Sprawozdanie z tematu - Uniwersytet Rolniczy w Krakowie

Katedra Warzywnictwa z Ekonomiką Ogrodnictwa
Uniwersytet Rolniczy w Krakowie
Sprawozdanie z tematu
Ocena jakości wybranych gatunków warzyw
jako ważnych elementów żywności funkcjonalnej”
„
Kierownik tematu:
Prof. dr hab. Andrzej Libik
Wykonawcy: Prof. dr hab. Stanisław Cebula, dr hab. Ewa Capecka,
dr hab. Maria Gawęda, dr hab. Edward Kunicki prof. UR, dr hab. Piotr Siwek,
dr Anna Magdalena Ambroszczyk, dr Aneta Grabowska, dr Elżbieta Jędrszczyk,
dr Andrzej Kalisz, dr Agnieszka Sękara
Kraków 2010
CEL BADAŃ
Do badań wytypowano 6 gatunków warzyw o istotnym znaczeniu gospodarczym:
marchew, burak ćwikłowy, ogórek, pomidor, papryka i rzodkiewka. Celem prowadzonych
badań było poszukiwanie zależności i powiązań korelacyjnych pomiędzy podstawowymi
parametrami organów konsumpcyjnych odmian i linii hodowlanych wybranych gatunków,
a niektórymi parametrami wartości odżywczej.
Niniejsze sprawozdanie jest syntetycznym przedstawieniem podstawowych założeń
metodycznych badań oraz najważniejszych wyników. Pełne sprawozdanie merytoryczne
zostało przekazane Ministerstwu Rolnictwa i Rozwoju Wsi oraz zainteresowanym firmom
hodowlanym.
ZADANIE
1.
OKREŚLENIE
KORELACJI
MIĘDZY
ZAWARTOŚCIĄ
KAROTENOIDÓW A WYBRANYMI PARAMETRAMI BIOLOGICZNYMI
KORZENI MARCHWI
Przedmiotem doświadczenia było 20 odmian (linii hodowlanych) marchwi:
Spójnia, Nochowo: R-09/1859, R-09/2034, R-09/1936, NOE 809, NOE 606;
CNOS, Poznań: Erato F1, Arleta, Ambrosia;
MORAVOSEED: Marion F1, Darina OP;
Polan: Karotan, Karioka F1, Dze II F1, Askona F1, Galicja F1, Rumba F1;
PlantiCo Gołębiew: Afro F1, Korund F1, Kongo F1, Broker F1.
Na materiale świeżym wykonano następujące pomiary: ocena kształtu korzeni, ocena
wyglądu przekroju podłużnego korzeni, wybarwienie, ocena zazieleniania głowy i ramion
korzenia, ilość korzeni na 1 kg, pomiary fitometryczne: długość, szerokość, współczynniki
kształtu korzenia, udział rdzenia w średnicy korzenia, ocena sensoryczna smaku, Wykonano
także następujące analizy składu chemicznego korzeni: sucha masa, cukry, azotany, ekstrakt,
suma karotenoidów.
Analizy wykonane na materiale mrożonym: ocena koloru mrożonki, wyciek
wirówkowy.
Analizy wykonane na materiale suszonym: ocena koloru suszu, rehydratacja suszu,
objętość nasypowa i właściwa suszu.
2
NAJWAŻNIEJSZE WYNIKI:
Na podstawie analizy współczynników korelacji prostej stwierdzono istotny związek
pomiędzy zawartością karotenoidów w korzeniu marchwi a zawartością suchej masy i
ekstraktu. Jednocześnie udział rdzenia w średnicy korzenia, wartość wycieku wirówkowego
oraz objętość nasypowa i właściwa suszu pozostawały w odwrotnie proporcjonalnej
zależności do zawartości karotenoidów w korzeniu marchwi.
Badane genotypy cechował kształt walcowaty, zwężający się ku nasadzie. Typowy
kształt walcowaty charakteryzował odmiany Darina OP, DZEII F1, Erato F1, Kongo F1 i
Marion F1, a stożkowaty Karotan, R-09/1859 i R-09/1936. Odmianę Ambrosia cechował
kształt bardzo wydłużonego stożka, charakterystyczny dla odmian w typie Imperator.
Badane odmiany nie wykazywały tendencji do rozwidlania i pękania oraz deformacji
korzeni. Najwyższą ocenę wyglądu przekroju korzenia uzyskały odmiany Askona F1, Erato
F1, Karioka F1, Karotan, Kongo F1, R-09/1859, R-09/1936 i R-09/2034 ze względu na bardzo
intensywną i wyrównaną barwę, ciemnopomarańczowy walec osiowy i brak tendencji do
przebarwień ramion korzenia. Najlepszym smakiem charakteryzowały się odmiany Afro F 1,
Askona F1, Erato F1, Karioka F1, Karotan, Kongo F1, R-09/1859, R-09/1936 i R-09/2034,
które cechował delikatny i soczysty smak oraz brak goryczki.
