
am Wohnsitz vor, gelten die Rechtsvorschriften des
Sitzstaates des Arbeitgebers.
Vorgesehen ist in Art. 87 Verordnung (EG) Nr. 883/2004 eine
Übergangsregelung. Die Übergangsregelung wurde insoweit
eingeschränkt, als die Anwendbarkeit der derzeitigen Rechtsvorschriften auf einen Zeitraum von höchstens 10 Jahren ab
Geltungsbeginn der neuen Verordnung beschränkt ist.
2. Richtlinie gegen illegale Beschäftigung in Kraft
Seit dem 20. Juli 2009 ist die Richtlinie 2009/52/EG des Europäischen Parlaments und des Rates vom 18. Juni 2009 über
Mindeststandards für Sanktionen und Maßnahmen gegen Arbeitgeber, die Drittstaatsangehörige ohne rechtmäßigen Aufenthalt
beschäftigen, in Kraft getreten. Diese Richtlinie verbietet die
Beschäftigung von Drittstaatsangehörigen ohne rechtmäßigen
Aufenthalt.
Die Arbeitgeber sind nach der Richtlinie verpflichtet, die
Drittstaatsangehörigen angemessen zu vergüten sowie fällige
Steuern und Sozialversicherungsbeiträge zu entrichten. Kann die
Höhe der Vergütung nicht festgestellt werden, wird zumindest von
WENDLER TREMML
1. Nowe Rozporządzenie UE dotyczące systemów zabezpieczenia społecznego
Rozporządzenie (EWG) nr 1408/71 zastąpione zostanie prawdopodobnie w marcu 2010 roku poprzez Rozporządzenie (WE) nr
883/2004 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 29 kwietnia
2004 roku w sprawie koordynacji systemów zabezpieczenia
społecznego. Nowe Rozporządzenie przyniesie znaczące zmiany
przepisów stosowanych w ramach oddelegowywania pracowników:
-
W przypadku oddelegowywania, zatem wtedy, kiedy osoba
wykonująca działalność jako pracownik najemny w jednym
państwie członkowskim w imieniu pracodawcy, który normalnie tam prowadzi swoją działalność, a która jest delegowana
przez tego pracodawcę do innego państwa członkowskiego do
wykonywania pracy w imieniu tego pracodawcy, nadal podlega ustawodawstwu pierwszego państwa członkowskiego
(państwa zamieszkania), pod warunkiem, że przewidywany
czas takiej pracy nie przekracza 24 miesięcy i że osoba ta nie
jest wysłana, by zastąpić inną osobę. Dotychczasowa regulacja, według której maksymalny okres oddelegowania wynosi
12 miesięcy z możliwością przedłużenia o kolejne 12
miesięcy, zostanie tym samym zniesiona.
-
Jeśli pracownik wykonuje pracę najemną w dwóch lub kilku
państwach członkowskich, podlega on ustawodawstwu
państwa członkowskiego, w którym ma on miejsce zamieszkania, tylko wtedy, jeżeli wykonuje znaczną część pracy w tym
państwie członkowskim. Część pracy wykonywana w państwie
członkowskim, w którym pracownik ma swoje miejsce
zamieszkania, musi wynosić co najmniej 25 %. W przypadku,
kiedy pracownik nie wykonuje znacznej części pracy w tym
państwie członkowskim, w którym ma miejsce zamieszkania,
podlega on ustawodawstwu państwa członkowskiego, w którym znajduje się siedziba zatrudniającego go pracodawcy.
Artykuł 87 Rozporządzenia (WE) nr 883/2004 przewiduje
regulacje przejściowe. Zastosowanie przepisów dotychczasowego
Rozporządzenia ograniczone zostało na okres maksymalnie 10 lat
od momentu rozpoczęcia obowiązywania nowego Rozporządzenia.
2. Weszła w życie dyrektywa zwalczająca nielegalne zatrudnienie
W dniu 20 lipca 2009 roku weszła w życie dyrektywa Parlamentu
Europejskiego i Rady nr 2009/52/WE z dnia 18 czerwca 2009
roku przewidująca minimalne normy w odniesieniu do kar
i środków stosowanych wobec pracodawców zatrudniających
nielegalnie przebywających obywateli krajów trzecich. Dyrektywa ta wprowadza zakaz zatrudniania obywateli krajów
WENDLER TREMML
NEWSLETTER 3/2009
dem Lohn in der Höhe ausgegangen, die in den geltenden Rechtsvorschriften für den Mindestlohn, den Tarifvereinbarungen oder
gemäß den Gepflogenheiten in den entsprechenden Beschäftigungsbranchen vorgesehen ist.
