Profesor Bożena Ostromęcka-Frączak

Profesor BoŜena Ostromęcka-Frączak
Urodziła się 25 stycznia 1944 r. w Aleksandrowie Kujawskim, gdzie ukończyła
szkołę podstawową i liceum ogólnokształcące. W roku 1962 podjęła studia na Wydziale
Filologicznym Uniwersytetu Łódzkiego, najpierw na polonistyce, a trzy lata później na
filologii rosyjskiej. Studia polonistyczne ukończyła w 1967, rusycystyczne w 1970 r. Od
samego początku interesowała się językoznawstwem, o czym świadczą obie prace
magisterskie: na filologii polskiej Nazwy miejsc w gwarach polskich i na filologii rosyjskiej Nazwy miejsc w języku polskim i rosyjskim.
Jej mistrzem i nauczycielem był prof. Witold Śmiech, pod którego kierunkiem
przygotowała rozprawę doktorską Rozwój funkcji czasownikowego prefiksu wy- w języku polskim oraz wy- i iz- w języku rosyjskim, obronioną przed Radą Wydziału Filologicznego UŁ w roku 1975. Umiejętnie połączyła w niej wiedzę wyniesioną z obu kierunków studiów. W kręgu morfologii czasownika lokuje się równieŜ rozprawa habilitacyjna
Czasowniki polskie z formantem rozdzielonym, za którą w 1983 r. Rada Wydziału
Filologicznego nadała jej stopień doktora habilitowanego ze specjalnością językoznawstwo polskie.
Uniwersytetowi Łódzkiemu pozostała wierna przez całe Ŝycie. Tu rozpoczęła studia, tu
bezpośrednio po ukończeniu
polonistyki w roku 1967 została zatrudniona
w ówczesnej Katedrze Języka Polskiego i w ciągu czterdziestu lat
pracy przeszła
wszelkie stopnie kariery naukowej i zawodowej.
W latach 1983-1991 była oddelegowana przez Ministerstwo Nauki, Szkolnictwa
WyŜszego i Techniki do pracy w Uniwersytecie w Lublanie (Słowenia) w charakterze
lektora języka polskiego. Po powrocie podjęła pracę w macierzystej jednostce, tj.
w Katedrze Współczesnego Języka Polskiego. W latach 1992-2005 była wicedyrektorem ds. naukowych i wydawniczych w Studium Języka Polskiego dla Cudzoziemców
UŁ. Od roku 2006 jest kierownikiem samodzielnego Zakładu Glottodydaktyki Polonistycznej oraz kieruje specjalizacją nauczanie języka polskiego jako obcego. Kilkakrotnie
przebywała na staŜach naukowych, początkowo w Rosji, później ze względu na zmianę
zainteresowań naukowych w Jugosławii i Słowenii. Miała wykłady gościnne w Rosji,
Słowenii i na Słowacji.
Na dorobek naukowy składa się ponad 110 publikacji, w tym cztery pozycje ksiąŜkowe (z czego dwie we współautorstwie), 80 oryginalnych prac twórczych, rozpraw, recenzji, biogramów, haseł w encyklopediach, leksykonach, 30 tłumaczeń z języka słoweńskiego na polski tekstów naukowych i artystycznych, 17 recenzji wydawniczych
opublikowanych rozpraw naukowych, tomów pokonferencyjnych i podręczników. Rozprawy ukazywały się nie tylko w Polsce, ale i w wydawnictwach zagranicznych (Austria,
Czechy, Niemcy Słowacja, Słowenia).
Dotychczas wypromowała 170 magistrów filologii polskiej i 30 licencjatów pedagogiki wczesnoszkolnej i przedszkolnej. Przede wszystkim jednak miała istotny wpływ na
rozwój kadry naukowej: wypromowała szseściu doktorów (następne przewody są w toku), była recenzentem w dziwewięciu przewodach doktorskich (takŜe poza Uniwersytetem Łódzkim) i czterech przewodach habilitacyjnych. Jedna z jej uczennic jest juŜ profesorem Uniwersytetu Łódzkiego, druga docentem w Uniwersytecie w Lublanie. Inni
uczniowie pracują w Słoweńskiej Akademii Nauk lub są znanymi tłumaczami literatury
polskiej w Słowenii. Jej udział w Ŝyciu naukowym uczelni polega równieŜ na organizowaniu konferencji naukowych. Od wielu lat
jest w UŁ redaktorem naczelnym serii:
Kształcenie polonistyczne cudzoziemców (AUL) oraz członkiem redakcji Etnološka
Stičišča w Lublanie.