Badane genotypy cechowało zróżnicowanie wielkości korzeni, na które dodatkowo
niewątpliwy wpływ miały nietypowe warunki meteorologiczne w 2010 roku. Liczba korzeni
w 1 kg wahała się od 6,3 szt. u odmiany DZE II F1 do 19,2 szt. u odmiany Ambrosia.
Najdłuższe korzenie cechowały odmianę Ambrosia (20,3 cm), a najkrótsze Karotan (15,3
cm). Szerokość korzeni w ramionach wahała się od 1,8 do 3,4 cm.
Korzenie o najwyższym współczynniku smukłości cechowały odmianę Ambrosia, a
najmniejszym
Karotan. Odmianę R-09/1936 cechował najwyższy współczynnik
zbieżystości, NOE 809 – najniższy. Najwęższy rdzeń stwierdzono u odmiany Ambrosia
(stanowił 35,8% średnicy korzenia), zaś najszerszy – u odmiany Karotan (57,7%).
Sucha masa korzeni mieściła się w zakresie 8,56 (NOE 809) – 12,13% (R-09/2034),
ekstrakt: 6,7 (NOE 809) - 12,13 (R-09/2034) %Brix, cukry 3,41 (Korund F1) – 5,94% św.m.
(R-09/2034). Zawartość karotenoidów, która jest podstawowym wyznacznikiem wartości
biologicznej korzeni marchwi, mieściła się w zakresie 9,90 (NOE 809) – 18,0 (Karioka F1)
mg ∙ 100 g-1 św.m. Odmiana Karioka F1 była najbogatsza w karotenoidy, następnie Korund
F1, Marion F1 i inne. Zawartość azotanów była bardzo zróżnicowana: od 173,0 do 1022,0 mg
NO3 ∙ kg-1 św.m.
3
Kostka wszystkich badanych odmian uzyskała wysoką ocenę wyglądu, na podstawie
intensywnej i równomiernej barwy i braku przebarwień. W czasie procesu rozmrażania nie
zaobserwowano wycieku swobodnego soku komórkowego. Wyciek wymuszony wirowaniem
był najmniejszy u odmiany Arleta (11,6%), a najwyższy u odmiany NOE 606 (20,6%).
Susze badanych odmian oceniono wysoko pod względem wyglądu, na podstawie
ciemnopomarańczowej, równomiernej i intensywnej barwy. Nie zaobserwowano tendencji do
przebarwień i brązowienia, jedynie u kilku odmian wystąpiło pokrycie suszu lekkim, białym
nalotem. Objętość nasypowa suszu mieściła się w zakresie 12,07-2,59 dm3 ∙ kg-1, a właściwa
0,57-0,83 dm3 ∙ kg-1. Badania rehydratacji pozwoliły na stwierdzenie, że 1-gramowe naważki
suszu wchłonęły 3,40-5,60 g wody.
ZADANIE 2. OCENA ZALEŻNOŚCI MIĘDZY ZAWARTOŚCIĄ BARWNIKÓW
BETALAINOWYCH W BURAKACH ĆWIKŁOWYCH A INNYMI CECHAMI
JAKOŚCIOWYMI ICH KORZENI
Przedmiotem badań było 20 odmian i linii hodowlanych z następujących firm:
Spójnia, Nochowo: NOE1, NOE2, NOE3, NOE4, NOE5;
Polan: Rywal, Astar F1, Polglob F1, DZE III F1, DZEIV;
PlantiCo Zielonki: Opolski, Nabab F1, Karmazyn, SKB F1;
Reguły: Regulski Cylinder, Alexis OP, Monika OP, Betina OP, Bona OP.
Na materiale świeżym wykonano następujące pomiary i analizy: średnia masa korzeni,
średnica korzeni, ilość soku wyciśniętego z 1 kg buraków, sucha masa, cukry rozpuszczalne,
barwniki buraków ćwikłowych: betanina i wulgaksantyna.
NAJWAŻNIEJSZE WYNIKI
Korzenie badanych odmian posiadały średnią masę od 58,38 do 191,18 g. Najmniejsze
korzenie wytworzyła odmiana Monika, największe Polglob, Astar, NOE 1 i NOE 2.
Wielkość średnicy korzeni związana jest z ich kształtem. Buraki o korzeniach
cylindrycznych miały szerokość średnio od 34,24 (Alexis) do 58,80 mm (NOE4), buraki o
korzeniach kulistych średnio od 40 (Karmazyn) do 64,14 (Astar) i 64,20 mm (Polglob).
Zmierzono ilość soku wyciśniętego z 1 kg buraków w sokowirówce. Uzyskano od 380
do 540 ml soku. Najmniej soku uzyskano z buraków odmian Nabab, Monika i Okrągły
4
Regulski (poniżej 400 ml), najbardziej soczyste okazały się Bettina, Regulski Cylinder,
Alexis, NOE 5 i Polglob.