Sobald Arbeitgeber gegen die in der Richtlinie enthaltenen
Verbote verstoßen, sind Sanktionen vorgesehen, die gegen Arbeitgeber zu verhängen sind. Vorgesehen ist u. a. der Ausschluss von
öffentlichen Zuwendungen und Vergabeverfahren, der Entzug von
Subventionen sowie finanzielle Sanktionen wie die Verpflichtung
des Arbeitgebers, die Kosten der Rückführung der illegal beschäftigten Drittstaatsangehörigen zu tragen. Darüber hinaus werden die
Mitgliedstaaten durch die Richtlinie dazu verpflichtet, einen
vorsätzlichen Verstoß gegen die Vorgaben strafrechtlich zu sanktionieren.
Die Mitgliedstaaten sind verpflichtet, die Richtlinie bis spätestens
zum 20. Juli 2011 umzusetzen.
3. EuGH prüft Pflichtmitgliedschaft in Berufsgenosseschaften
In seinem Urteil vom 5. März 2009 (C-350/07) hat sich der
Europäische Gerichtshof (EuGH) mit der Vereinbarkeit der
Pflichtmitgliedschaft in Berufsgenossenschaften mit dem
EU-Recht befasst. Im zu entscheidenden Fall machte das Unternehmen vor dem zuständigen deutschen Landessozialgericht einen
Verstoß der Zwangsmitgliedschaft gegen die Dienstleistungsfreiheit geltend. Gerügt wurde auch ein Verstoß gegen das europäische
Kartellrecht. Das Landessozialgericht hat im Rahmen eines
Vorabentscheidungsersuchens diese Fragen dem EuGH zur Beantwortung vorgelegt.
Der Europäische Gerichtshof hat keine abschließende Entscheidung getroffen. Diese bleibt dem zuständigen Gericht des
Mitgliedstaates überlassen. In der Entscheidung hat das Gericht
jedoch die Kriterien vorgegeben, anhand derer das Landessozialgericht seine Entscheidung zu treffen hat. Diese sind so formuliert,
dass eine Europarechtswidrigkeit der Pflichtmitgliedschaft in einer
deutschen Berufsgenossenschaft im Ergebnis nicht vorliegen
dürfte.
Die Richter haben geurteilt, dass die Pflichtmitgliedschaft nicht
gegen die Wettbewerbsbestimmungen verstößt. Denn die Berufsgenossenschaften sind keine „Unternehmen“ im Sinne des Europarechts. Ein Verstoß gegen die Dienstleistungsfreiheit ist denkbar.
Der Europäische Gerichtshof hat bei dieser Prüfung den Zweck der
Pflichtmitgliedschaft hervorgehoben, das finanzielle Gleichgewicht eines Zweigs der sozialen Sicherheit zu gewährleisten. Ein
Verstoß liegt daher nur vor, wenn die Pflichtmitgliedschaft zur
Erreichung dieses Ziels weder erforderlich noch verhältnismäßig
Seite/Strona 3
trzecich, którzy przebywają w Unii Europejskiej nielegalnie.
Według dyrektywy pracodawcy powinni być zobowiązani do
zapłaty zatrudnionym przez nich obywatelom krajów trzecich
wynagrodzenia za wykonaną pracę oraz należnych podatków i składek na ubezpieczenie społeczne. Jeżeli nie można ustalić kwoty
wynagrodzenia, należy domniemywać, że wynosi ono co najmniej
tyle, ile płaca przewidziana w mających zastosowanie przepisach
o płacy minimalnej lub układach zbiorowych względnie wypłacana
zgodnie z praktyką ustaloną w odpowiednich sektorach zatrudnienia.
W przypadku naruszenia przez pracodawcę wprowadzonego przez
dyrektywę zakazu przewidziane są ponadto sankcje, które należy
nałożyć na pracodawcę. Jako sankcje dyrektywa przewiduje
między innymi pozbawienie pracodawcy możliwości korzystania
z dotacji publicznych, wykluczenie z procedur zamówień publicznych, nakaz zwrotu świadczeń, pomocy lub dotacji publicznych,
w tym funduszy UE, jak również kary finansowe, jak na przykład
zobowiązanie pracodawcy do pokrycia kosztów powrotu nielegalnie zatrudnionych obywateli z państw trzecich do krajów ich
pochodzenia. Ponadto państwa członkowskie zobowiązane zostały
w dyrektywie do poddania umyślnego naruszenia w.w. zakazu
sankcjom prawnokarnym.
Państwa członkowskie zobowiązane są do wdrożenia dyrektywy
najpóźniej do dnia 20 lipca 2011 roku.
