Święto Orderu Virtuti Militari.

archiwum.hel.sam3.pl
Data: 2017-03-08
Święto Orderu Virtuti Militari.
Order Virtuti Militari - Polska
Order Virtutu Militari (łac. Cnocie wojskowej, dzielności żołnierskiej) to najwyższe polskie
odznaczenie wojskowe, nadawany za wybitne zasługi bojowe. Ustanowiony przez króla
Stanisława Augusta Poniatowskiego 22 czerwca 1792 dla uczczenia zwycięstwa w bitwie pod
Zieleńcami.
Początkowo miał on formę owalnego krążka (zdjęcie) wykonanego ze srebra i złota, dla
poszczególnych klas (ze złota wykonywano order dla generałów i oficerów, ze srebra dla
podooficerów i szeregowców). Odznaka miała wymiary 43x34 mm i ważyła odpowiednio: dla
złotych orderów ok. 25 g., dla srebrnych ok. 19 g. Na awersie widniał monogram królewski SAR
(Stanislaus Augustus Rex) zwieńczony koroną. Na rewersie był umieszczony napis Virtuti
Militari, poniżej widniały palmowe gałązki, jak na awersie. Taki wygląd posiadały tylko ordery
wręczone w okresie czerwiec - sierpień 1792, było ich około 160 z tego 30 złotych i 100
srebrnych. W sierpniu 1792 roku zmieniono wygląd orderu. Odznaka otrzymała kształt krzyża
równoramiennego. Na awersie widniał emaliowany na biały orzeł, natomiast na ramionach
krzyża znajdował się czarny napis Virtuti Militari. Na rewersie znajdował się herb Wielkiego
Księstwa Litewskiego Pogoń, a także data 1792 i monogram królewski SARP (Stanislaus
Augustus Rex Poloniae). Krzyże wykonywane były ze złota dukatowego i miały wymiary ok. 42
x 42 mm, wymiary były zmienne gdyż wykonywano je w różnych zakładach złotniczych. Taka
forma odznaki utrzymała się również w okresie Księstwa Warszawskiego i Królestwa Polskiego
do czasu upadku powstania listopadowego, z niewielkimi zmianami, np. w 1808 usunięto z
rewersu znak Pogoni umieszczając w to miejsce napis REX ET PATRIA (Za Króla i Ojczyznę),
choć zdarzały się ordery gdzie nadal na rewersie był umieszczony znak Pogoni.
W 1806 roku ks. Józef Poniatowski rozpoczął starania o przywrócenie w oddziałach polskich
walczących w wojskach napoleońskich orderu wojennego aby nadawać go za udział w
kampaniach włoskiej, francuskiej i polskiej wraz z wojskami francuskimi w latach 1806 - 1807,
lecz dopiero 26 grudnia 1806 dekret króla saskiego i księcia warszawskiego Fryderyka Augusta
wprowadziła order. Wówczas to ostatecznie ustalił się obowiązujący do dziś podział orderu:
- I klasa - Krzyż Wielki (z gwiazdą)
- II klasa - Krzyż Komandorki
- III klasa - Krzyż Kawalerski
- IV klasa - Krzyż Złoty
- V klasa - Krzyż Srebrny
W myśl statutu order otrzymał nazwę Order Wojskowy Księstwa Warszawskiego.Po utworzeniu
Królestwa Polskiego na mocy Konstytucji Królestwa Polskiego order przy zachowaniu statutu
otrzymał nazwę Order Wojskowy Polski. W myśl jego statutu nadawano ten order uczestnikom
kampanii 1812, 1813 i 1814. Wnioski w sprawie orderów rozpatrywała specjalna Komisja
Rządowa Wojny. Na mocy dekretu z 5 czerwca 1817 utrzymano przywilej dożywotniej pensji
dla podoficerów i szeregowych a dodatkowo oficer odznaczony tym medalem nabywał prawo do
uzyskania szlachectwa. W sumie nadano 1213 orderów, a proces nadawania zakończono około
1820. Po wybuchu powstania listopadowego wznowiono nadawanie orderu, który otrzymał
uchwałą Sejmu z 19 lutego 1831 nazwę Order Virtuti Militari. Pierwsze nadanie orderu nastąpiło
3 marca 1831, a ostatnie najprawdopodobniej w październiku 1831, bo ostatni naczelny
dowódca powstania listopadowego gen. dyw. Maciej Rybiński nadawał na emigracji już po
upadku powstania. Po klęsce powstania car Rosji Mikołaj I zniósł order, ustanawiając 31
grudnia 1831 Polski Znak Honorowy, którego odznaka była kopią Orderu Virtuti Militari, lecz nie
było to odznaczenie w rozumieniu orderu wojennego, a już na pewno nie polskie.
Po odzyskaniu niepodległości w 1918 Sejm Ustawodawczy Rzeczypospolitej Polskiej uchwałą z 1
Strona 1 z 3
archiwum.hel.sam3.pl
Data: 2017-03-08
Święto Orderu Virtuti Militari.
sierpnia 1919 wskrzesił order ustanowiony w 1792 przez króla Polski Stanisława Augusta
Poniatowskiego, nadając mu nazwę Orderu Wojskowego Virtuti Militari.