Sucha masa buraków ćwikłowych (oznaczona metodą suszarkową w temperaturze
o
65 C) wahała się od 14,95% w korzeniach odmiany Karmazyn i 14,96% w korzeniach
odmiany Alexis do 18,04% w korzeniach odmiany Monika i 18,05% św.m. w korzeniach
odmiany Okrągły Regulski. Wyniki te w znacznym stopniu korespondują z soczystością
buraków.
Analiza cukrów rozpuszczalnych przeprowadzona metodą antronową wykazała, że w
tym sezonie ich zawartość kształtowała się w granicach od 5,05% do 10,11% św.m. Najmniej
cukrów stwierdzono w burakach odmiany Nabab. Najwięcej tych związków zawierały buraki
NOE 4, a następnie NOE 5, NOE 3 i DZE III.
Zawartość betaniny kształtowała się na poziomie od 0,481 do 0,851 mg ∙ g-1 św.m.
Najmniej czerwonego barwnika zawierały korzenie linii hodowlanej NOE 4, najwięcej – odmiana
Monika, kolejno odmiana Nabab i linia DZE III. Zawartość wulgaksantyny wahała się od 0,164
do 0,343 mg ∙ g-1 św.m. Najmniejszą zawartość wulgaksantyny stwierdzono w burakach Polglob,
a także Rywal i Astar, największą w burakach Nabab, potem NOE 2 i DZE IV.
Stosunek zawartości betaniny do zawartości wulgaksantyny kształtował się w
granicach od 1,80 do 3,63. Najwyższe wartości tego wskaźnika obliczono dla buraków
odmiany Rywal, Astar i Polglob, wartość powyżej 3,0 przekroczyły jeszcze odmiany Alexis,
Monika, Karmazyn oraz SKB.
W sezonie 2010 można wyróżnić następujące odmiany:
-
NOE 3, NOE 4, NOE 5 – wysoka sucha masa i bardzo wysoka zawartość cukrów
rozpuszczalnych;
-
DZE III – wysoka zawartość cukrów rozpuszczalnych i wysoka zawartość
betaniny;
-
Rywal, Astar, SKB, Karmazyn – stosunek zawartości barwników czerwonych
i żółtych powyżej 3,0;
-
Bettina, Regulski Cylinder, Alexis, NOE 5, Polglob, Bona, NOE 1, SKB –
odmiany najbardziej soczyste;
-
Monika – wysoka sucha masa, bardzo wysoka zawartość betaniny i dobry
stosunek zawartości barwników czerwonych do żółtych. Niestety, odmiana ta
wytworzyła wyjątkowo małe korzenie, co dowodzi jej małej odporności na
niesprzyjające warunki pogodowe.
5
ZADANIE
3.
OKREŚLENIE
ZALEŻNOŚCI
POMIĘDZY
CECHAMI
JAKOŚCIOWYMI OWOCU OGÓRKA A PRZYDATNOŚCIĄ DO KWASZENIA
W roku 2010 badaniami objęto 23 odmiany ogórka polowego następujących firm:
Polan: Julian F1, Sander F1, Bolko F1, Markus, Forum F1, Junak F1;
PlantiCo Zielonki: Soplica F1, Frykas F1;
PlantiCo Gołębiew: Prymus F1, Maksimus F1, Tymon F1;
Spójnia Nochowo: Śremski F1, N-0, N-1, N-2, N-3, N-4, N-5;
MORAVO SEED: Zuzana F1, Karmen F1, Orfeus F1;
CNOS Poznań: Tarot F1, Portal F1.
Wykonano następujące pomiary fitometryczne owoców: współczynnik kształtu,
twardość owocu (przed i po kwaszeniu) oraz analizy laboratoryjne owoców (przed i po
kwaszeniu): sucha masa, cukry rozpuszczalne.
NAJWAŻNIEJSZE WYNIKI
Najmniejszą długością wykazały się owoce odmian: Tymon F1 (8,67 cm) i Prymus F1
(8,63 cm), natomiast największą odmiany N-4 (12,43 cm).
Najmniejszą średnicę miały owoce odmiany Orfeus F1 (2,47 cm), a największą N-4
(3,80 cm).
Współczynnik kształtu owocu mieścił się w przedziale się od 2,76 (odmiana Junak F1)
do 3,74 (odmiana Orfeus F1). Poziom tego współczynnika był porównywalny w obrębie
poszczególnych odmian.
Największą twardością charakteryzowały się świeże owoce następujących odmian:
Zuzana F1, Markus, Julian F1, Karmen F1, Prymus F1, Bolko F1, Sander F1, Tymon F1, Orfeus
F1, Portal F1 i Tarot F1, natomiast stopień twardości owoców u pozostałych odmian
kształtował się na porównywalnym poziomie.