Z Lublaną łączą ją więzi naukowe. Od piętnastu lat jest pełnomocnikiem Rektora
UŁ ds. bezpośredniej współpracy z Uniwersytetem w Lublanie. Dzięki jej zaangaŜowaniu nawiązana została współpraca między polonistami, slawistami, etnologami i pedagogami z obu uniwersytetów; odbywają się cykliczne konferencje naukowe w Łodzi i
Lublanie. Brała udział w trzech międzynarodowych projektach badawczych: Styl Ŝycia
Polaków i Słoweńców, Literackie kontakty polsko-słoweńskie (za cykl publikacji z tego
obszaru otrzymała nagrodę Rektora UŁ), Szkolnictwo w Polsce i Słowenii. Efektem
współpracy było wiele wartościowych rozpraw naukowych, publikowanych równieŜ poza
Polską. Bierze udział w pracach róŜnych komisji uczelnianych i wydziałowych..
Współpracuje z instytucjami, organizacjami i towarzystwami naukowymi w kraju i
za granicą. Jestem członkiem Polskiego Towarzystwa Językoznawczego, Towarzystwa
Miłośników Języka Polskiego, Łódzkiego Towarzystwa Naukowego, Komisji Badań nad
Pokojem (Oddział PAN w Łodzi), członkiem międzynarodowej organizacji: Stowarzyszenie „Bristol” Polskich i Zagranicznych Nauczycieli Kultury Polskiej i Języka Polskiego
jako Obcego (w poprzednich latach była w zarządzie stowarzyszenia), Rady Programowej CJiKP UMCS oraz członkiem zwyczajnym TEPIS.
Dowodem uznania jej kompetencji jest powołanie do róŜnych komisji ministerialnych i państwowych. Od roku 1998 jest wiceprzewodniczącą Komisji ds. Kształcenia i
Kwalifikowania Lektorów Języka Polskiego jako Obcego w Zagranicznych Ośrodkach
Akademickich (najpierw w MEN, obecnie w MNiSzW). W latach 1999-2003 była członkiem Komisji ds. Certyfikacji Języka Polskiego jako Obcego (MEN). Po rozwiązaniu ko-
misji została w roku 2003 powołana do Państwowej Komisji Poświadczania Znajomości
Języka Polskiego jako Obcego. Wielokrotnie na zlecenie
ministerstwa recenzowała
róŜne granty badawcze, prowadziła kursy metodyczne dla lektorów języka polskiego,
na Wschodzie przeprowadzała egzaminy dla kandydatów na polskie uczelnie, była
przewodniczącą komisji certyfikatowych z języka polskiego.
Jej zainteresowania badawcze skupiają się przede wszystkim wokół leksykologii i
leksykografii polskiej i słoweńskiej, glottodydaktyki polonistycznej, współczesnego języka polskiego, szczególnie pragmalingwistyki i komunikacji językowej, języków słowiańskich (językoznawstwa porównawczego i kulturowego) oraz translatoryki. Szły one od
analizy materiału poprzez opis zjawisk językowych w kierunku badań teoretycznych i
metodologicznych.
Wśród wielopłaszczyznowości badań na szczególną uwagę zasługuje tematyka
leksykologiczna i leksykograficzna. Słownik słoweńsko-polski (Lublana 1996), pierwszy
taki słownik w świecie, jest dziełem leksykograficznym nowego typu. Podane są w nim
zarówno ekwiwalenty pojęciowe, jak ekwiwalenty tłumaczeniowe. Szeroko uwzględnione są kolokacje gramatyczne i leksykalne, pokazane bogactwo frazeologii. Wartość
słownika, nie tylko naukowa, ale i uŜytkowa, jest niewyobraŜalna i to dla całego świata
słowiańskiego. Autorka posłuŜyła się teorią komunikacji, osiągnięciami współczesnej
pragmalingwistyki, socjolingwistyki i translatologii. Wydaniu słownika towarzyszyło szereg rozpraw związanych z teorią i praktyką leksykograficzną. Jej ostatnia ksiąŜka Historia leksykografii słoweńskiej, stanowi przegląd sześciu wieków historii języka słoweńskiego i ok. 85 dzieł leksykograficznych, pokazuje walkę o toŜsamość narodową Słoweńców, której istotnym elementem był język. Pisana jest z pasją i sercem, świadczy o
wysokim poziomie erudycji autorki. Bez przesady moŜna stwierdzić, Ŝe dzięki tym obu
pozycjom naukowym na trwałe wpisała się ona równieŜ do językoznawstwa słoweńskiego. Jej pozycję w slawistyce podkreślał w recenzji słownika prof. Franciszek Sławski
(Język Polski LXXVIII), określając go jako pracę wzorową. Oba kompendia mają charakter nowatorski i są tak samo waŜne dla Polaków, jak i Słoweńców. KsiąŜka Historia
leksykografii słoweńskiej stanowi niewątpliwy wkład w rozwijające się dynamicznie badania nad leksykografią słoweńską i jest pierwszą taka pozycją na światowym rynku
słowenistycznym. Praca na Uniwersytecie w Lublanie zaowocowała pojawieniem się
równieŜ szeregu innych
słoweników. Śmiało moŜna powiedzieć, Ŝe prof. BoŜena
Ostromęcka-Frączak jest człowiekiem obu kultur. Polakom przybliŜa kulturę Słoweńców,
pokazuje literackie związki polsko-słoweńskie (artykuły o E. Korytce, F. Prešernie, A.
