Nr wniosku: 147910, nr raportu: 13704. Kierownik (z rap.): dr hab

Nr wniosku: 147910, nr raportu: 13704. Kierownik (z rap.): dr hab. Anna Danuta Wypych-Gawrońska
Projekt "Muzyka w polskim teatrze dramatycznym do 1918 roku" stanowi próbę całościowej prezentacji zjawiska dotąd
traktowanego jako temat poboczny w polskich badaniach historyczno-teatralnych. Zagadnienie to jednak zasługuje na
naukowy ogląd przede wszystkim z powodu rzadko dziś uświadamianego, a istotnego i oczywistemu dla odbiorców
sprzed 1918 roku, miejsca muzyki w spektaklu i w całym wydarzeniu kulturalno-społecznym, jakim było przedstawienie
w ramach wieczoru teatralnego. Ze względu na wieloaspektowy charakter obecności muzyki w teatrze dramatycznym
podjęto w projekcie próbę zbadania zjawiska poprzez wydzielenie zagadnień związanych z instytucjonalnymi podstawami
funkcjonowania muzyki w teatrze dramatycznym, repertuarem dramatyczno-muzycznym granym przez zespoły
dramatyczne, ilustracjami muzycznymi, muzyką antraktową, muzycznymi aspektami aktorstwa dramatycznego, a także
funkcjami muzyki w teatrze dramatycznym przed 1918 rokiem. W zakresie instytucjonalnych zasad funkcjonowania
muzyki w teatrze zostały przeanalizowane takie zagadnienia, jak: prawne regulacje dotyczące funkcjonowania muzyki w
teatrze dramatycznym, budynki teatralne i przestrzeń dla muzyków (z uwzględnieniem aspektu architektonicznego), chóry
i zespoły taneczne, zaprezentowano sylwetki wybitnych dyrygentów orkiestr w teatrze dramatycznym, rolę innych
pracowników teatru zaangażowanych w realizacje muzyczne, a także miejsce i znaczenie bibliotek muzycznych.
Bogactwo nieoperowego i nieoperetkowego repertuaru dramatyczno-muzycznego wystawianego przez zespoły aktorskie
stało się powodem do przeprowadzenia klasyfikacji gatunków, także tych o nieostrych granicach genologicznych, z
określeniem struktury utworów i przedstawieniem twórców oraz dzieł. Wyróżniono takie gatunki, jak: scena liryczna,
melodramat, śpiewogra, komedioopera, komedia ze śpiewkami, wodewil, dramat ludowy. Jako zjawisko graniczne
potraktowano ilustracje muzyczne, zbliżone do gatunków dramatyczno-muzycznych, ale równocześnie cechujące się
znaczną odrębnością. Ilustracje muzyczne do dramatów okazały się bardzo ważnym polem działalności polskich
kompozytorów, zarówno tych zatrudnionych w teatrach jako dyrygenci, jak i pracujących poza strukturami instytucji
teatralnych. Ilustracje stanowiły element umuzycznienia spektaklu jako forma "muzyki dobieranej", budowanej na
podstawie istniejącego repertuaru utworów muzycznych, ale także jako ilustracje stworzone dla utworu, sprowadzane
spoza teatru oraz ilustracje komponowane do inscenizacji powstającej w teatrze. Ilustracje muzyczne pojawiały się też w
dodatkowych częściach przedstawień - w żywych obrazach. Zjawiskiem o kulturowym i socjologicznym znaczeniu była
muzyka antraktowa, funkcjonująca w różnych formach, począwszy od uwertur, poprzez międzyakty aż po utwory dawane
na zakończenie, i współtowarzysząca działaniom o performatywnym charakterze, zarówno tym organizowanym przez
teatr, jak i będących wynikiem kulturowych i społecznych zachowań publiczności. Temat muzyki w teatrze
dramatycznym zobowiązywał także do przeanalizowania cech muzycznych w sztuce aktora dramatycznego, związanej z
zagadnieniem specjalizacji artystów scenicznych, rolą głosu w sztuce aktora dramatycznego oraz znaczeniem
wykształcenia wokalnego aktorów dramatycznych. Analiza i interpretacja problematyki projektu prowadziła do próby
określenia funkcji muzyki w teatrze dramatycznym XVIII i XIX wieku, z podkreśleniem specyficznych cech
charakterystycznych dla okresu przed przemianami teatru przełomu XIX i XX wieku oraz z wyróżnieniem kulturowego
znaczenia muzyki teatru dramatycznego. Ponieważ kompleksowe potraktowanie zagadnienia muzyki w teatrze
dramatycznym wymagało działań porządkujących i klasyfikujących, integralną częścią pracy są opracowane w formie
wykazów zestawień twórców i repertuaru dramatyczno-muzycznego.
Istotnym wynikiem całości pracy jest opisanie i uzasadnienie postrzegania jako zasadniczej formuły polskiego teatru
przed 1918 roku - modelu teatru dramatyczno-muzycznego, niemogącego funkcjonować bez muzyki, z muzyki
korzystającego, ale również obecność muzyki wspierającego. Przedstawione w pracy wyniki badań mogą mieć wpływ na
świadomość dominujących cech muzycznych polskiego teatru dramatycznego do 1918 roku. Współczesne ujęcia,
nacechowane postawą metahistoryczną, sugerują odrębność zjawisk teatru dramatycznego i muzycznego, choć początki
polskiego teatru publicznego były muzyczno-dramatyczne z wyboru. Tyko na taką formułę stać było ówczesną polską,
raczkującą dopiero kulturę teatralną, taki model mógł realizować kształtujący się zespół i taką formę mogła zaakceptować
publiczność. Dopiero w kolejnym stuleciu następował proces specjalizacji artystów, wydzielania się grupy śpiewaków
operowych, a potem operetkowych. Realizacja projektu pozwoliła także na podkreślenie ścisłego powiązania zjawisk
teatralnych z muzycznymi w okresie od końca XVIII do początku XX wieku. Ówczesne teatry, z których każdy posiadał
mniejszą lub większą orkiestrę teatralną kierowaną przez wykształconego muzycznie dyrygenta, stawały się dzięki
ciągłemu udziałowi muzyki w przedstawieniu najbardziej dostępnymi muzycznymi instytucjami kultury w czasach, gdy
dopiero powstawały filharmonie. Było to szczególnie ważne przed wynalezieniem technicznych sposobów zapisu i
odtwarzania dźwięku, a więc w okresie ograniczonych możliwości kontaktu ze sztuką muzyczną. Prace badawcze nad
zjawiskiem muzyki teatralnej granej w przerwach między częściami przedstawienia pozwoliły na podkreślenie
kulturowego charakteru antraktu, na którego formę wpływała również wykonywana muzyka. W częściach projektu
dotyczących repertuaru dramatyczno-muzycznego oraz funkcji muzyki w teatrze dramatycznym wprowadzone zostały
istotne dla dyscypliny naukowej i dalszych badań próby klasyfikacji. Znaczenie dla badań historyczno-teatralnej i dla
historii muzyki mogą mieć również części pracy zawierające zestawienia sylwetek kompozytorów muzyki teatralnej,
równocześnie najwybitniejszych kompozytorów epoki, którzy właśnie w teatrach znajdowali stabilne zatrudnienie.
Projekt wpisuje się w tendencje badawcze współczesnych badań historii sztuk performatywnych w nauce obcej i również
w ten sposób może mieć wpływ na polskie dyscypliny naukowe z tego zakresu.