Po trzymiesięcznym okresie kwaszenia największą twardość owoców stwierdzono u
odmian takich jak: Tarot F1, Portal F1, Sander F1, Prymus F1 i N-2, natomiast najmniejszą u
odmiany Orfeus F1.
Do grupy odmian, których owoce w stanie świeżym cechowały się największą
twardością i zachowały tę cechę po okresie kwaszenia należą: Tarot F1, Portal F1 i Prymus F1,
a także Julian F1, Bolko F1, N-0 i Frykas F1. Natomiast do grupy odmian, których owoce w
stanie świeżym cechowały się największą twardością i nie zachowały tej cechy po okresie
kwaszenia należą: Orfeus F1, Karmen F1 i N-4.
6
Najniższą zawartość suchej masy w świeżych owocach stwierdzono u odmian: Junak
F1, N-3, N-4, Zuzana F1 i N-5, a najwyższą u odmian: Markus, Forum F1 i Frykas F1.
W owocach kwaszonych najniższą zawartość suchej masy stwierdzono u odmian:
Orfeus F1, Karmen F1, Portal F1 i Śremski F1, a najwyższą u odmian: Forum F1, Julian F1, N-5,
Maksimus F1, Sander F1 i Markus.
Najniższą zawartość cukrów rozpuszczalnych w świeżych owocach stwierdzono u
odmian: N-0, Tymon F1, Bolko F1, Soplica F1, Junak F1, N-2, Sander F1, a najwyższą u
odmian: Tarot F1, Julian F1, Zuzana F1, Markus i N-4.
Najniższą zawartość cukrów rozpuszczalnych w owocach kwaszonych stwierdzono u
odmian: Śremski F1, N-4, Portal F1, Markus, Karmen F1, Forum F1, Bolko F1, Prymus F1,
Sander F1, N-3 i N-5, a najwyższą u odmian: Julian F1 i Soplica F1.
Stwierdzono, że zarówno wysokim stopniem twardości, jak i dużym poziomem
zawartości cukrów po zakwaszeniu wyróżniały się owoce odmiany Julian F1.
ZADANIE 4. WYJAŚNIENIE ZALEŻNOŚCI PARCENIA I PĘKANIA ZGRUBIEŃ
RZODKIEWKI OD WILGOTNOŚCI I TEMPERATURY
Celem badań było określenie wpływu nawadniania i osłaniania roślin 9 odmian
rzodkiewki na ich wzrost, wielkość i jakość plonu ze szczególnym uwzględnieniem parcenia i
pękania zgrubień.
Czynniki doświadczenia:
I. Sposoby uprawy:
1. Bez nawadniania i osłaniania (kontrola)
2. Z nawadnianiem kroplowym
3. Z przykrywaniem włókniną polipropylenową
4. Z osłanianiem włókniną i nawadnianiem kroplowym
II. Odmiany:
Spójnia, Nochowo: NOE 1, NOE 2;
PlantiCo Zielonki; Tytania, Galaxy;
Polan: DZE I, DZE II;
Reguły: Ester, Karminowa;
Nunhems: Janox F1.
7
Wykonane pomiary i analizy: rejestracja temperatury gleby, ocena faz wzrostu roślin, plon
handlowy zgrubień z podziałem na wybory, tendencja zgrubień do parcenia, stopień sparcenia
miąższu, zawartość suchej masy i cukrów rozpuszczalnych w zgrubieniach w fazie
dojrzałości zbiorczej.
NAJWAŻNIEJSZE WYNIKI
Pod włókniną panowała wyższa temperatura niż w glebie nieosłoniętej. Średnia
temperatura dobowa w okresie od 30.03. do 5.05.2010r. pod włókniną wynosiła 15,1oC, a w
kontroli 14,2oC. Temperatura minimalna i maksymalna była pod włókniną większa
odpowiednio o 1,8 i 0,9oC.
Nasiona pięciu odmian (NOE 1, NOE 2, DZE I, DZE II, Janox F1) wzeszły po 6-8
dniach. Pozostałe odmiany nie wzeszły lub wzeszły w ilości, która nie pozwoliła zebrać plonu
adekwatnego do powierzchni poletek. Najszybciej wzeszły rośliny osłaniane włókniną, a o 12 dni później nieosłaniane. U poszczególnych odmian obserwowano niewielkie różnice
(1 dzień) w długości okresu wschodów.
Spośród badanych odmian najwyższy plon handlowy uzyskano u odmian NOE 2 i
holenderskiej odmiany Janox F1. Ich plon I i II wyboru zgrubień wynosił odpowiednio 3,02 i
2,94 kg ∙ m-2. Pozostałe odmiany plonowały na poziomie 1,90-2,32 kg ∙ m-2. Takie same
różnice między odmianami uzyskano także w przypadku plonu I wyboru. Plon w II wyborze
był bardziej wyrównany, z wyjątkiem odmiany NOE 2, u której był znacznie wyższy
(0,43 kg ∙ m-2).