3. Europejski Trybunał Sprawiedliwości sprawdza obowiązkową
przynależność do branżowych zrzeszeń zapewniających ubezpieczenie od wypadków przy pracy i chorób zawodowych
Europejski Trybunał Sprawiedliwości (ETS) zajął się w swoim
wyroku z dnia 5 marca 2009 roku (C-350/07) pytaniem, czy
obowiązkowa
przynależność
do
branżowych
zrzeszeń
przedsiębiorstw pełniących funkcję zakładu ubezpieczeń w zakresie obowiązkowego ubezpieczenia od następstw wypadków przy
pracy (niem. Berufsgenossenschaft) narusza uregulowania prawa
wspólnotowego. W przedłożonym Trybunałowi sporze
przedsiębiorstwo podniosło przed właściwym niemieckim sądem
krajowym ds. socjalnych, iż przymusowe członkowstwo w zrzeszeniu ogranicza swobodę świadczenia usług. Ponadto podniesiony
został zarzut naruszenia wspólnotowego prawa konkurencji.
Krajowy sąd ds. socjalnych zwrócił się w tej sprawie do Trybunału
z wnioskiem o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym.
ETS nie wydał ostatecznej decyzji w tej sprawie. Decyzja ta pozostaje w gestii właściwego sądu państwa członkowskiego. Trybunał
wskazał jednak w swoim orzeczeniu kryteria, które sąd krajowy ds.
socjalnych powinien uwzględnić przy podejmowaniu decyzji.
Seite/Strona 4
NEWSLETTER 3/2009
ist. Es ist zu erwarten, dass das Landessozialgericht die Zulässigkeit von Pflichtmitgliedschaften in Berufsgenossenschaften bejaht.
4. Fehlende Einzahlung des Sicherheitseinbehalts auf Sperrkonto führt zur persönlichen Haftung der Geschäftsleitung
Das Oberlandesgericht Jena hatte sich in seinem Urteil vom 20. Mai
2009 (4 U 73/08) mit folgendem Sachverhalt auseinanderzusetzen:
Die Auftragnehmerin war von der Auftraggeberin mit Stahlbauarbeiten beauftragt. In dem Werkvertrag war die VOB/B vereinbart.
Zusätzlich enthielt der vorformulierte Vertragstext die Verpflichtung der Auftraggeberin, den Sicherheitseinbehalt auf ein Sperrkonto bei einer bestimmten Bank einzuzahlen. Die Abnahme war
erfolgt. Der Aufforderung der Auftragnehmerin, die einbehaltene
Gewährleistungssicherheit auf ein Sperrkonto einzuzahlen, wurde
nicht befolgt. Die Auftragnehmerin stellte zur Ablösung des
Sicherheitseinbehalts eine Gewährleistungsbürgschaft. Die
Auftraggeberin wurde insolvent, bevor der Sicherheitseinbehalt
ausgezahlt wurde. Daraufhin nahm die Auftragnehmerin den
Vorstand der Auftraggeberin persönlich in Anspruch.
Das Oberlandesgericht Jena gibt der Auftragnehmerin Recht. Im
konkreten Fall wird eine Vermögensbetreuungspflicht angenommen, für die der Vorstand der Auftraggeberin persönlich
haftet. Zwar stelle § 17 Nr. 6 VOB/B kein Schutzgesetz im Sinne
des § 823 Abs. 2 Bürgerliches Gesetzbuch (BGB) dar. Die in dem
Vertrag besonders geregelte Verpflichtung zur Einzahlung einbehaltener Sicherheiten auf ein Sperrkonto begründe jedoch eine
vertragliche Hauptpflicht zur Einzahlung einbehaltener Sicherheiten auf ein Sperrkonto. Damit sei eine Vermögensbetreuungspflicht im Sinne des § 266 Strafgesetzbuch begründet.
Praxistipp:
Subunternehmer sollten bei der Vereinbarung von Werkverträgen
darauf achten, dass eine Verpflichtung zur Einzahlung von Sicherheiten auf ein Sperrkonto geregelt wird und der Auftraggeber zur
Einzahlung auf ein Sperrkonto mit Fristsetzung aufgefordert
wird.
5. Haftung des Geschäftsführers wegen nicht abgeführter
Sozialversicherungsbeiträge
Der Bundesgerichtshof (BGH) hatte in seinem Urteil vom 12. Mai
2009 (VI ZR 294/08) darüber zu entscheiden, ob der Geschäftsführer einer insolventen GmbH für nicht abgeführte Sozialversicherungsbeiträge Schadensersatz zu leisten hat. Folgender Sachverhalt
lag der Entscheidung zugrunde:
Die GmbH beschäftigte zwischen 1999 und 2001 sozialversiche-
WENDLER TREMML
Według tych kryteriów obowiązek przynależności do niemieckiego
branżowego zrzeszenia zapewniającego ubezpieczenie od wypadków przy pracy i chorób zawodowych nie powinien prowadzić do
naruszenia prawa wspólnotowego.