Mickiewiczu, V. Mole, R. Štefan), tłumaczy literaturę słoweńską na język polski. W En-
cyklopedii Słowenii wymieniona jest w hasłach: leksykografia słoweńska oraz literackie
związki polsko-słoweńskie. W dorobku naukowym waŜną pozycję stanowią takŜe rozprawy z teorii i praktyki translacji. Z zagadnień teoretycznych interesowała się konotacją
pragmatyczną przekładów, technikami translacji, konwencjami stylistycznymi i granicami
(nie)przekładalności tekstu (rozprawy o tłumaczeniach utworów M. Dąbrowskiej, T.
Konwickiego i innych pisarzy polskich na język słoweński), np. Wierność oryginałowi
czy komunikatywność tekstu przekładowego – dylematy tłumacza słoweńskiego (1997)
Konwencja stylistyczna słoweńskich przekładów z literatury polskiej (1999).
Kolejne zainteresowania naukowe łączą się z glottodydaktyką polonistyczną. Prace
te obok niewątpliwej wartości naukowej mają takŜe wymiar praktyczny. Poświęcone są
metodom i pomocom dydaktycznym, podkreślają aspekt konfrontatywny w nauczania
języka polskiego cudzoziemców i konieczność zdobywania kompetencji socjokulturowej.
Widać w nich podejście praktyka, który wiele lat poświęcił nauczaniu cudzoziemców
języka polskiego i współtworzył system certyfikacji języka polskiego jako obcego. Z
licznych publikacji moŜna wymienić chociaŜby: Funkcja pytań w procesie glottodydaktycznym (1996), Słowniki dydaktyczne do nauki języka polskiego jako obcego. Teoria i
praktyka (2000), Jak Słowianie mówią po polsku? (2004).
W ostatnich latach zatoczyła krąg, wracając do pierwszych fascynacji współczesnym językiem polskim, ale w zupełnie innym aspekcie. Oprócz prac związanych z systemem języka, np. Nazwy własne jako podstawy derywacji (2001), zajęła się przede
wszystkim pragmatyką językową związaną z funkcjonowaniem współczesnej polszczyzny i przebudową przestrzeni komunikacyjnojęzykowej. Badała językową przestrzeń
miasta wyraŜoną w graffiti pod kątem dowcipu językowego, szczególnie tzw. dowcipu
lokalizacyjnego oraz desakralizacji wartości. Zajmowała się językowym obrazem świata
wyraŜonym w nazwach własnych, intertekstualnością reklam telewizyjnych, kontaminacją jako źródłem gier językowych.
Głównym jednak polem badawczym w tej dziedzinie było ukazanie zmian w funkcjonowaniu i statusie róŜnych odmian językowych polszczyzny oraz w komunikacji językowej Polaków. Interesowała się wymiarem społeczno-kulturowy i komunikacyjnym
współczesnej polszczyzny. Dobrym materiałem językowym były nagłówki prasowe, którym poświęciła szereg publikacji, pokazując ich niekonwencjonalność, czasami równieŜ
niestosowność językową, np. Co Sejm pichci”, czyli o niekonwencjonalności nagłówków
w Gazecie Wyborczej (2007). Badała funkcję pragmatyczną nagłówków, przejawiającą
się w oddziaływaniu na odbiorcę poprzez wyraŜanie własnych emocji WyraŜanie emocji
w nagłówkach prasowych , (2006), językową grę z czytelnikiem i karnawalizację języka:
SprzedaŜ języka w nagłówkach Gazety Wyborczej (2004), Dziennikarzy gra językiem z
czytelnikiem, czyli o nagłówkach prasowych (2004). Zwróciła uwagę na zmienność zachowań językowych dziennikarzy i pokazała, iŜ funkcja pragmatyczna realizowana jest
w głównej mierze dzięki ekspresywności na róŜnych poziomach języka, najczęściej
jednak przez nacechowaną leksykę. Wartościowanie w nagłówkach przedstawiła w publikacji Ryba cuchnie (psuje się) od głowy, czyli dziennikarze o polityce i politykach
(2004).
Jej działalność naukowa, dydaktyczna i organizacyjna została wysoko oceniona
przez władze Uniwersytetu Łódzkiego. Kilkanaście razy otrzymała nagrody Rektora UŁ,
w tym osiem nagród naukowych za osiągnięcia indywidualne, jedną zespołową nagrodę
naukową, kilka nagród za osiągnięcia dydaktyczno-organizacyjne. Władze Uniwersytetu Łódzkiego przyznały jej Złotą Odznakę UŁ (1996) oraz Medal „Uniwersytet Łódzki w
SłuŜbie Społeczeństwu i Nauce” (2004). Ponadto odznaczonSrebrnym KrzyŜem Zasługi
(1996), Medalem Komisji Edukacji Narodowej (1998), Złotą Odznaką ZNP (2003).