Zastosowane zabiegi agrotechniczne w porównaniu do uprawy kontrolnej wpłynęły
korzystnie na wielkość plonu. Plon I wyboru był większy średnio o 73,1%, a plon handlowy o
74,5% od uzyskanego z obiektu kontrolnego. W wielkości plonu II wyboru nie obserwowano
różnic, z wyjątkiem obiektu z nawadnianiem, gdzie plon ten był większy (0,46 kg ∙ m-2).
Uwzględnienie obu czynników doświadczenia pozwala na ocenę poszczególnych
kombinacji odmian ze sposobem uprawy. Największy efekt w stosunku do kontrolnej uprawy
dało nawadnianie i połączenie tego zabiegu z okrywaniem włókniną. W obu sposobach
uprawy największy plon handlowy uzyskano u odmiany NOE 2 (3,87 i 3,22 kg ∙ m-2).
Największy plon u tej odmiany zanotowano także przy stosowaniu włókniny. Wysoki plon,
na podobnym poziomie dała odmiana Janox F1. Odmiana ta okazała się także najbardziej
tolerancyjna na warunki polowe. Odmiany DZE I i DZE II plonowały gorzej z wyjątkiem
DZE I nawadnianej (3,47 kg ∙ m-2).
8
W uprawach pod osłoną, niezależnie od odmiany, stwierdzono lepszą jędrność
zgrubień niż w uprawach nieosłanianych. Wyrażało się to przeciętnie większą liczbą zgrubień
bez sparceń i mniejszą z silnymi sparceniami. Szczególnie korzystnie na zastosowanie
włókniny (więcej zgrubień jędrnych, brak silnie sparciałych) zareagowała odmiana DZE II,
która spośród badanych wykazywała największą skłonność do parcenia. Także w przypadku
odmian NOE 2 i Janox F1 uprawa pod osłoną dawała lepsze rezultaty co do jędrności
zgrubień. Przeciwnie na osłanianie reagowała odmiana NOE 1. Nawadnianie nie wpływało na
jędrność w tak znacznym stopniu jak stosowanie osłony. U poszczególnych odmian reakcja
na ten czynnik była niewielka i najczęściej objawiała się zmniejszeniem liczby zgrubień
jędrnych, jednak przy równoczesnym rzadszym występowaniu sparceń silnych i bardzo
silnych.
Zgrubienia rzodkiewki z uprawy pod włókniną zawierały średnio istotnie mniej suchej
masy niż z uprawy nieosłanianej. Wyjątkiem była odmiana NOE 1, dla której uprawa pod
włókniną skutkowała wzrostem suchej masy. Nawadnianie w uprawie pod osłoną nie
powodowało istotnych zmian w poziomie suchej masy zgrubień większości odmian. Jedynie
Janox F1 zareagowała obniżeniem jej zawartości wskutek nawadniania. Natomiast w uprawie
bez osłony nawadnianie skutkowało obniżeniem suchej masy zgrubień u trzech spośród
pięciu analizowanych odmian. Średnio zgrubienia odmian NOE 1 i DZE I cechowały się
największą suchą masą, a odmiany NOE 2 i Janox F1 najmniejszą. Zawartość cukrów była
najmniejsza również
w zgrubieniach odmian NOE 2 i Janox F1. Najwięcej cukrów
stwierdzono w zgrubieniach NOE 1. Okrywanie upraw włókniną skutkowało zmniejszeniem
ilości cukrów w zgrubieniach. Nawadnianie nie powodowało zmian w ilości cukrów w
uprawie osłanianej, natomiast w uprawie bez osłon po zastosowaniu nawadniania zanotowano
istotnie mniej cukrów tylko w przypadku dwu odmian – DZE II i Janox F1.
ZADANIE
5.
POSZUKIWANIE
KORELACJI
POMIĘDZY
WYBRANYMI
PARAMETRAMI OWOCÓW POMIDORA I ICH SKŁADEM ODŻYWCZYM
Do badań wytypowano 15 obiektów, z następujących firm hodowlanych:
PlantiCo Gołębiew: Sokal F1, Batory F1, Rejtan F1, Hetman F1, Golem F1;
PlantiCo Zielonki: Babinicz, Lubań, Mieszko F1, III A F1, Awizo F1;
Reguły: Ondraszek, Talon, Hubal, Lancet, Rew 2609.
9
Przeprowadzono następujące pomiary fitometryczne: średnia masa owocu, ilość
komór, grubość ściany. Na podstawie pomiaru długości i szerokości owocu obliczono indeks
kształtu. Oznaczono: suchą masę, likopen, cukry rozpuszczalne, kwasowość ogółem, kwas
L-askorbinowy, makroelementy: P, K, Mg, Ca.