Sędziowie Trybunału orzekli ponadto, iż system obowiązkowej
przynależności nie narusza prawa konkurencji, gdyż w.w. zrzeszenia nie są „przedsiębiorstwami” w rozumieniu prawa wspólnotowego. Natomiast może on stanowić ograniczenie swobody
świadczenia usług. ETS uwypuklił przy tym znaczenie celu
systemu obowiązkowej przynależności, którym jest zapewnienie
równowagi finansowej jednej z gałęzi systemu zabezpieczenia
społecznego. Nieuzasadnione ograniczenie swobody świadczenia
usług ma miejsce tylko wtedy, jeżeli obowiązkowa przynależność
nie jest ani konieczna ani współmierna dla osiągnięcia tego celu.
Należy oczekiwać, iż niemiecki sąd krajowy ds. socjalnych
potwierdzi dopuszczalność przymusowego członkowstwa w branżowych zrzeszeniach zapewniających ubezpieczenie od następstw
wypadków przy pracy i chorób zawodowych.
4. Zaniechanie wpłaty kaucji gwarancyjnej na tzw. konto zablokowane prowadzi do osobistej odpowiedzialności cywilnej
kierownictwa firmy
Wyższy Sąd Krajowy w Jena (niem. Oberlandesgericht Jena)
rozstrzygał w wyroku z dnia 20 maja 2009 roku (4 U 73/08)
w następującej sprawie:
Zleceniobiorcy zlecone zostało przez zleceniodawcę wykonanie
stalowych prac budowlanych. W umowie o dzieło uzgodniono
zastosowanie Znormalizowanych Zasad Zlecania i Wykonawstwa
Robót Budowlanych (VOB/B). Dodatkowo sformułowany
wcześniej tekst umowy zawierał zobowiązanie zleceniodawcy do
wpłaty kaucji gwarancyjnej na tzw. konto zablokowane (niem.
Sperrkonto) w określonym banku. Nastąpił odbiór wykonanych
prac. Mimo wezwania zleceniobiorcy zleceniodawca zaniechał
wpłaty zatrzymanej przez niego kaucji gwarancyjnej na tzw. konto
zablokowane. W celu „zwolnienia” zatrzymanej na czas gwarancji
kwoty zleceniobiorca oddał do dyspozycji zleceniodawcy
poręczenie bankowe na okres gwarancji. Spółka akcyjna, która
zleciła wykonanie prac, upadła jednak zanim doszło do wypłaty
kaucji gwarancyjnej. W związku z tym zleceniobiorca pociągnął do
odpowiedzialności cywilnej zarząd zleceniodawcy.
Sąd przyznał zleceniobiorcy rację, przyjmując w tym konkretnym
przypadku obowiązek dbałości o interesy majątkowe zleceniobiorcy (niem. Vermögensbetreuungspflicht) ciążący na członkach
zarządu zleceniodawcy. Wprawdzie § 17 nr 6 VOB/B nie stanowi
normy prawnej chroniącej prawa jednostki w rozumieniu § 823 ust.
2 niemieckiego Kodeksu cywilnego (niem. BGB). Jednakże ze
WENDLER TREMML
NEWSLETTER 3/2009
Seite/Strona 5
rungspflichtige Arbeitnehmer. Im Jahr 2002 führte ein Hauptzollamt ein Ermittlungsverfahren wegen Beitragspflichtverletzungen
bei der GmbH. In diesem Zusammenhang erstellte die Bundesversicherungsanstalt für Angestellte (BfA – inzwischen: Deutsche
Rentenversicherung Bund) im Jahr 2002 eine Schadensberechnung. Im Mai 2003 wurde ein Insolvenzverfahren über das Vermögen der GmbH mangels Masse durch Beschluss des Amtsgerichts
abgelehnt. Der Geschäftsführer der GmbH wurde u.a. wegen
Betruges im Juni 2004 verurteilt. Im Juni 2005 erließ die BfA
gegenüber der GmbH in Liquidation einen Beitragsbescheid.
Mittels eines im Dezember 2007 zugestellten Mahnbescheides
forderte die BfA Schadensersatz von dem Geschäftsführer wegen
der nicht gezahlten Sozialversicherungsbeiträge.
względu na szczególnie uregulowany w umowie obowiązek
zleceniodawcy do wpłaty kaucji gwarancyjnej na tzw. konto zablokowane, wpłata zatrzymanej kwoty na takie konto stanowiła
główny obowiązek wynikający z umowy. Tym samym należało
przyjąć obowiązek dbałości o cudze interesy majątkowe w sensie §
266 niemieckiego Kodeksu karnego (niem. StGB).