Baretka Orderu Virtuti Militari
Zgodnie z ustawą przywrócone zostało dawne znaczenie orderu jako nagrody [...] czynów
wybitnego męstwa i odwagi, dokonanych w boju i połączonych z poświęceniem się dla dobra
Ojczyzny[...]. Restytuowany order zachował dawny, wprowadzony w okresie Księstwa
Warszawskiego, podział na pięć klas oraz ich nazwy. W ustawie określono podstawowe
parametry orderu (np. dodano napis Honor i Ojczyzna), zasady jego noszenia, kwalifikacje
czynów, za które żołnierze mogli otrzymać poszczególne klasy orderu oraz prawa i przywileje
odznaczonych. Sejm RP postanowił m.in., że każdy kawaler orderu (bez względu na klasę i inne
pobory otrzymywane z tytułu wykonywanej pracy) będzie otrzymywał dożywotnio roczną
pensję orderową w wysokości 300 zł. Ponadto przyznano im przywilej pierwszeństwa przy
przydziale ziemi, przy obejmowaniu posad rządowych, przy przyjmowaniu do zakładów dla
inwalidów oraz uzyskiwaniu dla dzieci miejsc stypendialnych w rządowych placówkach
oświatowych i zakładach wychowawczych.
Kawalerowie orderu Virtuti Militari mieli także prawo do honorów ze strony wojskowych
równych stopniem, a nie posiadających orderu. Podoficerowie i szeregowi odznaczeni tym
Krzyżem mieli prawo awansowania na stopień oficerski, o ile posiadali odpowiednie kwalifikacje.
Awansowani na tych warunkach podoficerowie i szeregowi zachowywali wszystkie prawa
oficerów służby czynnej. Jednakże byli zobowiązani w ciągu roku po zakończeniu wojny złożyć
stosowny egzamin na stopień oficera rezerwy. 25 marca 1933 Sejm RP uchwalił nową ustawę o
Orderze Virtuti Militari, którą ogłoszono 8 maja tegoż roku. Ustawa przeniosła Święto Orderu na
11 listopada oraz zmieniła jego nazwę na Order Wojenny Virtuti Militari (a nie jak dotychczas:
"Wojskowy ). Wprowadzone zostały zmiany w wyglądzie odznak orderowych, precyzyjniej
określono warunki przyznawania poszczególnych klas orderu, uzależnione od funkcji
odznaczonego i kwalifikacji czynu.
Po utworzeniu we Francji Polskich Sił Zbrojnych rozkazem Naczelnego Wodza gen. dyw.
Władysława Sikorskiego z 1940 ogłoszonego w Dzienniku Rozkazów nr 1 w styczniu 1941
przywrócono nadawanie Orderu Virtuti Militari z zachowaniem przepisów obowiązujących w
ustawie z 25 marca 1933. Także sposób nadawania został zachowany, tzn. był nadawany przez
Naczelnego Wodza. Po zakończeniu wojny na mocy dekretu prezydenta RP z 11 czerwca 1945
ustalono, że Order Virtuti Militari klasy I, II i III będzie nadawał prezydent RP na wniosek
Kapituły Orderu, a klasy IV i V na wniosek Naczelnego Wodza. 22 grudnia 1944 r. dekret
Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego uznał Order Virtuti Militari za odznaczenie
wojskowe w Polsce Ludowej. Należy tu dodać, że już 11 listopada 1943 gen. Zygmunt Berling
(wówczas dowódca 1 Korpusu Polskich Sił Zbrojnych w ZSRR) wydał rozkaz, w którym
uhonorował 16 żołnierzy 1 Dywizji Piechoty im. Tadeusza Kościuszki Krzyżami Srebrnymi (V
klasy) Orderu Virtuti Militari za bohaterstwo wykazane w czasie bitwy pod Lenino. I tylko
Krzyże Srebrne były nadawane do czasu wydania dekretu. W myśl dekretu order był nadawany
przez Prezydium Krajowej Rady Narodowej, a tylko order V klasy był nadawany przez
Naczelnego Dowódcę WP. Dekret zachowywał postanowienia z ustawy z 1 sierpnia 1919 - zniósł
jednak postanowienia o zgromadzeniu kawalerów orderu, ich kanclerza i kapituły. Po 1947
wszelkie uprawienia do nadawania Orderu otrzymała Prezydent RP, a później Rada Państwa. 16
października 1992 uchwalono ustawę, na mocy której została przywrócona Kapituła Orderu
Wojennego Virtuti Militari, a nadawany ma być przez Prezydenta RP. Wprowadzono również
takie samem kryteria, jak w ustawie z 25 marca 1933. Przy czym dodano, że order może być
nadany tylko w czasie wojny lub nie później niż przez pięć lat od zakończenia wojny.
Strona 2 z 3
archiwum.hel.sam3.pl
Data: 2017-03-08
Święto Orderu Virtuti Militari.
Order Wojenny Virtuti Militari po 1989 nie był nadawany. Wygląd orderu przywróconego w
ustawie z 1992 wygląda tak samo jak ten opisany w ustawie z 1933, z tym że dodano napis RP.
Najsłynniejsi kawalerowie Orderu Virtuti Militari:
- ks. Józef Poniatowski
- Tadeusz Kościuszko
- Józef Zajączek
- Jan Henryk Dąbrowski
- Józef Pisłudski
- Edward Rydz - Śmigły
- Lucjan Żeligowski
- Władysław Sikorski
- Kazimierz Sosnkowski
- Władysław Anders
- Tadeusz Komorowski "Bór"
- Stanisław Maczek
- Tadeusz Kutrzeba
- Franciszek Kleberg
- Antoni Chruściel
- Karol Świerczewski
- Juliusz Rómmel
- Henryk Sucharski
Awers gwiazdy orderowej
Bibliografia:
1. http://pl.wikipedia.org/wiki/Order_Virtuti_Militari
2. "Encyklopedia szkolna - historia" - Warszawa 1995
3. Henryk Smaczny "Księga Kawalerii Polskiej" - Warszawa 1989
Autor: Piotrek Baranowski
Źródło: http://strategie.com.pl/dzial/ordery/314
11 - 11 - 2010
Strona 3 z 3