NAJWAŻNIEJSZE WYNIKI
Średnia masa owocu handlowego wahała się od 74,45 do 145,24 g. Większość
badanych odmian odznaczała się jagodą średnioowocową (60-100 g). Do wielkoowocowych
odmian (o masie powyżej 100 g) można zaliczyć: Talon, IIIA F1, Hubal, Lubań oraz
Babinicz.
Zaobserwowano istotną zależność pomiędzy wielkością owocu, a liczbą tworzonych
komór. Odmiany wielkoowocowe (Talon, Lubań, Babinicz, Hubal) tworzyły od 4,47 do 5,13
sztuk komór. Średnioowocowe odmiany odznaczały się 2-3 komorową jagodą. Najmniej
komór cechowało jagody odmian: Mieszko F1, Hetman F1, Lancet i Awizo F1.
Grubość ściany owoców badanych odmian wahała się od 4,91 u odmiany Ondraszek
do 8,68 mm u odmiany Mieszko F1. Spośród badanych odmian najgrubszą ścianą obwodową
charakteryzowała się odmiana Mieszko F1 (8,68 mm), następnie Hetman F1, Awizo F1 i Sokal
F1 (7,00-6,95 mm).
Długość i szerokość owoców istotnie się różniły w badanych genotypach i wahały się
odpowiednio, od 46,49 (Batory F1) do 68,49 mm (Rew 2609) i od 44,92 (Hetman F1) do
65,42 mm (Babinicz). Połowa testowanych odmian charakteryzowała się owocem
wydłużonym, o współczynniku kształtu powyżej 1,00. Odmiany Babinicz i Lubań tworzyły
owoce kuliste lekko spłaszczone (współczynnik kształtu odpowiednio 0,77 i 0,80). Pozostałe
odmiany (Talon, Hubal, Rejtan F1, Batory F1, Golem F1 oraz IIIA F1) odznaczały się owocem
kulistym (współczynnik od 0,81 do 1,00).
Stwierdzono istotne statystycznie różnice w zawartości suchej masy w owocach
badanych odmian. Najmniej suchej masy zawierała odmiana Hetman F1 – 4,67%, istotnie od
niej więcej Talon – 4,79% oraz linia Rew 2609 i odmiana Ondraszek (4,93 i 4,99%).
Zawartość suchej masy w owocach pozostałych odmian przekraczała 5% i była najwyższa w
owocach odmiany Lubań – 5,99%.
Badane odmiany charakteryzowały się zróżnicowaną zawartością likopenu, która
wahała się od 130,30 do 281,50 mg∙kg-1 św. m. Najwięcej tego barwnika stwierdzono w
owocach odmiany Lubań, a najmniej u odmiany Awizo F1 i Rew 2609. Odmiany Hubal,
10
Hetman F1, Sokal F1 oraz Babinicz odznaczały się nieco niższą zawartością likopenu (137,00
– 147,77 mg∙kg-1 św. m.). Odmiany Lancet, Mieszko F1 i Talon odznaczały się o 24-27%
niższą zawartością tego składnika niż najbardziej zasobna odmiana Lubań.
Kwasowość owoców badanych odmian wahała się od 0,31 do 0,45% i była najwyższa
u odmian Babinicz, Lubań oraz Lancet.
Zawartość kwasu L-askorbinowego w owocach zależy miedzy innymi od warunków
meteorologicznych w czasie okresu wegetacyjnego. Średnio kształtuje się ona na poziomie 23
mg%, ale może dochodzić nawet do 42 mg%. Badane genotypy odznaczały się dużo niższą
zawartością witaminy C (od 13,85 u odmiany Hetman F1 do 20,60 mg% u odmiany Golem
F1). Tak niska zawartość tego składnika może wynikać z wybitnie niesprzyjających
warunków meteorologicznych w okresie dojrzewania owoców (wysoka liczba dni z
intensywnymi opadami w miesiącu sierpniu).
W przeprowadzonym doświadczeniu wykazano, że owoce odznaczały się zawartością
cukrów od 1,63 u odmiany Hetman F1, poprzez 1,72-1,75 u odmian Batory F1, Sokal F1,
Babinicz, 1,83-1,84 Mieszko F1 i Rew 2609, 1,90-1,93 (Hubal, Ondraszek, IIIA F1, Rejtan F1,
Talon, i Golem F1) do powyżej 2% św.m. u odmian Lancet, Awizo F1 i Lubań.
Zawartość wapnia wahała się od 10,80 do 19,10 mg∙100 g-1 św.m., najbardziej
zasobne w ten pierwiastek okazały się genotypy: IIIA F1, Rejtan F1, Lubań oraz Babinicz.
Badane owoce wykazały znaczne zróżnicowanie pod względem zawartości potasu, którego
ilość wahała się od 158,58 (Rew 2609) do 213,43 mg∙100 g-1 św.m. (Lubań). Zawartość
magnezu była najwyższa u odmian: Hubal (12,10 mg∙100 g-1 św.m.), Lubań (11,83 mg∙100
g-1 św.m.), Sokal F1 (11,31 mg∙100 g-1 św.m.) oraz linii Rew 2609 (10,76 mg∙100 g-1 św.m.).