Der Bundesgerichtshof hat einen Anspruch gegen den Geschäftsführer aus § 823 Abs. 2 BGB i.V.m. § 263 StGB aus Gründen der
Verjährung verneint. Für den Beginn der Verjährung kommt es auf
die Kenntnis vor den anspruchsbegründenden Umständen und der
Person des Schuldners an. Diese lag bereits im Jahr 2002 vor, weil
der Schaden berechnet wurde. Es kommt nicht auf den Erlass des
Beitragsbescheides gegenüber der GmbH an. Denn die Zahlungspflicht des Geschäftsführers ergibt sich nicht aus dem Bescheid,
sondern bereits aus §§ 5 Abs. 1 SGB V, 20 Abs. 1 SGB XI, 25 Abs.
1 SGB III i.V.m. §§ 22, 23 SGB IV.
5. Odpowiedzialność cywilna członka zarządu za nieodprowadzone składki na ubezpieczenie społeczne
Da die dreijährige Verjährungsfrist mit dem Ende des Jahres 2002
zu laufen begann, war die Verjährungsfrist Ende 2005 vor dem erst
im Jahr 2007 beantragten Mahnbescheid abgelaufen.
Spółka zatrudniała w latach 1999 do 2001 pracowników
podlegających obowiązkowi ubezpieczenia społecznego. Główny
Urząd Ceł prowadził w roku 2002 wobec spółki postępowanie
dochodzeniowe ze względu na naruszenie obowiązku odprowadzania składek. Federalny Zakład ds. Ubezpieczeń Pracowników
Umysłowych (niem. Bundesversicherungsanstalt für Angestellte,
BfA) - w międzyczasie: Niemieckie Ubezpieczenie Rentowo Emerytalne (niem. Deutsche Rentenversicherung Bund) - naliczył
w roku 2002 wysokość szkody powstałej w związku z nieodprowadzaniem składek. W maju 2003 roku odrzucony został decyzją
sądu rejonowego wniosek spółki o wszczęcie postępowania
upadłościowego wobec jej majątku ze względu na brak
wystarczającej masy upadłości. Prezes zarządu spółki skazany
został w roku 2004 między innymi za oszustwo. W czerwcu 2005
roku Federalny Zakład ds. Ubezpieczeń Pracowników
Umysłowych (zwany dalej Zakładem) wydał wobec spółki
znajdującej się wówczas w likwidacji decyzję o zapłatę składek.
Poprzez doręczenie prezesowi zarządu spółki w grudniu 2007 roku
nakazu zapłaty Zakład domagał się od niego odszkodowania za
szkodę powstałą na skutek nieodprowadzenia składek na ubezpieczenie społeczne.
6. Bundesarbeitsgericht trifft Entscheidung zu Lohnwucher
In einem Urteil vom 22. April 2009 hat das Bundesarbeitsgericht
(5 AZR 436/08) festgestellt, dass auch bei Arbeitsverhältnissen §
138 Abs. 2 Bürgerliches Gesetzbuch (BGB) gilt. Danach ist ein
Rechtsgeschäft nichtig, durch das sich jemand unter Ausbeutung
einer Zwangslage, der Unerfahrenheit oder des Mangels an
Urteilsvermögen eines anderen für eine Leistung Vermögensvorteile gewähren lässt, die in einem auffälligen Missverhältnis zu
der Leistung stehen.
Nach der Auffassung des Bundesarbeitsgerichtes liegt ein solches
auffälliges Missverhältnis zwischen Leistung und Gegenleistung
vor, wenn der Arbeitslohn weniger als 2/3 eines in der betreffenden Branche und Wirtschaftsregion üblicherweise gezahlten
Tariflohnes ausmacht. Für den Vergleichslohn wird auf die
tarifliche Stunden- oder Monatsvergütung ohne Zulagen und
Zuschläge abgestellt. Die besonderen Umstände des jeweiligen
Einzelfalles sind zu berücksichtigen.
Da der Lohn jeweils zum Fälligkeitstermin geprüft wird, ist es
Wskazówka:
Podwykonawcy powinni przy zawieraniu umów o dzieło zwracać
uwagę na to, aby umowa zawierała zobowiązanie zleceniodawcy do
wpłaty kaucji gwarancyjnej na tzw. konto zablokowane, i wezwać
zleceniodawcę do wpłaty zatrzymanej kwoty na tzw. konto zablokowane w wyznaczonym terminie.
Trybunał Federalny (niem. Bundesgerichtshof, BGH) rozstrzygał
w wyroku z dnia 12 maja 2009 roku (VI ZR 294/08) o tym, czy
członek zarządu upadłej spółki z ograniczoną odpowiedzialnością
(niem. Gesellschaft mit beschränkter Haftung, GmbH)
zobowiązany jest do zapłaty odszkodowania za nieodprowadzone
składki na ubezpieczenie społeczne. Podstawę decyzji Trybunału
stanowił następujący stan faktyczny:
Trybunał Federalny odrzucił roszczenie odszkodowawcze wobec
członka zarządu wynikające z § 823 ust. 2 Kodeksu cywilnego
(niem. Bürgerliches Gesetzbuch, BGB) w połączeniu z § 263 Ko-
Seite/Strona 6
NEWSLETTER 3/2009
möglich, dass ein zunächst zulässiger Lohn durch die Entwicklung
des Tariflohnes wucherisch wird.