Najniższą zawartością fosforu odznaczały się odmiany Rejtan F1, Talon i Ondraszek (16,68 –
17,40 mg∙100 g-1 św.m.), najwyższą odmiana Lubań (23,35 mg∙100 g-1 św.m.).
Zauważono, że odmiana Lubań cechowała się najwyższą zawartością wszystkich
badanych makroelementów.
W poszukiwaniu zależności pomiędzy omówionymi cechami owoców pomidora a ich
wartością odżywczą wyliczono współczynniki korelacji. Przeprowadzona analiza dla składu
chemicznego owoców oraz ich parametrów fitometrycznych wykazała istotną dodatnią
zależność pomiędzy zawartością wapnia a średnią masą owocu i jego szerokością.
Stwierdzono także ujemną korelację pomiędzy kwasowością ogólną i zawartością kwasu Laskorbinowego a długością owocu.
11
Istotnym zagadnieniem z punktu widzenia poznawczego jest poszukiwanie zależności
pomiędzy zawartościami poszczególnych składników chemicznych owocu. Likopen jest
jednym z ważniejszych parametrów decydujących o prozdrowotnym charakterze owoców
pomidora. Stwierdzono dodatnią korelację pomiędzy zawartością likopenu a kwasowością
ogólną, zawartością cukrów rozpuszczalnych i potasu. Zaobserwowano wzrost zawartości
suchej masy przy wzrastającym poziomie kwasowości, witaminy C, cukrów rozpuszczalnych
i fosforu. Kwasowość owoców pomidora wzrastała przy zwiększającym się udziale kwasu
L-askorbinowego i cukrów rozpuszczalnych. Stwierdzono także dodatnią korelację pomiędzy
witaminą C
a zawartością cukrów
rozpuszczalnych. Badając zależności
między
makroelementami zaobserwowano zwiększanie się zawartości wapnia w owocu przy
wzrastającym poziomie potasu.
ZADANIE 6. POSZUKIWANIE ZALEŻNOŚCI POMIĘDZY CECHAMI OWOCÓW
WYBRANYCH ODMIAN PAPRYKI A ICH WARTOŚCIĄ ODŻYWCZĄ
Obiektami badań było 14 odmian papryki słodkiej, pochodzących z trzech firm
hodowlanych:
Polan: Gloria, Iga, Lena, Mira, Oliwia;
PlantiCo: Barbórka, Calipso, Caryca F1, Mercedes, Rebeka F1;
Iwarz-PNOS: Etiuda, Ożarowska, 28/2/09, 22/7/09.
W wyniku skrajnie niekorzystnych warunków pogodowych, które wystąpiły podczas
wegetacji papryki (podtopienie doświadczenia w czasie powodzi 18 maja i ponownie 3-4
czerwca) doszło do silnego opóźnienia wzrostu i rozwoju roślin. Z tego powodu nie wszystkie
odmiany wykształciły w pełni dojrzałe fizjologicznie owoce przed nadejściem jesiennych
przymrozków. Do zbiorów i analiz uzyskano owoce tylko z połowy posadzonych odmian.
Aby uzupełnić i rozszerzyć wyniki uzyskane w 2010 roku postanowiono zatem uwzględnić
dane zebrane w roku poprzednim, w którym badania nad odmianami papryki
przeprowadzono, a które nie były objęte finansowaniem z Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju
Wsi. Dane te zamieszczono w pełnym sprawozdaniu przesłanym do Ministerstwa Rolnictwa i
Rozwoju Wsi oraz do zainteresowanych spółek.
12
Bezpośrednio po zbiorze dokonano pomiarów owoców, ustalając ich masę, a w niej
udział części jadalnej, grubość miąższu, długość i szerokość z wyliczeniem współczynnika
kształtu, jako stosunku tych dwóch parametrów.
W owocach papryki wykonano analizy laboratoryjne na zawartość suchej masy,
cukrów rozpuszczalnych, witaminy C, karotenoidów, makroelementów (K, P, Ca, Mg, Na) i
mikroelementów (Fe, Zn, Mn).
NAJWAŻNIEJSZE WYNIKI
Średnia masa owoców kształtowała się w zakresie od 110,2 do 187,0 g i była istotnie
największa u odmiany Caryca F1 (PlantiCo). Najmniejszą masą owoców cechowała się
odmiana Oliwia (Polan), podobnej do niej owoce tworzyły Iga, Mira i Mercedes. Odmiany
papryki wykształciły owoce o dużym udziale części jadalnej, mającej znaczenie użytkowe.
Udział perykarpu w całej masie owocu zawierał się w przedziale od 82,% (Mira) do 88,5%
(Rebeka F1). Podkreślić należy, że wszystkie odmiany z firmy PlantiCo miały wysoki udział
części jadalnej w owocach. Zaobserwowano dość znaczne zróżnicowanie w grubości ścianki
owocu. Stosunkowo małą grubością cechowały się Mira i Mercedes (odpowiednio 6,59 i 6,79
mm), podczas gdy najbardziej grube ścianki posiadały zwłaszcza owoce odmiany Caryca F 1
(średnio 9,94 mm).
U większości testowanych odmian papryki przeważały owoce o kształcie
wydłużonym (długość od 7,2 u Igi do 12,3 cm u Miry). Tylko u odmiany Iga stwierdzono
przewagę szerokości owocu nad jego długością. Z kolei odmiana Caryca F1 cechowała się
dość zbliżoną wartością tych parametrów (długość 9,5 cm, natomiast szerokość 8,4 cm). U
dwóch ostatnich wymienionych odmian współczynnik kształtu wynosił odpowiednio 0,95 i
1,13. Natomiast najwyższą wartość współczynnik ten przyjął dla odmiany Mercedes (średnio
2,00).
Sucha masa owoców zawierała się w dość szerokim przedziale, wynoszącym od
6,02% (Mira) do istotnie najwyższej wartości 9,48% św.m. u odmiany Rebeka F1. W bardzo
podobny sposób kształtowała się zawartość cukrów. Najmniej posiadały tych związków
owoce odmiany Mira (średnio 2,71% św.m.), a najwięcej stwierdzono dla odmiany Rebeka F1
(4,80% św.m.). Poziom kwasu L-askorbinowego był najniższy również dla odmiany Mira,
podobnie jak dla Carycy F1 (odpowiednio 157,60 i 158,00 mg% św.m.). Najbardziej zasobne
w witaminę C były natomiast owoce odmiany papryki Iga (236,90 mg% św.m.). Poziom
karotenoidów zawierał się w granicach od praktycznie śladowych ilości 0,001 mg w 1 g
13
świeżej masy w owocach Miry do 0,094 mg ∙ g św.m. u najbardziej zasobnej w te barwniki
odmiany Iga.
Zawartość makroelementów i mikroelementów w owocach papryki była na poziomie
typowym dla tego gatunku. Zawartość fosforu kształtowała się w granicach 13,67-17,82 mg ∙
100 g świeżej masy, a dla pozostałych składników przedziały te były następujące: 166,3233,1 (potas), 8,58-13,28 (wapń), 8,58-14,27 (magnez) oraz 0,41-0,57 mg ∙ 100 g św.m. dla
sodu. Zwrócić należy uwagę na wyższą akumulację fosforu w owocach odmian papryki
pochodzącej z firmy PlantiCo, również wapnia i magnezu było u tych odmian zwykle więcej.
Natomiast dla sodu sytuacja przedstawiała się odwrotnie: zasobniejsze w ten pierwiastek
okazywały się zwykle odmiany z firmy Polan. Wyróżnia się odmiana Rebeka F1 (PlantiCo),
która pośród porównywanych odmian gromadziła na wysokim poziomie makroskładniki, za
wyjątkiem sodu.
Spośród mikroelementów znaczące statystycznie różnice stwierdzono dla żelaza i
cynku, ilość manganu była w tym względzie podobna w owocach porównywanych odmian
(0,081-0,106 mg ∙ 100 g św.m.). W większości przypadków odmiany pochodzące z firmy
PlantiCo gromadziły największe ilości żelaza i cynku. W przypadku żelaza wyróżniała się
tutaj odmiana Mercedes (średnio 0,479 mg ∙ 100 g św.m.) oraz dla cynku odmiana Rebeka F1
(0,263 mg ∙ 100 g św.m.). W obrębie odmian z firmy Polan większe ilości żelaza gromadziła
Oliwia, a cynku - Lena. W wartościach bezwzględnych najmniejsze ilości tych pierwiastków
zawierały owoce odmiany Mira.
Z zawartością składników odżywczych był skorelowany głównie udział perykarpu w
całej masie owocu papryki. Dla suchej masy, cukrów rozpuszczalnych, fosforu, potasu,
magnezu i cynku zależność była dodatnia, a dla sodu negatywna. Ujemna okazała się także
korelacja między zawartością tego pierwiastka a masą owocu.
PODSUMOWANIE
W powyższym zestawieniu zaprezentowano wyniki badań nad zależnościami
pomiędzy cechami kształtującymi jakość handlową oraz wartość odżywczą sześciu gatunków
warzyw.
Wykorzystanie
w
badaniach
wielu
genotypów
umożliwiło
wyciągnięcie
uogólnionych wniosków nad korelacjami wiążącymi podstawowe wyznaczniki jakości
warzyw. Kontynuacja badań pozwoli potwierdzić zaobserwowane zależności i ich ewentualne
zróżnicowanie pod wpływem czynników środowiskowych.
14