Lohnwucher setzt neben der wucherischen Höhe des Arbeitsentgelts die Kenntnis von dem Missverhältnis der beiderseitigen
Leistungen seitens des Arbeitgebers voraus. Denn nur dann kann
sich der Arbeitgeber unter Ausbeutung der Zwangslage, der
Unerfahrenheit oder des Mangels an Urteilsvermögen des Arbeitnehmers Vermögensvorteile verschaffen.
7. Sozialkassenbeiträge in der Insolvenz
WENDLER TREMML
deksu karnego (niem. Strafgesetzbuch, StGB) z powodu przedawnienia. Dla rozpoczęcia biegu przedawnienia miarodajną jest
znajomość uzasadniających roszczenie okoliczności jak również
osoby dłużnika. Okoliczności te były Zakładowi znane już w roku
2002, gdyż wtedy naliczona została wysokość powstałej wskutek
nieodprowadzenia składek szkody. Wydanie przez Zakład decyzji
o zapłatę składek wobec spółki nie jest tu miarodajne, ponieważ
obowiązek płatności po stronie członka zarządu nie wynika z tejże
decyzji, lecz już z przepisów §§ 5 ust. 1 Kodeksu socjalnego (niem.
Sozialgesetzbuch, SGB), księga V, 20 ust. 1 SGB, księga XI, 25 ust.
1 SGB, księga III w połączeniu z §§ 22, 23 SGB, księga VI.
Das Bundesarbeitsgericht hat in seinem Urteil vom 5. Februar 2009
(6 AZR 110/08) entschieden, dass im Fall der Eröffnung des
Insolvenzverfahrens über das Vermögen eines Einzelunternehmers
der Insolvenzverwalter die Sozialkassenbeiträge bis zur
rechtlichen Beendigung der einzelnen Arbeitsverhältnisse schuldet. Daran ändere auch eine Freigabe des Betriebsvermögens des
Schuldners nichts.
Ze względu na to, iż bieg trzyletniego okresu przedawnienia
rozpoczął się już z końcem roku 2002, przedawnienie roszczeń
nastąpiło z końcem roku 2005, a więc przed złożeniem przez
Zakład dopiero w roku 2007 wniosku o wydanie nakazu zapłaty.
Die Klage der Zusatzversorgungskasse des Baugewerbes, die die
Urlaubskassenbeiträge deutscher Unternehmen einzieht, gegen den
Insolvenzverwalter auf Zahlung von Sozialkassenbeiträgen für die
Zeit nach Eröffnung des Insolvenzverfahrens hatte daher Erfolg.
Der Insolvenzverwalter hatte die Zahlung mit der Begründung
abgelehnt, aufgrund der Einstellung des Geschäftsbetriebs sowie
der Freigabe der Betriebsmittel sei der Baubetrieb erloschen und
damit die Zahlungspflicht entfallen.
W wyroku z dnia 22 kwietnia 2009 roku (5 AZR 436/08) Federalny
Sąd Pracy (niem. Bundesarbeitsgericht, BAG) stwierdził, iż § 138
ust. 2 Kodeksu cywilnego (niem. Bürgerliches Gesetzbuch, BGB)
znajduje zastosowanie również w przypadku stosunków pracy.
Według tego przepisu nieważna jest transakcja prawna, poprzez
którą jedna strona umowy wykorzystując sytuację przymusową,
niedoświadczenie lub brak zdolności oceny sytuacji przez partnera
umowy, daje sobie przyznać korzyści majątkowe, wykazujące
rażącą dysproporcję w stosunku do świadczenia wzajemnego.
8. Neue Regelung der Strafprozessordnung zu Rechten von
Zeugen
Nachdem das zweite Opferrechtsreformgesetz beschlossen wurde,
treten Neuregelungen unter anderem der Strafprozessordnung
(StPO) in Kraft. Zielsetzung ist, Opfer und Zeugen von Straftaten
zu schützen und deren Rechte im Strafverfahren zu erweitern.
Eine wesentliche Rolle für die Rechte von Zeugen nimmt der neu
gefasste § 68b StPO ein. Das bereits durch die Rechtsprechung
gewährte Recht von Zeugen, sich eines anwaltlichen Beistands zu
bedienen, ist nunmehr in Absatz 1 Satz 1 dieser Vorschrift schriftlich
normiert. Weiterhin wird festgelegt, dass einem zur Vernehmung des
Zeugen erschienenen anwaltlichen Beistand die Anwesenheit gestattet ist.
Dieses Recht gilt jedoch nicht uneingeschränkt. So kann ein
Ausschluss des Zeugenbeistands erfolgen, wenn nach Auffassung der
vernehmenden Person bestimmte Tatsachen die Annahme rechtfertigen, dass seine Anwesenheit „die geordnete Beweiserhebung nicht
nur unwesentlich beeinträchtigen würde“. Das Gesetz nennt
6. Decyzja Federalnego Sądu Pracy odnośnie wynagrodzenia
lichwiarskiego
Według opinii Federalnego Sądu Pracy taka rażąca dysproporcja
pomiędzy świadczeniem a świadczeniem wzajemnym ma miejsce
wtedy, jeżeli wynagrodzenie za pracę wynosi mniej niż 2/3 wynagrodzenia taryfowego, płaconego zwyczajowo w danej branży i regionie gospodarczym. Wynagrodzenie porównywalne to wynagrodzenie płacone według ustaleń zbiorowego układu pracy za godzinę
lub za miesiąc pracy, bez uwzględniania dodatków. Przy tym
należy wziąć pod uwagę szczególne okoliczności każdego
poszczególnego przypadku.
Ze względu na to, iż wynagrodzenie porównywane jest w dniu jego
wymagalności, możliwym jest, iż wynagrodzenie o dopuszczalnej
swego czasu wysokości poprzez rozwój wytycznych zbiorowego
układu pracy stanie się wynagrodzeniem lichwiarskim.
Warunkiem wynagrodzenia lichwiarskiego jest obok lichwiarskiej
stawki wynagrodzenia świadomość pracodawcy o dysproporcji
świadczeń wzajemnych. Gdyż tylko w tym przypadku pracodawca
może świadomie wykorzystać sytuację przymusową, niedoświadczenie lub brak zdolności oceny sytuacji pracownika i uzyskać
WENDLER TREMML
NEWSLETTER 3/2009
drei Regelfälle, in denen derartige Beeinträchtigungen angenommen werden.
Seite/Strona 7
w ten sposób korzyści majątkowe.
7. Składki na ubezpieczenie społeczne w przypadku upadłości
Zulässig ist der Ausschluss des Rechtsanwaltes beispielsweise
dann, wenn aufgrund bestimmter Tatsachen angenommen wird,
dass „das Aussageverhalten des Zeugen dadurch beeinflusst wird,
dass der Beistand nicht nur den Interessen des Zeugen verpflichtet
erscheint“ (§ 68b Abs. 1 Ziffer 2 StPO). Da die Entscheidung über
den Ausschluss des anwaltlichen Beistands von der Vernehmung
unanfechtbar ist, d.h. kein Rechtsmittel dagegen eingelegt werden
kann, besteht die Gefahr, dass diese Vorschrift in der Praxis zu
einer Aushebelung der Zeugenrechte führt. Diese Befürchtungen
werden vom Gesetzgeber zurückgewiesen, da der Rechtsanwalt
nicht für das gesamte Verfahren ausgeschlossen ist und grundsätzlich die Möglichkeit bestehen bleibt, einen anderen Rechtsanwalt
als Beistand zu wählen.
Praxistipp:
Ungeachtet dessen, welche Stelle die Zeugenvernehmung durchführt, sollte ein anwaltlicher Beistand hinzugezogen werden. Dies
insbesondere dann, wenn die Möglichkeit der Selbstbelastung
gegeben ist.
Federalny Sąd Pracy (niem. Bundesarbeitsgericht) zadecydował
w swoim wyroku z dnia 5 lutego 2009 roku (6 AZR 110/08), iż
w przypadku wszczęcia postępowania upadłościowego wobec
majątku przedsiębiorcy, syndyk masy upadłości zobowiązany jest
do uiszczania składek na ubezpieczenie społeczne do momentu
wygaśnięcia poszczególnych stosunków pracy. Zwolnienie majątku
zakładowego dłużnika nie prowadzi do zmiany tego zobowiązania.
Pozew niemieckiej Kasy ds. zapotrzebowania dodatkowego branży
budowlanej (niem. Zusatzversorgungskasse des Baugewerbes)
pobierającej składki do Kasy urlopowej od niemieckich
przedsiębiorców, który wniesiony został przeciwko syndykowi
masy upadłości celem wyegzekwowania zapłaty składek na ubezpieczenie społeczne za okres po wszczęciu postępowania
upadłościowego odniósł więc sukces. Syndyk masy upadłości
uzasadniał odmowę uiszczenia składek tym, iż ze względu na
zawieszenie działalności przedsiębiorstwa jak również ze względu
na zwolnienie środków zakładowych działalność budowlana
wygasła a tym samym nie istnieje już obowiązek uiszczania
składek.
8. Nowa regulacja w niemieckim Kodeksie postępowania karnego dotycząca praw świadków
Po uchwaleniu Ustawy o reformie praw ofiar (niem. Opferrechtsreformgesetz) wchodzą w Niemczech w życie nowe regulacje między
innymi w zakresie Kodeksu postępowania karnego (niem. Strafprozessordnung, StPO). Celem uchwalonych zmian jest ochrona ofiar
i świadków przed czynami karalnymi jak również poszerzenie ich
praw w postępowaniu karnym.
Znaczącą rolę dla praw świadków odgrywa nowo sformułowany §
68b StPO. W ustępie 1 zdanie 1 tego przepisu unormowane zostało
na piśmie prawo świadków do korzystania z pomocy adwokata,
które przysługiwało świadkom już wcześniej na podstawie orzecznictwa. Ponadto ustanowiono, iż adwokat, który stawił się na
przesłuchanie świadka, ma prawo do udziału w przesłuchaniu.
Prawo do udziału w przesłuchaniu nie obowiązuje jednakże bez
ograniczeń. I tak możliwe jest wykluczenie adwokata w przypadku,
kiedy osoba prowadząca przesłuchanie jest zdania, iż określone
fakty uzasadniają założenie, iż obecność adwokata wpłynęłaby nie
tylko nieznacznie w sposób negatywny na porządne przeprowadzenie dowodu. W ustawie wymieniono trzy typowe przypadki,
w których zakładać można tego rodzaju negatywny wpływ. Wykluczenie adwokata możliwe jest przykładowo wtedy, jeżeli na podstawie
określonych faktów można przyjąć, iż adwokat czuje się zobowiązany
Seite/Strona 8
NEWSLETTER 3/2009
Das Düsseldorfer Büro der überörtlichen Kanzlei
WENDLER TREMML betreut und berät ausländische und
deutsche Unternehmen bei grenzüberschreitenden Aktivitäten in allen zentralen wirtschaftsrechtlichen Fragen.
Als Ansprechpartner stehen Ihnen zur Verfügung:
Michael Wendler – [email protected]
Kai F. Sturmfels, LL.M. – [email protected]
Dr. Jutta Walther – [email protected]
WENDLER TREMML
nie tylko interesom świadka, co wpływa na zachowanie świadka
podczas składania zeznań (§ 68b ust. 1 punkt 2 StPO). Ze względu na
to, iż nie można zakwestionować decyzji dotyczącej wykluczenia
adwokata z udziału w przesłuchaniu, to znaczy nie można przeciwko
tej decyzji wnieść żadnego środka prawnego, istnieje
niebezpieczeństwo, iż przepis ten prowadził będzie w praktyce do
ograniczenia praw świadków. Ustawodawca odrzuca te obawy
argumentując, iż obecność adwokata nie jest wykluczona w całym
postępowaniu i że ponadto zasadniczo zawsze istnieje możliwość
wyboru innego adwokata.
Wskazówka:
Niezależnie od tego, jaki organ przeprowadza przesłuchanie, przy
przesłuchaniu powinien być obecny adwokat. W szczególności
wtedy, kiedy istnieje możliwość obciążenia siebie samego.
Beata Kośny – [email protected]
Impressum
Wendler Tremml Rechtsanwälte
verantwortliche Redakteurin
Dr. Jutta Walther
Mörsenbroicher Weg 200
40470 Düsseldorf
Tel. +49 (0)211/669 667-0
Fax. +49 (2)211/669 667-66
[email protected]
www.wendlertremml.de
Düsseldorf, Juli 2009
Trotz sorgfältiger Erstellung der Unterlagen wird keine
Haftung für Fehler oder Auslassungen übernommen. Die
Informationen stellen keinen Rechtsrat dar und können eine
einzelfallbezogene anwaltliche Beratung nicht ersetzen.
Düsseldorf, lipiec 2009 r.
Mimo dołożenia wszelkich starań przy opracowaniu tego newsletter,
nie przejmujemy odpowiedzialności za błędy bądź niedopatrzenia.
Powyższe informacje nie stanowią porady prawnej i nie zastępują
porady adwokackiej w odniesieniu do konkretnego przypadku.
W ENDLER T REMML
Rechtsanwälte
DÜSSELDORF
Mörsenbroicher Weg 200
D - 40470 Düsseldorf
Tel. 0049/2 11 66 96 67-0
Fax 0049/2 11 66 96 67-66
dus @ law-wt.de
MÜNCHEN
Martiusstraße 5/II
D - 80802 München
Tel. 0049/89 38 89 9-0
Fax 0049/89 38 89 9-155
Munich@ law-wt.de
BERLIN
Reinhardtstraße 25
D - 10117 Berlin
Tel. 0049/30 28 04 63 60
Fax 0049/30 28 04 63 61
Berlin@ law-wt.de
BRÜSSEL
Avenue de la Renaissance 1
B - 1000 Bruxelles
Tel. 0032 2/739 63 54
Fax 0032 2/736 05 71
Bruxelles@ law-wt.de